|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 37. 13 September 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Paper.
TE TIUPIRI
HEPETEMA 13, 1898. WHANGANUI. HEPETEMA 13 1898
— TATINI, —
KEI RAWAHI MAI O TE WHARE
PUREI.
E mohio ana e au i konei nga Toroa, nga
Kapata, nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki,
me nga mahi katoa e tika ana, mo nga
whakapaipai Whare.
Me nga hanga Kawhena tupapuku ka mahia
paitia e au i runga i nga tohutohu. Haere
mai tirohia nga rawa o taku haapu.
HEMI TEINA me te KAMUPENE.
NOKU tonu te HAAPU HOKOHO RINO i te
pito o Whanganui Piriti.
Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me
nga hae ana hanga whare, nga waea hanga
taiepa, nga rongoa hipi, nga tuuru mahi
Kamura—NGA TUURU MAHI WHAKAIRO
Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana
mo te moni iti nei te utu.
Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te
titiro i ta te kanohi i pai ai.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
Tuesday, Hepetema 13, 1898. Hepetema 13, 1898. [No. 37.
ai ki te kai tuhituhi nga mana whaka-
haere me onga ritenga katoa, e taia
ai ki te perehi a te kai tuhituhi, hei
kona te matapa e marama ai ki te
titiro iho. Ka taka atu hoki te
Kamupane me ona ritenga katoa,
me ta ratou nei kai ta, ka riro te
mana o tenei taonga i te komiti Nui
o te Iwi Whanganui, hei taonga mo
te motu katoa, mou e te iti raua ko
te rahi, mou e nga tangata whaka-
aro nui, ki te whakaputa i o koutou
matauranga ki te hunga ririki me te
hunga nunui, kaore aku a te kai tuhi.
tuhi hiahia ko te oranga ki ahau,
engari ko. te hiahia kia tae
tonu ia hau a koutou mahara, me o
koutou whakaaro nui ki nga marae
nunui ki nga marae hoki e noho ana
i roto i te matapotanga. Engari me
mihi ano au ki te Kamupane o TE
TIUPIRI mo to ratou kaha ki te
whakahaere mai mo te ono marama,
na ko tenei toru marama e whakao-
tinga ki te taha kite kai ta me te Kamu-
pane e mutu katoa ai ratou, Heoi kai
wehi koutou ki te tango pepa mo
koutou, ina hoki kua nui atu to tatou
! pepa, hei puranga mo o koutou
whakaaro, ki te ki mai koutou kei te
iti ano, nga wharangi, a ka taea e au
te whakanui ake, i runga i to koutou
tino manaaki mai ki to tatu taonga
kaati ka marama mai koutou. Ko a
te ono o nga ra o te marama ka ara
mai nei e puta atu ai, kei roto i tera
|
|
4 2 |
▲back to top |
Jubilee, Tuesday, Hepetema 13, 1898. [2] Te Tiupiri, Hepetema 13, 1898.
era putake korero hei titiro ma
koutou. Kaua e riri ina he nga reta
o enei pepa e puta atu ana kia koutou
ina hoki na e rua ano putanga i toe
ake, ka mutu koia ahau i tono atu ai,
ko a koutou hereni mo a koutou pepa
me tuku mai ki runga ki taku ingoa,
me nga tono pepa me pena ano.
Amerika me Peina.
HE KORERO MAHARA.
Kua rongo matou i te pakanga nei Amerika raua
ko Peina, i te tika o te pupuhi a nga Marika ia ratou
punui i runga i o ratou manuao, E ki ana te tahi
Pakeha i tona reta whakaatu i panuitia ki te tahi
pepa i Ranana ko te Kahiti a Hemi, e ki ana, ko te
pai i kitea i runga i nga manuao o Atimara Tiwei, te
tino tika o ta ratou pupuhi i nga punui, i te wha-
whaitanga nei ki Manira, ko te take i pena ai, ko aua
tangata o nga punui, he Ingarihi, he mea whakapati-
pati mai ano runga i nga manuao o Ingarangi e
•oho ana i Tama, te mea hoki ka hoatu e 500 tara
te utu mo te marama, Heoi i runga i te uinga ki te
tangata na ana tenei korero, nawai i korero ki a ia
heoi ki ana ia e kore ia e kaha te korero a tera tenei
korero e rahi haere, mehemea ki te tika te korero a
te Pakeha nei, ka raru a Ingarangi ia Panioro i
runga i nga ture whatiki i nga iwi nunui, notemea
ko tenei pakanga mo raua anake ko Panioro. Kaore
a Ingarangi me era atu nuinui e tika kia uru mai ki
te whakarararaou i ta rana nei pakanga.
HE MAHI I HAMOA.
I te matenga o Mariatoa te Kingi o Hamoa, e kiia
ana, tera ana hapu e tautohetohe, mo te kingitanga,
e kiia ana hoki, ma te tahi taha e whakarite tana,
ko te whakaaro tera e ara he pakanga a iwi, ma aua
hapu, mo taua kingitanga.
He iwi ano ta Mariatoa, he kotiro te 17 te 18
ranei nga tau, ko te ingoa o taua kotiro ko Painoa, i
akona taua kotiro ki te kura mihingare i Apia.
TE PUTAKE O NGA MEA PAI.
