THE JUBILEE.

MAORI NEWSPAPER

TE TIUPIRI





JUNE 7, 1898. WHANGANUI          HUNE  7, 1898.





SMITH & MILLWARD

FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS

AGENTS.



COAL AND PRODUCE MERCHANTS



TAUPO QUAY, WANGANUI.



Telephone, No 96                    P. O. Box, 60





TE METE ME MIRIWATE,



HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake

Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute



Me te hoko nui te waro, me era atua mea.



TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.



Nama o te Terewhono, No. 96

          Namama o te Poake o te Poutapeta, No. 60





KARAITIANA ME NUMANA,



Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite 

haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o



KARAITIANA ME NUMANA,

Awanui Tiriti o, Whanganui.



If you want to march with the Times,

wear

CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.

Avenue, Wanganui.

Vol 1 ]     Tuesday, June 7, 898. Hune 7, 1898 [No. 23

   JUBILEE TE TIUPIRI.

                                       



E NGA Iwi e nga Rangatira, e

 nga Tuhimareikura e noho

  huihui mai na i Papawai,

  tae atu hoki ki era atu o kou-

tou e noho atu ana i era kainga marae

waiho tanga ake a o koutou tupuna

matua, tae mai  hoki ki to koutou

matua kia Meiha Keepa. A e kore

e warewaretia e nga  whakatupura-

nga ana  mahi me ana whakaaro, e

horahia haeretia ana e ia ki runga ki

nga marae, me nga whare nunui i

whakatakotoria ai e ia tupuna matua

rangatira e  ia, wahine   rangatira

a ratou kupu whai mana e ora ai te

pa  e   maru  ai  te  whare. A

i  taea   katoatia  a   ratou  take

te whakarapopoto e to tatou kauma-

tua kia puranga  ki te wahi kotahi.

He  takotoranga mo te rangatira mo

te tangata matau, mo  te  tangata

rawakore  me te tutua, ina e hui nei

nga Iwi ki Papawai ki te whakatakoto

 i te aroha i te mihi mo nga ahuata-

 nga o nga tangata, me nga wahine

 nunui, kua ngaro utu ki te po. Kia

 ora a i Tamahau me nga morehu o

 Wairarapa moana  e tui nei i nga

 motu e rua, koia te matuhi e tangi

 nei Tuia, Tui Tuia. Ka ea nga ki,

 he tuakana he taina, e taea ai te rapu

 i te ora ka rite ki nga kupu e kiia nei

e te karaipiture te hunga i mamao

kua meinga e nga toto o te karaiti

kia tata. Na  tenei tikanga i kitea ai

etahi huarahi, kua oti nei te whaka-

taka hurihuri haere e nga ture maha

kia ngaro, me etahi huarahi ano hoki

e whakaaetia mai ana mo etahi iwi o

katou, te kai hura i te maramatanga

me   te pouritanga  ko  te  kota-

hitanga  i timita. I  te  Waipatu

kahanga  te Ture mo  te  whaka-

pono  me  te Kura. Pai ana te

tutu kinga o enei taonga na titiro ki

nga kura e manaakitia nei e nga iwi,

e nga hapu; e tukuna ana e te iwi e

toru eka, na kua mahi tahi te kura

 me te whakapono. Taikiu  e te

 kotahitanga mo enei taonga. Tua-

rua he Nupepa Maori oti ana, mahi

 ana, ahakoa ngaro atu era o a tatou

 taonga e riwhitia ana; e TE TIUPIRI

 me te Puke kihikurangi; na ka rite

 ki te whakatauki ao tatou tupuna,

 mate tete kara ora tete kura. Tua-

 toru ko te Ture nui o  Nui Tireni

 1852 Rarangi 71. Ka hapainga ko

 tenei hei pakanga ki te Ture; ki te

 kore e whakaetia e tenei Paremata,

 ka whitikia a Ingarangi, heoi whaw-

 hatia mai ana e te kawanatanga tenei

 rarangi whakapumautia ana ki runga

 kia Te Urewera me tona whenua;

 na tuturu Maori tera takiwa. Tua-

 toru konga whakatekau i roto i nga

 hoko a te Nui Tireni Kamupane, ea

 ana tenei ki nga whakatekau o te

Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [2]                Te Tiupiri, Hune 7, 1898.

