|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 31. 02 August 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Newspaper
No. 31 Vol 1
TE TIUPIRI
AUGUST 2, 1898. WHANGANUI. AUGUST 2, 1898.
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI.
Telephone, No 96 P. O. Box 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono, No 96.
Namama o te Poake o te Poutapeta No. 60.
KARAITIANA ME NUMANA.
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA.
Awanui Tiriti o, Whanganui.
If you want to
march with the Times,
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue, Wanganui.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol. /. ] Tuesday, August 2, 1898. August 2, 1898. [No. 31.
TE TIUPIRI.
TENEI kua tae mai te whaka-
tikatika i te Ture Tiaki
whakahaere hoki i nga
whenua Maori. " Engari i
runga i te tomo o te Kuia nei i ona
pikaunga, na reira kakore e panuitia
taua whakarapopototanga a nga
rangatira Maori i hui ki Papawai i
taua Pire. Ara i runga i nga whaka-
tikatika i te Pire a te Kawanatanga.
A i taia tana whakatikatika e te
Kawanatanga, kia nui ai nga kape e
tukutukuna ki nga iwi, koia i tika ai
me panui ano ki to tatou pepa nga
whakamahinga i taua Pire, hei reira
koutou homai ai i o koutou na whaka-
aro mo taua whakatikatikanga i taua
Pire, a heoi kia matatu koutou inaia-
nei kei tera putanga o te pepa ka
taia taua Pire whakatikatika.
Amerika me Peina.
KAUA HE MAUNGA RONGO, KIA
RIRO ANO A HAWANA.
WAHINGITANA, Hurae 20.
Ko te ripoata o te tahi Nupepa o Nui
Ioka, i pa te ringa o te ripoata
Nupepa nei ki a Tianara Tawheta mo
te kore ona e whakaaetia hei hoa, huti i te
hoki a Marika i Tanatieiko i muri iho i te
riro nga mai. Ko taua ripoata kua hopukia.
Te kupu a te Tumuaki o Marika ki ona
mema, kaore ona mahara kia mau te rongo.
engari kia riro mai rano a Hawana.
TE WHAKAHOA O NGA PANIORO
ME NGA MARIKA.
WAHINGITANA, Hurae 20.
Ko nga Apiha Paniora, Marikena, Apiti
hoki ki nga hoia i Kiupa nui atu to ratou
pai, ano he teina he tuakana.
Kua ata haere te pakanga, ano " He rongo
mau. " Me tatari ake tatou ki te ahua.
Na Rongo mai tawhiti.
RANANA, Hurae 22.
Kua pai ake te mate o Piriniha Weera.
Ko Tiuku Manateheta kua riro mai i runga i te Meera
tima ia Oratawa, te take o tona haere mai he
matakitaki i Nui Tireni.
Kua tae mai nga korero anga Pakeha o Whanga-
nui i haere atu nei ki te whenua koura i Korono
taiki ko te keepa o nga Maori kei te taha o to
ratou nei keepa.
—KOTAHI PUTUNGA O TE PEPA I ROTO I TE WIKI -
|
|
4 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, August 2, 1898. [2] Te Tiupiri, August 2, 1898
NA RONGO MAI WHAKATATA
TE KAINGA A TE AHI I HAMERETANA.
TEKAU MARIMA NGA HAAPU I WERA.
No te 10 onga haora i te po, i timata i te haapu o
Koti, katahi ka toro haere te ka ote ahi ki etahi o
nga Whare. I runga i te kore wai hei tinei, te taea
te mura ote ahi te whakamate, na te kaha hoki o te
hau tetahi, i tino kaha ai, I hanga noa iho te oranga
o e Whare perehi o te Waikato Taima.
Te moni e maharatia ana mo nga Whare me nga
taonga i pau £12, 000.
NA RONGO PAI.
TE UTUNGA I TE NAMA.
" Kua utua ranei te pukapuka i te nama na ?"
"Ehoa, Ae" tenei te Ritiihi. Hoatu atu ki
tahaki takoto ai kua utua hoki, kua mutu. He
penei tonu to te tangata ki tana kaute i tenei ao, kei
te pera ano hoki te Atua ki tana kaute i te rangi.
Ko tatou hoki he nama tino nui ta tatou ki a Ia;
Ko Ihu Karaiti te kai takawaenga o te hunga hara,
na ana i utu taua nama a tatou; Ko te Ritiiti o taua
utunga kei te aroaro tonu o te Atua e takoto ana
ara te utunga a tona Tama ina hoki na nga kupua.
Koriniti, 2. 14.
Mehemea hoki ki te tono tetahi tangata i taua
nama ra ano kia utua, ma te whakaatu rawa i te
Ritiiti (ara pukapuka utunga) e mutu ai tona tono
kite kore e whakaaturia atu e koe taua ritiiti—Na
ka mau koe i te ture kia utua katoatia e koe aua
moni. Kua oti a te Karaiti te whakarite mo tena;
engari ki te kore koe e whakapono, me te whakaatu
i te ritiiti, kia mahara ki te mea kino kei te takoto
ma.