Ko te mea e rapua ana e tatou katoa ko te
mea pai. Engari kei tenei tangata kei tenei.
tangata tona ake whakaaro ki te mea e ki ana
ia he mea pai, na, ki tetahi ko nga ahuareka
o te ao nei te mea pai, na reira ki ena tana
whakaaro, a e whakapoua ana ia i tona uaua ki
te whai i enei ahuareka kia whiwhi ai ia i enei
ki tetahi ko nga ki e ora ai te poho, ko nga
mea e reka ana kia ki te kikokiko nga mea,
pai na kia whiwhi ia i enei kia whakaputa ia i
tona kahaki te rapu i enei mea; ki etahi, ko
te matauranga te mea nui, te mea •
pai, na reira e ako tonu ana ia i nga akora-
nga, tena pea ka puta ia ki te matauranga ki
nga mea katoa; ki tetahi he mea ano tona.
mea pai, ki tetahi ko tona mea ano e ki ai ia
ko te mea pai, engari ko tahi tonu te tukunga.
iho o enei mea katoa, ko tera i ki ra a Horo-
mona, " He horihori, he tino horihori, e ai ta te
kauwhau; he horihori te katoa, " i tino whaka-
matau hoki ia i nga mea katoa e kiia nei e te
tangata, he mea pai he mea e tatu ai te nga-
kau o te tangata; a i pera tona whakaaro, a i.
tika hoki tana, e whakaae ana hoki ki tana nga
tangata katoa kua mohio ki te tino ahua o nga
mea katoa.
Engari ki te huri tatou ki te rama i homai
nei e Te Atua, hei whakamarama i te ahua o
nga mea katoa, ki kite tatou i te putake e tupu,
mai ai nga mea pai, nga mea e kai ai te
tangata a ka makona kei a Hemi hoki tenet
rarangi, "No runga nga homaitanga papai
katoa, nga mea katoa e tino tika ana, he mea
heke iho i te matua o nga whakamarama
kahore nei ona putanga katanga, kahore hoki
he atarangi o te tahuri. " Na reira ki te kore •
e ahu atu te tangata ki tera kei aia nei anake
nga mea pai, e kore ia e makona, ka mate
tonu ia i te hiakai ki te whakarongo ia ki a.
Ihu i mea " Inoia a ka atu kia koutou rapua,.
a ka kitea e koutou patukia, a ka uakina ki a
koutou " ta te mea ka whiwhi nga tangata,
katoa ina inoi; ka kite ina rapu; ka uakina
hoki ki te tangata e patuki ana, ko tehea
tangata ranei o koutou, ki te inoi atu ki aia.
tana tama ki tetahi taro, e hoatu ranei ki aia
he kohatu ? A ki te inoia he ika, e hoatu
|
|
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday Hepetema 13, 1898 [3] Te Tiupiri, Hepetema 13, 1898
•ranei ki aia he nakahi? Na e matau na
koutou te hunga kino ki te hoatu mea papai
ki a koutou tamariki, a, tera noa ake te
homaitanga o nga mea papai e to koutou
matua i te rangi ki te hunga e inoi ana ki
aia. " A ki te Rongopai o puka, ko te Wairua
Tapu tera ka riro mai ia ia e ana, a ko tenei te
mea pai rawa, ka whakatikatika hoki te
Wairua Tapu i te ngakau o te tangata, kia
kore ai ona hiahia ki nga mea horihori, kia
mate nui nga tuturu, o te rangi pera me ta
haora i tuhi ra ki nga Koriniti "Ia tatou
kahore nei e titiro atu ki nga mea e kitea ana,
• engari ki nga mea kahore e kitea, he mea no
naianei hoki nga mea e kitea ana, he mea
mau tonu ia nga mea e kore e kitea. Na te
whai i enei mea i tatu ai te ngakau o Ihu.
pera me ta I haia i poropiti ra " te 53 o nga
upoko " Ka kite ia i ta tona wairua i uaua ai,
a tatu ana te ngakau " I matua rapua hoki e
Ihu te rangatira o te Atua, ai tapiritia mai ki
aia nga mea katoa, penei hoki me ta te
pononga e whakapau nei i tona ngakau ki nga
mahi o tona Ariki, e kore tenei e warewarea e
taua Ariki, ko Paora hoki tetahi i roa ia e
mahi ana ki nga mahi o te Atua, ai penei
tona kupu whakahau ki a Timoti, i te mea kua
tata tona whakamatenga mo te whakaaro ki a
Ihu Karaiti, "Kua whawhaitia e ahau te
whawhai pai, kua omakia taku omanga, kua
. rite i au te whakapono, I nga wa e takoto ake
nei ka rongoatia mai moku te karauna o te
tika, e homai ki ahau i taua ra e te Ariki e te
kai whakarite tika o te whakawa, a he teka ki
ahau anake, ki te hunga katoa ano hoki e
hiahia ana ki tona putanga mai. "
Kahore ano i kitea tetahi tangata iu nei ia ki
te Atua, ai kore ia i kite i te mea pai, ara i te
tumanakotanga, i whaiorangangakau ai ia i
roto i nga tini aitua o tenei ao, kua inu hoki
tenei i te wai ora kua kai i te kai ora, ki te inu
. hoki, ki te kai hoki te tangata i enei, e kore
rawa ia e mate wai e mate kai, a ake ake.
Na reira kia ahu tonu atu ki te Atua o tatou
whakaaro, o tatou inoi kia riro mai ai ia tatou
te orangatonutanga kua whakaaria mai nei ki
a tatou i roto ia Karaiti Ihu.
