![]() |
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 1, Number 7. 15 February 1898 |
![]() |
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Newspaper
No 7 Vol 1
TE TIUPIRI
FEBRUARY 15, 1898. WHANGANUI PEPUERE 15, 1898
SMITH & MILLWARD
FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS
AGENTS.
COAL AND PRODUCE MERCHANTS
TAUPO QUAY, WANGANUI
Telephone No 96 P. O. Box 60
TE METE ME MIRIWATE,
HE kai tukutuku taonga i runga i nga Kaipake
Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute
Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.
TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.
Nama o te Terewhono No. 96
Namama o te Poake o te Poutapeta No 60
KARAITIANA ME NUMANA.
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite
haere o tenei wa me tango koe i nga hu o
KARAITIANA ME NUMANA
Awanui Tiriti o Whanganui.
If you want to
march with the Times
wear
CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.
Avenue Wanganui
![]() |
2 contents |
▲back to top |
![]() |
3 1 |
▲back to top |
Vol. 1. ] Tuesday, February 15, 1898. Pepuere 15, 1898. [No. 7
TATAI WHAKAPAPA MAORI.
Ki te kai whakatikatika o te N. Z.
Times, Poneke. Ehoa! I wha-
kaputaia e koe he kupu-panui i
te 23 o nga ra o te marama kua
hori atu nei, no tetahi huihuinga
tohunga Pakeha, i tu ki kona. A i taua
huihuinga i puaki ia TE TIRIKIA he kupu
whakateka whakahe, mo nga tatai whakapapa
o era atu whakatupuranga o te iwi Maori. Ko
tana ki tenei, ara—" I runga i te ata ritenga !
tatai korero, ko nga whakahekehekenga o
ko tata atu o nga whakatupuranga e ora nei
inaianei, ki tana, e tino he katoa ana, a e kore
rawa nei e taea te whakapono. " Pai noa atu
kia whai whakaaro ake a TE TIRIKI mo tenei,
me era atu take hoki, erangi mehemea ka
ki ia tuturutia te kupu i runga i te mahi
kawenga tohungatanga, penei me tenei,
me hangai pu atu taua ki, ki runga ki te tino
tikanga o te mea e ata mohiotia ana. Na, ki
au, ano ina kahore i pena tenei, wai hoki i
pouri rawa ai au, ka maha nga tau i mahi
nui ai a TE TIRIKIA ki te hanga, ki te tuhi, ki
te tai hoki, i te tu o te Reo, me nga Tatai—
korero o te iwi Maori, a tera e pohehe te
tokomaha, kua tohungatia, a ka ata whakatika
marire ki tana, haunga ia nga mea mohio,
erangi te nuinga atu, nga mea e titiro mai
nei ki te iwi Maori, me te whakamiharo noa
nei, i pehea ra tenei iwi i tangata whenuatia
ai ki Aotearoa nei ? Ko tenei e pa, ki te pai
mai koe, kia mahi tahi taua, a ko te " Poly-
nesian Journal" hei kai-taka-waenga, ka ata
whakakitea e au, he whakapapa e takoto tika
mai ana i tona takotoranga o te kotahi mano
tau pea, atu inaianei, no ki te whakaaro iho,
kahore enei tau i tutata rawa mai ki enei ra,
erangi e kaha ana te rere whaka-te-po.
Erua rawa nga ara whakahekeheke,
TUATAHI,
Maori Hamoa Mooriori
Ngaiwharikia Ahi Tiki
Taraiangoa Ta
Toi Te Huatahi Tai Toi
Ruarangi Rikatangi
Rauru Rauhi Rauru
Whatonga Atonga Hatonga
Na, ka ata kitea iho te tino tauritenga o te
nohonohoanga me nga ingoa o enei tupuna
o te iwi Maori, me te iwi o Hamoa (i Hawai)
ko te reo anake o te Hamoa i takoto ke, no
muri mai nei pea to ratou tu reo, no te piri-
piringa mai o era iwi reo-rere-ke, o ratou hoa
tutata, o te uru. Ki te whakahekeheke mai
nga Tahuhu na kia puta, ko te aronga kei te
wha-te-kau nga whakatupuranga, neke ake
etahi, neke iho etahi. Na, mehemea e tika
ana kia kiia e rua-te-kau ma-rima nga tau o
tenei hanga o te whakatupuranga, ka kotahi te
mano tau o tena wa tatai-whakapapa-korero
o te iwi Maori, me te rite pu ki te tatai o tera
wehenga o ratou i Hamoa, tetahi hoki ko ta
nga Mooriori, he aha koa rite tahi to ratou
wehenga atu i Aotearoa nei ki to nga Hamua,
ko tana whakapapa kotahi ano, ina hoki te
ahua rite. Ko tetahi ara nei na, i heke iho
i ano i te taha ki tera ra: —
i TUARUA.
