|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 27. 05 July 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Newspaper
No. 27 Vol 1
TE TIUPIRI
JULY 5, 1898 WHANGANUI. HURI 5, 1898.
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI.
Telephone, No 96 P. O. Box 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono, No 96.
Namama o te Poake o te Poutapeta No. 60.
KARAITIANA ME NUMANA.
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA.
Awanui Tiriti o, Whanganui.
If you want to
march with the Times,
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue, Wanganui.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol. 1. ] Tuesday, July 5, 1898. Huri 5, 1898. [No. 27
PANUITANGA.
Ko te utu mo te Pepa nei, te 12/6 mo te tau e
7/6 mo te hawhe tau.
Ka tukua atu he Pepa ki te tangata ki te
wahine e tono mai ana. Kia marama hoki te
whakaatu mai i te kainga me te Poutapeta.
NGA MAHI O TE PAREMATA
MAORI.
S UA mutu te Paremata Maori,
kua hokihoki nga Iwi ki o
ratou nei kainga. Tenei
hoki te Paremate o te
Koroni kua tuwhera; Heaha ra nga
mea e whakaputaina mai e taua
Whare mo tatou mo te Iwi Maori
me o ratou whenua ? He rite katoa
ranei o te ora mo te iti raua ko te
rahi; he ika hui purua ranei ki raro
ki te reinga. Ko te aronga o nga
kupu i oti mai i to tatou Paremata
Maori ko te " leti " ko te " No " ko
nga reo tenei na ana i paahi te Pire a
te Kawanatanga. Kaore i oti ki
runga ki nga kupu a o tatou tupuna
ara ka tutungia te oho hei ko i te ma-
ara, ka oti, katahi ka ara te tapatapa—
" He paenga ki runga he paenga ki
raro kia rekareka te ringa kia reka-
reka te waewae. " Ka mutu katahi
ka ara te maoa a te ohu, ka mohiotia
kua oti tera maara, Tuarua: —Ki
runga ki ta te Ture, ma te Iwi ki te
kotahitanga, ma te Pika, a ma te
Tiamana ranei e tuku ki te whakaaro
o nga mema, kei runga kei tenei
patai. Konga mema e whakaae ana
ki tenei Pire, me ki " Ae " ko nga
mema e whakahe ana me ki "No"
ka mau i konei tuputupu ana, Na
konei ka wahi nga iwi e rua he Airi-
himana te tahi taha, he Ingarihimana
te tahi taha. Na ko te patai, me aha
ra e hoki ai ki te Maoritanga ? Ko
te putake o te penei, na te Pire a te
Kawanatanga, kaati me ata titiro ki
runga ki te tikanga o nga hua i roto
i te Pire, no te mea kua mahi te
kotahitanga i te huarahi mo tatou a
whakataukitia iho ratou. "He iwi
kai horo " kaore e ata rapu marire
he mea tonu kia tere. Waihoki na
to tatou Kawanatanga tenei Pire, he
mea tika ano kia ata titiro marire,
kia ata whakahaere marire, e kii ana
hoki te whakatauki "Matua titiro
ka hupeke ai. " He mea tika ano
kia ata titiro nga Iwi ki te ahuatanga
o ratou nei whenua, mehemea ka
puta ranei he ora, ka puta ranei he
mate. No temea ko te Pire, ko nga
hua kei roto he Mokete, koia te tika
o te ata titiro marire i te mea ma
nga whenua ano e whakahoki nga
mokete, E rua nga tikanga e tika
ana kia whakamaramatia; tuatahi
ko nga whenua e iti ana te Wariu,
me nga whenua e nui ana te Wariu.
