|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 34. 23 August 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Newspaper
No. 34 Vol 1
TE TIUPIRI
AUGUST. 23, 1898. WHANGANUI AUGUST 23, 1898.
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI.
Telephone, No 96 P. O. Box 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono, No 96.
Namama o te Poake o te Poutapeta No. 60.
HEMI TEINA me te KAMUPENE.
NOKU tonu te HAAPU HOKOHO RINO i te
pito o Whanganui Piriti.
Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me
nga hae ana hanga whare, nga waea hanga
taiepa, nga rongoa hipi, nga tuuru mahi
Kamara NGA TUURU MAHI WHAKAIRO
Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana
mo te moni iti nei te utu.
Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te
titiro i ta te kanohi i pai ai.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Vol. /. ] Tuesday, August 23. 1898. August 23, 1898. [No. 34.
TE WHAKAATU A TE TIUPIRI,
He mea tika ano kia whakaaturia
kia koutou te ahua o te oranga e
hoatu ana e nga iwi o te ao mo ona
Ariki Kingi, Kuini, Piriniha, me era !
atu momo Ariki o aua iwi e noho mai
nei i ona motu o nga wahi o te ao.
Koia tenei nga whakamaramatanga
o nga utu tau, me te oranga e
pata mai ana i o ratau ake taonga,
whenua hoki, me te nui o taua oranga
e puta ana mai ia Ariki Kingi,
Kuini, me a ratau uri hoki. Ko te
moni oranga o te Kuini o Wikitoria
o Ingarangi £385, 000 i te tau, ko
tenei oranga te oranga iti rawa onga
Kuini Kingi o te ao, ko te £385, 000.
Nga mea i whakapaua e Rore
Temarana kai whakahaere i nga
tikanga mo nga Hoiho me nga
Kareti, me nga mea katoa e rite ana
mo te whare e £96, 000. I wehea
ki te whanga takoto ai hei tiaki mo
nga ra Marangai e £36, 000. I
konei ko nga moni e toe iho ana kia
te Kuini ake teritenga ake £60, 000.
Na e kiana no nga reti ona whenua
i Weera e 48, 000 na konei i whaka-
rahi ake te moni ma te Kuini
Wikitoria koia tera te oranga o te
Kuini i nga ra o mua. I nga ra o
muri mai o tona marenatanga ka
rahi haere ake hoki te utu ona
whenua, ka rahi haere ake hoki nga
moni e whaka paua ana ki nga
whakahaere mo te Kuini ake. Na
he mea tu ku na Teone Kemarana,
(John Camden) i tuku whakarere
tona whenua katoa te utu reti e
£500, 000 e puta ana mai kia ia,
tukuna ana kia te Kuini Wikitoria o
Ingarangi. I runga i te matenga o
Niu Hauhi (Newhouse) kaore ana
uri tahi, ka waiho kia te Kuini
£100, 000. Muri mai i enei, he mea
tiaki haere na te Kuini iana toenga
ka riro mai kia ia mo nga moni e
£37, 000 eka, whenua pai i Inga-
rangi ake, te utu reti e puta mai ana
kia ia e £21, 000 i te tau he nui ona
whenua i Tiamana, i Marika ara i
Nui Ioka, a he maha nga mano eka
i Menetopa a kei te hauauru Kerea-
manta Whare, a Ohipoone, a
Peremooro ona tino wahi motuhake
pai rawa atu o te Kuini Wikitoria
E 460 eka he mea hoko na te Kuini
ki nga moni e £74, 000 ko te utu ake
o taua whenua i mutu i te hokonga
a te Kuini £150, 000. Ko nga tino
moni ake e pau ana ia te Kuini me
ona uri katoa i naia nei e £580, 000.
