|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 42. 03 November 1898 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Paper.
TE TIUPIRI
WHANGANUI, 3RD NOWEMA, 1898.
— TATINI, —
KEI RAWAHI MAI O TE WHARE
PUREI.
E mohio ana e au i konei nga Toroa, nga
Kapata, nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki,
me nga mahi katoa e tika ana, mo nga
whakapaipai Whare.
Me nga hanga Kawhena tupapuku ka mahia
paitia e au i runga i nga tohutohu. Haere
mai tirohia nga rawa o taku haapu.
HEMI TEINA me te KAMUPENE.
NOKU tonu te HAAPU HOKOHO RINO i te
pito o Whanganui Piriti.
Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me
nga hae ana hanga whare, nga waea hanga
taiepa, nga rongoa hipi, nga tuuru mahi
Kamura—NGA TUURU MAHI WHAKAIRO
Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana
mo te moni iti nei te utu.
Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te
titiro i ta te kanohi i pai ai.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
, VOL. 1 ] TAITE, 3rd NOWEMA, 1898. [ No. 42.
Panuitanga.
Ki te tutuki te kawea a te tau ranei o te rere a te
papa ki a tangata, ki a wahine ranei, ka takata ki
te ta Tukua mai te whanga i mua ka rere atu
ai te manu. E hara i te tika ma te
hunga kua utu, i tana pepa e utu te
poohitanga ki te hunga kaore ano i
utu.
Ko te utu mo te Pepa nei, te 12s, 6d, mo
te tau; e 7s, 6d, mo te hawhe tau.
Me tuku mai ma te Poutapeta, ko te tuhi
me penei,
WAATA HIPANGO,
Etita o te Tiupiri,
Box 93, Wanganui.
Kotahi Putanga i Roto i
te rua Wiki.
Ko nga korero nui o roto i enei ra
e whenua. " Nga Iwi nunui e
takatu mai nei i era pito o te
ao, koia tenei e whenua. Karapoti pu te
Ao, ara, nga Kingitanga, nga Kuinitanga,
nga Kawanatanga, ko te whakatatu i o
ratou mana nunui ki a awhi iho ki runga
kia Papa e takoto ake nei. Heaha koa
he mea. whakapororau ki runga ki te tan-
gata takahi ai i te tahi wahi o te Ture, E
kore e riro ko te tangata anake; engari
tokorua tahi raua ki te haerenga, ko te
tangata ko te whenua. He penei nga
mahi, a nga ruanuku e hanga mai nei
-i era pito o te ao. A Ruhia e whakaenene
-mai na i Taina kia Ingarangi; a Wiiwi e
werowero mai nei i nga kaokao o Ingarangi,
ahakoa aua take, kaore a Ingarangi e wha-
kakaikaa, kaata titiro a Ingarangi, engari ia,
ko ona mea katoa kua noho riterite katoa.
Mehemea ki te ara tenei pakanga, hei
pakanga nui whakaharahara, Mehemea ki
te tupono tenei whawhai a Wiwi raua ko
Ingarangi, ma raua anake, ka noho ai nga
Iwi nunui Hei matakitaki, e kore pea e
roa te hurihanga a Ingarangi ia Wiiwi
kua mutu, Mehemea ki te uru mai nga
Iwi nunui hei hoa mo Wiwi tera a Ama-
rika e uru mai hei hoa mo Ingarangi, ma
tenei ka kiia he tino whawhai nui tenei,
Ahakoa kaore ano i tuturu te raruraru a
Wiwi raua ko Ingarangi, kua oti katoa
nga manuao, nga tima nunui, nga Topito,
o Ingarangi te whakariterite. No reira te
takatu mai, kua mataara hoki a konei, ina
hoki te Pirimia, kua whakariterite i nga
tikanga moenga wahapu moana o Niu
Tireni kua whakanohonoho i ngapu repo,
kua karanga hoia, hei awhina ano ia
tatou. Ma te tupoto e ora ai, Engari ko
te whakaaro he hanga noa iho, kaore e
whawhai enei iwi e rua, ina hoki ko te iwi
ake o Wiwi kei te noho raruraru tonu
ratou ara to ratou kawanatanga me te
iwi, engari pea ki te kore taua iwi e wha-
whai ki waho, taku whakaaro, tera e ara
he pakango a iwi nui tonu ki to ratou kawa-
natanga, ne pena te mahi a tena iwi mai ano
o nga ra e tu ana o ratou Kingi ara Eme-
para. Waihoki me tatou kei te pakanga
tatou ki te kawanatanga kia hanga he
Ture hei oranga mo o tatou whenua. E
kore e oti, mehemea ka wehewehe o tatou
whakaaro, e kore hoki e kitea te tahi
painga mo tatou. I runga i te whakaaro
wehewehe, he mea tika ano te tupato, mo
tatou, ki o tatou whenua, me te tupato
ano mo te ara mai he pakanga a nga iwi
nei ka rua ai nga tino take hei titiro ma
|
|
4 2 |
▲back to top |
TE TIUPIRI
tatou. He tupato kei eke mai te hoa riri
ka riro o tatou whenua me to tatou mana
Kia pera ano tatou i roto i nga ra o tatou
tupuna, kei tahaki ano te hoa riri, kua
whitiki noatu te tangata, kua tu he pa.
Te Tiupiri Nupepa.
Ko te hiahia nui o tatou whakaaro
inaianei ko te tahi Nupepa kia, pumau
hei taonga mo tatou. Kua mahia e o
tatou tangata whakaaro nui aua taonga
nei te Nupepa, a kore rawa te tahi Nu-
pepa kia toitu mai. Heoi ngaro katoa;
na runga hoki i te kore e tautokona e tatou
ano e te iwi maori, na kona ka mate o
tatou Nupepa. Ahakoa kiia e tatou
me reo pakeha he pepa mo tatou kia
mohio ai nga pakeha ki a tatou whakaaro,
ahakoa oti rawa te tuhituhi te tahi pepa
he reo pakeha, e kore ano e tautokona.
He mea noa te ta te reo pakeha, ki te
kore he mea hei hapai ake, e kore e roa
e tu ana ka hinga. Na taua huarahi i
whakahinga o tatou Nupepa tuatahi.
Heoi whakaaro ana te Tiupiri, mehemea
ki te awhina mai koutou nga rangatira.
nga tangata matau, nga hapu me nga Iwi,
me nga wahine rangatira me nga wahine
matau, koia nei he pepa mo tatou;. ka koa
nui te Tiupiri. Ara koia nei tona tohu-
tohu atu whakatu koe e mea iwi, e mea
iwi, tane, wahine i o koutou komiti, hei
kona, ma koutou ano e kohi nga moni
pepa, o tou na takiwa, o tou na takiwa,
ko nga moni waiho i raro i te mana o tou
komiti o tou komiti, hei painga mo tena
iwi a hapu ranei, me to tatou pepa.
Heaha te he o tenei mahara nui a to tatou
Tiupiri, kia koe ano te whakaaro mo tau
moni. A heha hoki te he o te kohi atu
o nga rangatira o te iwi ranei, ki tou kom-
iti Takiwa, hei wha karanea kia wawe ai te
tupu hei oranga mo tena iwi, mo tena iwi,
ki runga i nga mahi e whakaaetia e tena
komiti e tena komiti. Ki te oti ia koutou
i nga Iwi katoa o te motu tenei tikanga
nui ka tahi ka tino pumau. E kore
rawa e, ngaro ia koutou to koutou
Tiupiri, katahi ka piki haere te maha
o ana parirau katahi ka taea te reo
pakeha e takaretia nei, Kei mahara
koutou he hanga noaiho na Te Tiupiri
tana panui. Me tino whakamarama
atu ano ahau, e whai ana ano te Tiupiri i
te huarahi o to tatou kaumatua kua
ngaro ake nei, ara o Taitoko, o Te
Ropiha, me etahi atu kua ngaro atu ki
te po. • Eora nei ano etahi onga ranga-
tira, ara a Te Kakakura a Tamahau,
a Pene te Uamairangi, a Tomoana a Wi
Pere, a Tiakitai, me etahi atu o
nga rangatira ote Tai Hauauru, me
te Tai Tokerau, tae noa ki te Tai Ra-
whiti me te Waipounamu. Apiti ki o Ta-
tou wahine rangatira na ana i mana-
aki to tatou taonga Te Kotahitanga
e tiwarawarangia nei i roto i tenei ra,
kaati tino manaakitia ana e to tatou Kau-
matua a me tona whakatakoto haere ki
nga marae nunui i tenei taonga i te koh-
atu ara he moni, hei whakatupu ma
nga iwi ote motu, hei painga mo te iti
raua ko te rahi.. Me tenei taonga me te
Tiupiri, na to tatou Kaumatua, hei reo
mona me nga iwi katoa ote motu, hei
whakatata ia tatou, hei whakamohio hoki
ia tatou ki runga ki nga mahi e whakaaro-
hia ana e nga iwi ote noatu, he painga kia
tatou; Me. ahau me te kia whakaatu e
kore tenei taonga, e poka ke i runga i ona
whakaaro nui ki ona iwi o te motu me ona
taonga, e puru. tia nei e tatou. E kii ana
hoki tona kupu, " Kaua e purutia e te tan-
gata mohio tona matauranga, engari tua-
kina ki waho" hei titiro ma, te iti raua ko
te rahi Tuarua—Kia aroha kia atawhai
ki te tangata. Kaati ko te huarahi pea
na ana i whakangaro te tahi o enei kupu,
na te kore moni a etahi tangata matau hei
kawe haere ia ratou ki roto ki nga huihui-
nga a Te Kotahi hanga, me nga iwi nu-
nui. Kaati tenei to koutou kopapa hei
utanga i o tatou matauranga, hei titiro
|
|
5 3 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
ma nga pito e wha o te ao. Kaati mo te
kupu tuarua, kia atawhai koutou kia hau,
me ahau kia koutou, katu nga kupu ka
hua he tangata, ka hua he taonga, Ka-
tahi katu nga kupu a o tatou kaumatua.
