THE JUBILEE.



Maori Newspaper



No. 32   Vol 1



TE TIUPIRI







AUGUST  16. 1898. WHANGANUI. AUGUST 16, 1898



SMITH & MILLWARD



FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS

AGENTS.



COAL AND PRODUCE MERCHANTS



TAUPO QUAY, WANGANUI.



Telephone, No 96   P. O. Box 60



TE METE ME MIRIWATE,



HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake

Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute



Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.



TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.



Nama o te Terewhono, No 96.

        Namama o te Poake o te Poutapeta No. 60.



HEMI TEINA me te KAMUPENE.



NOKU tonu te HAAPU HOKOHO RINO i te 

pito o Whanganui Piriti.



Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me 

nga hae ana hanga whare, nga waea hanga 

taiepa, nga rongoa hipi, nga tuuru mahi

Kamara  NGA TUURU MAHI WHAKAIRO



Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana 

mo te moni iti nei te utu.



Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te 

titiro i ta te kanohi i pai ai.

Vol. 1. ]       Tuesday, August 16,. 1898. August 16, 1898. [No. 33.

          TIUPIRI.





TE       mea ko te Ture Atua te

       Ture  tuatahi o te ao nei, he

       mea  tika ano  kia whaka

       aturia i konei  kia  kite kia

mohio hoki nga tangata nga Wahine

nga  Hapu o te iwi Maori ki te wa i

ura ai nga tini iwi o te ao nei ki roto

ki te Ture  Atua i runga i te kau-

whautanga  o te Rongopai ki nga

tini iwi o te ao. Me te maha o aua

iwi i uru ki roto ki te Tare Atua, me

 nga iwi kihai i uru ki roto ki te Ture

 Atua. Na e tino marama ana tenei

 kia tatau ko te Karaiti te tama a te

 Atua ora o te rangi o te whenua. A

 e marama  ana hoki tenei kia tatau,

 kua tuturu ko te Karaiti te tama a

 te Atua ora te Kingi o te ao katoa.

 Koia te kupu  whakaatu i te putea

 whakairo o namata e mea ra a Ihaia i

 te Ix, 7. Na te Atua  tonu ake i

 kiatu kia ia ko te Karaiti tonu ake

 hei Kingi, ka  750 nga  tau o  te

 whakaaturanga a Ihaia i nga kupu a

 te Atua tae mai ki te tau i whanau

 ai a te Karaiti. Na i te wa i tonoa

 ai nga kai kauwhau o te Rongopai e

 te Karaiti ia ia i meatu  ra haere

 koutou kauwhautia te Rongopai ki

 Hiruharama katoa tae noa ki nga

 topito e wha o te ao, na 100 tau e

 Kauwhautiana te Rongopai ka tino

 rongo nga iwi katoa o Roma puta

 noa ona wahi katoa e patata ana ki

 te moana o te meretereniana, i taua

 wa kaore ano i whakaae noa tetahi

 Hapu, iwi katoa  kia  te  Karaiti,

 engari e tango takitahi ana i roto i te

 Hapu i te iwi ranei. Na aha koa, he

 nui te mahi ki te kauwhau  i te

 Rongopai o te Karaiti ki nga iwi, he

 nui hoki te whakamate matenga i

                                                                            o

 nga Karaitiana, u tonu te tipu haere o

 te Rongopai o te Karaiti ki te tini

 onga  wahi o te  ao i tae atu ai te

 Rongopai. I tae te Rongopai ki

 Ihapa ki Arapia Inia, Pahia, Parani,

i Tiamana, ki Ingarangi a i te paunga

 onga tau e 300 o te Kauwhautanga

 ka  tae te hunga Karaitiana ki  te

  5, 000, 000. I taua wa ka tahuri mai

  te kingi ko konatanatini te ingoa ki

 te whakapono, koia te Kingi o Roma

  i taua wa, ka tino tuturu te whakaae-

  tanga i te Rongopai o te Karaiti hei

I Hahi mo Roma  katoa. I taua

  wa ka whakaatu tetahi tangata kua

  pakuu noatu te rongo ki etahi wahi

  kaore nei e mau ana i te Ekara ara

 te tohu o te Haki o Roma na Huhu-

  tina Maata taua kupu, na he maha

        —KOTAHI  PUTUNGA O TE PEPA I ROTO I TE WIKI. —

Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [2]             Te Tiupiri, August 16. 1898