Maori Rarotonga Tahiti
Moitiiti Moeitiiti Moitiiti
Merekaraka Moerekareka Moeterearea
Morakitu Moemetua
i Mouriuri Moeterauri Moeterauri
i Whiro Iro Hiro
Marama Marama
Ka kitea iho nei te ata hangaitanga o enei
whakapapa a te Maori, tae atu ki o Te Raro-
tonga, a tae atu ki o tahiti, ka ata Mohiotia
iho, he wa kotahi. He ara kotahi to enei iwi
me enei tupuna, me nga ara korero hoki,
kotahi tonu.
Kaati noapea, ki te mea ka hiahia tatou kia
tirotirohia he wa i ko atu i ena, tenei ano nei
![]() |
4 2 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Feb. 15, 1898. [2] Te Tiupiri, Pepuere 15, 1898.
kahore i hoki iho i te rua te kau whakatupu-
ranga, na ka rima atu enei rau tau, huihui
katoa kotahi mano e rima rau nga tau, atu o
naianei, tena i ana: —
MAORI. HAWAI.
Kai-Tangata Ai-Kanaka
Punganui Hema Punaimua Hema
Tawhaki Kahai
Wahieroa Wahieloa
Rata Laka
He aha koa tena wa tino matara, ko te reo
anake i ahua kotiti, ko nga ara whakapapa ia,
o enei iwi e rua-tino rite pu. O tona wehenga
mai i enei, ka maha nga rau tau, i te kare nui
o nga wai o te moana e takoto mai nei, i nga
rohe e kore nei e tika kia mahia e te whakaaro
i runga i nga papa o nga kai puke Pakeha e
kekeri haere nei nei i te mahi o tenei hanga o
Te Waro rawa ko te Mamaha, erangi me
whakaaro marire ano i runga i te tikanga o te
Tiwai-waka a te Maori, me tona tu tere ano.
Ko tenei, na te mohio atu ki to whakaaro-utu
ki nga wharangi o to taonga, i kore ai e o atu
etahi korero o nga mahi a aua Tupuna, ko
ana korero e mohiotia nuiti ana i Aotearoa
nei, a tae atu ki era moutere, me era wehe-
whenga o te iwi, e noho mai nei i Tongatapu
Me Ruawhiti, Te Tonga tai tapu. I aha koa
hoki te mea atu whakarapopoto ano, e tuma-
nako atu ana au, kua ea noa ano i kona te ki
nei na; —"Irunga He ata ritenga tatai korero
ko nga whakahekehekenga o ko tata atu o
nga whakatupuranga e ora nei inaianei, e tino
he katoa ana, a e kore rawa nei e taea te
whakapono. " He tika ano nga whakahuahua
maha, ki tetahi ara whakapapa, he tokoiti, a
ki tetahi ara he Toko-maha rawa, hei aha koa
tena i te mea e marama tonu ana te aronga,
nga wehewehenga, me nga okiokinga, a kei
nga korero menga tikanga te ata mohiotia ai.
Na, he kupu ke tenei, me whai mahara tonu
te tangata, me ka tahuri kite mahi i nga tatai
me nga ara-korero o te iwi Maori, te take, ko
aia tangata-wahine ranei, e noho mai ana i te
ra whakapapa, tena tonu nga korero mo tee
taha kia ia. E pena tonu ana te tu o nga
tatai korero a te Maori, kei nga mahi. Me
nga tikanga, me nga whakahaere o ia tangata,
o ia whakatupuranga, kei nga ingoa, me nga
tapa tapanga, o te whanautanga, o te ahatanga
te tino mohiotia ai etahi, a he mea ano, he
tino tikanga nui, kei tena mea, kei te ingoa e
e tau mai ana.