taone o Poneke, a riro ana tera painga

i te iwi nona tera wahi. Tuawha: —

Ko  te Tiriti o Waitangi, ko te tino

takere tenei o te waka, he utunga

anake  o runga ake  nei, heoi tino

purutia mai ana e te kawanatanga ko

te wahi kotahi e u ai o tatou whenua,

e kore ai e makere atu, ka riro ma

ana anake e hoko o tatou whenua

katahi ka tino pahuhu atu, no naianei

kapurutia e ia taua kupu kia mutu

tana hoko kia mutu tana kooti, kei

whea atu he tika mo nga whenua kei

whea  atu he huarahi e whiti ai ki tua

o te moana a  Kiwa, na tatou nei i

tono atu kia te Kuini te mana here i

runga i nga morehu whenua, ko te

 Tiriti o Waitangi te waka na ana i

 hari, kia te Kuini, mahue atu ana te

 waka, ko te kupu i tukua wairuatia

 mai ki Nui  Tireni, ki runga ki te

 waka nei ki te Ture nui o Nui Tireni

 1852, te whakaputanga mai o tenei ko

 te Piri e whiriwhiria mai nei i Waira-

 rapa. Kei reira nei a Mohi me nga

 Poropiti whakarongo ki a ia mehe-

 mea  pea i waiho  te Pire kia tu ko

 nga initareti anake hei ata mahi. Ka

 waiho  mo tera tau ka ata hanga ai

 nga  whakatikatika, tera pea e tino

 pai, no te mea ka  pooti hou nga

 mema  mo te kotahitanga hei reira ma

 nga mema  kua tu e hari mai nga

  ahua mate me nga ahua ora o tona

  takiwa o tona takiwa, e kore ai e pai

  etahi o nga  rarangi o taua Pire, e

  pai ki etahi o nga rarangi; E rite ai

  te ora o katoa- Kaati ake ko a era

  kupu. He whakaatu ake ana hoki

   i te tika o ta te taki tini, ara o ta te

kotahitanga  e taea ai te rapu ora

mo  tatou i roto i tenei ra, Heaha

koa e te Iwi kotahi tonu te kupu i

arau mai mo runga i o tatou morehu

whenua, kia  katia nga  hoko  ate

kawanatanga, me nga  Pakeha, he

kotahi whiwihia te morehu kupu nei,

kaati kia kaha te rapu i taua kupu 

Hurihia ake era kupu. Tenei ano

te tahi whakatauki na nga tupuna o

Meiha Keepa. E Here e! huia ruatia

o Whanaunga ko uta, ko tai, ka mau te

rongo, ka tupu tenei kupu ki runga kia

Meiha  Keepa, mai i reira, tae noa ki a

ia, me koutou me nga rangatira e mihi

nei ki a ia, e iri katoa mai ana ki runga

ki nga  mahi  kei runga   kei te

 motu  nei enei kupu; te aroha te

 atawhai te whakapono, me nga mahi.

 tae mei ki a ratou kupu i whai mana ai

 ratou. I roto i enei ra, e rua ona

 waka, hei  hari hari  haere i nga

 korero o ia wahi o ia wahi, ara ko

 TE TIUPIRI ko Te Pukekihikurangi,

 ma  enei taonga o tatau e kore ai

                           

 tatou  e titiro whakapouriuri ki nga

 rongo  korero, a tatau ake, me nga

 iwi nunui o te ao. He tino nui ana

 hoki te  koa kia  Mangakahia  te

 Tumuaki ote Kotahitanga me  ona

 mema  kua tae atu ki to ratou Whare

 Paremata, me  nga mema  o  te

 Runanga  Ariki; me nga mema o

  nga komiti wahine me o ratou tia-

  mana kua  whai reo nei ratou mo

  roto i taua whare. Tae atu hoki ki

  nga Iwi nunui o nga motu e rua, me

  te Pirimia o Mahuta, kia ora koutou

  i runga i te atawhai o te Atua ki te

  kawe atu. ia koutou katoa ki, Papa-

  wai me te Inoi atu ano hoki ki te

  Atua   kia  arahina paitia atu  hoki

  koutou ki o koutou kainga.

The Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [3]                Te Tiupiri Hune 7, 1898

          DEATH.



  Ko te tamaiti tane a Pineaha Utuku kua

hei mo Kopuna ma Utiku mohina o Ngati-

pamoana,

   PITOPITO KORERO.







  Kotahi te tahi tima manuao kei te mahia no te

 Ingarihi; he nui he pai hoki he kaha i nga manuao

 katoa o te ao, a he tere hoki. Kei runga kei taua

 manuao nga  purepo tino pai kaha, tere hoki te

 paku, tere ki te hurihuri i te moana. Ko te roa e

 390 putu te whanui e 75 putu ara a waenganui, te

 tahi taha ki te tahi taha; ko te kaha o te hurihuri o

 nga mihini, ara ote maomaoa whakahuri i nga iniana

 te kau marima mano hoiho  te kaha. Kei  taua

 manuao nga mihini tino pai rawa, a ka  tino pai

 rawanga whakaotinga i taua waka taua o te Iwi nei

 o te Pakeha. (Kia kore  noa e kiia te iwi nei te

 Pakeha he Atua. )

  ? Hune  nei ka tae mai te rongo kua hoki iho te

initareti moni o te Peeke o Ingarangi ki te  £3

pauna i te rau.