nga  Poropiti teka i tu ake  ki te

whakapororaru i nga whakahaere o

te Hahi i taua wa, ka mea e hara a

te Karaiti i te Atua, a 100 tau e tipu

ana taua Hahi o  Eriuha. Ka  hui

nga  Pihopa ki te whakaaro  i  te

tikanga o taua mahi, ka tu a Atana-

tiu ka mea ki te mea na te tangata

na te Wairua kino ranei tenei whaka-

 haere tera e memeha noaiho, ko te

 mahi a taua Hahi he whakamatemate

 haere inga tangata e u ana  ki te

 whakapono o te Karaiti. I taua wa

 ano ka timata te hoki haere mai

 onga tangata o taua Hahi  ki te

 whakapono kia te Karaiti. Ko Ata-

 natiu te kaunihera o Nihia (Nice) na

 kingi  Konatanatini taua  Hui  i

 karanga  i tu ra a Atanatiu koia te

 tino hua ko te whakapono o taua

 Hui koia te kupu  nei ko te ra o

 Nihia kei roto i te karakia o te Hapa

 a te Ariki. Tae noa mai ki nga ra

 ia Wikiriwhi, o Ingarangi a Matene

 Ruta o Tiamana kei taua wa ka tahi

 ano ka whiti mai te maramatanga, i

 taua wa hoki atu ki muri e kaiponu

 hia ana te  Paipera i nga tangata

 katoa, ko nga Tohunga  anake  e

 akona ana ki matauranga o te Karai-

 piture. He maha hoki nga tangata i

 whakamatematea e te Hahi i aua wa

 mo  te akonga a nga tangata i te

 paipera te take, me era atu take i aua

 tau. Kua pahure te hunga karaitiana

 i te 15 miriona, ka pahure nga tau

  1000 ka tae ki te 50 miriona, ka puta

 mai ano tetahi titorehanga nui i nga

  kariki i mea ratau kaore a te karaiti

  i puta mai i te Atua i te Wairua,

na ko nga karaitiana, e meana i puta

mai a te karaiti i te matua, ka waiho

tenei hei take pakarutanga mo nga

kariki i te tau 1054, o reira mai i wehe ai

tae mai ki tenei ra. Na i te tau 622

katu tetahi tangata ko Mohamete ka

mea ia e he ana te arai i te moe i nga

wahine maha ko tetahi o ana kupu

kotahi tonu te  atua kaore he atua

ke  atu, a koia anake te Poropiti a

taua atua ko  Mohameta, na ka

hapainga e Mohameta me tona Hahi

ki te kore te iwi e whakaae ki tana

akoranga  ka  patua e ia, a ki  te

whakaaetia ka waiho tera iwi kia ora

ana  tera tangata ranei. I konei ka

riro a Ihipa a Pahia Arapia a Ahia

me  nga takiwa o awherika tae noa ki

te motu o Panioro me nga takiwa o

 te taha rawhiti o Oropi ko nga iwi i

 patua i whakaorangia e ratau nga

kotiro hei wahine ma ratau, ko. nga

 taonga ka mauria hei taonga mo

 ratau. Na he ruarua nei nga Hahi

 ke kei te tu o aua Wahi, engari he

 tu ngokore nei te tu. I riro a Hiru-

 harama i te Mohameta, he maha nga

 taua i whawhaitia ai kia waiho  a

 Hiruharama hei Pa tapu, a kaore i

 taea te tango mai i te ringa onga

 Mohameta, e mau  nei ano i nga

 Mohameta i naia nei.

   I te tau 1500 ka tae te hunga

 karaitiana ki te 100 miriona te maha,

 ka  timata te nui haere o te kaha

 onga  Porohitani, ara nga Pero e kia

 nei. Na i nga ra ia Kingi Henare

 tuawaru i te tau 1517, ka tipu haere

 taua Hahi mai i Tiamana ki Parani

., •

  ki Ingarangi tae atu ki nga takiwa o

 The Jubilee, Tuesday August 16, 1898    3            
                                                        Te  Tiupiri, August 16, 1896.
 te Hauauru o te Nota hoki o Oropi
 katahi ka ara ake ano he pakanga na
 Roma  ki era wahi kua kia ake nei,
 ko Ingarangi ko Tiamana ko Horona
 (Holland) i kaha tonu enei, ai naia
 nei kei enei te nuinga o te Hahi
 karaitiana me te nui haere tonu te
 kaha o te kauwhau haere i te kingi-
                                                                          o
 tanga o  te karaiti tae mai ki te tau
 1800 ka taenga karaitiana ki te 200
 miriona i enei wa ka whakaaro nui
 te Hahi mihinare kia whakanuia te
                                          v  .                                    \_
 kauwhautanga o te Rongopai o Ihu
 karaiti ki nga wahi katoa o te ao, ka
 tukuanga minita ki Inia ki Awherika
                 
 ki Amerika ki Niu Tireni ki Haina
 me era atu wahi o te ao. Na i naia
 nei kua tae ki te 500 miriona karai-
 tiana ; na i naia nei kua rongo te ao
 katoa i te Rongopai o te Atua i naia
 nei, engari ko te whakapono mai
 kaore ano i tino rupeke mai; na i te
 i te tau 1786 ka tae nga tangata o
 te Hahi Porohitani kite 157 miriona
i taua tau ano ka tae nga tangata o
 Roma ki te 154 miriona, e 30 miriona
 kei raro i te Hahi kariki i naia nei
 520 miriona nga tangata karaitiana
 i te ao, e 243 miriona kei te tuturu ki
raro i te Hahi o Roma 128 miriona kei
 raro i naia nei i te Hahi o kariki. Ko
 nga tangata katoa kei raro i te Hahi
    