Kaati iho e aku rangatira tane, me aku
rangatira wahine, ma koutou e ata whaka-
aro i runga i te rangimarie he mea paihere
e te Wairua Tapu.
Ko Te Notarana Tima Kamupene, tenei ake ka tono
kia hanga mai i Ingarangi te tahi tinia tino tere mo
ratou hei harihari tangata mo Onehunga ki Taranaki,
Ko te maha o nga tangata mote ta, 100; note ihu e 80;
Ko Kaa te kai whakahaere o taua Kamupene, tenei
- ake te ra e haere ai ia ki Ingarangi, ki te whakarite-
rite i nga tikanga mo taua tima.
Kei te pakanga tonu nga pakeha o Akarana, E mea
ana ratou, me tika ma Taranaki ki Akarana te hua-
rahi o te Tereina e haere nei i waenganui o te motu.
E ki ana hoki nga pakeha o enei takiwa, kaore ratou
e whakaae. Ko te take kaore i inaha nga whenua
me nga painga e puta mo te rerewe i taua huarahi,
engari ano tenei takiwa, he maha ke atu nga eka
whenua.,
Kua oti te tahi rua te tapahi ki roto i te maunga
kohoatu i Tipiarouta (Gibraltar) hei huarahi haere-
nga mote tereina, hei pikaunga i nga mahi whawhai.
Ko te roa o taua rua 1100 iari, ko te whanui te 10
putu, e 8 ki te 14 putu te teitei, he tapahi tenei i
roto i te kohatu, te 13 marama e mahi ana ka tahi
ka oti; kote wahi whenua nei ko te ki tonu tenei o
te maomaoa ki to takiwa ki Ingarangi, Kei Inga-
rangi tenei wahi, kei te noho tonu nga hoia, kei
konei etahi pu nunui, kite ara he pakanga ma nga
Iwi nei ki Ingarangi, kaore he putanga mo nga
manuao, me nga tima o nga Iwi.
Ko Kotarera he roia, ko tona kainga kei Aropeta
i Akarana, i tona marungatanga ake i te ata, hou
tonu atu ki te ruma o ana kotiro tokorua katahi ka
tahuri ki te patu. Kihei i taea e nga kotiro nei te
korero i te nui rawa o to raua mate. I te tahi ra ake
ka hokona e taua pakeha tetahi puhurihuri, te kite-
nga o aua kotiro, ka hunaia. I te tutakinga ia Takuta
Waaka i te tahi ake marama, ka korero atu taua
pakeha, tera to ratou whare ko aua tamariki e whaka-
ekea e nga pakeha, a tera ratou e hinga ia ia, Ko te ki
a taua takuta he mate kei te upoko, ko taua tangata
kua hopukia, mo tona kohuru i aua tamariki.
Ko te korero a Ta Hemi Hekota o Poneke, hei
tau ra tenei raumati.
He nui te ra ki Poihakena, ko nga tupu o nga kai,
kua ngingiotia, ahakoa ki te puta he ua inaianei e
kore nga kai e ora.
I runga i te whakahau a te Kaunihera o Whanga-
nui, konga miraka pai anake hei hoko i roto i tona
taone. Kua tae mai te kai titiro kau a te kawanata-
nga ko Paaka te ingoa note tirohanga i nga kau mi-
raka, e 64 nga kau i whiua mai kia tirohia e te
takuta e 59 nga kaa i kitea he mate, heoi mate
katoa aua kau.
Tenei kei te korero nga Iwi nunui, kia noho te utu
mote pane kuini ki te kotahi kapa, ara hei poohi reta
ki nga whenua mamao.
Kotahi te tahi tima ko Mohikona, e rere ana ki
Niu Ioka, i rokohanga e te tahi tupuhi nui a pakaru
ana tona iniana, I muri iho kaiahi kapaearau ki ru-
nga ki te kohatu, totohu tonu iho. E waru tekau
ma ono nga tangata i mate, mate atu hoki te kapa-
ne, e wha tekau ma ono tonu i ora.
Ka tuwhera te purei mo nga Peene pakeha i te
ra whakamatakitaki ki Akarana, mo te paraihe tua-
tahi e£100, paraihe tuarua e£50, paraihe tuatoru e£25.
Tera ano hoki e whakaritea he paraihe mo te taha ki
nga peene maori.
Te Rongo i tae mai o Hamoa, ko, Matawha i haria nei
e Tiamana, irunga ite tahi rarurau i puta ki Hamo-
a i waenganui ia Matawha me Mariatoa i te tau 1893,
a na Hoani Taipua rawa te motini tuatahi i roto i te
Paremata, kia awhina atu a Nui Tireni i nga iwi o
Hamoa, e whakararu rarua nei e Tiamana, i tino tau-
tokona e te whare taua motini. Ku Matawha nei i ma-
uria e Tiamana, na reira ka tuturu kia Mariatoa te
kingitanga o Hamoa, inaianei kua whakahokia mai
ano. Kote korero a Matawha i runga i te oati kua
mutu tona whakararuraru.
Nga Rongo Pupuhi o Niu Tireni.
Kongu hoia mohio kite pupuhi takete o Niu Tireni,
kei Poihakena e pupuhi aua, kinga tangata matou o
era whenua.
Na Kingi o Oamaru i wini te Manini Maati.
Ko te Paraihe a te Kuini; na Tereipa o Niu Hauta
Weera i tuatahi; na Makare o reira ano ua ana i teke
ne; na Makirika o Oamaru (Waipounamu) i tuatoru.
Kei te mahi tonu nga pirihimana o Whanganui ki
te kowhiri i nga pakeha hei huia kupapa, mo te aro
tupono nga iwi e korikori inainei ki te whawhai, kua
noho reri nga iwi i raro ia Ingarangi.
Ko Komiti i whakataua nei te he ki a ia mo te tahi
kohuru i Kaiwharawara, Poneke; i whakataua e te
Hupirimi Kooti tonu Hakini i kohuru; a ki
|
|
6 4 |
▲back to top |
TE TIUPIRI
hai i whakamatea. E waru ona tau e noho ana
i roto i te whareherehere. No te tau Tiupiri
o te Kuini, katahi ka whakaputaina. Na
inaianei kua kohura ano ia ia. He mea kuhu
na ana he tainimaiti ki roto i te waha, "katahi
ka tahuna e te ringa matau te wiki, no te pakutanga
katohia atu ana te upoko me te kaki, ko te ringaringa
he taunga ano; no te kimihanga ka kitea ko nga
maramara o te upoko, me nga uru; ko te tahi o nga
taringa e ono tekau tini te tawhititanga atu i te
tinana.
Ko te Ture Penihana mo nga koroheke rawa kore
kua tae nei o rotou tau ki te ono te kau marima; kua
paahitia ete Paremata hei Ture, ka pa hoki ki nga
maori tenei Ture. Ko nga hainamana me nga iwi
maori e heke mai nei i era whenua, e kore e uru ki
tenei Ture..
Ko nga Pire mo te taha maori i korerotia nei i te
Paremata kua nekehia mo tera tau. -
Nga Korero o te Mahia
He mea whakaatu mai, na Tuhanarete. •
He aitua i pa atu ki tona takiwa no te 14 oketopa
nei, kotahi te whata i wera i te ahi, pau katoa nga
taonga o roto.
I pa te tahi hau nui ki reira, kotahi wiki rawa e
tupuhi ana, ko runga o te whare i riro katoa i te hau.
I tu te tahi purei haaki ki reira ara purei patu
pooro, i runga i nga hoiho, tokorua nga tangata i taka
i runga i o rana hoiho, ki te titiro atu a te kanohi, he
purei kino taua tu purei.
Kereiti Piritani me Wharani,
Parihi, Oketopa 24.
Kotahi mano e rima rau hoia marina, e
ono rau hoia Atiriri hei whakakaha i te pa
o Wiwi, me ona manuao.
Whakatupato kia Wiwi.
Wahingitana, Oketopa 24.
I runga i te korero a nga nupepa o
Amarika, e tino kaha ana tona aroha kia
Ingarangi mo Patoura, me tona whakatu-
pato atu ano kia Wiwi, e kore rawa e ahei
tona whakaara pakanga manuao, ki nga
manuao o Ingarangai..
Te Whawhai i Taurana.
Kairo, Oketopa 24.
Kua tae mai te korero kua hinga ano
te Tawihi i te tahi rangatira maori Apata
Ramana Ahamana, tona ingoa. Ko te
teina keke o Karipa, me nga rangatira ko
tahi te kua i mau mai.
Kua Whitiki a Ingarangi.
Ranana, Oketopa 25,
Te kau mawaru nga topito kua rite ia
Ingarangi, ko te tere o aua nanakia, e toru
tekau, maero i roto i te haora kotahi
Ko nga manuao o Ingarangi i te taha
whakaaro o Amarika, kei te huihui ki
Haripaki.
Te Takatu o Niu Tireni
Poneke, Oketopa 25.