  No te Turei te 7 onga ra o te marama i haere atu

ai a Te  Whatahoro  te Etita o TE  TIUPIRI  ki

Wairarapa, tera pea e maha o na wiki e ngaro atu

ana. Ko Waata Hipango tona riwhi mo te wa e

ngaro atu ana ia.





  Kua  whakaaro te kawanatanga kia mahia te tahi

 tima hei pikau tangata atu i Tokaanu me Taupo ara

 hei harihari i nga iwi e haere ana ki te matakitaki

 i nga puia.





   Kua  puta te tona a Pirani mema o Pamutana

 Nota, ki te Pirimia, kia rehaina raua kia mutu ia i

 tona turanga a me whawhai raua mo te nohoanga

 mo  Pamutana, ara kowai o raua e tu ina pootitia e

 nga. Pakeha o tana takiwa.

            

   Te tahi waro nui  i kitea inaianei e te Ingarihi '<

 kei te  tahi  Waihi o  te  whenua   o te Taina"

 mana. Te roa e 250 nga maero, e 40  maero te

 whanui. E kiia ana ka taea e taua wahi te whaka-

 rato nga Iwi katoa o te ao mo nga tau e to tekau.



   Kei te whawhai tonu Amarika a raua ko te

  Panioro engari ki te whakaatu mai a nga Nupepa.

  Kei te hinga tonu nga Paniora ara kei te wawahia o

  ratou, pa, me nga manuao kaore rawa he kaipuke o

  Marika i te pakaru noa i nga manuao o te paniora;

  e kiia ana ko nga kai pupuhi i nga purepo o te

  paniora; kaore i te tohunga ki te whakatakoto i te

  rere o te mata ki te hoa riri; tena ko te Marika ka

  paku aha te pu, pa rawa kino rawa te mea i pa ai,

  ahakoa i pa  i te manuao totohu rawa, a wera iho,

 -ahakoa i pa ki te pa whawhai, pakura rawa, mate

  iho nga ' rau tangata. Tera pea e houhia  e  te

  Panioro te rongo kia mutu ta raua whawhai  ko

  Amerika.

    Tenei ake pea e rua nga wiki, ka haere a Hon

  Timi Kara ki Kihipane ki te whai korero ki nga

   Pakeha, o reira



     Kua tae te Pirimia kei Whakatu kei reira e kau-

  whau ana ki era Iwi i nui te whakapai me te



    Tenei te tahi korero na te tahi Nupepa. I te

  kooti whakawa whenua Maori; tu mai nei i Hehi-

  tini. Tera te tahi Maori no te takiwa ki te Ure

  wera; tona taenga mai ki reira i haere mai ia ki te

  whakakahore i te kooti whenua Maori i runga ano i

  te korero a te Pirimia ka peratia nga kooti whenua

  Maori, a nui atu tona tohe, me tona korero mo tana

  take, a kiia ana ki a ia kia haere ke atu. Wahia atu

  ana e ia te toa, haere atu ana ia ki roto nohoia ana e

  ia te tuuru (tia) ote tiati. Imuri Kaputa  mai  a

  Tiati Patara ki te noho i runga i tona tuuru, titiro

  rawa atu e! he tiati hou, he tangata hou e noho atu

  ana i tona nohoanga. Katahi a Patara ka mea, e

  hoa  e tuku ki raro, noku ke tena turu, kaore a te

  Maori i whakaae, heoi ano ka mau te ingarihi ki te

  Maori, katahi raua ka nonoke, a  ana te Maori

  i te Ingarihi ki waho rawa o te whare. Engari e

  kiia ana e ahua mate ana te mahunga o te Maori.





    Kua tae mai te whakaatu a te kawanatanga kei te

  whakaaro hia te tono a te iwi Maori o Whanganui

   kia tu he poutapeta ki Tawhitinui ara kia waiho e

   te meera nga reta mo tera  kainga i reira ano.

                                                                                                                   



     Kua tae mai te tono a Tutanihoniho rangatira o

   Ngatiporou ki te Pirimia kia akona nga tamariki

   Maori ki te whakatutu hoia, kia ara rawa ake nga

   pakanga a nga Iwi o te ao, kua mohio ki tera mahi.

   E  ki ana hoki ia ka whawhai tonu ia i raro i te

   haki o tona Kuini o Wikitoria [He 

   atu ana Te TIUPIRI ki te whakaaro nui he pena ano

   te ahua o nga hekenga iho. —Etita. ]

The Jubilee, Tuesday June 7, 1898      [4]                Te Tiupiri, Hune 7. 1898.

  Tera te tahi mea hou kua kitea e te tahi Pakeha i

Amerika ara, ko taua mea he poti Topito whawhai

nei, ko taua mea ka whakamanu ka rere i te takiwa.