Ko te aronga o nga whenua o te Tai
! Hauauru nei timata i te 1/6 ki te 5-
hereni mo te eka; me pewhea e ora
|
|
4 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, July 5, 1898. [2] Te Tiupiri, Huri 5, 1898. ai e hoki mai ai te whenua ? no te mea ko nga whenua papatupu e toe nei o te Tai Hauauru, he whenua nga herehere katoa, tera e pau nga £10, 000 ki te poraka kotahi, ka penei te ahua o te paunga, hei utu ki nga mema o te Poari, hei te utunga i nga moni whangai Apiti ki nga moni topu a e 42 tau e whaka- hoki ana i taua moni tera pea e tae nga moni utu katoa i taua moni ki o te £60, 000. Ka noho taimaha tonu ki runga ki aua morehu whenua tona mutunga akuanei riro whenua. Tera pea o te Tai Rawhiti whenua e tae ana ki te £1 tae noa ki te £12 pauna, engari ena ka ea ano te mokete ka hamuhamu atu ano te hunga nona te whenua. Te mea pai me hoatu taua Pire ki runga ki nga rangatira e tono ana ki taua Ture, no te mea he nui pea te pai o ratou nei whenua, waiho ma te Iwi e takoto ngaherehere ana o ratou nei whenua, e ata titiro atu, ka pai taua Ture ka ora ratou, katahi aua iwi ka whatoro atu ki roto i taua Ture. E penei ana hoki a Nui Tireni kei te mokete ki Ingarangi mehemea ki te kore e ea nga moni a Ingarangi ka riro atu a konei, otira e kore pea, no te mea he nui nga hua e tupu mai ana i waho, ara ko Reiti, ko Taaka, ko Katimauta, ko nga tini huhua noaiho o nga ora e puta mai ana i waho, ko enei kei te whakaahuru mai hei whakaea i aua moni. Tena ko tenei katu mokete, kei te tu mone mone noa iho kaore he piripiringa, heoi ano ko te whenua anake; kaati ko- nga whenua ano e nui ana te uta Wariu, koia ana ano nga whenua e ora. Kaati me hoki ake ano te whakaaro mo ta te leti raua ko te No, mehemea e kore raua e rangi marie, mehemea hoki ka rite ta raua Amine mo taua Pire, ko tona mutunga tenei o nga mahi a te kota- hitanga, I te mea kua whakaaetia e ratou koia nei he Ture mo te motu katoa. Titiro hoki ki te Ture Kaporeihana e kiia ana he ture pai, na no te roanga e ata matakitakina ana, na kua kore e manakitia inaianei. Kia pena hoki te titiro hangai atu. He pai te Pire a Waikato kia whakahaerea i tenei tau i roto i te Whare no te mea kaore i roto i o tatou ringaringa, kei roto ke tena i te Whare Paremata e takoto mai ana ka rua nga paahita- nga ia ia, na e whai atu ana ki te toru kua paahitia, kaore he raruraru mo tera Pire he mea kua uru ki roto i te Whare ma ana e titiro te tika raua ko te he. Tenei te tino whaka- aro tika, me neke atu te Pire mo te ra tau, no te mea ka pooti hou nga mema mo te Kotahitanga, hei reira ma ia iwi, ma ia iwi tona mema e ata pooti, hei reira ka hoki ai ratou ki te Whare o te Kotahitanga i Papawai ki reira whakaoti ai i to ratou whakaae whakakore ranei ki runga ki taua Pire. No te mea e rua nga reo kei te Awhina i taua Pire ko te leti raua ko Te No, heoi kei te whea ra o enei te otinga ? A ma te pewhea e hoki ai ki te Maoritanga ?
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 5, 1898. [3] Te Tiupiri Huri 5, 1898
Whakaaturanga.
(Ko nga korero ano o te hui ki Papawai).
TAMAHAU MAHUPUKU—Taku kupu me
whakahaere te Pire. Me he mea he Pire
ta te Kingi kei konei me panui mai. Ehara
ranei i te mea ko taua Pire a te Kingi e 90
nga rarangi i korerotia nei e te Rawhiti i roto
i tenei whare i tera tau ? A i whakahengia e
te kotahitanga. A kaati ko taku whakatako-
toranga i te Pire a te Kawanatanga nei ka
rere nga tangata ki ta te Kingi. " Hoatu
aua e te Rawhiti te Pire a te Kingi. "
Whakarongo mai ehara ta tatou huihui ki
konei he whakamamae ngakau tangata
engari he Kimi ora no reira e waiho nei
e au kia korero tena tangata tena tangata kia
whakarangona kei hea te ora kei hea. Na
mo nga kupu arai anga tangata i nga korero
a Wi Pire i runga i te mea koia te tangata mohio.