Ahakoa i whakaharahara te Putake korero,
a tona whanuitanga kei te ki-wa-nuku, me te
Ki-wa-rangi, te mau i nga tahere araarki o
Aitua, o Rua-Tupuna, o Ru Ta Maunga,
Huriwhenua, me nga Kopuapuanga o Papa-
tu-a nuku, e takoto marama tonu ana i te
Pu-te-rei o te Tohunga-Ariki (o nga whaka-
tupuranga o mua tata ake i a tatou nei) nga
tikanga i hangaia mai ai i te Po mai, Te Rangi,
Te Ao, A Papa-tu-a-nuku, me te tatai katoa
o te Rangi-ote-ao-o te Po, Te Koha kura
wananga, a ona matua, a ona Tupuna, tuku
iho ki a ia. I oti tonu i a ia te whakamarama
te kunenga me te hurihuringa keukeunga o te
Pu, te Pu-au, te Pu-whe -tongi, o tau, o tau-tau
o tau-piri, o tau-toro, te ahua o te whare i noho
ai, me nga Ariki o roto; i oti ia ia te whaka-
haere nga tatai o te ao, o te Po, kauwhauati
ana e ia te ruirui nga, te horahoranga e Tane,
o nga whetu ki a Rangi, o ratou tatai, o ratou
mahi, o ratou tikanga, me nga turei-o-te-Rangi,
a Herenuku a Hererangi, nga Pou o te Rangi
o te whenua, i moiri ake ai ena hanga, me te
awhio haere tonu i o ratou na takiwa; whai-
tohu ake ai a ia ki nga-wha o te atua o Rangi,
ka ki ake ai, e whakataitaha haere katoa ana
ano hoki ena; i ki Marire ake a ia, e hanga
houtia mai ana he Ao-hou i ko noa atu o " Te
ika-o-te-Rangi. " I na hoki i puta-a-uira mai
a Rehua i te Rua o Tamarereti a tau rawa mai
i te takiwa e nohoia mai nei; ko te ki-tuturu
ake a ia ko nga hanga katoa e kitea ake nei
ona whai-ahuatanga, e heke katoa atu, ana te
rere, e hoki katoa atu ana ki te Po, ki tona
taunga tuturu ano, i te hoahoanga a Te kahui-
kore; I whanau mai te tangata i tona whaea-
tupuna i a Papa, koia ia ka hoki atu ai ano
kia ia, ko te Tinana o te tangata te whare o
tona Wairua, ko te Wairua te whare o te Ha-
mano o te tinana, whai hoki, e hara i te mea,
me mate ngatahi atu te Wairua, me teha-mano
o te Wairua. Ka huri a ia ki te ara tangata
![]() |
5 3 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Feb. 15, 1898. [3] Te Tiupiri, Pepuere 15, 1898.
nei, ko te ki ia e ia, no aua noa atu ka
tangata-whenuatia ona Tupuna ki Te-ika-a-
maui-nei, (mo te Ara-tu-whenua tenei kupu, i
uranga ai, ko Te Kahui maunga. Me Te
Kuhuikapua). Ko te tino o taua whenua i
horoa whakareretia atu e te Ru-horo-whenua-
ta-maunga, mate iko ai te nuinga o te iwi,
ngaro tonu atu a wharekura ma, Papakura ma,
Nga Pu. nga take me te tuturu kura-wananga,
nga taonga nunui katoa o mua. Ko nga tohu
o taua whenua, koia kei nga moutere e pae
mai nei i Te Pari-tai-tonga, ko Hawaiki, ko
Tongatapu, ko Tongarerewa, ka tonga uru, ko
Tongawhiti, ko Tawhiti, ko Whiti, ko Kuparu,
ko Wawau-atea, ko Rangiateo, ko
Hamua, ko Maunu, ko Manono, ko Aromanga
Tane, ko Aromanga-wahine, ko Pakura, ko
Tawara, ko Tutuhira, ko Rarotonga, ko
Amanaia, ko Waerota, ko Tokerau, ko
Aorangi, ko Matatera, ko Parohenga, na ko
Te Nukuroa, (no Aotearoa nei). Muri iho o
taua koronga-whenua i te mahi a Te Tupua,
eke rawa ake nei ki Aotearoa, na, kua ngaro
ngaro atu ano etahi o nga Moutere, a kua Ea-
ea ake ano etahi. Haere nei, haere nei, na
wai, a, ka torotorona mai ano Te Mukuroa
nei, Rokohanga mai, ko nga morehu, e noho
oho noa-iho, a kote tuhono-tanga ano ia o
enei iwi i ana rote ano ona mata iho. Mai i
tena, i torotorona tonutia mai konei, e era
wehewehenga o nga Moutere, a, i heke atu
ano etahi i komei, kite toro atu i o reira; ko
nga tira whakamutunga mai, i u mai ki konei
i era whakatupuranga, kotahi te kau ma waru
atu. Ko ia nei, e mara! etahi o nga take ara
whakahaere o tenei iwi, tena atu te pae nei,
te roanga atu o nga kupu whakamarama. He
kupu whakamutunga ake tenei, tera ano, kite
mea ka ata whakahonohonoa mariretia, ki
runga ano kite tikanga, nga ara me nga tatai
o te iwi Maori, o tua mai, ka waitohungia a
ponotia ki kona te tino tikanga o tenei mea o
" Te Putaketanga mai, o tenei hanga, o te
Tangata, "
NA HARK HONGI,
Te Hawera, Taranaki.