Ka tae ki runga o nga taone, katahi ka tukuna iho

te mata hei tukituki i te taone a i tupono ranei ki te

manuao  ka peratia ano. E ki ana te tangata na ana

  ia £5000 hauna te utu, e kore e whia wiki ka oti;

a kua tono te kawanatanga kia tino whakaaturia e ia

 nga tikanga katoa e  tino tika   ai tona  korero

 [Na e hoa ma nawai i raro te pakanga a kua piki

 whaka te rangi riri iho ai, nga uri o Tawhirimatea.

 —Etita. ]

              PIPIRIKI,

                       Hune  3rd, 1898.



           Ki te Etita o TE TIUPIRI.

   Tena koutou. E hoa me utaina atu koa e

 koutou aku kupu taurangi ki runga ki te waka

 o te ao Maori ki TE TIUPIRI me hemea ra ki te

 whakahaetia e koutou.

   Ehoa  ma he kaha  no te totoko ake o te

 ngakau aroha ki tooku Tupuna kia Meiha

 Keepa.

   Koia  tenei te ara i Tupuna ai a Meiha

 Keepa kia au.

            Rangitautahi

          Kahumuramura

           Tamareheroa

            Rangitautahi

           Teruanehe—Te Puhaa





      Te Uruoterangi  Te Raikaranaki

      Tumahu        Titia

      Rangitauira    Rereomaki

     Wiremu         Meiha Keepa

      Wiripene       

      Ki au ko Rangitauira

    Ka puta katoa mai au i nga ara o te matua

  wahine o Meiha Keepa.

      E hoa m aka 

  tanga mai.

     Koia au i hopohopo ai ki te tuku atu i aku

  kupu mihi ki to tatou Tupuna.

  I mea au e hoa ma. Ma nga ra te korero

ma nga  tau kua maha e whakaata mai te

whakaaro nui Otira hewairua ano o te kaha.

rawa ratou i whai mahara  ai, nga tangata

nunui kahore he whakaaro nui o ratou karoa

nga pakeke e kore ratou katoa e matau ki te

whakarite whakawa. Kaati aaku kupuwhaka-

rite mo te taha ano kia au.



  Tenei  haku kupu mihi kia Meiha Keepa.

Haere atu e koro whaia atu omatua a Hon

Kingi a te Mawae a Rereomaki no ratou nei

 nga whakaaro e hoki mai ana ki to Papu kia

 Rangitauira mateatu  a Rangitauira ora ake

 taana uri a Wiremu Rangitauira kaore i mutu

 te hokimai o te mahara me te tae tonu mai a o

 matua mate atu o matua ora ake kokoe e hoki

 teata e hoki  te ahiahi ki to  tuakana  kia

 Wiremu e mohio ana koe he Uri Rangatira

 kite whenua ki te tangata, haere atu e koro te

 tangata kaore i wareware ki te kupu a Rangi-

 tauira i whakatakoto ai ki runga ki Whakaihu.

 aka, koia te Tataupounamu i heke mai nei ia

 Rangitautahi kaati kua mate a Wiremu kua

 mate hoki koe ka mate atu hoki pea a koutou

 whakaaro  aroha ka whaiatu i a koutou ka

 mahue  nei koutou ki te poo ko koe te mutunga

 o te ingoa Tupuna kia au kaore ki tua atu ia

 koe kore pea e taea e matou e a koutou uri a

 koutou tikanga aha  koa kei te nui tamatou

 whaka hua i o koutou ingoa. Kaati me mutu

 aku mihi atu kia koe i konei. No te mea kua

 pau katoa nga mihi mou mo runga i o mahi

 me   o tikanga i tiriai e koe kinga motu e rua

  nei i o hoa Rangatira o tera wahi o tera wahi

  e rongo nei au ki nga kupu  o roto i nga

  TIUPIRI kaati aka kupu. Nga Iwi kaatoa onga

  motu  e rua nei tena koutou  katoa te iti te

  rahi te noho maina io koutou marae.



    Heoi me mutu ake aku kupu i konei. Na

  ta koutou tamaiti mokopuna.



              RANGITAUIRA J. REREKURA J.

                                                                        

     [E ta ka pai to mihi, koia tonu nei te oha a

  to tupuna ko  TE  TIUPIRI, me  te Puke-

  ki  -  Hikurangi   hei    whakamaharahara

  ia  koutou  kia kaha te hapai  mai  i  to

 i waka me Te Tataupounamu e tu mai na i runga

  i nga maunga nu nui: ]

the Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [5]                Te Tiupiri, Hune 7, 1898.

        HE PAKANGA.





    TE AMERIKANA ME TE PANIORA.

 KUA  ITI te whakariterite inaianei nga

     hoia o Merika hei haere mai i Tamapa

     ki te whakaeke i Kupa. E 3000 nga

hoia haere waewae, 1000 nga turapa te 10

 nga pu niu.