Ko te Ariki Imipiriara o Ruhia kei
-KOTAHI PUTUNGA O TE PEPA I ROTO I TE WIKI. -
|
|
4 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, August 23, 1898. [2] Te Tiupiri, August 23, 1898
aia katoa nga takoha o tona ake
whenua, engari e whakapaua ana e
ia kia ia ake nga moni e £2, 5000, 000
i te tau, ko Haratana e pau ana ia ia
ake; £1, 500, 000 ko te Kahita Wiremu
e £730, 000 te Kingi o Itari e
£585, 000 ko te Kingi ote Perekana
(Belgian) e £125, 000 i te tau. Ko
te whanau a te Imipiriara o Ruhia i
waho atu onga oranga mo to ratau
ake matua ia ratau £2, 500, 000, i te
tau, ko nga eka whenua kei
aia ake e 21, 000, 000 eka whenua i
nga wahi o Ruhia, e puta ana mai
onga utu reti o tana wahi o te
Imipiriara o Ruhia e 2, 000, 000, i te
tau, e £500, 000, e tukua ana hei
Apiti oranga mo aua tamariki me
ana mokopuna Tiuka, Mareikura, e
46 ratau. Ko nga toenga atu kei to
ratau papa ara kei te Imipiriara o
Ruhia e £3, 500, 000 i te tau ara e
400 pauna i roto i te Haora kotahi,
he nui nga whenua o taua Ariki nei
kei nga motu o te ao, te nuinga kei
Amarika ake. A ko te tamahine a
te Imipiriara raua ko tana Wahine
ko Kehirina, (Czarina) ko tona ingoa
whakahua ko te tino Kahurangi
Marekura o Okora (Olga) koia te
tamaiti Wahine nui atu te oranga i
roto i nga uri momo Ariki o te ao me
era atu hoki o te ao, i te ra i whanau
ai ia ka hoatu nga moni mana ki te
peeke takoto ai ki runga i tona ake
ingoa ake £1, 000, 000 ko te oranga
o te Imipiriara Atareria me tona
whanau kaore i iti iho i te £1, 500, 000
i waho atu i nga whenua tenei ahua,
ko te Hone Korana (Hohenzollerns)
tona oranga £1, 000, 000 ko te wahi
rahi o tenei oranga i puta mai i Nui
Ioka o Marika. Na ko te oranga o
te Ariki o Itareiana me ona uri e
£600, 000 i te tau. A ko te wahi
rahi ano o taua oranga e ahu mai
ana i Marika. No konei ko te Kuini
me tona whanau ake te iti rawa o te
oranga e puta ana mai o te ao nei i
roto i nga oranga o nga Ariki Imi-
piriara Kingi, Kuini Kuini, Marekura
kahurangi o te ao nei. Na ko te
Ariki whatukura o Take te oranga
mona e £6, 000, 000, kotahi miriona
me te hawhe hei utu kakahu mo ana
Wahine ake, e £80, 000 mo tona ake
ruma, £1, 500, 000 hei hoatu noatu
mana ki ana tangata i pai ai ia
£1, 000, 000 mo tona Pakete ake era.
£1, 000, 000 mo tona tepara me ona
Hoiho Kareti, ki te whakaaro ake e
kore rawa e taea te whakapau tenei
rahi moni e te tangata kotahi, engari
ko nga tangata katoa kei tona ake)
whare ana Wahine me nga Hawini,
taane, Wahine hoki 1500 katoa, no
reira e tika ana te paunga o enei, •
moni maha i tenei tangata kua kia
ake nei. Na koia tenei nga whaka-
atu mo nga oranga o te ropu Ariki
Kingi kuini me a ratau whatukura
Ariki, me nga Mareikura kahurangi
I e noho mai nei i te ao, na kua
whakaaturia hoki nga tangata whai-
moni o roto onga iwi o te Pakeha
me nga Wahine whai moni hoki, ara
o
nga tangata e whiwhi ana ki nga
nga oranga i te miriona ka ahu atu
ki runga, haunga hoki a raro iho i te
miriona e kore tena tu e panuitia e-
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday August 23, 1898 [3] Te Tiupiri, August 23, 1898.
te iwi Pakeha e rite ana e na tu ki
te pauna kotahi nei te ahua. Heoi
ka marama mai koutou ki te ahua o
te rangatiratanga o te iwi Pakeha he
moni te kai whakanui ia ia i te ao i
nei, ki te kore te moni hei aha nga
whakahaere katoa, aha koa he momo
Ariki ia e kore ia e mohiotia mai e
te ao nei ma nga tangata o tona ake
whare ia e whakamihi e whakanui
hoki e mohio hoki aha koa nga
whakapapa Ariki whatukura, Ariki
Mareikura ki te kore he moni, he
he mea wareware i te whakaaro taua
mea, nui te Rangatira, ka nui ake ko
te tangata whai moni te Apiti o tenei
ko te matauranga aha koa ki te aha
ki te aha he moni te hoa puta ake ia
ora ake, tupu ake hei rakau nui ki
nga wahi o te ao. koia tenei e hau
mai nei nga rongo o nga Rangatira
o te ao nei.
I ROTO I TE PAREMATA.
Werengitana,
Akuhata 10.
TE TAI RAWHITI PIRE WHENUA MAORI.
Ko Meiha Tuari, na ana i tono kia korero-
tia tuaruatia ienei pire, hei reira ka tuku ai
U te komiti mo nga mahi Maori, whaka-
marama ana hoki ia, kei a ia te pitihana a
nga iwi o te Tai Rawhiti me Turanga, apiti
-atu hoki ki nga Poari a nga pakeha o tera
takiwa Temaha onga Maori i roto i te piti-
hana 1. 302 Apiti mai hoki a nga Poari Pakeha-
ara Te Kaute Kaunihera o kupu, Te Para
Kaunihera o Kihipane, me te Haapa Poari
o Kihipane. Heoi paahitia ana te korero
mariri, tukua ana ki te komiti mo nga mea
Maori.