(He mea whakamaori mai i to te reo Pakeha,
whaka-utua atu ai, taua kupu a TE TIRIKIA,
whakatere mo nga tataiwhakapapa a te iwi
Maori, H. H. )
N. Z. AMATEUR ATHLETIC & CYCLING
CHAMPIONSHIP MEETING.
OFFICIAL WELCOME TO THE VISITORS.
\_\_\_
On Wednesday last, at noon, His Worship the
Mayor and a large representative number of fellow
I town people including Mr G. Carson, M. H. R., Mr
i W. Empson, and Major Kemp, assembled at the
I Borough Council Chambers to award a welcome to
the visiting Athletics and Cyclists.
His Worship, in appropriate words, welcomed
with pleasure the visitors on behalf of the people of
Whanganui. After Mr Carson and Mr Empson
expressed the pleasure they felt at giving the visitors a
hearty welcome, Major Kemp, who was received with
prolonged applause and whose address was inter.
preted by Mr Goffe, said he was very pleased indeed
to be able to welcome the Australian and N. Z.
representatives, who had come to try their skill and
prove their worth in our park. This reserve was a
place of great note as in olden times great fights had
taken place on it, but since the advent of the Europe-
ans it had been made it into a pleasure resort
he cordially welcomed them to the fairy land oi
N. Z. and thought they would have a very hard job
to beat the Whanganui boys. He especially welcomed
! the Maori representative, young Hori Eruera of
i Auckland, and hoped he would come out vigorous
in the events he was competing in.
After His Worship had been thanked by the
visitors for the cordial welcome awarded them, three
hearty cheers were given for the visitors who
responded for the mayor and people of Wanganui.
FIRST DAY.
The above sports were opened on Thursday last,
the attendance of spectators being estimated at 3000
! or 3500. The two day's receipts amounted to £450
which speaks volumes for the management com-
mittee. A more picturesque sight has seldom been
seen as was presented to us on that memorable day;
the hill partly surrounding the beautiful course being
well packed with spectators, and, if well clothed,
healthy and happy looking people goes to prove
success both as sporting inhabitants and as to success
attending our town and surrounding districts, well,
all we can say is, it was written on every face.
It struck the writer how different the aspect of the
present day to his early recollections of the same
spot, when instead of harmony and rejoicing as the
present day shows, it is to be remembered by the in-
habitants of the early sixties, when poor Tommy
Atkins was compelled to accomplish the monotonous
task of serving his term of punishment with knap-
sack and shot drill. It was really a treat to place
one's eyes on such splendidly made men as the
majority of the competitions. Real gold form
![]() |
6 4 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, February 15, 1898. [4] Te Tiupiri, Pepuere 15, 1898.
shown and the utmost good feeling prevailed. The
committee of management are to be congratulated
on the punctuality and good order displayed. The
only feature of an unpleasant nature to in any way
tend to mar the sports was the unfortunate accident
which befel Castles of Wellington, who came down,
breaking his collarbone; medical assistance was
speedily at hand resulting in the patient being re-
moved to the Hospital. Thompson's spill in the 10
mile bike race was a great disappointment, as it was
fully expected another score for Whanganui would
be registered, and, judging by his form and con-
sistent generalship his chances were good. The
Garrison Band enlivened the proceedings in their
usual masterly style.