                                

  E  50, 000, nga hurai, kua tu hei hoa mo

 Merika.

 Kua, mau  tetahi tima o te Panioro i te

 Marika, ko  tahi te tianara hoia, me nga

 Apiha e 28, mete nuinga atu hoki o nga

 tangata eke i runga ko taua tima e rere atu

 i te po ki Kawana i kiupa.

  Ki te kia Amerika e ma poti whawhai o te

 Paniora i totohu i te manuao o te merika i

 haere mai. ki te awhina i te tima i hopukia

 ra.

  E  5000 turapa ka tukua e te Tumuaki

 Makinui he tiaki i te mouteri nei i Piripaina

 (no Paniora) ka mau te pupuri e marika, kia

 mutu ra ano te pakanga. E  maharatia ana

 tera e hokona taua moutere ki a Ingarangi,

 ina kore te Panioro e utu i nga moni o te

 whawhai, kia merika.

   I runga i te toa o nga manuao whawhai o

 Merika ki te Paniora, ara ko te tukituki nga

 i manira pa, me nga manuao whawhai o

 Peina. Nekehia ake  ana te turanga o te

 rangatira whakahaere o aua manuao o Merika

 hei Atimara ara ko Atimara Tiwei te ingoa.

  Kua hokona e Merika te tahi tino tima nui ko

 Titi o Pikini te ingoa hei harihari waro, hei

  hari hoki i nga hoia whawhai ki Manira.

                             May 6.

   Kua heke atu nga hoia o Merika ki te tua-

 whenua ki te wahi e whawhai nei. E ono

  rau nga turapa o te Paniora ria atiu i wha-

kaeke, a na te tahi o nga manuao e tai mai

  ana i te moana i puhi-puhi mai nga hoia

o Paniora te 12 imate rawa e  66 i tu kai

  akiri.

 Te utu mo te pauna miti e 8 hereni, He

  miuru he hoiho nga miti o reira.

  Kotahi te tima no wiwi ko  Rapaiati te

ingoa, kua hopukia e te tahi o nga manuao o

te Marika, he roa hohi te whaiwhainga haere-

tanga mau  ai, E   hou  ana taua  tima

i te po ki Hawana.

                           May 8.

  Ko  te whakaatu a Atimara Tewei, ko nga

manuao  o Paniora i tuku tukia e ia i ta raua

whawhai  i Manira: —ko  Kupa, Kiritina,

Katira, Atonio, Atiria, Rutono, Peratako,

Kano, Reto, Touro, me Miraneo (ewha ano

nga  manaio na ana i tuki tuki enei tekau

matahi). I muri iho ka riro ia ia nga pa e

rua a Minitania me Kawaiti (ara i turia e ia

ki te riri, ka riro ia ia) me te pa i te puau

tonu o  Manira, kua tuki tuki e ia, kei a ia

 Maianei kei roto i tona ringa, E mea ana

tona kupu e kore e tuki tukia e ia te taone,

ki nga purepo, engari ka whakamatea e ia

 kia mate i te kai, ma reira e tuku mai ai i te

 mana ki a ia, koia te take o tona tutaki i te

 puau e kore ai e tukua nga tima nga kaipuke

 hari kai, mo taua taone.

   Kore rawa he kaipuke o Marika i whara, a

 te tahi tangata ranei i mate, ko te Panioro te

 mea i mate rawa.

   Aha koa i runga i te tutaki Amariki i te

 puau o Hawana whakamatau ano te tima o

 wiwi a Rawaiti kia puta ki roto. Tokomaha

 nga manuao tere o Marikana ana i whaiwhai

 haere atu, na te  tima: nei, mea ano ka

 puhi  a atu  nga  purepo, he tu  kau ra,

 mau ana arahina mai aua. tana mokai.

   Kua mau ano  te tahi tima o Panioro he

 kau nga utanga.

                            May 9.

   He maha  nga Apiha me nga hoia no te

 ropu o  te Natinara Kaari o Ioka, kaore i

 whakaae  ki te uru ki te ropu hoia mo te

 whawhai, ia ratou ka whakahokia  atu, ka

 umere te nuinga o nga hoia i te keepa, rahi

 aha te reo ki te karanga " Toupiore Kuri. "





     KOOTI WHENUA MAORI.

                           Hune 8.

    Kua, tono  a Hori  Pukehika kia Tiati

 Waari kia nekehia nga keeha a Whanganui,

  whakaetia ana mo te rua wiki.;

The Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [6]               Te  Tiupiri, Hune 7, 1898

        MANGAMUKA,

                          Mei  9th, 1898.