' Tika ana ranei kia noho puku ia no te mea he
mema ia me pehea ona whenua he tangata nui
nei te whenua i a ia ? Mo te Pire a te Kingi kua
homai nei me waiho mo te ata ka panui ai.
Kei pouri ki aku kupu, ko tenei kia kaha te
korero.
TE RAWHITI—I tu kau ki te whakaatu
kaore ana whakaaro ki te haere wawe. Me
• era atu korero i korero ai ia.
KIPA TE WHATANUI—He rahi ana korero.
Engari i whakahengia haeretia e Tamahau.
WIREMU RATANA—Ko taku kupu ko te
mahi a te Kotahitanga i nga tau nei ko te
mana motuhake, kaati ki te kitea e tenei
whakaminenga" kua mate tenei, kaari kua
watea tatou ki te mahi i e tahi atu mahi a
poari aha atu ranei.
HOANI METE—I puta tana korero mo te
kotahitanga ara tana e kore e pakaru ahakoa
manganga ke e kore. Otira he rahi ana
korero.
Neke aua te whare i te 10. 30 p. m. ki te 10
a. m. apopo.
10 a. m. Taite, 9th Hune, 1898.
Ka tuhera te korero ki roto i te Whare.
WHATAKORARI (Raro Tiamana).
HAMIORA MANGAKAHIA—Ko tana tu he
whakamarama nana i katoa nga mahi me nga
korero a te kawanatanga o te Kotahitanga.
Taua korero tuatahi ko tana timatanga ara i
te 17th o Hune, 1892, i runga i te whaka
mananga a nga rangatira e mau ake nei.
H. Tomoana
W. Pere I runga hoki i te pooti.
Taitako
Engari i taka ahau i taku tunga 11th Aperi-
ra 1893. I tu ano ahau i muri iho ki taku
tunga Pirimia i te 20th Maehe, 1895, i te
Paremete ki Rotorua i tu mai ahau i reira
tae mai ki tenei ra. I au e tu nei
e tu ana ahau i runga i tenei mana, ko nga
iwi e awhina ana i tenei mahi e 37, 451. Ko
nga korero katoa e korero ai ahau i tenei ra,
he korero tuturu i runga i nga korero i tima-
taria ai tenei mahi.
Taku korero tuatahi, ko tenei Komiti i
whakaturia hei korero i te Piri a te Pirimia i
tuku mai nei no reira ka timata taku korero
i konei. E rua nga wahanga o te Pire ka
korero ahau ko te timatanga ko te mutunga.
Ka korero ahau i te ingoa o te Pire. Kore-
rotia ana. Taku whakaaro mo tenei wahi.
Ko enei ingoa Pire he ingoa tawhito ehara i te
ingoa hou. E kore e tino whakapoto a taku
korero i te Pire engari timata i te 1, 2, 3, 4,
5. O nga rarangi. Korerotia ana. Ko
tenei Pire i mahia aro nga whenua o te
kotahitanga e tu nei ahaau hei kai aratu. No
reira ka waiho e au te Pire nei ka korero
ahau i te Pire a te kotahitanga ake kia ki te
mai nga tangata i te marama me te ora o
taua Pire. E nga Honore rangatira i runga
i te mea e tuhituhia ana aku korero, e me
ana ahau kia mau enei kupu ki nga pepa kia
ora te Tiamana me nga Honore Rangatira,
Tane wahine tamariki i runga i to tatau hui-
huinga mai ki konei ki te kimi ora mo
tatau me o tatau whenua kia ora kia ora kia
ora. Kia ora te Kingi tanga mo runga i to
koutou tunga mai ki konei i runga i te kara-
nga pera ano ana korero mo Tohu raua ka
Te Whiti.
Ka timata taku korero ki nga mahi i mahia
i nga tau 1835 me 1836. Tae mai ki te
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday July 5, 1898 [4] Te Tiupiri, Huri 5, 1898.
1840, 1843, me 1845, 1847, 1850 1852
1857, 1858, 1860, 1861, 1862, 1865, 1867,
1884. 1888, 1889, te tau o te timatanga o te
whakakotahitanga o nga Iwi 13 Maehe 1889
tae noa ki 1892, 1898.