UP-RIVER EXCURSION.
The evening up-river Excursion was very much
enjoyed by the visitors as well as a good number of
the general public, the Manuwai being well packed.
SECOND DAY'S GATHERING.
The second day, like the first, was a decided
success, although heavy rain fell during the night
and early morning, " Old Sol " probably expecting
blessing or otherwise, threw his welcome smile o'er
the scene. The track was in capital order
The Auckland boys proved themselves of the right
grit. Probably, if A. Holder had been in good
enough health to compete on the second day Whan-
ganui might have stood higher as regards the points
HONOUR TO WHOM HONOUR IS DUE.
Is there anything under the sun could show a more
manly and sportsman-like feature than was displayed
by those competing in the 25 mile bike race when
an unfortunate break-down happened; there was
proof positive when the whole of the competitors
waited for the fallen to re-mount on their own bikes
or borrowed others in order to give them every
opportunity of a fair " go. " More power tu you.
You have not only proved yourselves thorough and
honourable sportsmen, but your action is an example
worthy of world-wide emulation.
PRESENTING THE BANNER.
At the conclusion of the events the Auckland
team were presented with the Banner by Mrs
Empson, midst loud cheering.
THE SMOKE CONCERT
was a great success, fully 160 being present. Many
were the compliments paid to His Worship the
Mayor and inhabitants of Whanganui for their
kindly feeling towards the visitors.
We sum the whole up by saying it has never
been our pleasure to meet such a manly and sports-
men-like lot of men. We feel sure we express
public feeling that, when they again honour us with
a further visit, the same hearty welcome will be
extended to them.
WHAKAMAHARATANGA.
E pouri ana matau mo te korenga, e uru o
nga whai korero, a te mea o te taone, me ona
hoa. me meiha keepa, me nga takaro i tenei
, putanga o te pepa nei. E ngari mo tetahi
putanga o te pepa nei taia ai.
Correspondence.
Whangapoua,
Hanuere 17th, 1898
KITE komiti o TE TIUPIRI Nupepa of Whang-
anui. Tena koutou.
Kua tae mai ta koutou pepa kiau, he nui
toku Hari me toku koa, i toku kitenga. Kua
whai pepa tatou hei whakaatu inga aitua epamai ana
ki etehi takiwa o to tatou motu, hei whakaatuhoki i
nga rongo korero ote ao, hei whakaatu hoki inga
whakaaro o etahi tangata whai whakaaro o tatou,
monga tikanga e mahia ana i waenga nui inga iwi
Heoi ra ehoa ma kia kaha te whakahaere i nga
tikanga e o ra ai te pepa, e tupu ai hei taonga. Kua
nui nga whaka arahanga nupepa ate iwi Maori i nga
tau maha kua mahue ake nei ki muri, heoi kua kitea
tona take mai o te mate.
1. —He kore note iwi Maori a ngakaunui kite
tango nupepa maratou kia whai moni ai te
pepa, hei tango inga mea katoa e mau ai te o
ra ki te pepa meona kai mahi meona kai wha-
kahaere.
2. Konga kai mahi o te pepa, he whakanui i to
ratou utu i te tuatahi tonu, i te waa ka ore
ano te pepa i whai moni.
3. Konga kai whakahaere o te pepa e pau ana
ia ratou, nga moni o te nupepa, mo etehi mahi
a ratou i waho.
4. Kotenei iwi kote Maori, kotahi te tangata
etango nupepa ana o te kainga kotahi kamutu
te korero ate tangata mana te te pepa, kaha-
[ ere atu te tahi tangata o to ratou kainga ano
kamea atu, ehoa homai kiau to pepa hei tiro-
tiro ake, kahoatu, heoi kua kite kua rongo ia i
era korero, kapera tonu te mahi inga putanga
katoa ote pepa ki tana tangata.
Koia tenei ngahua nui e whakamate mate
nei inga nupepa ate iwi Maori. Kua kore
• ana te tangata e tango i e tahi pepa maratou
ake kote hiahia ote tangata me puta noa mai
he pepa kaua ia e utu i tetehi pepa mana.