  Ehoa e te Etita o TE TIUPIRI tena koe,

mau e tuku atu ena korero ki aku hoa Pakeha

me aku hoa Maori e noho mai nei i era wahi

o te motu nei, e huaina nei te ingoa kite reo

Pakeha (New  Zealand) reo Maori aotearoa.

  Taku  take i hia hia ai ahau kia whai korero

ahau kia tatou ki nga iwi katoa ki nga Haapu

me  nga hui huinga tangata, pai ke atu te

kotahitangata o te Maori te tuku ki te kawa-

natanga kia kotahi te Pakeha me te Maori

ki taku mohio  kahore  he raruraru e pa i

 runga ite mea e kotahi ana a raua whaka-

 haere i nga Tikanga o te motu, no te mea

 he whakatauki tote  kawanatanga. He

 kotuku rerenga tahi, ko tena manu ki te rere

 atu e kore ano e hoki mai ki muri, whai hoki

 kote kawanatanga kite mea  ia penei nga

 tikanga ka pera ano, koia au i mea ai

     Whakakotahitia

     Whakakotahitia

         ruru mai

         ruru mai

   Ki raro i te manu nei

         Ka ati i konei

               Na Taipari Heihei

                        o Mangamuka.

               Porangahau,

                          Mei  10th, 1898.



          Ki te Etita o TE TIUPIRI.

. E hoa, mau e tuku atu taku mihi kia rongo

 nga, whanaunga koia tenei he poroporo aki

 Haere  atu e toku matua e toku tuakana e

 toku taina e Meiha  Keepa  Rangihiwinui

 haere atu ki te kainga tuturu engari nei te

 tangata kaore e mohio tona painga pewhea

  ranei haere atu koutou nga rangatira waiho

 kote aroha ote ngakau i muri nei aha koa

  kaore au i tae tinana atu ki te mihi kia koe

                                 

 me  penei tonu taku mihi mo koutou monga

  rangatira he ahara te take i haere ai koutou

  ite heke i timata nei ta koutou haere ite

  (92) te tau

  kore nei e taea e matau to koutou ahua me a

  koutou whakahaere ara te pupuri ite mana

  maori 

  nei he aue 

  mutunga he pikau inga pikaunga taimana ite

  ao ite po kaati iho to mihi.

         (Konga whakapapa. )

  E pai ana kai roto katoa nga Iwi ote motu

nei i aua take e kore e pai kia pataia tehe te

mea  tino tika ranei heoi ano tona tikanga

kai ia Iwi ana korero tika ana korero tito

pera ano nga waka i haramai i Hawaiki ko

Takitimu ko Tainui kote Arawa nana i eke

tenei motu kaati no muri pea e tahi no mua

ranei he mea hanga noa ranei taku rongo he

waka  mau  kai e tahi kaore he  rangatira.

Ko  tona hanga Ware nei konga rangatira i

runga anake inga waka rangatira toko toru

rangatira ite waka. Ko  tahi ite kei kotahi

i waenganui e whakahau ana ko tahi ite ihu.

Taku  titiro koi nei tonu pea aua rangatira

kua wehewehea  nei he waka ano he waka

ano  kaati e pai ana nanga Tipuna i hanga

 enei korero titonoa e hara ia tatau ake

  Kamutu monga whakapapa monga waka

                                                                                                 •

 Ki te Kamupene o TE TIUPIRI, Whanganui



   Kua tino hiahia ahau kia haere tonu mai

 te oha ato tatau matua kia au ia tan ia tau a

 tae noa ki tona mutunga mai. A e mea atu

 ana au kite Kamupene kia waiho tonu te

 ahua o to tatau matua i runga ite pepa mau ai

 a tae noa ki tona mutunga mai kite kore e

 pangia ete Aitua kaati me haere tonu  hei

 titiro manga whakapaparanga a mari ake nei

 he nui te mihi o te ngakau ite kitenga iho e

 noho ana tona ahua i runga i te TIUPIRI kati

 noa heoi maku ano e tuku atu he hinu hei

 rakai mou kia pai ai to haere i te rori.

   Kamutu nei aku kupu mihi ki te TIUPIRI.

            Na  HETA MATUA, o

                             Porangahau



  TE MATENGA O  KARARITONE.

    Ko  Kararitone te tahi tino tangata nui i

  tupu ake i roto i te Kuinitanga o Ingarangi ki

  runga ki te rangatiratanga ki te matau ranga

  me te whakapono; kua maha  noatu hoki

  oha tunga hei mema; hei pirimia mo te whare

  Paremata i Ingarangi; a he maha hoki nga

  hoatutanga a te kuini i etahi ingoa nui mona,

  kore rawa ia i whakaae. He tangata hoki

  tenei e tino manaakitia nuitia  e nga

  iwi katoa o te ao. He, penei hoki me to

  tatou kaumatua me Taitoko e manaaki tia nei

  e  ona  iwi. Heoi   te tohui whakaaetia

The Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [7]                 Te Tiupiri, Hune 7, 1898

e ia. Ko tenei ingoa Raiti Honore; penei

hoki i te ingoa  kei to tatau pirimia. Te

tahi tohu i karangatia e ona iwi ki runga

ti  a ia ara ko  nga reta e toru nei, ko te

G. O. M. ara ko te "tino kaumatua Pai*'

tokorua tonu nga Pakeha kei a ia tenei ingoa.