OHOTU PORAKA.
KEI TE AWA o WHANGANUI.
Ko Katene (mema o Whanganui) i patai
ki te miniti Maori, ara i runga i te kitenga
he maha rawa nga tangata nona nga whenua
e whakaae ana, kia whakaritea he tikanga
ara te tahi Pire hei whakahaerenga i taua
whenua ma te kai Tiaki o te katoa.
Ko Pirimia (minita Maori, e korero ana
mo tenei whenua, he tika ano i tae te kai
Tiaki ki o ratou kainga, me te kitenga hoki
i nga tuturu o te whenua. Tera ano e ai ki
te mahara, he tokomaha nga tangata tuturu
i whakaae, kia mahia te tahi pire motuhaki,
kia ahei ai te kai tiaki ki te whakahaere, kia
pera hoki tona mana me te Takiwa i te Tai
Hauauru, me taku mahara ma te pire a te
Kawanatanga e tino whakaneke atu te mana
whakahaere. Ko taku hiahia, ki a kite ahau
i te painga taua Pire, me te whakaaro
hoki o nga mema otenei whare, engari
inaianei ka waiho tera pire, mehemea hoki
ka whakaotia tenei Pire, kaore kau he take
kia hanga kia rua nga Pire mo tenei whenua.
Engari ki te kitea i anau tera e raruraru, mo
te hiahiatanga o enei tangata me nga painga
mo te takiwa, na ka ahei ahau kia whaka-
haerea te Pire a te kai tiaki.
RORI MAORI I WAIKONATI.
Tame Parata—Tono ana ki te Hekeretari
ote Koroni (ara kia Timi Kara) mehemea
pewhea tona whakaaro mo te pitihana a
Tiemi Hipi o Waikouaiti, e tono ana kia
hoatu he mana whakahaere mo nga Maori i
te tahi Rori Pooti mo to rarou takiwa, i
runga i te kore e whakaae o nga Rori Poari
o taua takiwa kite whakapai i o ratou rori.
Heoi ano nga moni e whakapaua ana, konga
moni e whakaaetia ana e te Paremata, ko
taua Rahui e 3000 nga eka, e utu ana
ratou, taaka hipi taaka kuri, kaore rawa e
puta mai he painga mo ratou, koia ratou i
pitihana ai, kia homai e tenei whare he
mana kia ratou.
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 23, 1898. [4] Te Tiupiri, August 23, 1898.
Tekihana 5.
Hon Timi Kara, i raro i te Ture Rori
Poari 1882. E tau ana ma te Kaute Kauni-
hera e hoatu taua mana, ina petihanatia e
nga kai utu reiti, ko te maha o ratou kia rua kia
toru, me te takiwa mo taua tono, me tona
whakamarama atu, ko tenei huarahi kaore
ano i whakaritea, ua reira ia ka kii atu me
penei te huarahi, ki te kore ra e whakaritea
to ratou hiahia. Na ka tahi ka tuku mai ki
te Paramata.
Tohunga Maori.
RETA.
Ki te Etita o TE TIUPIRI.
E hoa tena koe—
Kua puta te hiahia kia tukua atu enei mea
kia panuitia e koe !• ia ki te nga iwi o nga
motu e rua i nga mea i pa mai ki te Iwi
Maori i roto i tenei tau. Ko te take i oho
ai te raruraru ki Hokianga ia Hone Toia
ratou iwi. He tono na te kauni-
hera iu ratou kia utu i te taka kuri, me te
take whenua, he kore no aua tikanga i kiia i
roto i te Timi o Waitangi, kia peratia te iwi
Maori u Nui Tireni.
matua i te Tiriti o Waitangi i timata taku
hoki ki enei take i te 13 onga ra o Maehe,
1889, timata mai i reira, a tae noa ki te 6
ongara o Oketopa, 1897, ka 37, 451 mano
tangata kua hoki kirunga i tenei take he mea
haina rawa e te tane e te Wahine e te
tamariki tona ingoa, tona ingoa ki roto i nga
pukapuka whakatuturu i te hoki a te tangata
ki runga i tenei take e rangona nei te ingoa
ko te whaka otahitanga o te iwi Maori o
Nui Tireni, - ki raro i te mana o te Tiriti o
Waitangi o te 6 onga ra o Pepuere, 1840,
No reira kaore aku whiriwhiri mo tenei take
e ngari manga iwi kaore ano i penei me au
e mahi tenei take i tenei hui, kua oti taku
Pire te kokiri ki te Paremata e tono ana i te
mana motuhake mo te Iwi Maori. Kua
hinga i roto i te Paremata. Kua tika mo te
hariatu i taua Pire ki tetahi atu wahi.
HAMIORA MANGAKAHIA.