H. P, M
![]() |
7 5 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, Feb. 15, 1898. [5] Te Tiupiri, Pepuere 15, 1898.
Heoi ra irunga i enei kia mahara kia whai whaka-
aro, kite titiro hua nui hoou motena oatatou
taonga kia tiki ai te ora.
Kua kite iho ahau i roto i te pepa nei i te panga
o te Aitua kia Porokoru Patapu me Ngatoka
heoi Kanui te pouri iho monga aitua pene
te Ahua ehoa e Porokoru tena koe enoho
maina iroto i te pouri mo tau kotiro kua
tangohia atu na i akoe e Aitua te ringa kaha
i te ao kua riro i a kite Kainga Tuturu Konga
tangata tena i kiia nei e te Karaiti Tukua atu
kia ia nga tamariki nonohi moratou hoki te
Rangatiratanga o te Rangi hei whakanga.
wari kau tenei kupu mote mamae ote nga-
kau onga matua i runga i te mea kaore he
huanui i te ao nei hei wha kahoki mai kiarite
kingara i mua atu ote 25 o Tihema ehoa tena
koe metou hoa.
H. Mangakahia,
Ehoa ma e te Komiti o TE TIUPIRI katango nu-
pepa ahau mote tau katukua atue te moni, ate wai e
panuitia ai.
H. Mangakahia.
KAITEKATEKA,
Ngatauewaru, 1st Hune, 1897.
Nga Ture o te komiti o Hinerangi mo te rohe
ake o Harmua.
Ture 1. —Kite patu te taane i taana wahine, te
wahine ranei i taana taane, ko te paina 2 6.
2. —Kau a nga tangata taane, wahine, tamariki e
mau korero parau, whakakino ingoa tangata, ka
painatia 2.
. 3. —Kaua rawa nga tangata taane, wahine, tama-
riki ranei, e haere haurangi ki roto i te whare korero
o Hinerangi. Ka painatia ki te 2 6.
4. —Kite mau te Puremu o te tangata moe wahine,
o te wahine moe taane, taka kau ranei. Ka painatia,
ma te whakawa e whakatau te utu.
5. —Kite whakarere te taane te wahine i taana
wahine, i taana Taane. Ka painatia, ma te whakawa
e whakatau te utu.
6. —Kau a te wahine, te taane ranei, nga tamariki
kua whai whakaaro nei. E kanga ki tetahi tangata.
Kanga tuturu, Kanga pokanoa, takaro ranei. Ka
painatia, ma te whakawa e whakatau te utu.
7. —Kau a te Potae o te tangata e mau ina haere
ki roto i te whare korero o Hinerangi, te kaipaipa
ranei, ka painatia kite utu 1.
8. —Me ako nga wahine ki te raranga whariki, me
nga wahine tai tamariki, ki te whakapai marae, me
te karanga manuhiri, tangata haere noa ranei.
9. —Me ako katoa nga wahine ki te whatu kakahu
maori, aha koa wahine mohio, kore ranei.
10. —Ko te pire kohi moni e 2 hereni ma te
tangata i roto i te tau.
I te huihuinga tua rima o te komiti o Hinerangi i
te 30 Hurae 97. Ko nga ture i oti i tenei nohoanga
o te komiti, ko te tekiona 4, 5, 6, i whakaotia i te
nohoanga o te komiti ki te whangai i te 25 onga ra
o Hune. Kua paahitia ma te whakawa e whakatau
te utu, a ko te tekiona 7, S, 11, 12, 13, 14, kua
paahitia enei take takotoa e te komiti o Hinerangi
me te komiti o te iwi nui tonu o Hamua.
E te Etita ote tiupiri tuku atu enei take ki roto
i te Tiupiri ki te marama iho.
HARAPAKI TAMAIWHAKAKITEA,
Mahitaone, Wairarapa.
28 1 98.
Putiki, Whanganui.
KI TE ETITA o TE TIUPIRI.
Tena koe, me nga mema honore o te Kamupene i
roto i te tau hou o to tatau Ariki 1898, ma te runga
rawa koutou e manaki, e tautoko, kia kaha ai koutou,
ki te whakahaere i nga tikanga, e puta ai ta tatau
tamaiti a Tiupiri, hei kawe, hei panui atu i nga
putea onga iwi e rua puta noa i Aotearoa, i te Wai-
pounamu.