Ko ta Hori Kerei, he mea hoatu hoki na nga

Pakeha  o Niu Tireni. Tona  taonga nui i

hapainga e ia ko te kotahitanga o te Airini i

tino hiahia ia kia tu he Paremata Motuhake

mo  Aerani  kihei nei i puta; i runga i te

paanga o te mate ki ona kanohi, ka kiia e te

takuta kai rihaina ia i tona turanga pirimia

heoi  rautu  ana ia, a  riro ana ia Rore

 Rootipere ara ko te tahi ano  ona minita.

Iwhai kupu ano ia mo te Tiriti o Waitangi e

 ki ana ia. Konga  wahi katoa i raro i te

mana  o  Ingarangi e mohio ana kaore he

Tiriti i penei te whai mana me te Tiriti o

 Waitangia; Irunga i tona hemonga nui atu te

 tangi o Ingarangi ki to ratou tangata, tae

 atu hoki ki nga kingitanga me  nga kuini

 tanga o  nga iwi o  te ao tae atu a ratou

 pukapuka mihi mo  taua tangata, kaore he

 iwi i kore te tuku mihi, Akuanei pea e te

 kotahitanga kore ai he mihi hoki ma tatou

 e tukua, me ma  raro atu ia te kawana te

 tukunga kia wawe ai te tae hei tonu hoki mo

 tera kaumatua o  tatou. I runga i tona

 matenga  nei i hiahia nui nga rangatira o

 Ingarangi kia whakanui te nehunga mona,

 heoi kaore i whakaaetia i runga ano i te

 kupu a  te tupupuku kia kaua era mahi e

 mahia ki runga ki a ia, me haere puku noa

 iho te nehunga ia ia. Ko taua kaumatua

 kua  nehua ki raro i te whare karakia nui o

 Ingarangi; he pera tonu ai ta Ingarangi

 whakanui i tona tangata he kawe ki reira

 takoto ai. I tae ano te waea aumihi a te

 Kuini  ki te pouauru; i neke hoki te whare

 Paremata  o Ingarangi, rae te whare Ariki

 hei tonu whakahonore mo taua tangata. I

 te whaka takotoranga i te motini a Pooropoa

 i roto i te whare Paremata, maunu katoa nga

 potae o nga mema; ki tonu hoki te whare i

 nga mema, me  te mau ano ratou i nga

 kakahu taua (ara pango), He maha  noatu

  nga korero mo taua tangata kei roto kei nga

 nupepa  a nga iwi o te ao; he mihi tonu te

  aronga he tangi, e penei ano, me tatou e

tangi nei ki o tatou tangata nunui, he rite

tonu ki te matua no ratou. Kia mahara e te

kotahitanga ki te tuku i te aroha  o nga

motu e rua aotearoa me te waipounamu,







          PAPAWAI,

                        3 Hune, 1898.

          Ki te Etita o TE TIUPIRI.