Na P. H. P.
TE PAREKURA I IHIPA.
KAIRO, Hepetema 3.
E whaiwhai ana Amerika raua ko te
Panioro E whawhai mai ana hoki a Ingarangi,
me nga Hihipiana ki nga Taioti (he iwi
mangumangu) ko Karipa to ratou tangata
whakahaere. Whawhai nei raua a tae mai ki
tenei wa, me te horo haere tena iwi; horo atu
nei ki runga o te awa o te Naira, ki nga wahi
e kore ai ratou e tae a atu.
No enei ra katahi ka tuturu ta ratou
pakanga. E 35, 000 i waho o te pa e whanga
ana ki te ekenga mai o te Tianara whaka-
haere o te Ingarihi, E hara te kiteatanga, ko
te kokiringa mai, o nga mano o te Tawihi,
ki nga matua o te Ingarihi me nga Hihipi-
ana, eke rawa ki runga; tupu te whana a te
Ingarihi, ka whati; katahi ano hoki ka
whakahokia, ko te hinganga tenei o taua iwi,
whati kino ana, no te Ingarihi i mate 100,
no nga Hihipiana 200.
TE PAREKURA O ETEKA.
Te tahi parekura nui tenei i kitea ai te
ahua reka o te takoto o nga matua. Ko nga
Tawhi, i noho mai ratou i te takiwa ki te
Onepu, e wha nga wahanga matua a iwi, I
te ata tu katahi ka kokiri mai nga, matua o
te Tawihi e 35, 000 ki te 60, 000 nga hoia,
haere tonu mai te waewae, me te hamama o
te waha " Ko Aara te nui, " tara mai ana te
tangata, haere tonu mai hoki te waiata, me te
ara mai o ratou hoki. Te 15, 000, turapa na
ana i whakaeke te taha mau i o nga hoia,
katahi ano ka tukuna tona kai te mata, o nga
raiwhara, me nga pu hohoro nei ki te paku-
paku, tere tona te huri e te Tianara ona hoia
ki muri, katahi ano hoki ka tukuna te kai a
te ma ta, hei aha ma taua iwi, na te mimiti
ra ano a te kainga a te mata, katahi ano ka
horo.
|
|
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 13, 1898. [4] Te Tiupiri, Hepetema 13, 1898.
Kotahi rau rawa nga kai whakahaere i
hinga. Katahi ka tukua te mahi a nga turapa
o te taha Pakeha, ka matiri i konei, e 8, 000
ki te 15, 000 taua iwi i mate. Ka whakataa
nga hoia, i te 3 onga haora katahi ano ka
haere ki Omo tamana he kainga no taua iwi, I
pahure i konei nga tino rangatira o taua iwi,
a Karipa raua ko Otomana, i puta atu ma te
tahi o nga Keeti o taua pa, Riro ana taua pa
i nga Pakeha.
E whitu ano nga haora o taua whawhai. Te
pa nei ki tonu i te Wahine, nga tangata i
mate o te taha pakeha e 3 nga Apiha, e 43
nga Apiha 312 tangata i tu kai kiri e 21
nga paraiweti, nga nga hoia.
RANANA, Hepetema 5.
I runga i te koa o Ingarangi i nga rongo
toa o Tianara Kitini, tuwhera noa te taone o
Ranana hei honore kia a ia.
KAIRO, Hepetema 6.
Konga hoia katoa o nga Tawihi kua tuku
katoa mai ia ratou ki te Ingarihi.
Ko Karika i pahure, whai noa, kaore i mou,
i ngenge nga hoiho o nga kai whai, ko nga
Arapa i runga nga kamera kei te whai
tonu.
He whakamoemitenga nui na nga hoia i
Katuumu, te taone i kohurutia nei a Tianara
Kotene, ara nga haki a te Ingarihi, ara ana
hoki ta nga Hihipiana ki te whakahonore ki
te haki, ara ana te hipihipi kia te Kuini, me
te kingi o Hihipi, me te tangi o nga peene.
I muri katahi ka tangi nga peene i te waiata
taua tupapaku, he whakamaharatanga mo te
matenga ano o Tianara Kotene.
Kua tae mai hoki te korero, a nga tangata
whenua o Kotopaua, e kore e tuku atu a
Karipa ki reira, engari ka mate ia ratou.
MOAWHANGO,
HEPETEMA 9, 1898.
KI TE ETITA o TE TIUPIRI.
Wanganui.