NGA WHAKAPAIPAI O TE AWA O
WHANGANUI.
PONEKE, Hurae 19.
Te Honore Makenehi tona whakahoki i te patai a
Te Katene Mema o Whanganui, ka mea, ka tiakina
nga whakapaipai o nga takutai o roto i te awa o
Whanganui (ara mo nga rakau e tupu nei) ina
hohoro te taka mai nga whenua Maori
ki roto ki nga ringaringa o te Kawanatanga.
I runga i te tuku panui a te Whanganui Kaunihera
mo te utu hanganga i te piriti o Whangaehu: —Riro
ana ia I. A. Reitana £2691 10s. Na ana te moni
iti rawa i a era atu Pakeha.
WARENATIA.
TARANAKI, HAAKA PEI ME WERENGITANA
NGA TIKANGA WHAKATOPUTANGA I NGA
HOIA.
WERENGITANA, Hurae 21.
Konga hoia i roto i nga Porowini Takiwa nei kua
oti te whakaropu, ki roto ki aua takiwa ara: —
Ropu Tuatahi te tino tumuakitanga, ko Poneke—
A Kamupane, ko Werengitane Raiwhara; B Kamu-
pane Werengitana Koari; C Kamupane, Kiripani
Raiwhara; D Hiwiri Raiwhara; E Poohi me
Terekarawhe Raiwhara; F Kareti Raiwhara; G
Terenitia Raiwhara; Na te Kawana i whakatu ko
Kanara Meiha Korini hei kai whakahaere mo enei
ropu.
Ropu Tuarua—Te tino tumuakitanga ko Whanga-
nui—A Kamupane, Roera Raiwhara; B Whanga-
nui Raiwhara; C Taranaki Raiwhara; D Pamutana
Nota Raiwhara; E Maniteheta Raiwhara; F
Whanganui Koari, ko Kapene Wata hei kai whaka
haere, me te Meihatanga.
Ropu Tuatoru—Te tino tumuakitanga ko Nepia—
A Nepia Kaari; B Nepia Raiwhara; C Hehitingi
Raiwhara; Wurupere Raiwhara; E Waipawa
Raiwhara; F Taniwaka Raiwhara. Kaore ano kia
mohiotia he whakahaere.
TE HOROINGA I TE TAIKA.
He mea tango mai i roto i te Pukapuka Wiwi
Ko te tangata nei he ruhia, kaore e mohio ki te reo
wiwi, hoatu ana he mahi ma ana e te tahi Wiwi
whakararata kararehe mohoao, te mahi ma taua
tangata he horoi i nga whare nohoanga o ana
kararehe, ki hei pea taua ruhia i ata mohio ki nga
tohutohu a te Wiwi kia ia, ina hoki he mea tohutohu
ringa atu kia taua tangata. Te haerenga atu ko
te Whare rawa o te Taika kaore ano kia rata noa
kei te horoi i te kaupapa o te Whare, te kitenga o te
Wiwi, ka pouri ka mohio ki te ara te -taika ra, e
kore taua tangata e ora, heoi katahi ia ka whanga
mo te rere mai te taika ra ki te tangata ra, horoi te
tangata ra, ka mutu katahi ka haere tonu atu me
tona pakete wai ki te taika ra, kore rawa ia i wehi,
kei te horoi i te taiki te tangata ra ki te
wai ka pa atu ki a ia, katahi ka tino koa rawa te
taika, ka takoto, ka huri ano, ka pena tonu me te
tahi tamaiti e horoia ana e tona whaea, ka mutu
tera, na e haere atu ana hoki ki te horoi i te tahi
mea pera hoki kaore i tukuna e te rangatira.
|
|
5 3 |
▲back to top |
-The Jubilee, Tuesday, August 2, 1898. [3] Te Tiupiri August 2, 1898
DEATH.
Kua mate a MEI TE RIPEKA, ki Aramoho.
TE TARU NEI TE PARAKIPERE.
Ko tenei taru ko te Parakipere e mohio ana nga
Maori, kei nga wahi katoa e tupu ana, he mea mau
atu nga hua e nga manu ki etahi wahi, tupu tonu
atu, kua whakaaro nui te Pakeha kia patua taua
taru he tango nui i te whenua. Kua tuhia mai e te
Pakeha ki te Nupepa o Taranaki tana whakamatau-
tanga ki te tote, ara i penei mai, ko te wai tote, he
mahia ana, hei mahi pekana poaka, ka oti nga
poaka te hari ake ki waho o taua wai, ka ringitia e
ia te wai tote ra ki nga pakiaka o taua taramoa e
tupu ana i rotu i tona taiepa, na kei te mate haere
-e ki ana hoki, mehemea i nui taua taru i roto tona.
taiepa ka mahia e ia.
Whakaaturanga.
(Ko nga korero ano o te hui ki Papawai).
Neke ana te korero ki te 1 p. m.
1 p. m.