te reo o te Panioro. Na i te tau 1890
nga  tangata e korero ana i te reo
 Ingarihi 111 miriona, e 75 miriona e
Korero ana i te reo o Ruhia  e 75
miriona e korero ana i te reo o Tia-
mana,  e 5 miriona e ana i te reo o
Wiwi, 642 miriona e korero ana i te
reo o Panioro.   Na  i naia nei e 30
miriona ake nga tangata o Ingarangi
e 28 miriona o te kei te Hahi Poro-
hitani, 1  miriona kei te Hahi o Roma
ake.  Na i konei ka kite tatau e kaha
haere ana te kauwhau haere  o te
Rongopai  o te karaiti ki nga wahi
katoa  o  te ao, a  e kaha   haere
ana te reo Ingirihi ki te tango mai inga tini
"n  o  te ao ki roto i te reo Ingarihi, me te
Hahi o te Ingarihi, me te horapa haere atu
o te  Ture o Ingarangi ki runga ki nga tini
iwi nei, me te titiro nui mai onga iwi o te ao
nei kia Ingarangi hei matua mo ratau i nga
wa o  te raruraru, na kua tata mai aua ra i
naia nei e riro ai te maha onga iwi nei hei
tamaiti hei iwi rao te Ingarihi i runga i enei
tu o te whakahaere kua kia ake nei.




 Amerika me  Peina.
Ko TENEI KORERO NA TE KAPENE O TETAHI
      ONGA MANUAO o PANIORA.
  E ki ana te Kapene manuao o Paniora ite
ra i whawhai ai i Tanatiriko koia te Kapene
o Maria Terata manuao o Paniora.' Ko nga
manuao o Mariki e rua e tu ana mai i tetaha
hauauru Tihaki manuao   ko  puru  Kirini
manuao me  era atu e rua onga manuao o
Marika e tu mai ana i te taha ki waho. Na
ka pupuhi  atu o  rauiti ake manuao o te
Panioro  katahi ano   ka pupuhi  mai  te
manuao  Puru: Kirini o Marika ki to Atimara
ko Tihaki manuao ki to matau, ka pena tonu

The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [4]             Te Tiupiri, August 16, 1898

te  tere onga   mata  me  te huka  rere

kore rawa  i taea te tu o te tangata i nga

wahi turanga tangata kaore he takiwa watea

o te rere mai a te mata, kaore i roa kua uru

mai te mataa ki te ruma onga iniana pakaru

katoa nga iniana tapu tonu iho nga iniana

mate  ka toa nga tangata o te iniana, ko e

tahi onga manuao, kua Wera i te ahi, iniana ko

 etahi kua totohu ki te Wai. Ko etahi kua

 wera katoa nga Haeana o te manuao kua

 rere atu nga tangata ki te Wai i te Wehi i te

 wera, na aha koa  te matotoru onga  arai

 mataa onga manuao kore rawa i taea te arai

 atu te putaputa mui onga mataa o nga pu a

 te Marikena, e kiana te Kapene me te Ati-

 mara o Panioro e kore rawa e taea nga pu a

 Marika e nga pu a Panioro i te nunui onga

 pu i te kaha o te rere onga mataa, i te tere

 hoki o te pupuhi mai onga mataa. Kore

 rawa i roa e pupuhi ana mai te Marikena kua

 kore rawa e kitea nga mea o runga onga

 papa takatakahanga o  te manuao, katahi ia

 te Kapene ka  meatu ki te Tianara he mea

 pai ano kia tukua atu te manuao kia u ki uta

 kia ora ai etahi o nga tangata o te manuao

 Ka  whakaae mai te tianara ka tukua iho te

  Haki ki raro, engari kaore o kitea mai ana e

 nga  tangata onga manuao o te Marika, ki

 taua whakaaro mei kitea mai kua mutu  te

 pupuhi mai a nga mamao  o te Marika ia

  ratau, i kore ai e kitea kaore he wahi Watea

 o te moana i te pouri i te auhi onga puhanga

  onga manuao na konei i arai. Na ko tetahi

  mate onga Panioro e kau ana ki uta, e puhi-

  puhia ana mai e nga iwi Maori ake o reira

  he Hauhau  era, na nga Marika i riri aua

  Hauhau  i kore; ai matau e matemate katoa i

  nga Hauhau. Heaha koa  te nui o to ratau

  matemate i te Marika u tonu ratau ki te

  whawhai a na te Wera rawa o ratau manuao

  ratau i kaukau ai ki uta, ko te tama ate

  Atimara o tetahi o matau manuao i Kau atu

  ia ki uta. Ko nga mea onga tangata onga

  manuao  i kaha* ki te kau ki uta i tae ko etahi

  i mate iho ki te wai ko etahi i wera i te ahi

  ko etahi i totohu tonu atu ki te wai me te

  manuao  ko etahi i puhipuhia e nga Hauhau

  o te tuawhenua ko etahi na nga pu a Marika

  onga manuao i ma e ai ki tetahi o matau

 Kapene  te  kitenga ano kua  wera  tana

 manuao pupuhi ana ia ia.





 Na Rongo mai tawhiti.