Epa tena ra koutou koou hoa rangatira
mete iwi katoa i Mahue akena ito tatau
whanaunga rangatira ara ia Mei Mareata kua
riro atuna toona wairua i te kaihanga kite
rangi. Na etaku hoa whanaunga e Mareata
haere haere kite rangi kite atua hoki mete
iwi enoho maira i te kainga haere epa ki
toou tini me toou mano enoho maira ireira
waiho ana ko te aroha mete pouri kia koutou
kingauri whakatupu a o koutou tipuna i
waiho ake ai hai po. I to whakarewa i te
kupenga o te ika ato tipuna a ma aui e pae
arau nei ki te whanga he waiata. Tera te hae
ata taakina i te ripa tepae ki Whanganui
kotaku hoa pea tenei kahoki mai i e aue
kauana a te whiti me tohu kakahi i te ao
kariro ia koe e tetaonga e harera etenui e
harera etewehi e—kaati ake i konei haere
ekoro heere haere ki tepo nui kite poroa
kitepo i tuturi kitepo ipepeke kitepo i oti atu
oti atu koutou—heoi ano na to hoa
tino mokai rawa atu hei
Na Eruete Arani
Otira akuanei pea
Whaka pakari ake ai
No te mea etata ana koutou
Ngatino Rangatira terapeke
Atu kite mate mate hai reira
Kua whaka Putaputa te mahi
Nei ate ware kite mea e he
Rangatira ao
na hei reira kaki hoki au he Rangatira hoki
au a tera tonu eraru i au etahi o nga Ranga-
tira e whaka rangatira ia ia ratau. E hoa
Etita o TE TIUPIRI tukua atu aku mihi mo
to taua whaunga mo Mei Mareata ki to
nupepa, me etahi kupu ruarua ka tuhia e au
ki raro iho nei. Koia tenei: —Na ehoa ma
e oku hoa Maori Pakeha hoki enoho maina
i o koutou na kainga tena koutou; he whaika
atu tena naku kia koutou kia noho mohio
mai koutou ki to matau nei ahua, e noho
atunei matau nga tangata o te tuawhenua
nga tangata o Moawhango takiwa o Haakipe
—koia tenei i waenganui o Maehe raua to
Aperira i mahue ake nui kapa whaka rere
iho te hukapapa ki te whenua katoa otira
kaite mohio koutou ki tewa o taua nanakiara
i tauiho ai ki runga i to tatau tipuna whenua
ana kia papa tuaanuku whiu ai i te karaaihe
kia mate ana otaota nei mete taewa hoki
|
|
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 13, 1898.
Te Tiupiri, Hepetema 13, 1898.
otira me era tini hua o te whenua e mohio
tia nei e tatau Haiora monga tangata menga
kararehe hoki, na noreira iho ano a tae ana
mai ki naianei te Puhuti huti o te tipu haere
o nga. morehu o a matau taonga. E noho
atunei whaka rongo mai iana no te mara ma
o Hune i hori tata ake nei, katimata te mate
mate o a matau taonga ara Kau Hoiho Hipi
me era atu ahua o nga Kararehe. Kore rawa
i rikarika te matenga; e hoa ma tango te
nunui o te mahi nei o te Hoiho mahi me te
mahi nei mete kau mahi, kahingahinga ai i
te turakanga ate mate kai, kaore hoki i rika-
rika te paanga mai o te tuiritanga kia matau
kinga ariki onga Hoiho menga kau e
mate mate nei, kote mahi nei kote
hipi tae atu kite 50 kite 6o, e hinga ana i
tera kotahi; haere te mate o nga hipi i te
-mate kai, haere hoki te mate i te kainga e
nga kuri ano a nga tangata nana nga hipi,
•otira he kawenga hoki na nga kuri na to
ratau nei hemo i te kai—heoi i reira tata ano
katimata ta matau mahi ki te harihari haere
ia matau Hoiho ki nga waahi ahua pai otira
ko te atua engungu atunei i te Hoiho he
wharangi he rangiora pea te ingoa ki etahi
iwi. Na epa ma e tama ma ewhae ma e
hine ma e koro mae kui ma, koia tenei ta matau
nei mahi nui e noho atu nei i konei ara
he tutaka rewa tonu i nga Rangi katoa ki te
•rapu tikanga haioranga mo a matau rawa.
Kia mohio mai iana koutou e hoa ma. Ko
matau konga tangata whairawa e noho atu
nei i konei ara tangata Maori kaore i tae
kite 20, na ko a matau kararehe ki taku
mohio tena pea e tae ki te 100 rau mano
nuku atu ranei nga hipi menga kau
menga Hoiho me era atu tini kararehe, heoi
kitaku mohio tena pea etae ki te 20 mano
. Eruini o enei mea i tenei tau noreira aha
koa pehea te Haruru mai o nga Rangatira
Maori e noho maira i Poneke mote pire a to
koutou whanaunga ate Hetana Pirimia mo
taana iwi Maori kaore e arongia ake otira
kai reira ano hoki o matau tangata rangatira
maori e tiaki ana mote taha kia matau i
runga i taua pakanga ara a K. H. Tukino
me H. te Rango i marama ai te whaka
momori iho kite hurihuri i nga Raruraru o
te Kainganei,
He oi ano
Na Ta Koutou Mokai
E Arani
Moawhango
H.B.
I RONGOMAITATA.
I runga i te panui kanataraka a te kauni-
hera o Poneke, he kimi tangata mohio o nga
wahi katoa o te ao nei, hei tangata whaka-
haere i nga ruri, me nga mahi taone mo
taua kaunihera ko te utu mo aua tangata i te
tau £8oo pauna. E iwa tekau ma iwa rawa
te hunga tono mo taua mahi, a ko aua tono
ka tukua ma te tahi komiti whiriwhiri.
He tangata no Ruhia, hokona ana e ia te
tahi whakaahua whakapakoko nei, te ingoa
ko Aporo, hinga ana te mokamakai nei i ona
tamariki, pakaru ana. Kitea ana i roto o
taua whakapakoko, he takai pukapuka tirohia
ana he moni nooti nei e 3,000 (moni Ruhia)
me te tahi pukapuka tuhituhi, na te tahi
Pakeha Ruhia, E kii ana ko aua moni e
takai ana i roto i te hei, he moni purei naku,
a ko aua moni hei hanga whare karakia, te
tau i runga i tana pukapuka 1840. E mahara-
tia ana i tere te ohorere o te matenga o te
tangata na ana, i kore ai e rite.