WI PERE—E kore e roa ake aku korero
me waiho te roa nga mo te mane. Ka timata
tana korero i tana tae nga ki whatiwhati hoe i te
tau 1885, te tononga a Tawhiao kia te Para-,
nihi Minita Maori kia whakakorea te ruri o
kawhia me te whakaaetanga. Nana taua ki
i tae ai te Minita Maori ki reira,
me tana korero i te Pire a Tawhiao, me te
tononga a Tawhiao kia whaka manaia e te
e te Paranihi. Me te kianga a te Paranihi
kia tu a Tawhiao hei mema mo te Whare
Ariki i te Paremete. Nui Tireni kia pai ai
tona mahi i tana Pire. Me tana turanga ki
te tautoko i te korero a te Paranihi. Na to
ratou taenga ki Areka (Alexander Waikato)
i taua wa ano me a ratou korero ano i reira.
Te whakaaetanga a Tawhiao i reira kia tu mo
te Whare Arika. A me te whakikitanga a te
Whare, me Henare Kaihau ia Tawhiao kia
kaua e tu i taua turanga. Ka hoki mo taua
korero mo te Pire a te Kingi, me tana ki ko
taua Pire e pana ana i te ora ki waho, no te mea
ko te ora kua puao mai pena me te puaota-
nga e puao nei i te ata a ko tana Pire e
pana ana i tana maramatanga kia kaua e puta
mai te puaotanga. Ma konei hoki e tino whaka-
nui rawa ana taua Pire i te taumaha o nga
reiti ki runga ia tatou nui atu i tanga Pakeha
e whakaeke mai nei ki runga ia tatou. Ko
taku whakapai ki nga rorirori a te kotahita-
nga e hanga nei e tono ana kia puta mai he
ora, kaati tera. Ka korero ahau mo te
Kingi ko taku kupu me waiho ko te Kingi
hei mana mo tatou, kaua i nga huarahi e
korerotia nei i konei engari maku e ata
whakamarama i te mane.
Tiamana—Kua nekehia tenei Whare ki te
ata o te Mane i te 2. 16 p. m.
Mane, 13th Hune, 1898. 9 p. m.
Ka tae mai nga rongo kua mate te Tama-
hine a te Teina o Piripi te Maari, wahine
a Hiu te Miha Heoi i runga i te mea ko
tetahi tonu tenei onga uri Rangatira o
Kahungunu ki Wairarapa nekehia ana te
korero mo te ahiahi, kia watea ai nga Iwi te
haere ki te uhunga mo taua tupapaku i te
kainga o Tamairangi i kereitaone e rua
Maero te Matara. Haere katoa ana nga
Iwi o te Marae.
Te ahiahi o te Mane, 13th Hune, 6 p. m.
(Deputy Tiamana) WHATAKORARI—E rua
nga take ka takoto nei i te Whare ko te
turaki i te Pire. Kaati kua whakamarama
nei a Mangakahia me Paratene Ngata i te
turaki me te whakatu. Kaati he whakaatu
naku kua mutu a rau a kupu me waiho nga
korero ki nga Iwi nei.
NINIWA HEREMAIA—Ko au kei runga i te
kotahitanga e noho ana a runga i te mea e
rua nga Pire kei o tatou aroaro, ko ta Wai-
kato, ko ta te kawanatanga he kupu naku kia
nekehia te Pire a te Kawanatanga mo tera
tau, I te mea kua mate ahau i taku okookonga
ia Waikato ki konei a kua rere nei taku
tupuna ki te Pire nei ku tu taku kotahi, no
reira ahau ka mahara ka rere ahau ki te
Taihauauru i te mea naku nga Iwi katoa o
reira i tiki a tinana ki reira okooko mai ai.
Koia nei taku tautoko, i te Pire nei ko te
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday August 2, 1898 [4] Te Tiupiri, August 2, 1898.
korenga o te hoko o te Kooti. Otira i te
mea kei te takoto tonu mai te Pire a Waikato
a kaore a Waikato e whakaae ki te unu, koia
ahau i mahara kia waiho te Pire Poari kia
waiho mo tera tau kia ahei ai te whakakotahi
nga Iwi nei.
TAMAIWHAKAKITEA—E tika ana te kupu a
te Tiamana kua rahi nga ra e whakamarama-
tia ana te Pire. Kaati ko taku kupu e nga
Iwi tirohia te Pire nei, ina hoki e ki ana
taua Pire me mutu te Hoko, te kooti, me
rahui nga whenua, he titiro naku ko nga
niho purakau tenei onga tau e kai nei i te
whenua, ko au he kai hapai i te Pire nei.
Kawana Ropiha—Taku kupu i tu ake ai e
nga Iwi nei kaati te korero mo te Hoki, kati
taua kupu. Kia au e rua nga toa o te Whare nei
ko Mangakahia ko Paratene Ngata. He
mea naku kia wehea nga tangata kia raua ki
tetahi ki tetahi. Engari ko au kaore aku
whakatikatika i tenei tau, engari me titiro
tatau kia te Whiti raua ko te Kingi kia
whakararatia.
WIARI TUROA—He ui naku ki te tiamana
mehe mea e whai mana ana enei korero e
korerotia nei e te Tiamana.