Kei te takatu te Tari whawhai ki te
whakariterite i nga tikanga e ora ai te
Koroni, mo te tupono rawa ake te ara. o
te pakanga, kei te noho rite nga mea ino
tera mahi,
Konga Tari waea ka tuwhera i te ra i te po
Ko te Poutapeta Nui o Poneke, me nga
Teihana e haere nei te waea i roto i te mo-
ana, ki era atu wahi o te ao. ka tuwhera i
te ra, i te po.
Mo nga mahi whakatakoto maina ki te
puau o Poneke, hei tukituki i nga kaipu-
ke o te hoa riri ina hou tahae i nga po.
He whakapumau ana te kawanatanga
o Hihipa ki te whakahaere a Tianara
Kitini, mo Momatahana (he Wiwi). Me
te whakahau atu hoki kia Tatipere pirimia
o Ingarangi, kia kaha tona tiaki i te takiwa
ki te Naera, i te taha Rawhiti o Tiotapane
kei taka ki roto ki nga ringaringa o nga iwi
ke..:
Te taenga o te Emepara ki
Konotatinopara.
He nui te powhiri a te Kingi a Taake
me tona iwi, i te taenga o te Emepara me
te Emeperehi o Tiamana.
He Korero mo lutaana.
I te whai korero a Tiuku Tewenetia i
|
|
7 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Ingarangi, ahakoa pewhea te korero a
Wiwi, kaua rawa a Ingarangi e porearea, ki
te tuku atu i tona mana e tau ana ki
Paatioura,
Te korero a Ta Hiki Piiti i Ingarangi
mehemea ka tohe a Wiwi ki Paatioura, e
hiahia ana kia raruraru raua. Katu te
waewae o Kereiti Piritani ki runga, ka
mahi te kawanatanga i tana mahi.
Taenga o te Emepara ki Taaki.
I te taenga o te Emepara o Tiamana
ki Konotatinopara, kihei hoki i ara nga
haki o runga i nga kaipuke o Ruhia me te
kaiwhakahaere o Ruhia i reira, ara hei
tohu whakahonore ki taua Emepara.
I te haerenga o te Emepara ki te
matakitaki i taua taone, kihei nga Itaria i
tukua kia tata ki te taone, ko te take he
tupato mo taua iwi kei kohurutia te Eme-
para.
He nui te piri pono o te Emepara raua
ko Taake.
Te Korero o Haina.
E toru tekau nga hoia marina o Wiwi kua
tukua ki Pikini i Haina.
He nui te raruraru o nga hoia o Haina
me Ingarangi, ara mo runga ia Ingarangi
e mahi mai nei i nga Rerewe i reira. Ri-
nga mau ana ki te tahi o nga apiha, me
te kai whakahaere o nga Rerewe, me te
hekeretari, me ta ratou tutaki hoki i nga
tangata mahi o te huarahi Rerewe, haere
mai i Pikini Pahi-tingi-pu.
Tono ana a Ta Maki Tonore kia utua
taua raruraru. Kiia ana e te tino Tino
kai whakahaere o te Hainamana kia mutu
te noho o nga hoia i reira, a me te ki hoki
kia whiua nga kai whakararuraru.
Ingarangi me Wiwi.
Kua puta te whakahau ate kawanatanga
o Ingarangi, kia mahia kia wha nga ma-
nuao, kia tekau marua nga topito, konga
utu e £5, 000, 000.
Nga rongo whakamutunga, kei te takatu
te tahi me te tahi.
Kupu Whakahau.
Kua oti te Pukapuka whakahau a Wa
Minita (ara whawhai) he hamene i nga
hoia katoa o Ingarangi, kia matatu.
Ki te Etita o te Tiupiri
Tena koe. —Me nga mema o te komiti whakahaere
i to tatou taonga kia ora ma te Atua koutou e tiaki.
Ena mutu te taha kia matou te korero ki te aroaro
o te komiti mo nga mea Maori, —I mutu i au. —Ko
ko te taha e tautoko ana i te Pire ara kote Tai rawhiti
Ko te Paratene Ngata kei te korero inaianei.
Te kupu poto hei whakaatu atu maaku inaianei
ko te tai rawhiti kaore he tahuri ki matau.
Ki maui kei te hapai tonu i te whakatikatika.
TUARUA. --Ki te kore e whakaaetia te whakatikatika
ka tautoko tonu i te tinana o te Pire Poari.
TUATORU. —Ko te tono kia paahitia tonutia te Pire
inaianei.
Kaati nei nga kupu hei tuhi atu te ra atu te roanga
o nga whakamaramatanga a te Paratene Ngata.
Kia mutu ratou te korero ka tuhi atu ai te nuinga
o nga korero.
KOMITI MO NGA MEA MAORI.
Oketopa 18, 1898.
Tenei nga kupu o tenei waahi he mea tangotango mai.
I te Turei nei te 18 o nga ra nei ka tu a Paratene
Ngata ki te korero mo te Pire Poari a te Pirimia i
te aroaro o te komiti mo nga Mea Maori.
Te kupu tuatahi a Paratene Ngata He kai whakaha-
ere ia no nga tangata e tautoko ana i te Pire.
Ka whakatakotoria e ia nga Whakatikatika a nga
Iwi mo taua Pire
I korero ano ia kote timatanga o te whakatikatika
mo te Pire Poari i te Waipatu i te taenga o te Pirimia
ki reira he huinga nui tena, tae mai tenei whaka-
tikatika ki te hui ki Papawai me te whakaotinga o
nga whakaaro o te iwi mo te hui ki Papawai.
Tetahi o nga whakatikatika no te taenga atu o
Timi Kara ki Whanganui. Na Whanganui me
Ngati-Tuwharetoa tena whakatikatika, i tae ano ki
Papawai tena whakatikatika.
Te tahi Whakatikatika no te Waipatu i tae mai ano
ki te hui i Papawai,
Te tehi whakatikatika no petani i tae ano kite hui
ki Papawai tena whakatikatika.
Na te Whatahoro me Whanganui tetehi Whakati-
katika, i tae ano ki te hui i Papawai.
|
|
8 6 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Tetehi Whakatikatika na tetehi wahanga o Pora-
ngahau i tae ano ki te hui i Papawai.
Na nga iwi i te takiwa o Tarawera tetehi i takoto
ano i te hui ki Papawai.
Na Ngatiporou tetehi i takoto ano ki te hui ki
Papawai.
Tetehi whakatikatika na te takiwa ano ki te
Wairoa.
Te kupu a Paratene ahakoa enei whakatikatika
katoa ko te hui huinga o aua whakatikatika ko te
mea i oti i Papawai.
Ko nga kai turaki o te Pire i uru ratou kite wha-
tikatika i te Pire i te hui ki Papawai. Ko Mohi te
Ataihikoia tonu te Tiamana o te Komiti Whakatikatika
i Papawai.
Ka tae mai au ki Poneke nei meaku hoa rangatira
ka tae mai hoki te hunga e whakahe aua, ka kite an
kua uru hoki a Mohi ki te whakahe me etahi hoki o
nga tangata i uru kite whakatikatika
E toru nga wahanga o te mahi i te Pire. Kote
Whakatikatika. Kote Mana Motuhake. Ko te
Tono Kaunihera.
Na runga nate pakanga penei kapa karukaru nga Iwi
Ahau me oku hoa rangatira ko te whakatikatika
ta matou.
Ko taku tino mahara me kaua e tino tangohia atu
o matou Mana ki o matou whenua.
Me waiho ma te iwi maori me te Poari e whaka-
haere tahi o ratou whenua.
E penei ana o matou whakaaro ko oku hoa ranga-
tira ko nga whenua o te hunga e whakahe ana ki te
Pire Poari me ata wehe atu ki waho i tenei Ture.
Me whakatau anake tenei Ture ki runga ki o matou
whenua anake ki o te hunga e whakaae ana ki te
Pire Poari.
Ka patai te Tiamana.
Tena ki te kore te Pirimia e whakaae kia uru a
koutou Whakatikatika ka pehea koe.
Ka ki au me waiho ma te Whare e Whakatau,
Ki te kore e whakaaetia e te Whare a koutou
whakatikatika ka pehea koe.
Kaore aku tikanga i te mea hoki i tukua atu he
mihi kia te Kuini A te Iwi Maori ko te utu mai a
te Kuini ma ona Minita e mahi he Ture mo koutou.
Te puhanga mai nei o te utu o taua kupu ra koia
tenei ko te Pire nei.
Me he mea ki te paahitia te Pire ahakoa kino. Ko
taku whakaaro ake tenei ehara i te mea na nga iwi.
Heoi ano ta nga iwi ko te whakatikatika i te hui ki
Papawai.
Ko nga whenua o te Waipounamu rereke te
tikanga kua oti he ture.
Motuhake mo tena waahi kua oti ena whenua te
wehewehe ki ia tangata ki ia tangata.
Te Tai hauauru o tenei Motu kei raro etahi waahi i
te Mana o te Kai-Tiaki o te katoa.
Kei te Takiwa o Taupo kei raro i te Ture Ngawha.
Kei Rotorua e (6, 600, 000) mano Eka kei raro i te
Ture Ngawha
Urewera kei waho i tenei Ture.
Hauraki He Ture tona ko te Ture Koura Me te
Ture kauri.
Ngapuhi he Ture kauri. Henui nga whenua
kei te motu nei kei raro i te Ture Tiaki i mahia i
runga i tetahi Tiiti.
Kei Waikato kei waho ano i tenei Ture.