I etahi ra i muri iho, i te mea e noho ana
ano etahi, ka tae te Pirimia o te koroni ki
Hanatere wahi o Waikato, ka whakatakoto
ria tana take, ko te Pire whakatu Poari,
Ka whiriwhiria e te komiti, whakahe ngia
ana, kaore i whakatikatikaia, whaka korea
ano i runga o taua Pire putanoa ki raro, o
nga rarangi o taua Pire 28.
I te 20 ongara o Mei, 1898.
Katu te Hui a te kotahitanga ki Papawai
kereitaone Wairarapa, he Paremata taua Hui
i hui nga mema o taua. Paremata ki reira,
konga iwi i tae ki taua Paremata Kongapuhi,
I Waikato, Ngaiterangi, Ngati Mari, Ngati
Raukawa, ki Patetere, Ngati Maniapoto,
Ngati Tuwharetoa, Ngati Ruanui, Ngarauru,
i Whanganui, Ngati Apa, Rangitane, Muapoko,
i Ngati Raukawa katoa, Ngati Toa, Ngati
; Porou ki Hauraki, Ngati P. rou ki Waiapu
i kia Paratene, Te Aitanga, Hauiti, Rongo
whakaata, Ngati Pahauwera, Ngati Hineuru
i Ngati Kahungunu ki Heretaunga katoa,
Ngati Mutuahi, me Ngati Awa hi Poneke,
, i me nga Iwi katua o Wairarapa, me Ngai
'
I warea ki te Tautohe te Runanga o te Iwi
. 1 ! i te marae mo te Pire whakatu Poari a te
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 23, 1898. [5] Te Tiupiri, August 23, 1898
pirimia o te kononi, ko Tamahau Mahupuku,
ko Henare Tomoano, ko Wi Pere, ko Para-
tene Ngata, mea ratou Iwi i awhina ratou i
te Pire, i tohe ki nga Iwi kia whaka ae ki
taua Pire Poari konga Iwi o te Taihauauru
Putanoa • i te Raki rae etehi Rangatira o te
Tairawhiti kaore i whakaae ki taua Pire i kii,
e kore ratou e whakatikatika i taua Pire, he
nui te pakanga tanga i taua hui mo taua take.
Pakaru hia ana taua Runanga e rua nga
wahanga, ko te taha hapai i te Pire, kakia
ko te Tairawhiti tera, ko te taha turaki kakia
ko te Taihauauru me te Raki tera pera hold
aua nga Iwi i turaki a taua Pire poari konga
tangata hapai i te taha turaki Hamiora
Mangakahia, Te Heuheu Tukino, Takarangi
Mete Kingi, Kipa Te Whatanui, Teteira
I Tiakitai, Herepete Rapihana, Raniera
Whareroa.
I muri o te hoki hoki nga o nga Iwi o te
Taihauauru, ka tahuri nga tangata o Waira-
rapa o Heretaunga ki te whakatikatika i ta
ratou Pire. No te 20 ongara o Hune, 1898,
ka haere a hau ki Otaki, no te 4 ongara o
Hurae, 1898, ka haere ahau ki Poneke, no te
5 ongara Ka tu te Hui karanga a nga tangata
o te Tairawhiti i te Pirimia, ko maua ko
Kipa Te Whatanui i ruru atu ki taua Hui, ka
ki te a Tamahau ia maua ko Kipa Te Whata-
nui, ka whakatika mai ki te whai korero ka
mutu te whai korero, ka whakaatu mai hei
korero tanga ki te Pirimia. Mate Taihauau-
ru ano e karanga te tahi hui maratou ki te
Pirimia.
Kua puta mai te Pirimia, kua oti te whaka-
tikatikanga a te Runanga nui o nga Iwi i hui
nei ki Wairarapa i te Pire, he hari mai tenei
kia koe, kaore he take keatu i hui ai nga Iwi
ki taua whai mo taua Pire anake.
Kati he tono atu tenei naku kia koe, kia
Paahitia tonu tia iho taua whakatikatikanga
a taua Runanga e koe inaianei, ka hoatu e
Paratene nga ta te pukapuka ki te kai whaka-
maori. Katu atu ahau.
HAMIORA. MANGAKAHIA.
Ki te atu ki te Pirimia i mua atu i to
tononga mai ki te Whare nei, i ki mai a
Tamahau kia matou ki nga tangata o te
Taihauauru, maratou anake tenei korero kia
koe.
Kati he kupu taku kia koe, ka inoi atu
ahau ki te huihui mai nga Rangatira o te
Taihauauru ki Poneke nei, ki te puta he
whakaaro maratou ki tetehi huihuinga
penei, kakaranga tia atu koe kia tae mai ki
ta matou Hiu. Whaka ae tia mai ana ete
Pirimia.