W. TUROA—He kupu ake naku kua mate
te tangata nana enei mahi katoa he mihi noa
ake naku. Ko te Pire nei ka eke ahau ki
runga. Kei tena Iwi ano hoki te tikanga mo
tona takiwa mo tona takiwa e eke ai ki runga
te Pire.
TUTERANGI (Ngati Porou)—I haere mai
ahau ki te whakarongo i te whakaaro a te
kotahitanga mo tenei Pire heoi kua rongo
ahau e ki ana nga kai whakamarama ka
hinga te Tiriti i tenei Pire, a e kore e hinga.
Kati ki taku titiro e tika ana tenei korero
ka mate te Tiriti i tenei Pire. A ki taku me
whakaupoko e tatou te Pire nei. Ki ta te
kotahitanga i raro o te Pire a te Pirimia ara
me ki he tikanga hou tenei, ka ata waiho ano
te Tiriti kia takoto ana. Ki te waiho tonu
nga korero penei me enei e korero nei e kore
mutu te papa ko nga rangatira o te marae nei.
Koia ahau ka ki me waiho te Pire a te
Pirimia i raro o te kotahitanga ki te tai
Rawhiti, ko te Tiriti me waiho ki te tai
Hanauru ko au kei nga rohe o te tai Hauau-
ru 12, 000 nga eka whenua kei a matou ko
taku Iwi.
APERAHANA KUME—Ko au kei roto i te
Ture Ngawha kaore i roto i tenei Pire. Mo
te kupu a Waikato kia nekehia tenei Pire mo
tera tau, tino pai tenei korero. Otira ko te
he kei hinga te Kawanatanga nei ka kore te
Pire. Tetahi a aku me wehe nga ae me nga
no mo te Pire nei.
HENARE TOMOANA—Ko taku titiro e kore
e oti he korero ma tatau me penei te haere.
Engari me karapati tetahi huarahi e rapo-
poto ai he kupu ma tatou.
RORE RANGIHENAEA—Kei te huarahi
ahau e rapopoto ai a tatou korero, koia nei
taku me wahi te Whare, kia Mangakahia, kia
Ngata, ki taku mohio me penei e ngawari ai,
ka tu tetahi, tetahi, ka mahi nga Komiti a
tetahi a tetahi ki te kore tenei e rite, kaati
ka hoki au apopo.
H. TOMOANA—E tautoko ana koia na te
Huarahi.
TAKARANGI METE KINGI — Ko taku
whakaaro kaore au i te pai ki te korero a nga
Mema nei, ki te penei ki taku mohio, kua
pooti te tikanga, e kore au e noho ina penei,
e kore hoki e rarata nga iwi nei me ka penei.
ERUERA TE KAHU—Taku kupu tuatahi mo
ta Kawana ara kia tahuri ki te whararata
inga Iwi, ko tenei taku atu kua tureiti, no te
mea ko te Pire tonu nei i hoatu ki te aroaro
onga Iwi nei i te tuatahi, no reira ko tenei
ka kore he painga o tenei korero.
Kia au mehe mea kei a Paratene te nui-
nga onga tangata ara te tautoko i te Pire
kaore he take i wahia ai te Whare engari me
whakatau e te Tiamana.
R. REWETI—E tautoko ana ahau i tenei
kupu kia mahia i runga i tenei kupu ka
mahia ranei te Pire kaore ranei, ka mutu kia
whakatikatikaia kaore ranei, e rite ana ranei
te whakaaro o te kotoa kaore ranei.
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 2, 1898
I T. METE KINGI—Kaore e tino pai no te
I mea e takoto nei nga whakatikatikanga e hia
I ra.
I P. NGATA—11 nga whakatikatika e takoto
I nei.
I TARA UA UTIKU—Ko au ko U. Apa kaore
e pai ki tenei Pire. Taku patai he aha
I te me ai te Pire nei mutu te Hoko te kooti
I te Mokete, whakarerea nga rarangi me te
I ingoa Poari.
I KARENA KIWA—E tautoko ana ahau kia
mahia te Whare.
W. TUROA—He korero ake naku I korero
a Timi Kara i te Pire nei i Whanganui, i
muri ka tu te Komiti e Whanganui ki te
whakatikatika I muri ko Waikato ka rere a
Whanganui ki reira, I muri ko N. Tuwhare-
toa ka hoki ano ki te Pire nei no reira ka
tautoko ahau i te wahi i te Whare.
TARAUA UTIKU—Ka unu ahau i taku ki
kaua e pakaru te Whare, engari ka tautoko
ahau kia wahia te Whare.
T. METE KINGI—Ko taku me homai nga
whakatikatika ka wahi ai te Whare.
Wi KAI—E tautoko ana ahau kia wahia
te Whare no te mea ko au ehara i te mea ra
Paratene na Mangakahia i oti ai taku whaka-
aro no te kainga mai ano taku whakaaro e
takoto nei ano taku whakatikatika nga.
HONE PAERATA—Ko au no te Pire nei,
engari ko au e ki ana ata whakahaerea.