E mohio ana nga Maori e tae ana ki
Poneke kia Kupa (Cooper) rangatira o te
Titara paparakauta, kua mutu tona noho ki
reira, a kua riro ia ia te paparakauta i te
Hawera, ko te Emepaea (Empire) te ingoa,
He tino mate nui tenei ki nga tangata Maori
e tae ana ki Poneke a e noho ana ki tona
whare, notemea he pai tahi raua ko tona
hoa Waaine he atawhai i te Maori.
Ko Mapourika he tima hou no te luniana
Kamupane, e toru haora, e wha tekau meneti,
o tona rerenga atu i Poneke ki Pikitana.
I te purei mu a nga Pakeha o Whanganui
nei, ara ko te purei whakamutanga tenei, e
mohiotia ai to ratou tangata mohio ki te mu.
Na to tatou hoa na Kawhe Komihana i wini,
ara ana te pakipaki, a ona hoa.
E kii ana ko Karaitiati (Christchurch) ina-
ianei te tahi taone kua ki i te iwi na i te
piira, i nga ahua tangata tahae katoa.
E ki ana a Rori Paraihe o Ingarangi; kua
neke ke atu te pai o nga manuao o Ingarangi
inaianei, ina tupono mai he pakanga.
|
|
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 12, 1898. [6] Te Tiupiri, Hepetema 13, 1898.
Ko te 27 o Hepetema ka noho te Hupiri-
mi Kooti ki Whanganui.
No te tahi ra ake nei ka tae atu a Hone
Heke me nga rangatira Maori tokowha o nga-
puhi; me nga tangata e 25 ki te aroaro o te
Kaunihera o Hokianga i Rawene, he tono na
ratou kia whakamamakia iho nga utu o nga
taaka kei runga i nga kuri e 39 kua whaka-
taua nei e te whakawa kia utua e ratou,
whakaritea ana e taua kaunihera ka tae atu
he kupu ma ratou ki te kawanatanga kia
whakahokia iho nga utu ki runga ki nga
tikanga utu.
Ko te rere a Te Tima o Hatiriki i roto i te
awai nga paraire, kua whakakorea, kua waiho
mo te marama Oketopa, ko te take kua kore
kaha te haere mai o te Meera Kooti i te kino
o te rori.
Ko te hoa Wahine a Ta Hori Kerei kua
mai ki Ranana.
Ko te ruri roherohe mo Ohotu Poraka ka
riro ma Wiremu Rearini ke ruri, a e mea ana
hoki ia, ka riro ia ia ma nga tangata mohio
ki te ahua o te whenua me nga roherohenga
e whakahaere aua ruritanga.
Ko Wiremu Paora Tehurunui he tamaiti
he tama na Rihiona Te Tua te Kura o
Putiki, kua uru inaianei ki te ako ki te mahi
perehi ta pukapuka a te Pakeha, He penei ta
matou whakaaro mo nga tamariki e akona
ana e tene? kura, he whakarite mahi ma ratou
i o ratou tamarikitanga, kotahi o aua tamariki
kei te mahi parakumete, tokorua kei te ako
ki te mahi iniana, kotahi kei te ako ki te
whakatangitangi piana.
Tera te tahi kaumatua rangatira he tangata
e tino whakahe ana ki te ngau tupeka, ki te
kai paipa me te kai waipiro, ka tutaki i te
tahi Wahine rangatira i runga i to tereina, a
he penei ta raua korero. He tamaiti ano
ranei taau e kui ? Ae, e koro, he tamaiti
tane, ae ae; E kai paipa ana ia ? kaore e
hoa; kaore ano ia i pa noa, ki tena, me te
tikareti, " ka tino pai rawa atu tena " e kui
notemea RO te kai i te tupeka he paitini i te
tinana. E tae ana ranei ia ki nga whore
Karapu ? kaore ano i tu noa ona waewae ki
roto. Kia pai mai koe ki taku whakamoe-
miti atu. E tureiti ana ranei ona haerenga ?
kore rawa, Kamutu tona kai haere tonu ata
ki te moe. " He tangata pai te hanga, e kui,
he tangata pai. Kawhia ona tau ? Ka rua
ano marama, na ka raru te kaumatua i te
hakui.
Ko Pehemiana Te Tua te 14 nga ra i roto
i te Hohipena, kua puta mai ia ki waho, a
kua ora hoki tona mate, e kii ana ia he nui
te atawhai o nga kai tiaki wahine i nga
turoro o roto i taua whare.
INIA.
Nga tangata o tenei whenua 287 miriona.
Nui atu nga tangata o Inia i nga tangata katoa o
Awherika me Merikana ki te Tonga, ina huihuia.
Mehemea ki te huihuia katoatia nga tangata o te
ao nei, 1, 500 miriona te tokomaha. Ara Id te
whakaraua nga tangata o te ao ki roto ki nga ropu
e rima; ko tetahi o aua ropu ka ki tonu i nga Inia
anake.
He whakapakoko te nuinga o nga Atua o tenei
iwi.
1, 686 nga mihinare kei te kauwhau i te Rongo
Pai ki aua 287 miriona tangata.