Aku Rangatiratanga nga tane nga wahine
nga tamariki koia nei te timatanga o aku
korero kei pouri ki te roa o enei wha
kamarama kaua e ngenge. Kia marama te
titiro koi nei te take i penei ai te ahuatanga
ia tatou.
1 te tau 1822, ka haere a Hongi ki Inga-
rangi ki te tiki pu hei pupuhi ia tatau, ka
tae ki reira ka kite i te nui o te kororia o
' Ingarangi ka puta tana panui kia haere mai
etahi Pakeha ki konei hei hari mai inga
taonga o reira. Ka tae taua panui ki Niwhi-
wa ko tetahi tangata ko Hare Parena te Teira.
Te tangata o tera iwi he Makuihi. Ka kite
aua tangata i taua panui, ka puta taua hiahia
kia haere mai ki konei whaka tu kingitanga
ai mona. Ka tukua mai te panui a te Heke-
retari o (i Atareria) Queensland kia te Poihipi i
konei whakaatu mai ka riro te kingitanga ara
Rangatira o nga Maori i te tahi iwi ke.
Panuitia ana te pukapuka anga rangatira 28
i tuhia ki Ingarangi no te tau Oketopa 1836,
he pukapuka tono na aua rangatira e 52 i
huihui ki Waitangi kia riro ma Ingarangi
ratou e awhina Panuitia mai ana hoki te utu
o taua reta 28 Mei, 1836, na te Hekeretari o
State Rori Glenelg, i Ingarangi.
. Te whakaputanga o te rangatiratanga o te
Kingi o Ingarangi ki Nui Tireni. Tera kua
rere mai ra te Manuwao o te tera tangata
( ) he haere mai he tango i Nui
Tireni. Te rongonga i te panui a te Kingi
o Ingarangi. Hoki ana 1849 ka tonoa mai
he Kawana hei tiaki i tenei motu tae mai ki
Pewhairangi ia Hanuere ka Whakaaturia i
haere mai ia ki te mahi Tiriti ka huihui nga
rangatira ki Waitangi ko te Wiremu. Minita,
te kai whakamaori ka panuitia te mea tutahi
<> taua Tiriti i mahia mai i runga i te Manu-
wao. E toru rawa nga kape o taua. Tiriti i
te nui o te tautohe. Panuitia ana te kape
tuatahi. Kaore i whakaae a Ngapuhi ki
tenei kape.. Ko Whai ko Rewa i karanga kia
patua te Kawana, na te Waaka ka kore ka
hoki te Kawana ki te Manuwao ka tuhia mai
te kape tuarua Panuitia ana. No tenei kaore
i tae mai te Kawana i paangia e te mate.
Ka riro na te Poihipi i mahi te mea tua toru.
Engari kaore i korerotia, ka hoha te Iwi ka
mea ki te hokihoki. Ka tikina e te Waaka
te Manuwao ki te Kawana i te 6th o Pepuere
ka panuitia te kape tuatoru. Kaore i tika te
whakamaoritanga i reira o tetahi kupu ara o
te " Mana" no muri nei ka tikina kia te
Manene ka whakatikaia. No konei ka
panuitia e ia te whakamaoritanga. Muri
mai ka panuitia e ia te whakapakehatanga.
Ara he whakaatu nana kei
roto nga paru moana me nga hinga ika i te
whakapakehatanga kaore i roto i te whaka-
maoritanga.
Ka whakaaetia te kape tuatoru i runga i te
whakapumautanga o to ratou rangatiratanga.
I te tau 1888 i tu te hui ki Omahu I tu a N.
Kahungunu katoa ki te whakahe i te Tiriti i
runga i te mahi a Hirini Taiwhanga e
korero ana i taua Tiriti i te Paramete.
Naku i whakahe taua kupu. I iua e au kiakia
mai e ratou kei hea te ara i tu ai o tatau
mema me o tatau ateha kaore i taea te utu
e nga tangata whakahe ara e Timi Kara ma.
E hoa ma he rahi nga tangata e korero anai
tenei Tiriti kaore e mohio ana ki te tikanga.