    Ko te Pirinihi Pihimaaka te tino tangata

 whakahaere i te Kingitanga o Tiamana i nga

  ra o Kingi Wiremu tuatahi o Tiamana, a e

  kia ana he tangata toa rawa taua tangata o

  mua mai tae noa ki te whawhai a Tiamana raua

  ko Wiwi, ko Pihimaaka i piri tonu ia kiraroite

  whakahaere a te Kingi Wiremu  tuatahi a

  mate noa te Kingi, no te tunga ko te tamaiti

  a te Kingi hei Kingi i muri ia Kingi Wiremu

  tuatahi, ka mutu tana whakahaere i te ahua

  rereke onga whakahaere a te Kingi tamaiti

  nei. A  he nui te ahua pouri o te iwi nui

  tonu o Tiamana  ki te mutunga  o  taua

  kaumatua te whakahaere; a i tona matenga

  kanui te mihi o Tiamana ki to ratau tangata

  Piriniha Pihimaaka, ka whakaarotia he mea

  tika kia panuitia nga whakahaere  katoa o

  tona oranga. Kaore  te Kingi  i pai  kia

  panuitia. A kore ana e panuitia.

    E mea  ana te Pepa, o Tapanihi e pai ana

  ma  Marika  raua ko  Ingarangi e tiaki e

  whakahaere a Piripiana tetahi onga moutere

   o Panioro.

    He nui te whawhai onga Hapu ake o Inia

   i naia nei kia ratau ake ano.

     Kei te noho whakaaro a Tiaina i naia nei

   ki te whawhai kia ratau ano.

     Kotahi tetahi Wahine Maori no Waikato,

   e kia ana kua whanau ana tamariki tokotoru

   i te whanautanga kotahi.

    Nga  Wahine whai moni o A marika ko

   Mata Rera na ko tona taane no Karaponia

   wahi o Amarika ko te Wahine tera kei aia

   nga kowhatu utu nui o te ao nei te Taimana

   te Rupi te Peeara me te Hapaira me era atu

   kowhatu utu nui tona maha noatu, I rite ki o

   te Kuini Wikitoria me te Emepara o Ruhia

   te papai te nui hoki e kore riro ona kowhatu

   utu  nui i  te £2, 000, 000. Henui  tona

   manaki i te hunga rawakore i na wa katoa,

   he Wahine e whakapaingia ana e te iwi nui

   i: o o i tenei iwi i te Wahine.

The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [5]             Te  Tiupiri, August 16, 1898.

  Ko Mihini Karete o Paratamoa he Wahine

nui tera te moni 15, 000, 000. A he atawhai

i te hunga rawa kore hoki tenei.

  Ko  Mihihi Mata Tiwini he Wahine nui te

moni, me te paanga whenua o Amarika.

  Ko  Mihihi Turia Raimarama he Wahine

nui te moni £12, 000, 000.

   Mehihi Ereni tamahine a koura he maha

 nga miriona moni a tenei Wahine.

   Ko Mata Wi omu Wanapiriti he Wahine

 nui te moni.

   Ko Maata Heti Kirini he Wahine nui te

 moni  e £30, 000, 000. Maata  Kawhena

 £5, 000, 000. he Wahine ano tenei.

   Maata Himingwei he wahine ano he nui te

 moni £8, 000, 000.

   Mata Tooa he he Wahine nui te moni, ko

 te moni  e puta ana kia ia i te tau he koata

 miriona.

   Mata  Tiniri he  Wahine  nui te moni

 £20, 000, 000. Mihihi Wenewata he Wahine

 -ano he nui te moni, £8, 000, 000. Mata Miti-

 ara he Wahine he nui te moni, he maha nga

  miriona.

   Mata  Mitiaia he Wahine he maha nga

  miriona.

    Mata Koti. Ko  Mata Taonetene, Mata

  Mea, Mata Taone, Mata Hei, Mata Warihi,

  Mata  Pire, Mihihi Ruri, Mihihi Karawera

  tona tama, Ninihi Arihi me tona taina he

 •tamahine enei na Riki ko enei Wahine e kia

  ake nei kaore tetahi mea kotahi o ratau i iti

  iho. i te £5, 000, 000. Ara atu tona nui o te

  Wahine, o Amarika kei te  £4, 000, 000.

  Haere, iho ki raro kaore nei i te tauia ake i

  naia nei.

        HE  PANUI.



     Kinga  mema  menga  Rangatira tane

   Wahine, o te kotahitanga tena koutou, kia

   tae atinana mai koutou  ki Waitangi, ka

   tuhera te Paremata  o te kotahitanga, ara te

  Tiriti o Waitangi a te 13 Oketopa 1898 i te

   2 karaka i te Awatea.

     E hoa ma haere mai, he mea tuku atu i raro

  i te mana o te Tumuaki.

                            PENI TAUI.

    TE HUI O KAUANGAROA.