Ko etahi whenua kei raro i nga Ture mo nga Mahi
Karakia.
Ko etahi o nga whenua papai kua oti te Riihi. He
waahi iti nga waahi pai kei te mau kia matou ki te
iwi maori.
Ko Taupo he whenua titohea he pungapunga.
Pera ano hoki a Ngapuhi he kino no konei i ki ai au
he kino ekore e taea te mahi he Ture.
- Ko matou e Inoi ana mo tenei Pire Me whakatika-
tika me paahi mo nga iwi o te tai rawhiti. Me he
ki te kitea te kino me Whakatikatika.
Ko taku kupu me whakatuturu te kati i te hoko
me te mokete.
Kei roto i te Pire i whakatikatikaia e ki ana kia* wha
Maori kia kotahi pakeha kote komihana o te kawana
hei tiamana. Otira kei tenei komiti te tikanga ki te
whakauru mai kia ko tahi te pakeha kia toru nga
maori e paiana. Me whakamatau kei te mahinga te
tikanga. Ko te Poari he upoko, ina whakatu ano te
komiti Maori hei hoa. E rua komiti Ko te komiti
Takiwa me te komiti Poari.
Ki ta matou mohio ka ngawari nga mahi o te Kooti.
Ko te komiti he hoa mo te Poari.
Ma te Poari e whakamana nga whakatautauranga
a nga komiti.
Keehi e piiratia aua i nga whakatau a te komiti ma
te Poari e whakatatau. Ma te komihana e haina
nga Taitara
Tera pea ka mana te riihi ma ratou ma nga Mema
ote komiti e haere ki nga kainga Maori mahi ai ko te
nuinga o nga mahi ma te komiti e mahi.
Kei au e tahi whenua papatipu nui atu. Me he
mea ki te uru te komiti ki roto ki tenei Pire tera e
maua nga mahi
Ko te pai o te Komiti he kore mo te tangata e
kaha te korero parau ki te korero teka te tangata ka
ahei noatu etahi tangata ki te homai ki te whakahe
i te mea hoki e korero a iwi ana.
Ko te tangata e korero teka ana i te aroaro o te
Kooti whenua e kore rawa e kaha te whakahe. Ki
te kite ake hoki tetahi tangata i te he o te korero e
kore rawa e kaha ki te tu atu hoki ia ki te whakahe
Ka riria mai ia.
He nui hoki te pai o te whakariterite i waenganui
i te iwi mo nga keehi ko te kawenga atu ki te kooti
tere tonu te oti pai ana te otinga. Pena ano mo te
tono wehewehe. Ko nga keehi nunui he mea penei
tere tonu te oti.
Ko taku kupu kaua e utua nga Mema o te Komiti
engari kia haere ki te tahi atu waahi i waho o tona
takiwa katahi ka utu.
E tika ana tenei kupu a tetahi onga mema o tenei
|
|
9 7 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
komiti ma te wawahi e pai ai nga whenua. Engari
mo nga whenua nunui ka pai mo nga whenua ririki
he nui nei nga tangata nona taua whenua kaore e.
pai engari me whakanoho a hapu tetake, ki te tonoa
ki te kooti wehewehe kia wehea ena moni mo te ruri-
tanga akuanei konga moni he nui ke atu i nga
moni e tika ana mo taua piihi.
Ko nga whenua ririki ko te wawahi pai me wawahi
a hapu.
Ki te tu te komiti poraka me tu kia kotahi te tang-
ata hei whakahaere hei utu i nga mahi. Katoa o
nga raruraru.
Kote tikanga e ora ai te iwi Maori. Me whakatau
he rahui tuuturu kirunga ki nga whenua kaua rawa
e taea te wewete. Me whakapau nga whenua hei
paamu hei kainga noho.
Ko nga whenua e watea ana me whakahaere e te
Poari he tikanga pai.
Kaati tera atu te nuinga o nga korero a Paratene
Ngata
Te tino kupu tuturu a Paratene kite kore e paahitia
te Pire Poari i te nei noho anga o to Paremata. Ka
Inoi ia kia hangaia he Pire Poto ara penei He Pire
hei Rahui tuturu i nga whenua o nga Maori kia kaua
e taea te hoko.
e taea te hoko
Maaku ano e tuku atu te roanga atu onga korero
a Paratene Ngata ina mutu ia te korero.
He tupapaku.
Ko Rawiri Te Aheihei no Ngatihau no te
19 o Oketopa i mate ai ia ki Hiruharama,
Whanganui,
Tenei te reta a Kerei Hira whakaatu mai
mo te tahi tamaiti i mate ki Toanui ko Pahi
te Ruanuku te ingoa no te 9 o Hepetema i
mate ai. Tenei ano tona whakapapa taihoa
e ta.
Waipaekohe, he kaumatua no te Takiwa
ki Nukutaurua, no te 17 Oketopa i mate ai.
Hipera Te Kou, he wahine i mate ki Kai
Iwi i te 8 onga ra o tenei marama.
He Kupu Whakamarama
He nui te koa o te Tiupiri mo te pepa
a Revd. Peneti o Whakatu, (Nelson) i tu-
kua mai nei te tahi o nga kape ma te Tiu-
piri, Ko te ingoa o taua pepa koia tenei.
" He kupu Whakamarama" he tino reo
maori, Epai ana hoki taua pepa e whaka-
puta ana i nga matauranga ote Karaipi-
ture. Koia tonu hoki te Etita o taua
pepa, a he nui tona matauranga ki nga
reo rua, pakeha maori, a he mea hoki kua
puta ia i te matauranga o te kura Kareti.
E taia ana e ia tana pepa, hei tukutuku
noa ma ona iwi maori a ma ratou e ar-
oha noatu te tahi oranga mo taua pepa.
KI NGA KAI UTU PEPA.
Ko nga tangata "tono pepa mai: —
MO TE TAU.
W. Napier, Ruatoki
Hoani Hakaraia, Waitotara
Kumeroa, Parikino
Rakei Rukuwai, Waitotara
Humi Mohuia, Whangaehu
' Reupena Mete Kingi, Pourewa, te 10s.
Me timata koutou i te 3 Noema, Nama 42. Tukua
mai he pane Kuini, hei poohitanga atu. Kia ora!
|
|
10 8 |
▲back to top |
TAMIHANA
Ko te Tiamupiana Rere Paitikara tenei o tenei
Takiwa o Whanganui Koia tenei ona pureitanga: —
Nowema te 9 Tua 1st i te 1 maero
„ „ „ 1st i te 1½
„ „ „ 1st i te 2 „ Tiamupiana
„ „ „ 2nd i te 5
„ „ „ 3rd i te 3
Tehema,, „ 2nd i te 1
„,, „ 1st i te 5
Pepuere 11 me te 12 „ 1st i te ½ „ Tiamupiana
„ „ 1st i te 5 „
„,. „ 2nd i te 25
Pepuere 11 mete 12 Tua 3rd i te 1 maero Tiamupiana
Apirira te 13 „ 1st i te 1
1st i te 5
Ko ona reihitanga tenei me ona winitanga i purei
ai ki Whanganui nei. Kei te 9 onga ra o tenei ma
rama tu ai he Reihi Paitikara ki Whanganui
nei; ka whiti mai nga toa o tera motu, ki te wha-
whai ki te toa o Whanganui. E ki ana nga maori
katahi rawa te purei pai he purei paitikara, ka kite
atu ana nga maori i ta ratou tamaiti e whakaputa
mai aua i roto i te ropu, ka ara te karai ga Tami-
hana, Tamihana.
|
|
11 9 |
▲back to top |
Panuitanga.
Ko a te 9 onga ra o Nowema i te ra whanautanga
o te tama a te Kuini o Piriniha o Weera, te
tu ai he Reihi Paitikara ki konei, kaa whaka-
tuwheratia e te Komiti Reiha Paitikara te tahi purei
ma nga maori, kei a ratou ano he paitikara mo
ratou, ko te utu mo te tangata ma ana e wini;
kotahi te Hutu kakahu e £5 5s. te utu. He
mea aroha na Teone Tuitui kakahu hei—nga-
hau ma nga maori mohio ki te haere paitikara: Ko
nga maori e hiahia ana ki te whakauru me haere ki
a Kawhe komihana; kaore he utu mo te urunga o
te tangata. Whakamatauria hoki tenei hoiho, ina
hoki tena toa taua i runga ake na.
Perehitini Makikiniri.
Ko te Tumuaki tenei o te kawanatanga o Amarika e
tu mai nei inaianei. I timata mai tenei ingoa te
Perehitini ia Teoti Wahingitana, ka timata hoki
te wehe o te mana o Amarika i te mana o Ingarangi.