Ka hainatia nei te Tiriti e 500 nga tangata
kaati no te tau 1841. Ka tu te whawhai ki
Wairau mo te tangohanga a te Pakeha i te
whenua..
1845 ka whawhai ki Ngapuhi nga take mo
te motunga o te ringa o tetahi wahine i te
naihi a te Hoia, mo tarewatanga o Maketu
me te Kara ki Maiki, me te utu o nga hai-
katanga kaipuke i Kororareka.. I reira
kaore ano e whenua ki te Pakeha. I hanga
hoki te ture o Ingarangi i te tau 1839., Ma
te riro o tetahi whenua i te Kuini katahi ano
ia ka whai mana. I enei whawhai, kaore he
whenua i riro i te raupatu
I te tau 1850 ka tino tupu te raruraru ko te
take he kimi na nga Iwi inga tino tikanga 0
te Tiriti. I. te mea kaore ano te Tiriti i
ki nga iwi. Ko konei ka hanga te tikanga
e Wi Tako ma kia whakatungia he Kingi i o
ti taua korero ki Taiporowhenua, he kimi
ano i te tikanga o te Tiriti. I te tau 1858 ka
tu ko Potatau. A ka hoki mai tana korero
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee Tuesday July 5, 1898. [5] Te Tiupiri Huri 5, 1898
ki te timatanga o tenei kotahitanga i tu ki
Waitangi i te tau 1889. Ko au ano te
tangata na ana i kite tuatahi nga take. I puta
enei kupu me mutu te kooti me mutu te
Hoko &c., &c. Ka korero katoa ia inga
whakahaerenga a ratau ko Ngapuhi i oti i
whakaaetia ai tenei kotahitanga. Me te
kohinga onga moni e £300 mo te kawe
haere i te Kirihipi e Ngapuhi ki te haina, me
te korenga o nga Iwi e haina ko N. Awa
anake ki Poneke.
No konei ka tu a Taare Tikao ki
te panui i te waea mai a Utiku
Potaka kia Pene Pirere no te 8th o Hune i
patua mai ai he ki mai kua nekehia te kooti
o Whanganui kei te haere mai ia.
Neke ana te korero i te 12 a. m. ki te 2
p. m.
2 p. m.
Ka tuhera ano te korero i roto i te Whare
( Aotea) na te Whatakorari (Rere Tiamana)
i whakatuhera.
MANGAKAHIA ano—Ko te pukapuka i
hainatia nei e N. Awa no te tau 1886 i mahia
ai te whakaupoko i pahitia mai ano e te
Whare. Ka korero ia te taenga onga
tangata haina haere i te Kirihipi ara o Rani-
era Wharerau, Pene Tani ki Heretaunga i
reira ia me taua whakamaramatanga kia
Tomoana ma i tana haina haere, a ana tangata
a i rongo i te marama e 899 i haina i reira.
A katoa nga Iwi i haina i reira e 27, 000. No
te tau 1892 ka tu te hui ki Waitangi. Ka
tae ake nga Iwi nei a Taitoki hoki. Me
taua whakamaramatanga i te tino tikanga o
te. Tiriti. Me te Wawahanga o te motu kia
pootiria he mema o ia takiwa o ia takiwa mo
te kotahitanga kia tae rawa mai ki te Waipa-
tu kua rite.
Ka hoki taku korero ki te tau 1852 I tenei
tau ka hanga mai te ture mo Nui Tireni
kei te rarangi 72 me 73. Ka oti tena ture
mo tatau me o tatou whenua.
Na te marama o te Tiriti i. hanga mai ai
tenei ture, ara i te mana i homai e to tatou
Tiriti ki tatau me o tatou whenua. Ka
tuturu i kona nga mana katoa o te Tiriti.
Tena titiro atu i nga korero o taua rarangi
Korerotia aua. Ara ma te whakaae o
• te hunga nona te whenua ka eke ai taua
ture.
(Tenei ake te roanga o nga korero)
Amerika me Peina.
WAHINGITANA, Hune 15.
He maha nga manuao o Marika kua
I huihui ki Hamutana kei reira e whanga ana. Ki
! nga manuao o Kamarahi (Paniora) kia whawhai
raua.
Hune 16.