  I te 11 Akuwhata, 98, nei ka tu te Huihui.

nga onga tohunga onga kaiwhakahaere, me

te iwi nui tonu onga tangata o te Ringatu,

ara te Hahi o te kooti Rikirangi kua mate ra-

Ko  te tino kupu i oti i taua Hui mo te i

Hepetema, 98, ka haere taua Hahi ki Pari-

ha a. No te 12 nei ka mutu  nga mahi

 karakia whakahaere ake o te Hui.

 NGA TANGIHANGA MO HUNIA MEI.





   I te i Akuwhata, 98, nei ka Nehua a Hunia

 Mei mareata ki Aramoho ano. I muri o te

 Nehunga ka whakaritea te kupu kei nga ra o

 Hepetema  ka haere te Iharaira ki te kawe

 inga mate ki Parihaka kia Tohu  Kakahi.

 Ko  te kupu a te tupapaku me noho tonu a

 Tairei tona tamaiti taane i Aramoho tiaki ai

 ia te Rewanui tona Wahine me tona tamaiti

 mutunga.

     KIA MAHARA KOUTOU.





    He tokomaha nga tangata e tuhi ana mai

  kaore e tae atu o ratau pepa i nga meera ki

  o ratau kainga, a ko etahi e tae tonu ana mai

  ki te tari nei korero mai ai. Na he nui te

  pouri ia matau  mo  te he, o  aua pepa,

  pohitiana e matau nga pepa katoa, e ngari

  ki ta matau  whakaaro  ake kei te riro i te

   tahae a tetahi tangata, ki te kore  kei te

   mauria ketia atu e  te meera ki tetahi wahi

   poohi ke atu. na me haere atu koutou ki o

   ki o koutou Poutapeta ata whakariterite ai i

   te tikanga e ata takoto ai a koutou pepa, ki

   atu ai  ranei kia rapua  te take i he ai o

   koutou pepa ina hoki kua tae matau ki to

   Whanganui  nei poohimahita ui ai ki te take

   i pera ai, kaore ia e mohio, na e hoama kia

   maia ki te rapu i te take, ingaro ai, a ka kitea

   he tahae whiua ki te ture kia mutu ai tenei

   mahi. —Etita.

The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [6]             Te Tiupiri, August 16, 1898

          MATAPARA,



                        Akuwhata 3, 98.

   Ki te Etita tukua atu ena kupu aku  ki

runga i ta tatau tionga hei mau atu ki nga

 wahi e haere ai ia. Tenei ka kite iho inga

 korero a nga tini rangatira i tae atu nei kite

 Hui ki Wai rirapa i te 20 Mei tae mai nei ki

 te 5 onga ra o Hune; aha koa ngaro atu te

 nuinga, tae mai ranei ki au pai noatu, kua

 marama  katoa i au te ahua o a ratau korero.

   Na  taku kupu tuatahi ake, he mihi ake

 naku kia Tamahau Mahupuku me ona Hapu,

 e tautoko mai nei i taua Hui, i runga i te

 whakaaro ki nga tangata rangatira me te iwi

 Maori onga motu nei. E hoa e Tamahau

 tena koe tena koe te tangata manawanui ki te 

 pupuri i te tika mo te iti, me te rahi, e pa

 kia ora kia ora koe me o Hapu i kona, ma te

 runga  rawa koutou  e ata whakariterite nga

 manakitanga mo ia tangata mo ia Wahine mo 

 ia Tamaiti, i roto i te aroha i te pono me te

  hipoki ki te rangimarie, ko te koria o au

 mahi hei huarahi mou me ou Hapu, me nga

  iwi onga motu e rua nei kia ora kia ora e pa,

  huri ake, tu ake ano. Kua kite ahau  inga

  korero a nga  tini rangatira tangata matau

  hoki i hora ai ki te aroaro o te Tiamana me

  ona hoa awhina, heoi taku tino kupu moumou

  hui noa enei rau tangata ki te hui o Papawai

  whakapau  kai ai, kaore he tino kupu i oti, e

  rapu ana te whakaaro he aha ra te take i pera

  ai: na nga iwi ranei i pae nei ki reira, na te

  kotahitanga ranei, ua nga rangatira ranei taua

  he i koanga ai nga take o tenei Hui. Na

  kua marama ahau na te whakarerenga inga

  tikanga  whakahaere o te kotahitanga te take.

   koia te titore hanga nui i waenganui ia tatau.

   Heoi he taonga  te kanohi kitea, i te kanohi

  ngaro a kati ake enei tiwawa i konei.

      Taku e te iwi i te tonga i te Hauauru i te

   tuaraki i te rawhiti, e roto e waho tapiko,

   

   pari, e pa ma e toru aku  e titiro nei o te Pire

   a te Kawanatanga, tuatahi ko te manawa ora

   kia toitu tenei, turua ko te upoko me ona hoa



   ko nga waewae  kia puruatia, koi panatahi, ki

   te rite enei, hei aha te rahurahu te pukupuku

    e tutuki o te waewae me te tu i te rakau i era

kua kia ake  ra e toitu ana. he wa ano hei

whakarongotanga  ki te au e a nga tini o te

wahi, e pa ma kati maku i konei, te Pire a te

Kawanatanga rahui inga miriona eka e rima

nei, kia oti kia oti, hei aha te aha, waiho a

muri  he ra  e kape tau ai te maara o  te

Kumara  o  te Taro, ko tenei anake taku.