WIKITORIA KEEPA—Ko au e ki ana kei
runga i te Pire I te mea he oha ki ua taku
matua, i runga i tenei kupu ka kati te hoko,
ko raro iho me whakatikatika, koia au ka
tautoko me taku mahara me mahi e te kota-
hitanga i tana i mohio ai e tika aua. Kia
ora ai nga iwi.
T. METE KINGI—Taku tu inaienei, mo
te kupu a taku tuahine ki te kupu a tana
papa. Kia au kaore au i rongo i tenei kupu
a to papa hei na to papa i korero ki to
kotahi e pai ana. Engari kia au he korero
hou tenei.
KIPA TE WHATANUI—Kia au ki te whaka-
tikatika tatou i te Pire nei ka pakaru nga
iwi o te marae. Ko taku kupu me tautoko
tatou i te kupu a Waikato kia nekehia te
Pire nei mo tera tau, ka tuku he pitihana ki
te Kawanatanga whakaatu i te peratanga.
WIARI TUROA—He patai taku, ko te kupu
nei i te Pire nei me mutu te hoko ma wai e
whakamana e mana ai ?
A. KUME—Ma te Kawanatanga.
TE KOARI—E tautoko ana ahau kia wahia
te Whare.
R. REWETI—E tika ana te korero a Wiki
i korero a Taitoko e pai ana tenei kupu o te
Pire ka herea nga whenua.
T. METE KINGI—Ka tu ahau ki te
kaore i penei te korero Taitoko ina hoki
kaore raua ko tana wahine i korero i
Whanganui penei te kupu a Taitoko, koia au
i ki ai he korero hou tenei.
H. TOMOANA—Tamatou i te Waipatu i
rongo tonu ahau ki te reo o Taitoko, e tika
ana te korero a Wiki i kia tonu ia me
whakatikatika.
T. METE KINGI—Kaore aku kupu ke aha
koa tokomaha koutou.
ERUERA TE KAHU—Panuitia ana Te
TIUPIRI No 17.
E penei ana e pai ana te Pire. Engari i
runga i te urunga o tenei kupu o te mokete
Kowhao mana e whanui, engari te Pire a
te kai tiaki o te katoa.
Porokoru Patapu—E korero ana ahau mo
te kupu a Taitoko e korerotia nei e tika ana
kaore te Iwi i rongo heiaha koa i peneitia ai
te korero hei aha tera korero. Ko au e penei
ake ana mo te Pire nei kei Whanganui he
nui atu nga whenua kei te rere tonu ki te wai,
ki te neke te Pire nei mo tera tau, ka riro
katoa nga whenua o Whanganui koia au i
mahara ai ata whiriwhiri te Pire nei me te
titiro ki nga whenua ka pau.
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 2, 1898. [6] Te Tiupiri, August 2 1898.
TUWHAWHAKIA—Taku tu he whakaatu
naku no te Iharaira ahau, he kotahitanga ano
kei au. Mo te Pire nei kaore a matou nei
whakahe, ki te whakatikatika whakatika ranei.
TE HURINUI—He whakaatu naku i toku
whakaaro me oku Iwi e rua oku take i haere
mai ai ko te kotahitanga katahi, ko te Pire
ka rua. Kaati mo te kupu whakaneke i te
Pire nei mo tera tau e pai ana tenei kupu.
Engari e rapu ana matou ko toku Iwi he aha
ra i pera ai. Na ki taku ma koutou enga Iwi
nei tera kupu maku kaore. E te tai Haua-
uru kei te titiro ahau kia koutou kaore ano
he take ma koutou i oti. Heoi i te mea ka
rua ma koutou i oti. Heoi i te mea ka rua
nga Wiki e noho ana kaanui te ruihi taina.
MERITA NIRAI—Kia au e te Iwi kaore e
pakaru te kotahitanga te Pire nei no te mea
e rua nga tamariki a te kotahitanga ko te
mana Motuhake, ka hemo tera ko te tono
kia te Kuini, te whanautanga mai ko te Pire
nei e tautoko ana ahau. No te kupu a
Waikato kia nekehia te Pire. Kaore au e
whakaae ki te whakaae au ka riro o tatou
whenua.
TE KANI—Te kupu hou kei te Whare na
te Rangiheinea e tautoko ana ahau i taua
korero.
NINIWA HEREMAIA—Ko taku tu mo nga
kupu e korerotia nei ki te whakaaetia tenei
Pire ka hoki ahau, he korero tito tenei kia
au, kia au hoki ki te oti i te Iwi koira.
WI HIKAI—Taku kupu ko nga Iwi kei te
whakatikatika i te Pire me noho puku.
Waiho ma nga Iwi whakahe e korero.
P. NGATA—E tautoko.
MOHI ATAHIKOIA—Kia au e he ana te
korero anga mema i noho ake nei me korero
tetahi taha o to tatou Whare ko tetahi taha
me noho puku e whakahe ana ahau. Kia au
he korero Iwi nui, me korero katoa, kia riro
ra ki o tatou mema ka noho puku ai e rua
tonu nga kupu e titiro nei ahau ko enei kupu
e rua ka pakaru te kotahitanga e kore e
pakaru. Mo ta Waikato e kore ia e
e whaka he. Ko te Pire nei me ata korero
marire kaua e pakaru tatou me noho kite mahi
ina hoki i puta te kupu a te Pirimia ki te
huihui nga Iwi o te motu tera ia e whaka-
puta i taua kupu koia au ka ki kia mau
tatou.