I muri i tena kamahia te Pitihana turaki i
taua Pire whakatu Poari, hemui te roa o te
mahinga i taua Pitihana, konga take i roa ai,
ko te Pire Poari kaoretonu tetahi wahi i
whaka Maori tia e 28 nga Rarangi i whaka
Maori tia, e 21 nga Rarangi kei te Pakeha
tonu kaore e kitea ana, he mea rongo rongo
kau, kei te ngaro ano te roanga o te Pire,
ka wehi matou kei puta kau nga whakahe ki
tenei pito o te Pire, kaore i pa atu aua
whakahe ki te pito engari ana, hemea mahi
nui, he mea mahi kaha katahi kakite, a kotahi
ano te kape Pakeha, i mahi a irunga i te
ra i oti ai ta matou Pitihana turaki, i te Pire
Poari no te 11 ongara o akuhata 1898
katukua taua Pitihana ki te Paremata e te
Honore Mema e H. Kaihau.
I tenei e mahi ana ta matou Pitihana, e tu
ana hoki ta matou komiti, i ngara katoa inga
po katoa, kote komiti tenei e kia ana, kote
komiti o te Taihauauru, manga iwi i e noho
mai ana i tawhiti e whaka aro mai, kamea
heahara nga take hei mahinga mate komiti
e noho maira i Poneke, mamatou e titiro
iho, nui atu temahi, nui atu nga take i nga
take katoa erongo ana matou kei te mahia e
te Paremata, ara nga Pire. Kapa mai aua
Pirera kia matou, mete mea nei ano e wera
ana matou i te ahi ki te whakaaro iho ki te
titiro atu ki nga mahi ate iwi nei ate Pakeha,
3 e 7 nga Pire epa ana o ratou tikanga ki nga
whenua katoa o te Iwi Maori.
Kua mahia ano e ta matou komiti tetahi
Pitihana hei turaki i nga Pire katoa kua oti
i tenei ra 17 o Akuhata, 1898, konga ingoa
i katoa i tuhia kiraro i te Pitihana niniki i te
Pire Poari e 5995, kua tae mai anu etehi
rarangi ingoa i muri iho i te tukunga (ne
Pitihana me era ingoa e 600 rau.
Kongu ingoa o te Komiti,
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday. August 16, 1898. [6] Te Tiupiri, August 16 1898
18 Hurae, 1898.
Hamiora Mangakahia Tiamana Pirimia
R. Rawhiti Heketari
Heuheu Tukino Minita
Herepete Rapihana Minita
Mete Raukawa Mema
Kipa Whatanui Mema
Niniwa Mema
Henare Parata Mema
He nui nga mema o taua Komiti ko nga
mema tenei i tuturu tonu.
KI TE ETITA o TE TIUPIRI.
Ehoa tena koe mau e Panui atu nga kupu
ka tuhia ki raro i honei hei whaka e atu inga
Pukapuka Mihi aroha tangi mai a Ranga-
tiratanga menga kupu whakakaha mai i nga
whakaaro kia tuturu ki nga tikanga kua nga
te whaka oti te whaka tuturu pumautonu.
Tenei ra e nga iwi e nga hapu e nga
Rangatiratanga o koutou aroha kua tae mai
kia maua ko taku tamaiti ko te heuheu.
Tenei maua te titiro ihonei, Temihi ihonei
te tangi ihonei kia tatau, e hika ma i roto
ingara o te kino tenei tenoho atunei i roto i
te pawera, i te Pouri i te Tumatatenga i te
whakaririka i te ora kua ngaro, i te mate
kua toitu, kaore aku kupu keake kia koutou
heoi ano kei te rite tonu temau ote kaha ote
timatanga mairano, konga kaha ano e rite-
ana ma tenei tinana i au nei ehapai. Mete
whaka atu.
Whaka rongo mai ra e aku Rangatira ko
taku ingoa ano tenei i te 14 onga ra o Hune
1892 ko taku Tinana ano tenei i reira ko
taku waha ano tenei ko aku korero ano tenei
i korero ai au i taua ra, tekaha o aua korero
nei te reka ireira ki te whaka ae ate
tangata tenei temau nei iroto inga pukapu
nga kupu tautoko hapai tono ki a tukua
hepooti kia pahitia aua tika nga hei ture
mote iwi Maori.
1 tenei ra 20 ongara o Mei, 1898.
Ko taua Ingoara no, kotaua tinana rano,
kotaua waha rano, ko aua korero rano, kore
rawa e pai kia rangona e tehi, korero kupu
ranei eahu ana ki aua tikanga, ki aua mahi o
aua taura.
Hei konara e nga iwi whakarongo mai
mate atua tatau katoa e tiaki.
Hamiora Mangakahia.
Poneke, 17 Akuhata 1898.
PUTIKI,
Akuhata 2, 1898.
Ki te Etita o te TIUPIRI.
Ehoa tukua atu e koe enei kupu ruarua i
karo iho nei ara.