Ko nga hauhau e awhinatia nei e nga
Merika, e kiia ana i mou ia ratou nga toro o
Paniora, e rima maero ki te tua whenua,
kotahi rau i mate, te kau marima i mau here-
here, me te maha o nga paura i riro mai.
Hei te Ratapu pea tae ai nga hoia o
Marika i runga i te tima ki Tatiako.
Kei te rere atu ano te tahi tima hari i nga
hoia o Marika mo Manira.
Kei te whawhai tonu Manira i nga rangi
nei. Kua piri te hauhau ki Manira.
Kua tonoa atu nga Iwi o nga whenua e,
noho ana i roto o Manira, kia eke ki runga ki
nga Kaipuke u tau ana i roto kia ora ai ratou.
PARINI (i Tiamana), Hune 17.
Kua puta te whakahau kia rere atu ano te
tahi o nga manuao o Tiamana ki Manira, ka
rima a kei reira.
WAHINGITANA, Hune 17.
E toru nga mata purepe i puhia e te
manuao o Marika ki Tatiako pa kino ana
taua wharanga, e kiia ana rite tonu ki te ru
te nga teritanga o aua pu.
E 20 nga manuao o Peina i raro ia Atimara
Kamara, i rere atu i Karihi E kiia ana kei
te haere atu ki Kineri Moutere. Te kupu a
taua Atimara, i tona poroporokitanga ki
tona kuini, ka whawhai ia tae noa ki tona
matenga.
HONGO KONGO, Hune 18.
Kua iti nga kai e toe ana ma era iwi nunui
e noho mai ra i Manira, i runga i te tutaki-
a Marika i nga Kaipuke kawe kai, konga
hoia Maori kua tahuri, ki te kohuru i o ratou
Apiha, Ka oma atu a ki te hauhau.
HONGO KONGO, Hune, 18.
E toru mano tangata kua mau herehere i
nga hauhau me nga. tamariki hoki a te
i Kawana. Ko te whakaaro a te a Kawana kia
tukua atu te mana kia Marika kaore i whaka-
aetia, rihaina ana ia i tona turanga.
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 5, 1898. [6] Te Tiupiri, Huri 5, 1898
Foreign News.
NO RONGO MAI TAWHITI.
Ko te raruraru i waenganui o Marika me
Ingarangi, i mua ake nei, ara ko nga wahi
patu kekeno, i runga i te whakahe o Marika
kia Ingarangi mo tona haere ki reira patu
kekeno ai, i tata rawa raua te whawhai, ki
ana a Marika me mutu to haere ki te kore
koe e rongo ka whawhai taua. Heoi ka
tami tamia kia kaua raua e pera, engari me
Aputareihana, whakaaetia ana, me whaka-
haere pera taua raruraru, a oti ana, utu ana
a Marika kia Ingarangi.
RANARA, Hune 17.
E 500 hoia e tiaki haere ana i nga tiriti ote
taone o Apatea me Routa i te takiwa o Weera
i Ingarangi, he takiwa mahi waro, notemea
kua puta nga Pakeha o reira ki waho o nga
mahi, ara kua " taraika. " Kotahi rau e rua
tekau mano tangata kei te noho huiuui tonu.
E ki ana te Taima Nupepa kei te whakaae
te Kongo Kongo Tangai Peeke (no te Inga-
rihi) ki te hoatu i nga moni te kau mano
miriona taera (ko tahi tera e 6/8) ina riro mai
te mahinga o te whakaroanga atu o te raina
o te tereina o Tangai Kuau ki Nutiwanga,
Ko Pewerowho, tino kai whakahaere o Ruhia
e noho ana ia ki taina, e whaka-
he ana hoki ia kaore a Tiaina i tika ki te
whakaae taua moni here ki runga ki nga
rerewe ki te taha whakararo o Pekina, ma
Ruhia anake e whakaae e tika ai.
Konatatinopara, Hune 17.
E kii ana kei te takiwa o Motinikoro, kei
te whawhai mai, ko te Arapaniana raua ko
Ngakaraitiana.
Te Kau matahi nga Whare o Ngakaraiti-
ana kua tahuna ki te ahi.
Kua tukua atu nga hoia o Taake ki te
wahi i ara nei te pakanga.
PANUITANGA.