TE RAWHITI—Ko ahau ko aku kupu i oti
mai ano i te kainga ko tenei Pire kaore aka
whakatikatika i runga tae noa ki raro,
Engari i runga i te whakaaro wha kapia ia
tatou koia au e ki nei me whakaneke te Pire
nei ki tera tau, ma te hinga mai o taku Pire
Kua maunu mai toku mema ki waho. Ena
mahia tenei kaora atu aku kupu ke.
I ROTO I TE KOOTI TAKIWA.
HE WHAI PAINGA ANA MO NGA
MAORI.
I roto i te Kooti Takiwa i te Paraire nei i
te aroaro o Tiati Ketara. He tono na Rata
Peimana kia Atipara Taraina, kia utu i nga
moni e Ł500.
Ko Panekoti te roia o te kai tono. Ko
Wata te roia o te kai karopatu.
Tokowha nga tangata i kowhiria hei huri
Tu ana a Panekoti ki te whakamarama i te
take o te tono a Ruta Peimana te tangata
nona te whenua, kotahi mano e rua rau nga
(1200) eka i retia kia Taraina mo nga tau
kotahi te kau. Timata i te tau 1887 ki te tau
1897. A kua takahia te kawenata e te ka
utu reti.
Ko nga take o te tono i runga i te kawe-
nata o te Riihi ka whakapainga nga Whare,
nga taiepa, nga awa wai, i runga i nga tika-
nga whakapai, I runga i te mutunga o te
riihi, me hoki pai mai aua tikanga i whaka-
ritea. Ia tau me tapahi e ia nga taramoa o
nga taiepa, me te whakapai, me te unu inga
taramoa tupu noake, kei toro haere ki runga
ki te whenua i runga i nga tikanga nga ki
whenua. Na i te mutunga o te riihi, me
hoki pai mai nga whare, nga taiepa, rae te
whenua. Na kua kore enei tikanga i rite *
te kai utu reti, kaore he whakapainga i te
1 Whare, kaore i pania ki te peita, me te pepa
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 2, 1898. [7] Te Tiupiri, August 2, 1898.
ki roto i te Whare ki nga wahi e tika ana,
kaore hoki he wahi i whakahoutia ko te
ahua o te whare kua pirau, kaore hoki nga
taiepa i whakapaingia, me nga taramoa, kei
te hopara te tupu, me nga awa wai kei te
tutaki tonu, nga keeti kaore i whakakahoutia,
kaore te whenua i ngakia, kei te tupungia e
te kotimana.
Nga kupu a te kai karo—I ata tiakina
paitia e ia i runga i te tikanga o te riihi,
kaore rawa he mea i he, ko te whare he
tawhito rawa, i kino mai ano i te tangata
nona, a ko taua whare na ana i whakapai,
engari ko tahi te whare (noa iho nei) e hara
i te tikanga whare, i tukitukia hei hanga
peene hipi i runga i te whenua. E whakaae
ana te kai karo kotahi tonu te taiepa kaore i
whakapainga, e ki ana kaore kau he painga,
no te mea he tutaki atu i te tahi taiepa i te
wai, engari e whakaae ana ia ki te utu i taua
wahi, ina pai te kai tono. I etahi wahi o te
taiepa mate noaiho nga taramoa, e whakaae
ana hoki ia, e toru nga keeti, e ono nga pou
Keeti, kaore i whakapaingia, e whakahe ana
hoki mo te kii, i hopara te tupu o nga taiepa
taramoa, hei whakakino i te whenua. Me te
he hoki te kii, i waiho nga ko timana kia
topu noake, ko taua wahi, no te tuatahi ra
ano, no te timatanga o te ruhi. Na ko te
kai karopatu e utu ana i nga moni e £43,
konga moni tika tenei i runga i te tono a te
kai tono.
He toko maha nga Pakeha mohio i
karangatia hei kai korero mo te taha ki te
kai tono e ono nga ra e whakawa ana,
whakataua te tika ki te kai tono, konga moni
hei utu ma te kai Karo e £217 Apiti atu
hoki ki era atu utu.
MO TE HOKO.
E RUA NGA PARAU.
Ko nga Maori e hiahia ana ki te
hoko parau, me haere mai ki ahau
kia Tamihama, Parakimete.
PONEKE HATAREI,
28th Mei, 1898.