Kati  koi hoha ki ta koutou mokai  na te

Hirarau.

                       O MATAPARA.

 PITOPITO KORERO O TE TINI O

          NGA  WAHI.





   E kia ana ko te Poopa kua kore e kaha ki

 te mahi  ki te tuhituhi ranei i te nui o te

 mate, a e heke haere ana tona ora.

   I te Paraire ka whakariterite a Marika me

 Panioro kia mahia tetahi kirimina i waenga-

 nui ia raua, hei whakamutu i te whawhai a

 Marika raua ko Paniora ka whakaaetia e

 Panioro kia tukua a Kiupa a Puroto Riko me

 era atu motu ririki nei o nga Iniana o te

 taha  rawhiti, a ka  purutia hoki  e   nga

 Marikena  hoki a Manira  kia  oti tetahi

 tiriti i waenganui ia Marikena rae  nga

 tangata o  Piripiana. Kua  whakamatua

 rawatia te whawhai  me  te tukituki ka te

 purepo  o Kiupa o Manira hoki me era atu

 wahi katoa i naia nei. Ko nga moni katoa i

  pau i nga whakahaere o te whawhai ote

  taha kia Marika  150, 000, 000 tara (dollars)

  ki runga ki te ritenga kaute moni   a te

  Ingarihi nei £30 miriona me nga haranga.

  No  te 13 nei i oti ai ia Panioro te tahi te

  Kirimina i waenga nui ia raua ko Marika.

    I te 13 Akuwhata nei ka tu te Purei putu

  Pooro a te ropu o Putu pooro o Taranaki o

  Akarana, i purei ki roto i te Patiki a Poata, a

  tae nga tangata e 4000 kia kite i taua Putu-

  pooro, he  nui te kaha o te. purei o tetahi

  taha meneti ruarua nei i muatu o te mutunga

   o te purei, ka titiro mehe mea  e  hia nga.

  paina o te purei, a kaore he paina a tetahi a

  tetahi. Heoi he nui te    purei nei e rua kia

Karihana o Karaitiata ki

   te pai o tona whakahaere i te purei katoa i

   te mea koia te Rewherei o te purei nei.

The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [7]              Te Tiupiri August, 16 1898

  I wiini i te ropu o Poneke 10 paina ko te

ropa o Manawatu e 3 paina.

  Ko te ropu o Katapere me  to Nepia i

purei 15  paina i te ropu o Katapere e 3

 paina i to Nipia.

  I te 15 Akuwhata nei ka tu tetahi whakawa

runanga Huri G, Wiremu kaiwhakawa I. P.

mo tetahi Wahine Maori i mate i te whanau-

tanga tamaiti ki Rangiaohia e tata ana ki

Mangonui  no te 8 onga ra o Akuwhata nei i

mate ai, i mua mai o tona matenga e toru

wiki ka whanau  te tamaiti, e toru nga ra i

muri o te whanautanga ka mea he nui tona

mate, ka meatu  ki te taane kia haere ki te

tiki i te tohunga Maori Nihe Papata te ingoa,

ka mea te tohunga me kawe e koe ki te wai

makariri, ka waha e te taane tona Wahine ki

te roto i reira whakaruku ai pera me te tohu-

tohu a te tohunga, pera ano hoki i te ata, e

ngari kaore te tohunga i reira, e rua wiki i

muri iho ka whakarukutia ano e te taane, i

muri i te whakarukutanga ka pikaua e tetahi

ona whanaunga ki Rangiohia e 8 maero te

pamamao  mai i tona kainga tuturu ake nei,

e rua ra i muri mai ka mate atu ia. I muri

iho i tenei ka  tonoa e te Hekeretari kia

tangohia mai  te tinana o te tupupaku kia

tirohia e te Huri  te tino take i mate ai, ka

puta te whakatau a te Huri, ko te take i mate

ai na te he o nga whakahaere mo te tupupaku

 me te tino whakahe  rawa i te mahi a te

 Tohunga Maori me era atu mahi pera te ahua

me a te Tohunga Maori. A me te whakaatu

ano ka tukua noatia atu nga rangoa me nga

manaki  tanga ki te iwi Maori mo nga

 ana mai ki te tangata.

  Ko  te whakaaro nui onga Iwi nunui o te

 ao i naia nei kua tino mutu rawa  atu te

 whawhai a Marika raua ko Panioro. A kua

 tino mate rawa atu a Panioro i naia nei, tata

 tonu kite peeke rapu, ko ana mahi hoia kua

 mutu i te kore moni, ko ana tini manuao kua

 mutu, i te kore moni hei mahi ano i etahi

 manuao ke utu. A ko tona mana toa onga

tau maha kua hori ake nei kua hinga kino

rawa atu, a ko te nui o te pouri, me te

pakaru onga tangata o Panioro nui atu, me

te nui o te ruihi onga tangata mahi paamu me

era atu tu mahi katoa o nga taone onga tua-

whenua katoa, tae noa ki nga Hahi o taua

iwi te wherutanga o taua mate, me te pakaru-

tanga o nga  takotora purepo tiaki i nga

taone i nga Waapu tunga Kaipuke, kaore he

mate  hei rite te kino, me te mate kai onga

Wahine  onga taane me a ratau whanau, me

te haere kore whare, whenua hoki o etahi o

nga  whanau o  taua iwi, ara, nga mea i

Kiupa i Manira piripiana motu Putoro Riko

i te tukitukinga a te purepo a Marika.