Ka tuturu te mana o Amarika i whakataua ai ku
Teoti Wahingitana ia Hurae 7, 1789. Ka ma tekau
marima katoa nga turanga Perehitini, tae mai nei
kia Makikiniri, kua rangona nei e tatou ana mahi
mo tera iwi mo Peina, me te taenga hoki o Teimiri
ngi (Hekeretari mo nga Koroni i raro i te mana o
Ingarangi) kia kite i taua tangata kia whakahaere
raua i etahi tikanga pai i waenganui ia Ingarangi me
Amarika, hei kotahitanga mo raua a i tino manaaki
raua kia raua mo enei tikanga, Note mea ko Ingarangi
me Amarika he iwi kotahi, i heke mai i Inga-
rangi nga pakeha e noho mai nei i Amarika, Engari i
runga i te mea kua motuhake te mana o te tahi, i te
tahi, na reira ka takatu ka whakariterite raua i te
tali tikanga pai hei manaaki ma raua ia raua, kite
oti tenei huarahi ia raua. Ka tuturu te korero, ka
taea e raua tokorua nga iwi katoa ote ao te
whawhai, a katu wehi ano hoki nga iwi nunui, te
whakamatautau ia Ingarangi. Kote matau o Ama-
rika kua tino piki haere inaianei; ara ki te mahi
manuao, tino kaha, tino tere rawa, a e atu i ana te tu
whakatete ki nga manuao o Ingarangi. Te tahi ko
te mahi pu; te tangata ingoa nui ki te taha ki Ingara-
ngi mo taua mahi; ko Amatorongo ki Tiamana ko
|
|
12 10 |
▲back to top |
TE TIUPIRI
Nga Pire i roto i tenei
Paremata
Konga Pire a te Kawanatanga i oti i
tenei Paremata e 36, e toru nga pire
maori e uru ana ki roto, ara Tuatahi—
Ture whakatikatika Whenua Maori. (Mo
te Tai Rawhiti) Tuarua—Ture whaka-
tikatika i nga Taone Maori Tuatoru
E uru ana ki roto i nga Rahui, me nga
whenua karauna whakawhitiwhiti whenua,
maori.
Ko te Ture Wehe Marena; kua waiho
ma te Kuini e whakamana.
Ko nga Ture moenga Takiwa e 28
Ko nga Ture Paraiweti, e rua tonu,
Nga mahi ate Paremata.
Konga pire i takoto ki roto i te whare
i tenei tau, 146, e 67 nga pire i paahitia e
te Kuini hei Ture. Kotahi te pire (Ture
Wehe Marena) i waiho kia te Kuini te
whakaaro. E rua nga pire paraiweti i
whakaaetia e te Kuini. E 78 nga pire i
taka ki waho; kei roto i enei te Pire
Poari; te Pire mo nga maori kore whenua;
te Pire a Mahuta. Ko nga petihana e
390, e 224 nga wahanga ara nga pootita-
nga, e 727 nga patai a nga mema, e 273
nga pepa i takoto ki runga i te teepa, e
503 nga ripoata a nga komiti Ko te
maha o nga ra e noho aria te whare e 80,
a e rite ana ki te iwa haora te Paremata e
mahi ana te ra:
PAREMATA
Kua hikitia te noho a te Paremata te
whakaaro; hei a Papuere tuwhera ai ano.
No Porangahau.
Ki nga hapu ki nga reo ki nga Iwi
katoa. I nga Topito Ewha o ao te aroa.
He mahara i puta ake, i roto i nga Poo
Korekore Whakapiri kinga Tangaroa, i mua
i nga tangata matua e ora ana. He tao
nga nui te aroha na ratou, no naianei kua
waimeha kua matoke haere taua mea te
aroha ia tatou. Heoi me whakahoki te
ngakau ki te putake i mau ai te peka, na,
te putake, hoki i tikangatia ai aua peka
mei kore heputake kua maroke nga peka.
Heoi ra enga iwi.
%
He inoi atu tenei ki a koutou ohaoha
kia homai hei whangai mo te oha ao
koutou matua tipuna, kai te kirihimete te
whakapuaretia ai taua whare karakia i
Porangahau nei,
. Heoi na o koutou morehu,
Enoho atu nei i Porangahau nei.
|
|
13 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Na Te Ture.
————————
Tokotoru nga pakeha i whainatia mo ta
ratou korero teka ki te tangata ote papa-
rakauta, he hunga Haereere ratou, na reira
ka homai he waipiro maratou i muri o te
haora tu taki.
I te Kooti Whakawa Atihi i Whanganui
nei, tokorua nga pakeha i whainatia, mo
runga i te kore o raua e tuku ia raua ta-
mariki kite kura.
Kei te tahi o nga ra o Noema, ka tuturu
te kore e Hoko pu, E kore hoki he
pu he paura e hokona ki nga maori.
Ko Takana Maikara, Kenekare Haaka
Pei, kua whainatia mo te £25. Mo runga
i tona kore e kaha ki te patu haere i nga
Rapeti, e haere ana i runga i tona whenua.
Hoko pokanoa i te Waipiro—Ko Wi
Kupi ko Eao, (he wahine) me Wehi he
maori no Parihaka kua whainatia mo ta
ratou hoko pokanoa i te Waipiro i runga
i te kore raihana. He nui hoki nga moni
hei utu ma rotou, konga moni hei utu
£202.
Kahei te Ture ki te whiu i te tangata e
mahi ana i tana mahi i te Ratapu. I raro
i te tekiona 16 o te Ture a nga pirihimana.
Panuitanga.
Ko te purei Paitikara i whakaaturia ake
nei mo te 9 o Noema, kua nekehia mo
Tihema te 26. Ka whai taima inaianei
mo nga maori ki te tereina ia ratou.
He Taimaiti i Ngaro.
I roto i te Nupepa o Ingarangi e korero ana: —
I te ata o te Rahoroi, i te 22 o Akuhata, Tokotoru
nga wahine e ahu ana te haere kite reriwe teihana,
ia raua ka hipa i te tahi whare, katahi ka rere tonu
mai te tahi pakeha, ka 25 nga tau, e powhara,
kapohia atu te peeke paahi a te tahi o aua wahine,
ka tahi ka oma, ka rongo nga pakeha tokotoru he reo
"e karanga ana. " Tupuawhiro e tu " ka tahi ka
whaia e ratou a ka mau. Ka inoi to powhara kia
tukua ia, na te mate rawa hoki ona i tahae ai ia i
tana peeke Ka tae atu nga wahine ra, te kitenga
atu ano o te wahine na ana te peeke ka tahi ka tuku
nga turi ki te whenua, ka tangi, me te powhara hoki
ka inoi kia kaua ia e whiua ki te Ture. Katahi ka
utua nga pakeha na ana i hopu, a kia kaua hoki ratou
e korero mo tatua mea.
Ko te wahi nei nona te tahi paparakauta i Rana
na, ko te powhara nei te tamaiti tonu na ana, i pana
e ia taua tamaiti ko te take ko te ngaronga o nga
moni a taua wahine, kotahi tekau nga rima pauna
nooti nei, whakapaea ana e ia, kei taua tamaiti na
peia ana, no muri ka kitea aua moni, kote tamaiti
kihei i kitea, no te raruraru nei ka tahi ka kitea.
Nga Apihi mo te Tiupiri.
Ko NGA MEMA TENEI o TE TIUPIRI. —
Waata Wiremu Hipango, Porokoru
Patapu, Hori Pukehika, Apera te Ke-
unga.
TE KORONEHO, te Ripoata mo Te Tiu-
piri inaianei.
HENARE PENETI, o Moawhango, he
Raro Etita mo tera takiwa katoa.
PEHI TUROA, TAMAITI. —He kai whaka-
haere mo te pepa, mo te Takiwa ki Pipi-
riki, ahu atu ki Raetihi, me Manganui
oteao.
|
|
14 12 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
Ka Tuturu Tenei Panui-
tanga.
Ki nga rangatira, ki nga tangata matau,
ki nga Iwi me nga hapu. Ki nga wahine
rangatira, ki nga wahine matau, o koutou
Iwi, me o koutou hapu.
Tena koe! Tena koe! Puta noa nga mo-
tu e rua; hei kupu whakamutunga tenei
naku kia koutou.
TUATAHI. —Ko te taonga nei ka hoatu
e au ki runga kia koutou katoa, hei taonga
ma te motu katoa.
TUARUA. —Me whiriwhiri e ia Iwi, e ia
Iwi, a e ia hapu ranei, tona tangata, tona
Wahine, hei upoko mo o ratou takiwa.
TUATORU. —Ma ratou e whiriwhiri he
komiti i raro ia ratou, i runga i te mana o
to tatou pepa.
TUAWHA. —Konga Tangata e hiahia
ana ki te tango pepa, me tono ki aua upo-
ko i whakaritea, me te utunga hoki ia ra-
tou pepa.
TUARIMA. —Konga moni kaati tonu ia
komiti tane, ia komiti wahine, hei painga
mo te pepa, me nga mahi e whakahaerea
ana e aua komiti tane, a wahine ranei.
TUAONO. —Konga moni me kuhu ki te
Peeke Poutapeta, kia tokorua nga kai
tiaki.
TUAWHITU. —Konga hiahia katoa a nga
komiti i raro i to tatou pepa, me tuku mai
kia panuitia, me nga hiahia hoki o te pepa.
TAWARU. —Konga ingoa o nga tangata
tango pepa me o ratou kainga, me te pota-
peta, me nga utunga, me tuku mai aua
ingoa kia panuitia kia mohio katoa ai era
atu komiti o te pepa, ki nga moni kei nga
Takiwa.
Na Te Marae.
HE PARAKENA PUUTU. —He Cosmoline (kotim-
arini) he Lamplack (ramaparaki) kei nga haapu enei
mea e rua. Kia rite te taumaha o te tahi, o te tahi,
katahi ka ranuranu. Me kuhu hei panipani ki nga
puutu, kai makuu, me kahu ke hoki hei whakapiata,
He pena ano te mahinga, me te parakena e whaka
piatangia ana nga puutu whero.
E kore e tau te he kite Etita, mo nga whakaaro a nga
Wahine e tuku mai ana ia ratou reta kia panuitia
NINIWA I TE RANGI, TE ETITA.
Pukengaki Kereitaone
Oketopa 16th,
Kia Waata Hipango.