   E hoa tena koe. E mohio ana koe ki te

te tokomaha  o to matou ope i haerea mai

 i Whanganui i te ata o te mane, te 30 o te

 marama i mahue ake nei, i tae ki te 120

 tangata; a to matou taenga mai ki Kerei

 Taone nei, i te 5 p. m., kaore matou i tukua

 ki nga Rangatira Hotel, ki roto i nga Peeti,

 heoi moe ana matou i nga Para. A, no te

 ata ka tae mai a Tamahau ki te whakarite i

 nga kooti o te Taone hei apiti mo ana, hei

 hari ia matou mo te moenga i nga Hotel,

 tae rawa mai ia mo tera kua utua ke tia. A

 kia 8. Timi pea to matou mamoa mai i te

 Marae i reira te Hiriwha Peene. O Waipawa

 —ka  takina matou. E  ia; ka  Turoto

 waenganui ka makere mai te kai wero, a ka

 kitea atu hoki te matua nei e takoto mai ana

 kote kiri kau, kia tae pea ki te 300 ka whaka-

 hua tia te Maemae mo Taitoko, muringa iho

 ko to Hori Ropiha, haere ana a ka tae ki te

 keeti e tomo ai ki te Marae, i reira te tohu a

 te Piwa te tomo e takoto ana kia 200 pea

 heoi i te mahi e nei erua. Tangi ana te

 pipi, haere ana hoki te aroha ki te Hunga

 mate ka rawe hoki i reira ta Ngati kahungunu

 tu tangi i te apakura a he nui nga mihi mihi

 mo  nga aitua no te ata o te Weneri. Ka haria

 mai nga whakaahua, hei tangi ki te marae to

 te Hapuku to te Tahana Turoa to Wi Tako

 to te Manihera me nga whakahua ririki o

 Taitoko i tae pea ki te 20 nga kakahu Maori

  whariki, me nga pounamu. A  no nga

  whaikorero o te po ka takoto he kupu tinana

 ia Tamahau Mahupuku ia Henare Tomoana

  me Wipere tono mo maua, kia whakaae ki te

  Pire a te kawanatanga heoi nukuhia ana te

  whakautu mo taua tono kia tae maia Wai-

 The Jubilee, Tuesday, June 7, 1898. [8]                Te Tiupiri, Hune 7, 1898. 

 kato, me ngati Raukawa Ngati apa me. N'ToaI

 whaka puaretia te Paremata o te kotahitanga

 i te 2 p. m. o  te ahiahi nei e te Pirimia

 Mangakahia, heoi i te nui o te hiahia ki nga

 korero rawaho Hikitia ana mo te Rahoroi te

 50 nga ra. Ko te Puaretanga tuatahi no te

 Mane, te 31 o  Mei, na te Teira Tiakitai i

 whakapuare.

   Kua whaka  tuturu tia te ra whakaaturanga

 ma nga iwi i o ratou whakaaro mote Pire a

 te kawana tanga ko te Mane te 7 o nga ra,

             Na Kingi Topia.

   Ka Tukua atu ano nga korero o muri nei.





    0. G. A. Hawea,

   KAI TIAKI TOA I TE PITO o TE PIRITI o

           —WHANGANUI. —



  E hoko  ana i te Huka Tii Paraoa Pureti Kaputi

   Naihi me te Paoka Tupeha Maati Hopi Kanara.

  Hooro Papai, Paraikete, Kakahu tane, wahine, tama-

      —riki hoki, me te tinitini o era atu mea. —



  He Rongoa mo nga Mamae o te Maori. He paku

           rawa te utu, ina utua ki te moni.

    Haere mai e te Iwi tirohia, iua hoki tau i pai ai.





   Mo Taare Maata.

    E hoko ana i nga ahua ika i nga ra katoa, kei te

        pito ki tera taha o te Piriti toku whare.





    E. KARINANA.

    KAI HANGA  ROHI, KEKE, &c., &c.

   E mohio ana nga Maori ki toku Haapu

      kei rawhai mai o nga puni Maori..







   E. KURUMUPIRITI,

 —KAI HANGI ROHI KEKE. —

. E mohio ana nga Maori ki toku haapu kei

                 te taha ki Putiki.

    J. L STEVENSON,

            (Tiemi Mititi. )



E  MOHIO  ANA NGA  MAORI   KATOA KI

            TOKU HAAPU.

He   tini tini noaiho nga  ahua  kai  kei.

ahua  haere mai kia kite, kia tirotiro ki tau i

pai ai, au te whakatauki. Kia kite kanohi,.

            kei rongo korero.





 AROPETA KITINI,

      — KEMETI —

Noku  te whare Rongoa tuatahi e piki mai ai

ki te Awenu. He maha aku rongoa e kaha.

aua mo nga mate me nga mamae ena ana ki te-

              iwi Maori. 



     He rongoa Homopatiki ano kei au.

    EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.



        TIMIHANA AHIRAINA.

 Rongoa Huango. Na  e hiahia ana ahau ki te

 whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu:

 ti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e tima mate

 e tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki

 rongoa o Whanganui ranei.

         TIMIHANA TANGATA,

                HANGA RONGOA.



     WHAKAMAHARATANGA.

   Me  tuku mai e nga tangata e hiahia ana

 kite tango pepa  taane wahine  ranei a ratau.

 reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei

 A kia marama  te whakaatu mai o te ingoa o

 te tangata o te kainga o te Poohi, kia tika ai

 te tae atu o te pepa. Engari koi wareware

  kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu  kite

 whaka  rite i to tono mai.

                     Tiamana o te

                 Kamupene o TE TIUPIRI



    Persons  wishing  to  have  half-yearly volumes

  (bound)  reserved for them should give  their in-

  structions without delay, as only a limited number

  will be kept back for binding each half-year.

                        

       HOHEPA PAORA,

KAMUPENE  WHAKAMINE  TAONGA  KAKAHU

           WAHINE TAANE.

Paraikete, Horo, nga Kakahu   Katoa o te

           tinana o te Tangata.

       Awaniu Tiriti o, Whanganui.



      JOSEPH PAUL & CO.

      DRAPERS. AND. CLOTHIERS,

                                          o                                     *

              Wanganui.

      Blankets, Shawls and  Clothing.