  Ranana, 8th Akuwhata, 98, kua hoatu e

Ta, Tamihana Ripitana kite Wahine marei-

kura a te Pirimiha o Weera o Ingarangi nga

moni  e £100, 000. Hei  whakarite ruma

kainga mo nga tangata mahi taane, Wahine

rawakore o Ingarangi. Na e hoa ma ko te

tohu tenei o te aroha e kia nei.

  Ko  nga moni e puta mai ana i nga mihini

i te tau kotahi o te ao katoa nei 37, 000, 000.

  Nga moni e pau ana a te iwi nui tonu o te

Ingarihi mo te tupeka 16, 000, 000.

  Ko  nga motu whenua e kitea ana e te

tangata o te ao nei, e kore e ki te wahi tua-

toru o te moana nui tonu nei.





TE KAUNIHERA WHAKAHAERE  O

     TE AO, O TE REINGA.

  Te ra tetahi tangata onga ra o nga whaka-

tipuranga o  mua, e hara ia i te Poropiti, e

ngari i puta tetahi whakakitenga kia ia i nga

wa  o takurua; kakite ia ia Hatana me ana

Anahera  e huihui ana ki tetahi wahi, i te ao

nei  e kore  e taea e ia te ki i te rangi ranei

e  kore e taea e ia te ki, i whea ranei taua

                                                  

Hui nui a Hatana, na ka hui ratau ko ana

mano  tuauiuri whaioio ki taua wahi i kite

nei  ia, a kaore nei ia i mohio, I kite atu ia,

                                    

a kaore nei ia i mohio, ka kite atu ia i tetahi

The Jubilee, Tuesday, August 16, 1898. [8]              Te Tiupiri, August 16, 1898

torona nui kua oti te whakapai ki te momo-

natanga o  te ao, a ko te kororia o te ao

katoa te maramatanga nui o taua Torona.

Na i muri o tera ka kite atu ia e arahina mai

ana a Hatana, ka whakanohoia ia ki runga i

taua Torona, i muri ka hoatu e tetahi atu o

ana Anahera  te Karauna ki runga i tona

matenga, ko te ahua o te Karauna e rua nga

Haona  pera me to te kau, ko te ingoa o

tetahi o aua Haona ko te Haona o te ao, ko

tetahi ko te Haona o te reinga he mea tuhi-

tuhi rawa  ki  tona rae ko te Kingi  ia o.

te matauranga ki te kino ki re mate. I mua

o tenei i tapapa katoa nga manomano o nga

Anahera a  Hatana ki te whenua ia ia e

arahina mai ana ki runga i te Torona. I aia

ka noho ki runga i te Torona he rite tonu te

harurutanga o nga reo ano he haruru no nga

wai  maha o te ao, a i rongo ano te kai

whakaatu  o tenei, kua whakaae te ao koia

tera te Kingi o te ao o te reinga; katahi ano

ka  ara ake te reo onga mano whaioio tenei

 matau te tatari atu nei kia koe, me te kupu,

ko tau anake te kupu e meatia e o pononga,

 kei akoe hoki matau i te ao i te po i te

 whenua i te reinga, ka mutu enei  kupu,

 kotahi te ahua onga Anahera kore rawa i

 rangona he reo mo te haora kotahi e tatari

 ana ki te kupu a Hatana, me te whakamau

 tonu onga kanohi me nga taringa kia Hatana

 kia rongo ratau pewhea te kupu. Na  ka

 meatu a Hatana, me  haere koutou ki te ao,

 ka whaka wai i te tangata me nga mea katoa

 o te ao. Ka  tu ake tetahi onga Anahera a

 Hatana ka mea, me pewhea matau e ngaro

 ai i te tangata i te ao, ka mea atu a Hatana

 me noho koutou ki roto i nga manu i nga

 kirehe me nga kararehe me, nga Ika onga

 wai, me nga hua onga rakau o te whenua

 hoki, a ko te ngahere me nga mama me nga

 wai he kuhunga mo koutou i te ao i te po,

 ka haere  atu ai te tangata ki te patu  i te

 manu ki te kai i nga hua o te Rakau o te

 whenua o nga wai ki te patu i nga kerehe i

 nga kararehe inga Ika ranei ko reira koutou

 tapoko Etu ai ki roto ia ratau whakawai ai ia

 ratau, a kariro mai nga tamariki a te tangata

 ia tatau hei utu mo tatau. Ka mea tetahi atu

 Anahera kia Hatana, me ki atu pea matau ki

nga mea  katoa o te ao, kaore he atua ke atu,

ko koe anake te atua o te rangi o te ao. Ka

mea mai a Hatana, e kore e tika tena kupu,.