Ki nga tangata me nga wahine e hiahia
ana ki etahi hiiri pukapuka ma ratou, hei
hiiri i o ratou ingoa ki roto ki a ratou puka
puka. Tukua mai o koutou ingoa, me te
kainga, ma matou e whakaatu te ritenga o
nga utu.
PUTU POORO.
NA TE AUTE I WINI.
E 20 KI TE KORE.
%
I te 27 onga ra i purei ai nga tamariki putu pooro
o Te Aute kareti, ki nga tamariki o Whakatu
Kareti, i muri tata iho o te timatatama o te pure
ka riro ia Kohere te pooro ki te koono, he mea
paahi mai te pooro e te Whetu ki a ia na Ngatai i
whakaputa. No te kikinga i te pooro kia huri ki
tua o nga pori, kihei i kouru. I muri tata iho ka
mahi ano, ka kapohia e Paka te pooro ka whiua
kia Kohere ka puta, ko te tuarua tenei onga
putanga. I muri tata iho ka riro ia Ngatai ki tua
o te raina ka mamau raua ko Rairei, ka riro ano i te
Maori, na te whetu i kiki, kihei i huri. Te Aute e
9, Whakatu kaore, ka riro ia Riwai te kiki, ka whaia
e te Aute, te 10 iari i tua mai o te raina o Whakatu,
kahe ia Te Whetu ka piri kiki. Kotimata nga
mahi paahi i te pooro i konei e tia ra he manu te
pooro e rere atu ana ki te ringa o tera o tera nga
mahi a nga tamariki o Te Aute, ko Paka, ko Paro.
niwiti ko Raumoa na ana te mahi nei, na Moieti i
arai, kikia atu ana, kia Ngatai, kaore i mou, reia
ana e Pona raua ko Hamiritana ki te takiwa o Te
Aute. Ka pahemo ia miuru te whakahokinga mai a
Kohere, ka riro na Paraire raua ko Riwai te kau-
haki ki te raina o whakatu, Na Makirika i whaka-
hinga atu ki tua o te raina—Te Aute 12. Whakatu
kaore, ka mahi ano nga toa e rere ata ana ki tera, e
taea atu ana, ka riro ia Pere ara ana te umere Kaore
i pahure, ia Weihana. Ka mutu Te Aute taina.
Ka timata ano ta raua pokanga, tata ano te puta ia
Weihana na te hinga ia Moieti, na riro na te Raana
i tiripara te pooro. Ka kirimiti o te toha o te
raina, ka tangohia e Te Whetu te pooro. Ka riro a
Miuru te Kikinga huri ki muri o te Atue Kakapo-
hia te pooro e Pereniwiti, katahi ra tona, to rere
ki te whai, whai roa whai roa, me aha kua o naina e
tera ki nga tupuae a ona tupuna, haere atu ana ka
puta. Na Ngatai i kiki te pooro huri at* ana ki
tua. Te Aute 17. Whakatu kaore, ka mahi ano,
ana hei a mea te pooro, rere atu rere mai, katahi ra
ka kopohia e Ngatai, ano ko te topa a te Kareware-
wa na ana i kapo, haere atu ana, ko te Nenga tene
ki te 20 paina, ki te kore. I te mutunga ka ara te
Umere a to tahi ki te tahi. Konga moni o te Keeti
e £20, mehemea ki te ea nga raruraru mo nga
tamariki ko nga toenga, ka waiho ki te komiti
Maori o Whakatu hei painga mo nga Iwi Maori o
tera motu. E nui ana hoki te ban mo Revd.
Peneti me ona hoa rangatira Maori, Pakeha hoki e
Whakatu, mo runga i ta rotou karanga mai i nga
tamariki o Te Aute, kia tae atu ki tera wahi
runga i nga tohu Aroha a era iwi.
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 5, 1898. TE WHAI KORERO. Kihipane, Hune 21. I runga i te whai korero a te Honore Timi Kara ki nga Pakeha o tona Takiwa, he roa ana korero mo runga i te whakahaere a te Kawanatanga mo nga whenua Maori, a tera e puta he painga ki nga maoi, me nga Pakeha o te Tai Rawhiti, a tera hoki e tae ki te 400,000 eka, whenua tino momona i tua, o Kihipene e whakatuwheratia hei whenua whakanohonoho. Me tona korero hoki ei te timata inaianei te ruri mo te raina o te Rerewi ki taua takiwa.