Me to komiti. Tena koutou i raro i te mana
o te tatou Ariki o te Karaiti, ma ana hoki e awhina e
tiaki, e kaha ai ki nga mahi katoa o tenei ao. Kia
ora koutou te kai hautu i to tatou taonga,, i waiho ake
e o tatou matua ki tenei ao. Koia tenei e hapainga
nei e tatau a ratou pikaunga i te wa e ora ana ratou.
Koia ahau ka whakamihi atu kia koutou; ki to kou-
tou kaha ki te hapai mai i to tatou taonga mo nga
motu e rua, Aotearoa me te Waipounama. E KORO
MA E; E WHAE MA E TE ITI TE RAHI KIA
KAHA TATOU TE WHANGAI I TO TATOU MA-
TUA IA TE TIUPIRI. He pai hoki tana mahi e
whakaatu nei kia tatou i nga mahi o era wahi; o ia
taone; me nga pakanga a nga iwi o te motu, me nga
korero o te whare, me nga kohuru o te motu; kaati
iho taku mihi mo to tatou taonga. Tukua atu aka
mihi, ma te Atua koe e awhina, e tiaki i te mate i te
ora e Waata Hipango, be pai hoki to whakaatu mo o
tatou hahi, ae, ko toku hahi e Mihingare.
He manu i kitea.
Tenei te tahi manu i kitea he kaahu, te kitenga i
te hipi e whanau ana i tana kuao, katahi ka rere mai
ki te kukume kia puta ki waho, e tango ana ma ana;
katahi raua ko te hipi ka riri, a ka riro ano i te hipi
tona tamaiti ano.
E rua nga kirehe kei au, he poti (ngeru) tetahi, he
kuri te tahi. 1 te kuri nei ka kite i te ngeru e waha
aua i te rapeti hei kai ma ana; katahi te kuri ka rere
atu ki te tango mai ma ana, he nui ta raua riri, a
na te ngeru i wini; ka rere ki runga i te rakau, ka
karanga iho, " Kupai tooto kaitoa. "
Kaati iho, na to whaiaipo,
MERI WHARIKI K. H. TAHA.
|
|
15 13 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Panuitanga.
Ko te hui ki te Tiriti o Waitangi kua
tuturu ki te 15 onga ra o Maehe 1899. I
runga i" te whakaaetanga a Tamahau
Mahupuku, me nga rangatira, me tuturu
ki taua ra.
————
E kore e tau ki te Etita te he o nga, korero e tukua mai ana kia
tata ki te pepa nei.
V
Na te Waaka te Aratai, o Pepe, Taupo.
E whakaatu mai aua mo te tahi ngarara i kitea ki
o Pepe, Taupo. I timata taua ngarara ki te kai i
nga hipi, me nga poaka. No te tau 1886 i timata ai,
no te tau 1898, ka kitea, ka roau. Tuarua—Ko te
tahi raruraru nui i reira mo te tahi powhara kore
whenua, inaianei kua hanga whare taiepa ma ana ki
runga i te whenua o te tahi tangata.
Te Rakautao Kaikohe,
Oketopa 3, 1898.
Kia Waata Hipango.
Tena ra ko koe, ara koutou ko ou hoa honore,
e noho mai na i tena Takiwa o to tatou motu nga
manaaki ite taonga kua tae iho nei kia ahau. Ara te
hunga e hapai maina ite Taimana Tiupiri o Wikitoria
to tatou Kuini Atawhai, e Pupuri maina ite tekiona o
te ture 71 mete Tiriti o Waitangi i homai na hei ora
mo te Iwi Maori. Mate runga rawa koutou e
manaaki e tiaki me matou hoki i konei hoi tena.
Tenei kua kite kua mohio kinga whai korero ate
hui, i tu maina ki papawai i nga ra kua huri ake nei
hoi i runga i taku Titiro Kinga mahara iroto i oku
hapu hore rawa ahau i kite i tetake e mahara ana e
rapu ana kite ora, mo ratou; kaati, ka titiro ano ahau
kite Tiriti o Waitangi ka tuwhera nei ate 15 o nga ra
o Maehe 1899. Kei reira tonu ahau te tino mohio ai
kei. hea te pirangatanga o nga whakaaro a nga
putea whakaaro nei tera ranei e ruru kite awa ka
rere tonu ana ranei i waho i te au poia haeretia ai e
nga tuatea nunui o te ao te waka ka uta ina ake nei.
No reira ka riro rawa ko te whakarongo anake te
mea i waiho ki roto ite ngakau i roto i enei ra.
Ko te wawata ia i roto ite ngakau, he nui atu, ko
te ruarua ia ote whakaaro he nui, oti ia ua nga iwi e
takatu mai na kotana ritenga ana tera he rapu ake
hoki ite ora mo te iwi maori, ina hoki te kupu e
kinei ite Karaipiture tapu no mua noaatu, "Inoia ka
hoatu, rapua ka kitea patukina kauakina, " no reira
ka marama ki au te whakaaro anga kai rapu ka pond
ko te waahi kite hunga e kore nei e kite ite rapu kei
hea te waahi pai hei ora mo te Tinana Hore rawa e
mohio ngakai mahi katoa ite kino e kai nei i taku iwi
mete mea e kai taro ana a ka hore e karanga ki a
Ihowa, wehi noa iho ratou i reira ite waahi ka hore
nei he wehi,
Hei kona ra •
Na to Hoa
WIREMU HEREMAIA.
Ki te Etita o te waha: ote Pakeha, ara ki te Nupepa
e kiia nei ko Te Tiupiri,
E hoa tena koe.
Kanui te hari o te ngakau kinga korero a tau
manu tangi pai.. E korero nei rongo katoa o matau
marae, rauna noa te motu. Otira mei tapaia e koe
he ingoa mo ta koutou nupepa ko "Te Ika-a-Maui. "
Tera noa ake te miharo o te iwi Maori, Heoi ena
kupu ahuareka. Kia ora koe, me te Komiti
whakahaere o Te Tiupiri. Kia ora ano hoki te iwi
maori e noho nei i runga i nga moutere e rua o
Aotearoa. Nga morehu o te hunga, Kua moe.
Tena koutou i runga i ena o tatou aitua, Ia Meiha
Keepa me era atu tini rangatira,
Ehoa mau e paihere atu enei kupu ruarua ki
runga i te waka na: —Ara te matenga o to tatou hoa
o Eru Potaka. Tona kainga kei Waipiro Tairawhiti
e tata ana ki Turanganui (Gisborne). I mate ia i te
15 onga ra o Akuhata 1898 ona tau e 60. Ko tona
hoa wahine kei te ora me ana tamariki tane toko-
wha. Ko ahau te matamua. He, uri ia no Porou-
rangi, no Kahungunu, no Rongowhakaata, me era
atu tini tipuna o te maori.
Kupu poroporoaki. Haere atu ra e koro, haere
atu i runga ite huarahi o te tini o te mano. Haere
atu i te huarahi onga kingi, onga rangatira, onga
ware ano hoki. E kore e taea te whakarereke ta te
Atua i mea ai. E ki aha hoke te kupu ia Hopa i, 21.
Na Ihowa i homai, na Ihowa i tango; kia whaka-
paingia te ingoa o Ihowa. Kaati ahakoa ora nga
mea e ora ana. Mea ake ka haere ano i taua hua-
rahi. ' E ki ana hoki a Rawiri i temea ka hemo tana
tamaiti. Ka ki ia hoatu koe i mua. Ko au te haere
atu kia koe. Kite atu taua hei te mutunga o te ao.
Kati ko te aroha me te ngakau pouri ka haere ki toka
ngakau mo nga ra katoa e ora ana tuku tinana. Ko
te awangawanga me te maharahara ka mahue iho
ki toua iwi e mohio aua kite pai o aua mahi i mahia
era i te wa o toua oranga. E ki ana tona hapu a Te
Whanauairi Te Kara he whetu marama ia no ratou.
E puta ana enei korero ia ratau i roto ia ratau whai
korero ki nga iwi e haere mai ana kite tangi kia ia
Kaati kua riro ia i te ringa kaha o te mate, ara o aitua.
|
|
16 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Ma ona hoa kua kite nei i tona ahua e noho ana i
era atu wahi e kite i enei korero ka mohio kua ngaro
whakarere ia i tenei ao inga tirohanga kanohi ano
hoki a ona hoa aroha. E ki aua hoki te kupu ia 1.
Hoani iii, 2. E nga hoa aroha e tamariki tatou na
Te Atua inaianei. Ko tenei e te iwi kua wehe atu
ia ia tatou. Kite atu ra ano a te ra whakawa.
WAIATA TANGI.
1. Katahi nei te aroha ka ata rangona iho.
Motumotu rikiriki te taumanawa e au.
2. He aha rawa te hau e pupuhi mai nei
He parera i tuku mai taku matua e au.
Heoi ano
No te koutou hoa
KEREOPA TE AMOHAERE POTAKA,
Waipiro Bay, East Coast.
Turakina, Oketopa 21, 1898,
Ki te Etita o Te Tiupiri.
Ehoa tena ra koutou ko o hoa E hapai nei inga
mahi o to tatou Tiupiri e tiri nei inga rongo korero
kiho tatou marae e rongo ai te iti me te rahi, kia ora
tonu koutou i raro ite maru o to tatau Ariki o Ihu-
Karaiti.