Ko enei iwi katoa kei raro i te maru o te Kuini o
Ingarangi.
Tenei tetahi tikanga a etahi hapu o Inia. Mehe-
mea ka mamae te hinengaro i te peehitanga a te
hara, ka haere ki timatatanga a to ratou awa nui,
(Gages) ka wewete i o ratou puutu, ka haere ai ma
te whenua a tae noa ki te kongutu awa, a tae noa ki
te puputanga mai o taua awa. E ono nga tau e
haere ana ka tae ai ki te tukukitanga. Ko te utu
tenei mo te hara.
Tekau mano nga pauna £10, 000 e kohikohia ana
i te tau e nga hoia pakeha me nga piha o Inia, hei
tuku i te Rongo Pai kia toro haere i roto i nga hapu
o Inia.
NGA WAHINE O INIA.
E kiia ana e 24 miriona nga wahine kua pouaru
tia o Inia e ora mai nei. E whitu tekau ma waru
mano, o aua wahine i pouarutia i te mea kaore ano
nga tau i tae ki te iwa. Kino whakaharahara ana
nga tikanga mo nga pouaru. Ko ta ratou ture e ki
ana, kia kotahi ano te kainga o te pouaru i roto i
nga haora e rua tekau ma wha. Ko te kai mana he
raihi anake. I roto i nga marama katoa e rua ana
nohopukutanga. I aua ra kaore rawa a ia e tukuna
kia pa ki te kai. Kaore hoki e hoatu be wai i aua
ra. Ki te tono ia ki tetahi wai mona, ka ringihia
atu ki roto ki tana taringa.
|
|
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 13, 1898
Te Tiupiri Hepetema 13 1898
Titiro ki nga kupu a tetahi wahine o Inia ki te
mihinare:—Ae, kei te kite ano pea koe i te pourita-
nga, engari kaore rawa koe e mohio ki oku pourita-
nga me oku mamaetanga. I tou pouritanga, ka tae
koe ki to pukapuka (te Paipera) ka kite koe i te
maramatanga hei whakamarie i to ngakau. Ko ahau
ia, kaore rawa he huarahi e kite ai au i tetahi
maramatanga."
I WAENGANUI O TE AHI.
Tera tetahi tangata whakapono no to tatou Hahi,
he Maori no Inia. Ko te haerenga mai o tetahi
Pakeha whakapono kore, ki te whakatoi i taua Inia,
mo tana tahuritanga ki te whakapono ki a te
Karaiti. "Kaore he painga e puta atu ki a koe i
runga i to tahuritanga ki te whakapono. Tena, he
aha te painga kua homai e te Karaiti mou ?" Ko
te patai tenei a taua tangata whakapono kore.
Katahi Ira whakahokia atu e te Inia, " Nana ahau
i ora ai."
Ko te kiianga atu a te Pakeha, "Tena whaka-
maramatia te tikanga o to kupu."
Katahi te Inia ka ki atu. "E pai ana. Whai
mai i muri i ahau kia whakamaramatia ai e ahau te
tikanga o taku kupu." Ka whakatika raua, ka ara-
hina e te Inia tana hoa ki waho o te whare. Te
taenga atu ki te marae, ka kohikohia mai he rau
raknu maroke, ka whakatakoto kia rite ai ki te ahua
o tetahi ringi nui. Katahi ka kimitea e taua Inia he
toke. Ka kitea, ka tukua e ia te toke ki waenganui
o te ringi rau rakau. Katahi ka takirihia e ia he
maati, ka hoatu ki roto ki nga rau maroke nei. Ko
te muranga o taua ringi, a taiawhio noa. Kua kore
he wahi hei putanga atu mo te kore ra. Kua kaha
te mura o nga rau maroke ra kua kaha hoki te
whakawiri, te takaokeoke o te toke ra. No te
roanga o te Pakeha whakapono-kore nei e mataki.
taki ana, (me te kore hoki ona e mohio ki te tikanga
o te mahi a te Inia), katahi ka totoro atu te ringa o
te Inia ki te toke ra, i roto i te au o te ahi, ka
hapainga mai e ia, ka kawea ki tetahi wahi pai, ka
hoatu ki roto ki nga otaota haere atu ai.
Katahi te Inia nei ka tahuri ki tana hoa pakeha,
ka ki atu ki a ia, " Na kei te rite ki tena, ta te
Karaiti i mahi ai moku. I roto ahau i nga mura-
mura ahi o te reinga, kore rawa he huarahi i kitea
hei putanga atu moku i roto i taua muramura. I
tau te riri o te Atua ki runga ki ahau. Ko te mate
anake i muo i ahau. Na te Karaiti i tango ki
runga ki a ia te utu i rite ai moku. I mate ia mo
oku hara. I rite ahau ki tetahi mounga i unuhia
mai i roto i te Ahi. (Hakaraia 3, 2). Ahakoa i
rite ahau ki tetahi toki, inaianei kua whakatungia
ahau e ia ki te turanga hou. " Ko ia ano te aroha
o te Atua ki te ao, homai ana e ia tana Tama
kotahi, kia kahore ai e mate te tangara e whaka
pono ano ki a ia engari kia whiwhi ai ki te oranga
tonutanga!" (Hoani 3, 16).
HE RARURARU I KARITI.
ATENE, Hepetema 12.