I te hawhe paahi o te 4 haora katoa e atu matau ki
te Whare o te Pirimia, kua riro a ia, ko te Wahine
e noho ana me nga tamariki. Ko te tangata e noho
ana ratau i roto ko Wiremu Porotene o Nepia toko
nga tamariki. To matau nohoanga iho 10 Meneti,
ka haere ki te kai ki te inu Wai katahi ka tu mai te
Wahinea te Pirimia ki te whai korero ko ana kupu
Mihi] tenei kia matau. Haere mai, haere mai
koutou nga Rangatira Maori he nui atu toaku koa
kia koutou mo koutou i tae mai ki te manaaki i au
kia matau ko aku tamariki he rawa te hari me
te koa o tooku ngakau kia koutou, aha koa kai te
ngaro [taku hoa tane i te maha o nga mahi no
reira ka ngaro ia, ka nui te koa atu o taku ngakau
mo koutou i tae mai nei, he aha koa i taku hoa i pai
atu kia koutou no reira pai noa atu au ki te iwi
Maori. Kati tena ano au e kii atu ki tatu hoa kia
hoatu e ia he painga kia. koutou ki te iwi Maori no
te piringa atu o taku hoa kia koutou ki te iwi
Maori kia au no reira ka tae mai te aroha o te iwi
Maori kia au no konei ka mihi atu au kia koutou
kia ora koutou katoa kati atu mihi kia koutou kia
ora koutou katoa.
Paoro Ropiha o Waipawa — Kia ora koe
to matou Ariki, he nui atu te Hari, me te koa o
matau onga Rangatira kua tae mai nei kia kite ia
koutou ko tamariki; mo te Powhiri tanga hoki ate
Pirimia raua ko te Kawana me te Rangatira hoki o
te Paa. Whakaora ia tatau, ara o te kai Tiaki
onga motu e rua nei, koia matau i haere mai ai kia
kite, kia mihi mihi atu kia koutou i runga i te
Powhiri tanga ta matau i nga Rangatira Maori, kia
ora koutou ko o tamariki. He haka Peni Te Ua. A,
a, ka mate ka mate ka ora ka ora ka mate, ka mate,
ka ora ka ora. Tenei te tangata Puuhuru huru na
ana i tiki mai whaka whiti te raa, Upaane, Upaane
Upaane kau pane, whiti tera.
Hori Tuhua Te Huki o Wairarapa, —
Ka mihi atu au kia koe, ara kia koutou ko
tamariki He nui te Hari me te koa o tooku ngakau
mo matau i kite atu ia koutou ko o Tamariki, kia
roa koutou katoa, e whakapai atu ana matau ki-
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 2, 1898. [8] Te Tiupiri, August 2, 1898
koutou, mo te taenga mai o te Powhiri kia haere
mai ki konei, kia kite i te Pirimia mete Kawana
mete Rangatira o te Manuao, i tae mai nei matau
ki te mataki taki kia kite hoki ite Paa whakaora mo
te Iwi Maori, ara mo nga iwi onga motu e rua nei,
a kua tae mai hoki matau ki te Whare o te Kawana
o mua atu i tenei Kawana i penei te manaaki i te
iwi Maori, kati kua puta te kupu a te Kawana ko
tona Whare ka waiho tonu kia Puare ana mo nga
Iwi Maori onga motu erua nei, kaati aku kupu kia
ora koutou ko o Tamariki. He Waiata taku
aroha ra kia tatau i te ahi ahi nei ka uruki nei, he
waka ia ara, kia to ia nga matarae ki Rautahi ra,
o manga waka te Ruawai, ka hoki au kai maru
taata i e.
Tenei ano etahi onga korero engari kaore e taea
te tuku atu, he nui rawa, engari ta matau kupu
mihi mo te raa i whanau ai te Wahine a te Pirimia
no te 28 onga raa o Mei, engari ko te tau kaore i
whakaaturia mai, kai te ware ware ranei i aku
ta ringa, kati i whaka nui matau mo tera whanau-
tanga o te Wahine o te Pirimia. Ko ta matau haka
tenei whakanui mo tera o taua Wahine, ka mate,
ka mate, ka ora, ka ora. Tetahi o a matau haka
Hinepare raia e ngunguru nei, au, au, e Haa tenei
ano te tahi haka.
Te Haeata e mau tonu mai runga o tupu i he rae
o a aha ha Whare tonu ki raro ki raro ki te Raora
tanga ia te hope koa.
Na Peni te Uamairangi.
Ko matau Ingoa tenei i haere ai ki te tima ki te
Whare o te Kawana hoki o te Pirimia.
Paora Ropiha
Matini Tamawhakakitea
Hori Tuhua
Mohi Te Atahikoia
Manahi Paewai
Karaitiana Te Koorou
Tangatake Hapuku
Karanema Hapuku
Paratene Ngata
Hohepa Te Taitea
Timi Kara
Peni Uamairangi
PONEKE, Hune 29.
Kia H. W. Hipango—
E hoa e, e. Tena koe korua tahi ko Ema Waata
me nga Aitua onga tangata mate onga tangata ora
kia rakorua mate Atua korua e tiaki mai i kona me
matau hoki i konei kia ora.
Na P. Te Uamairangi Te Mareikura.
He kupu i ware ware me tuku mai e koe tetahi
Pepa kia te ua me timata mai i te hui ki Papawai.
TARAMANA ME TE TAMA,
TE WHARE RINO I RARO MAI O TE.
— POUTAPETA. —
Ki te hanga Whare koe! Tenei nga mea e-
rite ana.