Ehoa mau etuku atu haku kupu ruarua nei ki
runga ki te Tiupiri hei tiri atu kinga marae oho tatou
motu. Aotearoa me te Waipounamu, ko nga kupu
hei tuku atu mau koia tenei. E whakahe naku mo
tetahi kupu i kitea eau iroto i tetahi oho tatou pepa ite
"Puke ki Hikurangi" Nama 15 ura mohenei waka
mo Horouta, E ki ana taua kupu e waka ano a.
Horouta ko Rongokako te Tangata oranga, A he
waka ano ha Takitimu ko Ruawharo te tangata
o runga.
Ehoa ma koia tenei nga kupu iwhakahe ai au I
runga itoku mohio me taku matau kotahi ano taua
waka, ko, Takitimu ko Horouta no muri mai ka ta-
paia hei rua ai monga Ingoa o Takitimu.
I runga ite Tareitanga ia Takitimu ka oti katahi ka
hoea i roto i Pikopikoiwhiti ka kitea i reira te tere
ote haere a Takitumu mehemea nei e horo ana ha
uta.
Heoi waiho tonu iho taua Ingoa a Horoutu ki
runga ia Takitimu ka rua ai hona Ingoa, kaati ake
mo tena.
Te rua o haku whakahe mo etahi ohaua kupu;
" ko Kurahaupo" te waka ko Kauwhataroa te kapene
o runga. Ehoa ma kaore au ite mohio ko tenei
Kauwhataroa, te kapene o runga ia Kurahaupo Engari
ha Ruatea taku tena i tino mohio ai koia te kapene
urunga ia Kurahaupo.
E hoku hoa aroha koia tenei nga kupu i maramatia
iho ai e ta koutou mokai hei whakahe maku kua oti
te whakamarama i runga ake nei.
I te tino pau katoa ai in au te whakamarama nga
waka i haere mai i Hawaiki me nga waka i noho atu
kei whakakiki inga wharangi o te Tiupiri kei kore e
uru nga korero, a ki te whakahe toku hoa ki taku
whakahe tuhia mai ki to tatau pepa kia ora
tonu koutou; me mutu ake i konei nga kapu a ta
koutou mokai hei whakaparahako iho ma ho koutou
ngakau.
Kia tau te manaaki o Ihowa kia koutou inga wa
katoa kia tika ai te haere onga korero a nga tangata
ina tae atu kia koutou.
Naku na ta koutou pononga mokai,
HARE H, POMARE.
Kopuawhare Wahi ote Mahia
Oketopa 6th 1898.
Ki te Etita o Te Tiupiri,
Tena koe Etama, E hapai na i tetaonga E orai
tenga kau mete kanohi mo hio; note mea kote tane
he mohio kite korero ienei korero, ko tana wahine
kaore emo hio kite korero ienei korero, Heireira ka-
rawe tetaringa kitana kai kite whakarongo; rite tonu
kite mea ekai ana ite kai kia ura tekopu kote take o
E na kupu aku mote nei taonga. Koia au iki ai heir
ino taonga tenei. Ehoa ma kia kaha teako io tata
u mahara kia haere irunga ite po no Heoi tearoha
mote pepa.
Ki te Etita mau
E panui tenei E whakahoki atu ana au ia koutou
whakaaro motenei taonga E ki nei koe kia Nuku hia
ake kia nui e hoa kaore au epenei ae engari kai akoe
toitu te whakaaro, kai penei kue katau tuko au ite
whakaaro anga iwi etono nei kia whakanui a tepepa;
Engari koira pea temea tika kia taia ai ekoe enei
korero kite pepa, kawhai ruma hoki kai akoe teri-
tenga o tau potiki kaite pai tenei taha E korero mai
nei koe.
Ko matau Kongo tangata ake o konei kai te mahi
ite taewa kite whenua meera atu mea hei painga
ano kite whenua.
Kamutu tenei take mote ture tena whakarongo
mai E tama E nga ta ngata Epirangi ana kia
tu koutou hei mema mote iwi takukupu hei tetino
tangata matau kia. penei to ua mohio E teiwi enei
ki ture E ora ai koutou kaua koutou heihaere
irunga itau matauranga ehara iroto ite ture.
Koia taku whakamarama atu kia awe koutou te-
tuku mai ia koutou whakaatu mai; mepenei eora ai
tatau kite kore E marama iau te take eorai tatau, kati
katau toko au itepitihana ate kotahi tanga taku mohio
kai tera teora motatou kaita ngapuhi. E kawe nei
kite pu take otenei rakau, mehemea ra hetika ko iara
teputake Hemoumou kite pooti mema motenei Pare-
mata, katu atu hemema kaore heture motaua, pe na
ratou ia tau ia tau, he iti nga mea ehinga ana kaihea
heora e kore e taea e te tangata kawe atu itana
matauranga ki taua whare heoi enei korero aku.
Ki te kai whangai o Te Tiupiri hoa tu kia kawea
atu ki te marae o nga tangata mohio utai ne atu
tenei e kue E. Waata Hipango. TUHANARETE.
|
|
17 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Nga Rongo Korero o Te
Takiwa ki Moawhango.
Oketopa 15th. 1898.
Ki te Etita o te Tiupiri
Ehoa tena koe. E noho Parekareka maina ou tar-
inga mo runga Inga Rongo korero. E hau ana mai
Inga Topito e wha o te ao. Me te Ngakau pouri ano
hoki. Mo runga i etahi onga panui. Monga aitua
tanga, o te tinana tangata. Menga aitua hoki onga
tikanga Iwhakatakotiria e nga matauranga. Onga
Rangatira nunui o te motu hei tikanga e puta mai ai
he painga ki te iwi katoa kaati tena. Ehoa panuiria
atu aku kupu ruarua ka tuhia ki Raro Ihonei
note 8 onga haora. Itenei ahiahi ano; ara 15
Oketopa, ka huihui matou ki te whare puni ara kia
Whitikaupeka Whare I Moawhango, nei ko te tino pu-
take o tamatou Huihui I taua ahiahi he whaikorero
mihi namatou kia Wire Hiraka. Me etahi atu o nga
tino tamariki Rangatira ongati Tuwharetoa I haere
tahi mai me Wire Hiraka I tona hokinga mai I Toka-
anu, Taupo. No te awatea ake o taua Rangi ano
Ratou Itae mai ai. ki Moawhango nei. Na konga
Ingoa tenei o aua tamariki I haeretahi maira I te
tira o Wire Hiraka.
Tupu P. Paurini, Mika Wakauta, Hori Maihi Te
Rangiita, W. Matotoru, Teoti Kumeroa, Utamate H.
Wharepapa, Ngonge, Korihako. Ko ratou Ingoa ten-
ei. Ehoa ma konga tino tamariki Rangatira tenei o
ngati Tuwharetoa kia mohio iana koutou Ehoa Ma
Ite putake o taku whakaatu he tino tamariki Ranga-
tira enei. Mo ngati Tuwharetoa Ipau katoa nga
whakaaro, Onga tangata katoa I taua Huihuinga
o matou ki te whaikorero mihi. Kia Ratau mo Runga
Ito Ratau ahua Rangatira tanga katahi. Mo Runga
Hoki Ite matenga oto Ratou kuia. Ara o tahuri H.
Tukino no temea konga uri tuturu hoki tenei o taua
wahine kua mate nei ara o Tahuri H. Tukino Heoi.
Na Erueti Arani I arahi ara I timata te whaikorero
i taua Huihuinga; Heoi te kau matoru nga tangata
I tuake Imuri, Itona whaikorerotanga, ki te whaikor-
ero Iroto Itaua whare. Ko te toko maha o taua Hui-
huinga tera pea i tae ki te IO. Ko Waikato hoki te
tahi ope e nohotahi ana me matou i taua wa. E
ngari katoru pea nga wiki o to Ratou taenga mai ki
Moawhango. Heoi Parekareka kauana te mahi nei
te waiata me etahi atu tikanga iputa Iroto
Inga whaikorero o taua Huihuinga he nui
ano hoki te Harakoa. Ki te Iwi Itaua po. Mo
Runga Inga whaikorero me nga waiata Kaore
Imohiotia tera eputa mai he korero e pa mai ai he
panuitanga kinga ngakau. Heoi Imuri o taua whai-
korero katoa ka panutia e Henare Peneki te puka-
puka I tukua mai e te Hiraka te Rango I Poneke.
Kia W. Hiraka ara whaka atu mai Inga korero ate
Heuheu Tukino ki te Aroaro o te komiti o te Pare
mata e noho Huihui mai nei I Poneke otira ko te
whaka pototanga tenei onga kupu mai i Roto i taua
reta e penei ana. Ko te whaikorero ate Heuheu
Tukino i te komiti o te Paremata. E tautoko ana ia
i te pire a Kingi Mahuta hai pire mo te iwi maori
e turaki ana hoki ia i te pire a te Hetana pirimia.
Na ite mutunga o te panui a Henare Peneti i taua
reta. Ka wauwau katoa nga tangata o te whare.