No te rahoroi nei i te 30 onga ra o tenei
marama i te Hapaahi o te Whitu i te ata ka
mate tetahi Ranatira ko te whakahihi teka te
ingoa he uri mokopuna na enei tupuna e
whai akenei ara ki tona matua wahine me tona
matua taane koia tenei.
Ko Ruaka—tamakehu Rangitautahi
Tupoho Kahumuramara
Heneiha Tamareheroa
Raikapiki Rangitautahi No. 2
Hinetoia Te Ruanehe
Te Puhaoterangi Te Aumiti
Te Aumiti R. Whakumu
Matiaha Tarete Tepari
TareteTepari Ngaruroro-tihema
Ngaruroro-tihema Tewhakahihi Teka
Te Whakahihi Teka
Tamakopiri Tauruoterangi-
Ritohara
Tamakaitangi Rakeiahumoana
Tuopo Tutaunoa
Tuwhakaawe
Mangai Te Urumate
Tewhakaheke Waiaria
Toea Tekaponga
Te Oti Pohe Whakamou
Ropoama Pohe Neta
Ngaruroro-Tihema Waiaria No. 2
Te whakahihi Teka Tihema-Ngaruroro
Tewhakahihi Teka
" auruoterangi-Hingaia Paerangi No. 2
Hinekehu Tamaahua,
Rangipoutaka
Rawhitiao
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, August 23, 1898. ,
Te Tuipiri, August 23. 1898
Rangipoutaka No. 2 Pounamuhirau
Te Rangiwhakaputaia Tangi rere
Taraua Tetaipu
Teture Te Rangiamaia
Aropeta Te Haukopata
Henare Haeretuterangi Hariata
Tihema—Ngaruroro Taretetepari
Tewhakahihi Teka Ngaruroro-
Tihema
Tewhakahihi
Teka
Tauruoterangi—Poromakuru
Tamakaikino
Tukino
Takirau
Waiaria
Te Kaponga
Whakamou
Neta
Waiaria
Tihema—Ngaruroro
Tewhakahihi Teka
Na e hoa ma he nui nga tupuna i puta mai
ai tenei tamaiti Heoi kaore i whakapaua
katoatia e ahau no te mea he mea tangotango mai
naku i nga uri mokopuna ao tatou tipuna i
kere mai nei i runga i o tatau waka i hoe
mai nei i hawaiki e nga tupuna me nga matua
r, tawhiti i roto ranei i te awa o Whanganui
tena ra koutou kaati ki konei enei kupu mihi
aroha okioki ai
He Waiata
Muri ahiahi kahara mai te aroha ka koke i
whenua, nauna e whae i tuku mai kia hau hei
nui mooku, haere tama i runga aku ringa hei
mihi mai ma te tau kaati ko te aroha e kite i
akoe ko taku tinana me mini kau ake, nga
wai e rere i roto te wai nui nau i aha naku rai
tango mai hei wehi mooku. E kore koe
tama e wareware i ahau ka pinea koe ki te
una piri ai hei putiputi mooku. Ma to
tupuna ma ana koe e pohiri mai katahi te
aroha ka hoki mai ki te iti
i arai mai te kite atu koe nga ripo e
huri, i karo patiarero i raro terua kakahi i karo
tetahi i raro tanginoa kei reira o tipuna e
tama e he mea whakawhitiwhiti tenei waiata.
Heoi ano na to koutou hoa.
Na Tewhatarangi Teka.
PITIHANA MAORI.
PONEKE, Akuhata, 1898.
Ki te Honore PIKA,
Me nga Honore Mema o te runanga
nui e noho huihui ana i roto i te Whare-
Paremata i Poneke.
Tena koutou—
Ko matou e mau ake nei nga ingoa i raro-
nei,—" Nga kai Pitihana. E inioi ana ki
to koutou whare Honore, kia ata whakaaro-
hia, a, kia whakaaetia hoki e koutou ta
matou inoi.
i.—" Kua rongo matou he maha noa atu
nga Pire mo te iwi Maori me o ratou whenua,
tera e puta mai i muri o te Pire whakanoho-
noho tangata whakahaere hoki i nga whenua
Maori a te Pirimia kua puta mai nei. I na
hoki, kua puta mai te whaka Pakeha tanga
o ta te Mema o Pamutana. E mea ana taua
Pire kia takanga whenua katoa o te iwi
Maori ki raro i te Mana o te Kaitiaki mo .te
katoa.
2.—A tera hoki pea kei te whakatakotora-
nga, o era atu Pire, mea ake nei puta mai,
I rereke ano nga mana o era i o enei kua kitea
nei. A, rereke ano hoki o ratou nei tikanga
i o enei.
3.—Ka, mohiotia hoki i runga i enei ahua
he nui nga mana, tera e takoto topu ki te
Whare i tenei nohoanga, hei tirotiro ma
koutou.