Tenei te tahi raruraru i puta ki Kariti, (he moutere
kei te moana Metitareniana) ko te motu tenei i tae
nei a Paora, ko te take o taua raruraru ko te whaka-
ritenga a Te Atimara i nga Karaitiana hei kohikohi
i nga taaka ka puta te riri o nga e take. Maupu ana
ratou, puhipuhia ana e ratou nga hoia, me nga
karaitiana e noho ana i te taone, ko taua no te iwi
hahi Mahomete.
Kua mate i taua iwi te kawana, o reira, ko taua
tangata he ingarihi, a kua tae mai hoki te korero ko
taua riri kua mahaki, na e kiia ana e 250 tonu nga
nga karaitiana i pahure ki runga i te tahi manuao,
oi ora ai roto i te 1000 tangata, e maharatia ana kua
taua iwi.
I
NGA TUNA.
OTAKOU, Hepetema 2.
I runga i [te huihuinga o te Komiti tiaki i nga i
ka E ki ana ratou kia whakatunga he mahi hou, kia
whai mahi ai nga tangata, ki te hopu tuna, hei tuku
ki Ingarangi, penei me nga miiti e tukua nei, E kiia
ana hoki heoi ano konga tuna e rua pauna nei te
taimaha e kitea ana ki Ranana, kua tono mai hoki
te tahi Pakeha i Ranana, kia tukuna atu hei whaka-
matauranga, katahi pea a Nui Tireni ka wini mo te
tuna, ko o tatou roto moana, nga moana tuna. katahi
o tatou roto ka whai moni, whakaaroa e nga
rangatira o nga roto tuna inaianei, kia tae rawa mai
nga Pakeha kia koutou kua noho mahio koutou.
Tenei nga rongo korero kua tae mai a te Iharaira
ki Whanganui e kore ratou e tae ki Parihaka i tene;
marama. Engari i te korerotanga ki te Aohoui te
matenga o Hunia Mei, i tae mai hoki nga iwi o Tohu
ara ngati Ruanui, a Ngatihine, me Ngarauru konga
Kaumatua ko te Kahupukoro, ko Tauke, ko Te
Matuku, ko Te Ropiha. Korero ana nga kaumatua
o te Iharairei, ka haere ratou i te 10 onga ra o
Hepetema, engari ko te 6 ka noho ki Aramoho na
inaianei kua noho. No te 7 onga ra, ka tae mai a
nga taua Tuwhawhakia a Whakataha mo te haere ki
Parihaka kia kite ia Tohu me ona iwi, I runga i te
kore e tae mai o te hunga na ana taua whakaaetanga
koia i ngaria ai e Te Aohoou tona ngari " Pakoko,'
Kaputa te Pepa hou i te 6 onga ra o Oketopa te
16 nga wharangi korera.
Ko Heeni Kumekume te Wahine a Te Kooti kua
mate i te kainga i te Hori.
Ko te maha tena o nga pata e ao tana te 16
pauna riro aua i nga Kaipuke te hari nui i Nui
Paremata i roto i te whai wiki.
|
|
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Hepetema 13, 1898. [8] Te Tiupiri, Hepetema 13, 1898
TE RAUHAMOA KARIOI.
Hepetema 5.
Ki te Etita o TE TIUPIRI.
Ehoa tena ra koe i raro i te atawhai a to tatou
Ariki i te ao i te mea hoki etiti ro ko i hoana te tika i
te rangi e tu ake ana tepono i te whenua e ki hi ana
kia raua te tika me te rongomau.
Kia ora koe. E hoa tenei ka tukua atu enei kupu
whaka marama kia koe mau e uta atu hei utanga
moru nga i to tatou taonga hei hari haere atu
ki runga ki nga marae e noho maira o taua tatai
whanaunga i runga i o ratou marae me o ratou kai
nga i waiho ake ai e o tipuna e o ratou matua.
Heoi tenei kawha maramatia atu ko to tatou hoa
koe Eru Tini kua mate ki kariainei no te 2 onga o
Hepetema nei i mate ai i te hawhe paahi o te toru
karaka i te ahiahi i moe ai ona kanohi ehoa ma
Huri rangatira ano taua tangata koto ona iwi ko
ngati porou engari i moe i etahi Wahine o Whanga-
nui nei he tuakana he teina aua Wahine kua mate
ana Wahine engari ko ana Wahine i moe nei ia
Eru Teini o nga tuporou he Wahine rangatira ano
no te hapu nei no nga tihau he uri na haunui apapa-
rangi heoi e hoa ma e nga teina o eru e ngatua ka
ana e nga tamariki mihi mai tangi mai
tenei to koutou teina tuakana koroua kua
tukua ake e matou i te huarahi haere ai o tatou
matua Heoi hei konara koutou noho mai ai me o
tatou morehu aitua.
E here nei i runga i o tatou tinana mo kai i te ao.
heoi; he waiata aroha matoaku matua mo eru
teina. Ko au matua kore tenei ma hara nei riro
mai ki roto tukitukia ta noatu kamutu na to koutou
hoapono.
T. K. TEPIKIKOTUKU.
TE KOHURU ME TE KAI TANGATA
POIHAKENA, Hepetema 4.
Kua tae mai nga rongo ko te tahi kunene he kai-
puke rewa rua ko moana Atua te ingoa no Tia-
mana, kua mau i nga Maori, o te moutere o Pirika.