Mo taua reta ara ko etahi e ki ana he tito noaiho nga
korero o taua reta he ahua puhaehae pea Ihena ai
nga kupu mai a te Hiraka na ko etahi e whakapono
ana Heoi I Reira tata ano ka whakatika ake, a Ra-
pana P. te Rangihiro ki runga me te Nupepa Tiu-
piri ano i tona ringa katahi ia ka whaikupu ki te
Huihuinga whaka Rongo mai e katoa kia panuiria
atu e ahau te Tiupiri ara nga korero a Niniwa Here-
maia hai tohu kia koutou I te tika onga korero o
te reta a te Hiraka te Rango. Na ireira tata tonu ano
ka panuitia e ia te Tiupiri ara nga korero a Niniwa
otira ko te whaka Rapopoto tanga tenei o taua panui
he tika tonu te tautoko a te Heuheu i te pire a Henare
Kaihau otira kua kite Iho koutou I taua panuitanga
a Niniwa Heremaia Inga korero a te Heuheu Tukino
Ite komiti o te Paremata Heoi Imuri Iho o te panui-
tanga R. R. Rangihiroa i taua Tiupiri kore rawa he
tangata I Hamumu, otira ko te alma o nga tangata
i taua wa i ahua pouri katoa mo runga i tenei Rongo
korero, ara mo te mahi ate Heuheu Tukino kua Rere-
kenei tona tikanga Irunga i ta te Iwi Iwhakaaro ai.
Otira kei a te Heuheu Tukino ano pea e mohio ana
nga whaka marama o tana korero Ipera ai otira me-
hemea e penei tunu ana te ahua o tana korero i te
aroaro o te komiti o te Paremata menga kupu o to
panui a Niniwa Heremaia katahi hoki kapamai he
pouri nui whaka harahara ki toku ngaku. Otira hei
aha koara I maharatia mai ai te pouritanga o toku
ngakau ware rehe, Heoi ano na ta koutou mokai
Erueti Arani.
P. S. —Tena Koe E Niniwa Heremaia te kotiro
Marohirohi o Wairarapa Hei panui korero mai ki o
iwi mokai kia ora tonu koutou ko hoa wahine
Rangatira.
|
|
18 16 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
NGA WHAKAPONO.
TE HUARAHI O TE MANENE.
HE MEA WHAKARITE KI TE AHUA O TE MOEMOEA.
Ka haere tonu te korero.
KARAITIANA: Kua whakaaturia mai ki ahau e
te tangata, ko tona ingoa nei ko Te Kai kauwhau, kia
tere toku haere atu ki te keeti e hangai mai ra ki a
taua, a ka whakaaturia mai ki a taua te ara e haere
ai taua.
IWIKORE: Me haere ra taua.
A haere tahi aua raua.
TURI: Ka hoki ahau ki toku kainga; e kore ahau
e whakahoa ki enei rorirori, ki enei kua mamingatia.
Na, ka kite ahau i toku moemoea, i te hokinga o
Turi, ka haere tahi a Karaitiana me Iwikore, a ka
korerorero tahi raua, a i penei a raua korero.
KARAITIANA: Na, E Iwikore, kei te pehea koe?
Ki te koa ra ahau i te mea kua taea e ahau te ku-
kume i a koe kia haere tahi taua; Mehemea i pera te
mamae o Turi ki taku i ahau e whakaaro ana ki nga
mea whakamataku kaore nei ano e kitea; kua kore
toua whakarere i a taua i a ia i hoki nei.
IWIKORE: Na i te mea, ko taua anake enei e
haere nei, me ata whakaatu mai ano koe i nga mea
e whaia nei e taua, e me pehea e whiwhi ai taua.
KARAITIANA: Kei te marama ake enei i toku
whakaaro, engari e kore toku kaha ki te whakapuaki,
engari i te mea e hiahia ana koe, ka korerotia e ahau
i toku pukapuka.
IWIKORE: A e whakaaro ana koe, he tino pono
nga kupu o to pukapuka ?
KARAITIANA: Ae ra, he tino kupu pono. Nana
hoki aua kupu, a e kore e taea e ia te korero i te teka.
Taituha 1, 2.
IWIKORE: Ka pai, engari he aha aua mea ?
KARAITIANA: Tera he rangatiratanga e u tonu
ana ake, ake, hei kainga, a ka riro mai i a tatou he
orangatonutanga kia noho tonu ai tatou ki reira a ake,
ake. Ihaia xlv, 17. Hoani x, 27-29.
IWIKORE: Ka pai tena; a, heaha hoki nga mea?
KARAITIANA: E kore e kitea ki reira te tangi,
te aue, i te mea hoki ka murua o tatou roimata e te
Rangatira o taua kainga. Ihaia xxv, 8; Whakakit-
enga vii, 16. 17; xxi, 4.
IWIKORE: A ko wai o tatou hoa i reira?
KARAITIANA: Ka noho tahi tatou me nga
Herapima, me nga Kerupima. Ihaia vi, 2; 1 Teha-
ronika iv, 16. 17 Whakakitenga, v, 11. He. tangata
he nui nei ta piatatanga o o ratou mata Kei Teira
hoki nga mano tekau mano; o era kua tae atu nei i
mua i a tatou, kaore, nei tetahi ratou e wehi ana;
engari e aroha ana tetahi ki tetahi; he tangata
tapu; kei te haere nei ratou Me tirohanga mai o te
Atua, a e tu manakohia ana i tona aroaro, a kia poto
tenei korero, ka kite tatou i nga kaumatua he karauna
koura nei o ratou. Whakakitenga xiv, 1-5. Ka
kite hoki tatou i nga tangata i tukinotia e te ao, i
tapatapahia, i tahuna ki te ahi, i kainga e nga kirehe
mohoao, i whakatoremitia i nga moana, mo to ratou
aroha ki te Rangatira o taua kainga. Hoani xii, 25.
Kei te ora ratou i reira, a kua kakahuria ratou ki te
orangatanutanga. 2 Koriniti v, 2-5.
(Tenei ake te tino roanga o tenei korero)
Ko te pikaunga tenei a to tatou manu a
Te Tiupiri, koia tonu tenei, ko te whanui
ko te roa ona parirau koia tenei, hei
rohanga atu mona ki o koutou marae me
o koutu whare Wananga, kawe atu ai i
enei pikaunga, hei ekenga mai mo nga
pitoitoi toenga mahara, a te hunga kua
rupeke atu nei ki te po i waihotia ake nei
e ratou te pito kupu; te pito ora; te pito
aroha; kia tatou ki te hunga ora, Wai-
hoki me tenei taonga. Kei te whai ano i
muri i o ratou tapuae, kua mate waihotia
ake ko a ratou taonga, Koia ka
pono tenei kupu atu ko to tatou taonga
tenei, he taonga maori, koia ahau ka kaha
ki te kii pono atu. hei runga i nga iwi
katoa to tatou taonga, whakaotingia mai
e koutou he tikanga, ka oti na tatou.
Tirohia nga take kei te wharangi 14 me
15. Kia ora,
WAATA W. HIPANGO.
He mea Perehi e Waina me Waina, a he mea panui e
Waata Wiremu Hipango. I raro i ta mana o te Komiti
Kui o Whanganui.
NOWEMA 3, 1898.
Printed by Vine and Vine at their Registered Printing Office,
Wicksteed Place, Wanganui, and published by Waata
Wiremu Hipango, under the authority of the General
Maori Committee of Wanganui.
|
|
19 17 |
▲back to top |
|
|
20 18 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
— PAORA ME ONA HOA. —
(PAUL & Co. )
HAAPU KAKAHU I TE PITO O TE
- - PIRITI. - -
Kei au nga tino kakahu mo ia ahua
mo ia ahua, Te Huru Kaingaru,
Paraikete, Horo, nga hutu kakahu,
nga kaate.
Nga kakahu Wahine, o ia ahua.
E meiha ana au i nga hutu tino pai
rawa.
Haere mai ko nga po tenei o te
Takurua me te powhiriwhiri ano ki
te ringaringa kia whiwhi ai koe.
HUI PARAKI,
KAI HANGA WATI.
E hoko ana i nga Runi Taiman, me era atu ringi,
nga wati koura, me nga wati hiriwha, mo te
moni iti rawa.
Toku haapu ki runga rawa atu o te Pautaetae.
KURUMUPIRITI,
-KAI HANGI ROHI KEKE. —
E mohio ana nga Maori ki toku haapu kei
te taha ki Putiki.
TIMI HURU,
—PARAKUMETE. —.
Kai hanga Kaata, Paki tino pai
kaha, Kai Haeana Hoiho, Mahi
Parau. I rawahi atu o TE TIUPIRI.
F. W. IUA,
ME ONA HOA
KAI WHAKAEMI TAONGA.
HE Hutu mo nga tane, me nga tamariki. He
nui te paraikete o ia ahua. Nga hooro papa
Nga piwhi, me nga hiraka, nga Kakahu mo nga
wahi wahine, me nga Kotiro o ia ahua nga potae o
ia ahua.
Haere mai, he iti noa iho te utu.
Pataia, He tino pono tenei korero ?
KARAITIANA ME NUMANA,
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite
kite haere o tenei wa, me tango koe
i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA,
Awanui Tiriti o Whanganui.
If you want to march with the
times wear
CRITCHTON & NEWMAN'S
BOOTS.
Avenue, Wanganui
TARAMANA ME TE TAMA,
TE WHARE RINO I RARO MAI OTE
— POUTAPETA. —
Ki te hanga Whare koe! Tenei nga mea e
rite ana.
Ki te hanga taiepa koe! Tenei nga mea e
rite ana.
Ki te pupuhi manu Kararehe koe! Tenei
nga mea e rite ana.
He tangata he wahine marae koe! Tenei
nga tini tini mea e rite ana.
Hopukia te taima! I te wa e iti ana te utu mo te
moni.
J. H. TENETINI,
KAI KATIKATI MAHUNGA.
E hoko ana ahau i nga paipa mo te utu iti rawa.
he pena ano hoki mo nga tupeka Tikareti, tae noa
atu ki era atu mea.