4.—No reira ka mohiotia hoki, tera e
raruraru o koutou whakaaro ki te titiro i te
mea tika. I te maha rawa o aua Pire, me
nga mana hoki o ana Pire, ka paa nei a
ratau tikanga ki te taku kotahi, ara, ki te Iwi
Maori me o ratou whenua. A, i te tau
kumekumenga hoki, anga mema hapai o
tenei otenei o aua Pire.
5.—A ka taea hoki te kii i naia nei, he
Pire ena kaore e mahia ana kia maramatia
ona tikanga, ina hoki no te wa rawa ka
waenganui te tuunga o te Paremata ka puta
mai. A, kaore hoki i haria haeretia i te wa
i haria ai ta te. Pirimia ki n a Kui nunui a
nga Maori i runga i te motu nei, kia marama
ai ratou Kingi tikanga ki te mate ki te ora ki
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday August 23, 1898. [8] Te Tiupiri, August 23, 1898.
te kino ki te pai. A, kia whai taima ai hoki
ratou ki te tirotiro i nga tika, me nga He o
aua Pire.
6, —Na reira ka taea hoki te kii, e takahi
ana aua Pire i te Ture o te Whare. No te
mea e ki ana tena Ture konga Pire katoa e
paana ki te Iwi Maori i runga i te Ture o te
Whare; me whakamaori rawa ki to ratou reo
Maori kia marama ai ratou ki te whakahoki
kupu mo aua Pire.
7. —I konei ka tono Rangimarie atu
matou ki to koutou whare honore. I mua
mai o te panuitanga tuarua o ia Pire, me
whaka Maori rawa, ki to matou reo Maori,
ka tuha ai. Kinga iwi, me nga Hapu katoa,
i runga i nga motu e rua nei, kia marama ai
ratou ki te whaka hoki kupu mai mo aua
Pire.
8. —Ko ta matou kupu whakamutunga
tenei, kia pai mai koutou ki te arai, kia kaua
rawa e whakahaerea i tenei nohoanga o te
Paremata aua Pire katoa. Heoi ka inoi
rangimarie tonu atu o koutou kai Pitihana.
I tukuna atu e au, kia taia ta matou
Tauria Pitihana, ki TE TIUPIRI. Na matou
na nga tangata, kei Poneke nei i Haina, a
kua tukua ki te Whare na Tame Parata, i
tuku.
HEUHEU TUKINO.
NA RONGO MAI AWATEA.
E HARA MOKU.
HE KORERO TIKA TONU.
" Kaore he moni, kaore e utu " ! koia nei tonu
nga kupu a Te Atua, ko te karere whakamiharo
tenei ko to Araha ! " he marua ia e tango. "
Tenei te tahi tangata no Ingarangi Aroha ki nga
rawakore, i te wa o te Hotoke • a takoto te huka ki
tera taone ki Ranaua, ka mohio te tangata nei tera
pea etahi o te iwi rawa kore nei e ngaua e te matao.
Katahi ka whakaritea e ia he hari waro mo te iwi
ra. Na ka haere te tangata nei me tona kaata, i te
whare tuatahi, ka patoto ia i te toa, ka puta mai he
hereheke, ka ka ranga atu te Kaihari, tenei he waro
mou. "Nawai"? Kaore au e mohio nawai,
engari i kiia mai kia haria nui ki konei, na tenei.
" E pohehe aua e hara muku, kaore te na mea te
whai mar e ki au, kaore uku hoa i te ao nei hei
homai waro moku, ae e ti; a ana engari koia tonu
nei te Whare i kiia mai ai, he mea te ahua. Ehara
ranei tenei ia koe ? Kaua e nukarau, tangohia, ka
whakamoemiti, e hara moku. Heoi hoki atu ana ki
roto i tona whare tutakina mai ana te toa. Hoki
atu ana te tangata me tona kaata. I ao ake tera ka
haere ano te kaata nei me nga waro tae atu ki te-
tahi whare ka pototo ano i te toa, tenei he waro
mou kei whea he wahi hei takotoranga ? E hoa e
hara moku ena waro, e pohehe ana. Kaore ra i te
pohehe, na titiro ki te pukapuka kei nou te nama
24. Na ka marama ne ? Ae ko taku nama tena,
engari ko ena waro e hara moku, engari tera atu mo
te tahi. Na ka anga te kai hari waro ka rakuraku i
te mahunga, katahi rawa nga mea whakararuraru ia
au ko nga waro nei. E mahara ana pea ratou he
paitini e haria atu nei e au na he waro enei e hoata
noatu, e whakakahonetia mai ana, na i nanahi penei
ano hoki ki te kore e whakatuheratia mai e koe te
toa o to Whare ko te rukea iho e au ki te whatitoka
nei, katahi tena ka ki mai, akuanei ka tikina mai
ano ka tangohia. Mehemea moku, tera ahau e
whakapai atu.