Ki te hanga taiepa koe! Tenei nga mea e
rite ana.
Ki te pupuhi manu Kararehe koe! Tenei
nga mea e rite ana.
He tangata he wahine marae koe! Tenei
nga tini tini mea e rite ana.
Hopukia te taima! I te wa e iti ana te utu mo te
moni.
— PAORA ME ONA HOA,
(PAUL & Co. )
HAAPU KAKAHU I TE PITO O TE
- - PIRITI. - -
Kei au nga tino kakahu mo ia ahua
mo ia ahua, Te Huru Kaingaru,
Paraikete, Horo, nga hutu kakahu,
nga kaate.
Nga kakahu Wahine, o ia ahua.
E meiha ana au i nga hutu tino pai
rawa.
Haere mai ko nga po tenei o te
Takurua me te powhiriwhiri ano ki
te ringaringa kia whiwhi ai koe.
F. KOURAMANA.
TANGATA hokohoko taonga tuarua kua oti te
1 kakahu te mahi oia ahua oia ahua me te hoko
mai ano i nga mea katoa aha koa heaha heaha
mai i te ngira tae atu ki te haika.
Whanganui.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
THE JUBILEE Whanganui, August 2, 1898.
TE TIUPIRI.
E, KARINANA.
KAI HANGA ROHI, KEKE, &c., &c.
E mohio ana nga Maori ki toku Haapu
kei rawahi mai o nga puni Maori.
J. H. TENETINI,
KAI KATIKATI MAHUNGA.
E hoko ana ahau i nga paipa mo te utu iti rawa,
he pena ano hoki mo nga tupeka Tikareti, tae noa
atu ki era atu mea
HOHEPA PAORA.
KAMUPENE WHAKAMINE TAONGA KAKAHU
WAHINE TAANE.
Paraikete, Horo, nga Kakahu Katoa o te
tinana o te Tangata.
Awanui Tiriti o, Whanganui.
JOSEPH PAUL & CO.
DRAPERS. AND. CLOTHIERS.
Wanganui.
Blankets, Shawls and Clothing.
TEWI MAKIWHARANGI.
TANGATA Whakamine taonga Rino, me
era atu taonga maro, katoa e puritiana ki
konei, mo te Hoko. Waea taiepa, Rino uhi
whare, Tepara, Neera, Parau, Hapara, me
nga mea ngaki whenua katoa, omu, toki,
Perohuka, keena kohua kai, Paneke, Pureti
me era atu mea pera katoa tona tini noatu
onga taenga pera, e hokona ana i konei mo
te utu iti reawa.
Ritiwe Tiriti, Whanganui.
DAVID McFARLANE,
WHOLESALE & RETAIL IRONMONGER,
Ridgway Street, Wanganui,
Hold large stocks of—Fencing Wire, Corru-
gated Iron, Staples, Nails, Ploughs,
Spades and other garden tools; Camp
Ovens, Axes, Slashers, Enamelled and
Tin Billies, Pannicans, Plates, and
General Ironmongery.
All goods sold at lowest market rates.
KEI a matau nga tino pia patara nei Puata pia
he mea patara. Ko tenei whara be whare
tawhito note tai hau auru o tenei motu, ko nga pia
i roto I te Patara i riro i enei te Paraihe tuatahi o
te whare whakakitekite nui o Amarika i te ao
katoa.
RITIWE TIRITI WHARE MAHI PIA, WHANGANUI.
P. W. IUA,
ME ONA HOA
KAI WHAKAEMI TAONGA.
HE Hutu mo nga tane, me nga tamariki. He
nui te paraikete o ia ahua. Nga hooro papa
Nga piwhi, me nga hiraka, nga Kakahu mo nga
wahi wahine, me nga Kotiro o ia ahua nga potae o
ia ahua
Haere mai, he iti noa iho te utu.
Pataia, He- tino pono tenei korero ?
TE TINO TARI OTE MOTU TUARAKI.
E EKE ki runga i te whenua e eke ki runga
i te whenua e tama ma.
Nga whenua whare, me era atu mea e hokona
mai ana, Ehokona atu ana kite tangata.
Ko nga tono katoa, ka whakaotia paitia e
au P. RANANA,
Timuaki Whakahaere,
Awaniu Tiriti, Whanganui.
GET ON THE SOIL YONG MAX, GET ON THE
SOIL.
Great Northern Road Agency. Properties
Bought and Sold. Commissions of all kinds
executed.
P. LUNDON, Manager.
AROPETA KITINI,
— REWETI. —
Noku te whare Rongoa tuatahi e piki mai ai
ki te Awenu. He maha aku rongoa e kaha
ana mo nga mate me nga mamae epa ana kite
Iwi Maori.
He rongoa Homopatiki ano kei au.
IF YOU WANT PURE MALT LIQUOR
ASK FOR GIBBS & CO'S PRIZE ALE
AND STOUT. '
The oldest Brewing Establishment on the West
Coast of this Island.
First Prize for Bottled Ales at Centennial Exhibi-
tion against the World.
GIBBS & CO.,
RIDGWAY BREWERY, WANGANUI.