e mohio ana te tangata he atua ano to te-

rangi engari to te ao ko au. Ka mea atu ano

te Anahera  me  whakawai e  matau, nga

tamariki a te tangata kia waiho ai ko tatau,

hei atua mo  te ao anake, a ka mea mai a

Hatana ae engari tena e taea e tatau, e engari

he  wa  ano kei  te takoto ka kite ano  te-

tangata i te atua, engari ka kaha tatau ki te

whakapahehe  i te tangata tera e mahue te ao

i te atua mo tetahi takiwa roa. Ka  oti enei

kupu, me  te tuhituhi ano nga Anahera a

Anahera  a Hatana i aua kupu katoa me era

atu kupu katoa e whakaaetia, ana mai e to

ratau Kingi e Hatana, na katahi ka whaka-

ritea e Hatana me  tu katoa ia Anahera ia

Anahera  kite kura i nga whakahaere maia.

Anahera  maia Anahera.









   Ka  mate i au te puku hiakai Waipiro!

          Haere  mai ki au kia

HAKEI  (HAGEY), kei Whanganui

 nei. Kei ahau te tino rongoa i kitea inaia-

 nei hei patu i to hiakai, e kore atu ai ia koe

              taua wai kino.



 TUHIA MAI KI AU KI TE WHAKAHAERE KEI

            WHANGANUI.







       —  TATINI, —

 KEI RAWAHI MAI O TE WHARE.

            PUREI.

 E mohio ana e au i konei nga Toroa, nga

 Kapata, nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki,

 me nga mahi katoa e tika ana, mo  nga

           whakapaipai Whare.



 Me nga hanga Kawhena tupapuku ka mahia

 paitia e au i runga i nga tohutohu. Haere

     mai tirohia nga rawa o taku haapu.

 THE  JUBILEE         Whanganui, August 16, 1898. TE TIUPIRI.

NA RONGO MAI WHAKATATA





 — PAORA ME ONA HOA, —

             (PAUL & Co. )

HAAPU KAKAHU  I TE PITO O TE

           - - PIRITI. - -





Kei au nga tino kakahu mo ia ahua

mo  ia ahua, Te Huru Kaingara,

Paraikete, Horo, nga hutu kakahu,

            nga kaate.



  Nga kakahu Wahine, o ia ahua.

 E meiha ana au i nga hutu tino pai

              rawa.



 Haere mai ko  nga po tenei o te

 Takurua me te powhiriwhiri ano ki

   te ringaringa kia whiwhi ai koe.

     HUI PARAKI,



              KAI HANGA WATI.

 E hoko ana i nga Runi Taiman, me era atu ringi,

    nga wati koura, me nga wati hiriwha, mo te

                 moni iti rawa.

   Toku haapu ki runga rawa atu o te Pautaetae.

    





     KURUMUPIRITI,

 -KAI HANGI ROHI KEKE. —

  E mohio ana nga Maori ki toku haapu kei

               te taha ki Putiki.









     TIMI HURU,

    —P  A R A K U M E T E. —

  

   F. W. IUA,

             ME ONA HOA

      KAI WHAKAEMI TAONGA.

HE   Hutu mo  nga tane, me nga tamariki. He

     nui te paraikete o ia ahua. Nga hooro papa

Nga  pivvhi, me nga hiraka, nga Kakahu mo nga

wahi wahine, me nga Kotiro o ia ahua nga potae o

                   ia ahua.

         Haere mai, he iti noa iho te utu.

       Pataia, He tino pono tenei korero ?



  TE  TINO TARI OTE MOTU TUARAKI.

 E EKE  ki runga i te whenua e eke ki ringa

  i te whenua e tama ma.

 Nga whenua whare, me era atu mea e hokona

   mai ana, Ehokona atu   ana kite tangata.

   Ko nga tono katoa, ka whahaotia paitia e

  au ' P. RANANA,

             Timuaki Whakahaere,

                 Awaniu Tiriti, Whanganui

   

 GET ON THE SOIL YONG MAN, GET ON THE

        SOIL.



 Great Northern  Road  Agency. Properties

 Bought and Sold. Commissions of all kinds

 executed.

                  P. LUNDON, Manager.





  TARAMANA ME TE TAMA,

 TE WHARE  RINO. I RARO MAI O TE

       —  POUTAPETA. —



 Ki te hanga Whare koe! Tenei nga mea e

                    rite ana.

!                    •

  Ki te hanga taiepa koe! Tenei nga mea e

                    rite ana.

  Ki te pupuhi manu Kararehe koe! Tenei

             nga mea  e. rite ana.

  He tangata he wahine marae koe! Tenei

          nga tini tini mea e rite ana.

  Hopukia  te taima!  I te wa e iti ana te uta mo te

                     moni.



           J. H. TENETINI

      

    KAI  KATIKATI   MAHUNGA.



  E  hoko ana ahau i nga paipa mo te utu iti rawa

  he pena ano hoki mo nga tupeka Tikareti, tae noa

                 atu ki era atu mea.