Na kotahi atu hoki te Whare me haere taku
kaata ki reira, tae ki tera Whare ka patukituki i to
toa, ka puta mai he Wahine, tenei nga waro mou
Kaore mou ina te nama kei te pukapuka. Nama 8
he ka ata tana waro. Ae he pono. He mea tuku
mai na Te Atua, no te mea kaore te tahi atu i te
matau kua pau aku waro, me taku kore hoki e
mohio ki te tahi wahi hei tikinga maku. Haria mai
ki roto nei. Na te Atua tonu i homai, ka whakapai
ahau ki a ia. Tika tonu, ko te kupu ake tenei a te
kai mau, " heoi ano te ata tangata o ratou ko tenei,.
ko era atu he porangi. He porangi mo to ratou
mamae! E whia katu porangi kei te ao nei? Koia
ano te Aroha o te Atua ki te ao, homai ana e ia
tana tama kotahi kia kahore ai e mate e te tangata
whaka pono ana kia ia engari kia whiwhi ai ki te
oranga tonutanga (Hoani 3. 16) ko te homai a te
Atua (Roma 4. 23) ahakoa ko te homai noa a te
Atua ki te tangata i te oranga tonutanga e pera no
ana tatou me nga rawa kore nei. Ko etahi i rite
ki te kaumatua ra kaore i pai, kii ana kaore moku
engari mo te tahi atu, pana atu ana te kai hari mai-
i te korero pai. Ko etahi e rite ana ki te tangata i
te whare Nama 24, toehi ana ki te tango i te mea
homai noa mai, he maha nga kii nga atu kia whaka-
pono mai ko taua koiero mo ratou. Haere mai,.
notemea kua rite katoa nga mea (Ruka 14-17.
Tangohia noatia te wai o te oranga (whakakitenga
22-17). Ko etahi e rite ana ki te wahine nei, kua
tae ki te paunga o ona waro, me te mohiotia o tona
mate, whakaae ana ia ki te mea i homai hei oranga
tonutanga, me tuna whakapai ki te kui homai. I te
tuatahi kaore ia i tino whakapono, no tona kitenga
. te pukapuka e mau ana te namu, whakapono ana,
me te haranga. He penei tonu te tangata i nga-
rongo tuatahi ano ote whakaora kua tae ki te nga.
kau, mea ai, he nui te pai kowai i hua ai he tika-
Me nga waro nei kua utua e te kai tuku mai he
pena hoki to tatou oranga kua utua ki te utu nui
whaka harahara, ara M nga toto o te tama a te
Atua. " " I hoatu nei i a ia hei utu mo te ao. "
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
THE JUBILEE Whanganui, August 23, 1898. TE TIUPIRI.
NA RONGO MAI WHAKATATA
— PAORA ME ONA HOA —
(PAUL & Co. ) !
HAAPU KAKAHU I TE PITO O TE
- - PIRITI. - -
F. W. IUA,
ME ONA HOA
KAI WHAKAEMI TAONGA.
HE Hutu mo nga tane, me nga tamariki. He
nui te paraikete o ia ahua. Nga hooro papa
Nga piwhi, me nga hiraka, nga Kakahu mo nga
wahi wahine, me nga Kotiro o ia ahua nga potae o
ia ahua.
Haere mai, he iti noa iho te utu. '
Pataia, He tino pono tenei korero ?
TE TINO TARI OTE MOTU TUARAKI.
E EKE ki runga i te whenua e eke ki runga
i te whenua e tama ma.
Nga whenua whare, me era atu mea e hokona
mai ana, Ehokona atu ana kite tangata.
Ko nga tono katoa, ka whahaotia paitia e
au ' P. RANANA,
Timuaki Whakahaere,
Awaniu Tiriti. Whanganui
GET ON THE SOIL YONG MAN GET ON THE
SOIL.
Great Northern Road Agency. Properties
Bought and Sold. Commissions of all kinds
executed.
P. LUNDON, Manager.
TARAMANA ME TE TAMA,
TE WHARE KINO I RARO MAI O TE
— POUTAPETA, —
Ki te hanga Whare koe! Tenei nga mea e
rito ana.
Ki te hanga taiepa koe! Tenei nga mea e
rite ana.
I
Ki te pupuhi manu Kararehe koe! Tenei
nga mea e rite ana.
He tangata he wahine marae koe ! Tenei
nga tini tini mea e rite ana.
Hopukia te taima ! I te wa e iti ana te utu mo te
moni.
J. H. TENETINI,
KAI KATIKATI MAHUNGA.
E hoko ana ahau i nga paipa mo te utu iti rawa,
he pena ano hoki mo nga tupeka Tikareti, tae noa
atu ki era atu mea.