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, July 5, 1898. [8] Te Tiupiri, Huri 5, 1898.
HE WHAKAATU.
HE MEA TANGI MAI E TE RITIHINI PEPA
I ROTO I TE PEPA O INGARANGI.
Hune 22.
Ko enei korero na Kanara Makitonore, e mohio
ana nga tangata Maori ki a ia. E penei ana te
korero: —
Koia ko Kanara Makitonore kei Ranana i Inga-
rangi e noho ana, kua puta tenei korero i roto i te
Stanard, ara (he Nupepa no Ingarangi) mo nga
raruraru nui o nga Maori. Ahakoa e whakaae ana
ano ia ki te korero a te kai whakahaere o Nui
Tireni (i Ranana) he raruraru noaiho taua korero,
kei te tahi wahi kotahi, nga raruraru o te iwi
Maori. He korero ana hoki a Makitonore, mo te
toa taua tanga o tenei iwi o te Maori—engari e ki
ana ia mo runga i te mahi he, e puta ana ki te iwi
Maori i te Kawanatanga. Heoi te mutunga o aua
korero kii aua ia kei te takoto tetahi huanui nui, mo
ratou a ki te tangohia taua huanui ko te nui ake te
raruraru i nga raruraru kua pahure ake nei.
0. G. A. Hawea,
KAI TIAKI TOA I TE PITO o TE PIRITI o
—WHANGANUI. —
E hoko ana i te Huka Tii Paraoa Pureti Kaputi
Naihi me te Paoka Tupeka Maati Hopi Kanara.
Hooro Papai, Paraikete, Kakahu tane, wahine, tama-
—riki hoki, me te tinitini o era atu mea. —
He Rongoa mo nga Mamae o te Maori. He paku
rawa te utu, ina utua ki te moni.
Haere mai e te Iwi tirohia, iua hoki tau i pai ai.
AROPETA KITINI,
— KEMETI —
Noku te whare Rongoa tuatahi e piki mai ai
ki te Awenu. He maha aku rongoa e kaha
ana mo nga mate me nga mamae epa ana ki te
Iwi Maori.
He rongoa Homopatiki ano kei au.
TAUTOKONA NGA MAHI O TOU TAKIWA.
E mahia ana ki toku Whare i Whanganui.
HE TATANA KOROHI (Southern Cross)
PIHIKETE, ME NGA
RARE ME ERA ATU KAI REKA.
Koutou katoa e hiahia Pihikete, Rohi me era atu
kai whakanuia mai ahau a Tutini. He aha te take
Notemea koia e hoko ana mo te utu iti e rite ana
mo au moni. Tuhia mai ki ahau kia.
W. S. DUSTIN, (TUTINI)
Whanganui.
TIMI HURU,
—PARAKUMETE, —
Kai hanga Kaata, Paki tino pai
kaha, Kai Haeana Hoiho, Mahi
Parau. I rawahi atu o TE TIUPIRI
E. KARINANA.
KAI HANGA ROHI, KEKE, &c., &c.
E mohio ana nga Maori ki toku Haapu
kei rawahi mai o nga puni Maori.
B, KURUMUPIRITI,
—KAI HANGI ROHI KEKE. —
E mohio ana nga Maori ki toku haapu kei
te taha ki Putiki.
Mo Taare Maata.
E hoko ana i nga ahua ika i nga ra katoa, kei te
pito ki tera taha o te Piriti toku whare.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
TEWI MAKIWHARANGI.
TANGATA Whakamine taonga Rino, me
era atu taonga maro, katoa e puritiana ki
konei, mo te Hoko. Waea taiepa Rino uhi
whare. Tepara, Neera, Parau, Hapara, me
nga mea ngaki whenua katoa, omu, toki,
Perohuka, keena kohua kai, Paneke, Pureti
me era atu mea pera katoa tona tini noatu
onga tar nga pera, e hokona ana i konei mo
te utu iti reawa.
Ritiwe Tiriti, Whanganui.