Patua ana e ratou te Kapene, me nga Maori tokowha
tokorua i pahure. Ko te kaipuke i whakatotohungia.
Kainga ake e ratou nga Maori tokowha.
WAHINGITANA, Hepetema 3.
Ko nga kaipuke o nga iwi katoa, kua whaaetia te
haere ki Manira.
PANUITANGA
He nui te pouri o te Kamupane mo nga
Pepa a nga tangata e ngaro ana, Tera pea ana
riro ana i nga Maori i roto i nga Poutapeta ko
nga tukunga atu kei te rite tonu ki nga ingoa
onga tangata tango pepa i roto i te Pukapuka
a te Kamupane. Heoi ano ko to matou
pouri, ko te ngaro i roto i nga Poutapeta
Kapai hoki te Kamupane ki te whakakapi i
nga Pepa i ngaro ina tukua mai nga pane
Kuini, hei utu mo te tukunga atu.
WAATA HIPANGO
PANUITANGA.
Ki nga tangata e tango TIUPIRI ana. A e
utu ana hoki ia ratou TIUPIRI. Ko nga
hereni e tukua mai ana mo TE TIUPIRI, me
tuku mai ma roto i te Poutapeta, kaua hei
tukua mai ma roto i te waea, he nui rawa te
hereni e riro ana i tera huarahi.
Me whakamau mai ki runga ki toku ingoa,
me nga reta e ahu mai ana ki ahau mo te
TIUPIRI: Ara me penei,
WAATA HIPANGO,
Box 93, Wanganui
He kupu tuturu tenei kia koutou.
Tuarua: —Ko nga tangata e tono pepa mai
ana mo ratou, taihoa e utu, me tuku mai nga
pane Kuini ara me penei—mehemea mo te
ono marama e 27 nga hawhe kapa pane
Kuini. Mo te tau e 54 nga hawhe kapa pane
Tuatoru: —Me mahara mai nga tangata i
tango mo te hawhe tau ki te tuku mai, ia
ratau hereni E kore e whakamutua te tae atu
o te Pepa, ki te tangata ina kore ona kupu
tutaki i te rere a te Pepa ki a ia. Me te tono
ano kia utu. Na e hoa ma koia tonu nei te -
ritenga mo to tatou Pepa a kia mau tonu mai
hoki koutou ki tenei ritenga.
WAATA HIPANGO.
|
|
11 9 |
▲back to top |
|
|
12 10 |
▲back to top |
THE JUBILEE
— PAORA ME ONA HOA. —
(PAUL & Co. )
HAAPU KAKAHU I TE PITO O TE
- - PIRITI. - -
Kei au nga tino kakahu mo ia ahua
mo ia ahua, Te Huru Kaingaru,
Paraikete, Horo, nga hutu kakahu,
nga kaate.
Nga kakahu Wahine, o ia ahua.
E meiha ana au i nga hutu tino pai
rawa.
Haere mai ko nga po tenei o te
Takurua me te powhiriwhiri ano ki
te ringaringa kia whiwhi ai koe.
HUI PARAKI,
KAI HANGA WATI.
E hoko ana i nga Runi Taiman, me era atu ringi,
nga wati koura, me nga wati hiriwha, mo te
moni iti rawa.
Toku haapu ki runga rawa atu o te Pautaetae.
KURUMUPIRITI,
-KAI HANGI ROHI KEKE. —
E mohio ana nga Maori ki toku haapu kei
te taha ki Putiki.
TIMI HURU,
—PARAKUMETE. —.
Kai hanga Kaata, Paki tino pai
kaha, Kai Haeana Hoiho, Mahi
Parau. I rawahi atu o TE TIUPIRI.
F. W. IUA,
ME ONA HOA
KAI WHAKAEMI TAONGA.
HE Hutu mo nga tane, me nga tamariki. He
nui te paraikete o ia ahua. Nga hooro papa
Nga piwhi, me nga hiraka, nga Kakahu mo nga
wahi wahine, me nga Kotiro o ia ahua nga potae o
ia ahua.
Haere mai, he iti noa iho te utu.
Pataia, He tino pono tenei korero ?
TE TINO TARI O TE MOTU TUARAKI.
E EKE ki runga i te whenua e eke ki runga
i te whenua e tama ma.
Nga whenua whare me era atu mea e hokona
mai ana, Ehokona atu ana kite tangata.
Ko nga tono katoa ka whakaotia paitia e
au P. RANANA,
Timuaki Whakahaere,
Awaniu Tiriti, Whanganui
GET ON THE SOIL YONG MAN, GET ON THE
SOIL.
Great Northern Road Agency. Properties
Bought and Sold. Commissions of all kinds
executed.
P. LUNDON, Manager.
TARAMANA ME TE TAMA,
TE WHARE RINO I RARO MAI OTE
— POUTAPETA. —
Ki te hanga Whare koe! Tenei nga mea e
rite ana.
Ki te hanga taiepa koe! Tenei nga mea e
rite ana.
Ki te pupuhi manu Kararehe koe! Tenei
nga mea e rite ana.
He tangata he wahine marae koe! Tenei
nga tini tini mea e rite ana.
Hopukia te taima! I te wa e iti ana te utu mo te
moni.
J. H. TENETINI,
KAI KATIKATI MAHUNGA.
E hoko ana ahau i nga paipa mo te utu iti rawa.
he pena ano hoki mo nga tupeka Tikareti, tae noa
atu ki era atu mea.