Na tenei kua kite iho ahau i te Reta a Niniwa
Heremaia o te 22 Hanuere i te pepa No. 5 nei, e
whakaatu mai ana i ona whakaaro ki nga komiti
wahine, kia haere ki te Hui a Kingi Mahuta Potatau,
ka tu maira ki Waikato a te 22 o Maehe e heke iho
nei.
Na ko taku whakaaro mo tenei, i runga i taku ata
whiriwhiri i aua kupu a Niniwa.
1. painoatu nga wahine rangatira, kia haere ki
taua Hui, Kia kite whenua, kia kite tangata kati i
enei.
2. —Ko te whakapuaki kupu i roto i nga Hui pera
o tatau, kaua tera. No te mea kua whiriwhiria nga
mema u te kotahi tanga hei minita mo te whare
ariki, me te whare o raro o te Paremata maori, ko
ratau nga tangata tika mo taua mahi, mo te whaka-
puaki kupu i nga Hui pera I te mea hoki ko ratau
te mangai o te iwi nui tonu.
3. —A, maratau e whakatakoto ki te aroaro o nga
whare e rua, onga komiti hoki e rua o te Kotahi-
tanga.
4. —Na, hei reira koe, e ia mema wahine, e ia
mema wahine whakatakoto ai i taua whakaaro i kite
ai, mo nga take i mauria mai o taua Hui.
5. —Na, mo tenei kupu ano o taua reta. Na
koutou nga taonga i whakatakoto ki te aroaro o te
kotahitanga, heoi taku me oku komiti wahine he
tautoko.
6. —Ko taku mo tenei, kaoae ano i tae ki te ra e
tuwhera ai toku aperira, hei reira taku hoa mohia ai,
kua ngoikore ranei te tai hauaru ki oku taonga i
whakatakoria nei e au kite aroaro o te kotahitanga,
kaore ranei.
![]() |
8 6 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, February 15, 1898. [6] Te Tiupiri, Pepuere 15, 1898.
7. —Ko taku whakaaro hoki kia oti rawa ia tatau,
ki roto i ta tatau putea whakairo, ka, tahi tatau ka
kaha ki te korero ki waho. Kati rawa aku kupu
koi atete i nga wharangi o te TIUPIRI.
NA WIKITORIA TUMUA.
He whakamahatanga tena ki
nga mema katoa o tenei kamupene,
me te komiti toko 7. Ara, te korama
o taua komiti o te kamupene o te
TIUPIRI Nupepa o Whanganui nei.
I, ia Hatarei ia Hatarei, ka noho te
komiti toko 7. Neke ake ranei nga
mema, ki te whaka haere i nga
mahi mo te Nupepa nei. Na kaua
koutou nga memea o tenei kamupene
e noho ana i te taone nei, e ngaro i
i taua ra, kei te Tari, o te TIUPIRI
te huihuinga mo te komiti. Ko te
Haora 10 a. m. o te ata. Na i te
mutunga o te toru marama tuatahi
timata mai i te 4 Hanuere ki te 4, o
aper ra, ka huihui katoa mai nga
mema e 24, o tenei Kamupene ki
taua Tari o te TIUPIRI, Ko reira
whakamaramatia atu ai nga kaute ka-
toa ote TIUPIRI, nga moni i puta mai,
nga moni i pau i runga i nga i
mahi o te pepa nei, nga moni i toe
ki te ringa o nga kaitiaki moni o
tenei Kamupene. Me era atu tika-
nga e hiahia tiana, kia whakaarotia
hei painga mo tenei Nupepa. I,
muri o era mahi kua kia ake nei, ka
panuitia nga mema tuturu o tenei
kamupene. Ka panuitia hoki nga
ingoa onga tangata katoa i tango
nupepa o te Tiupiri, nga mea i utu,
nga mea kaore ano i tae mai nga
moni. Na koi ngaro atu koutou i
taua ra, koi whakataua e nga mea i
hui mai, te mea he. A, ka ngaro te
mea tika, e ora ai tatau, me te taonga i
o nga iwi o te ao.
Tiamana o te Komiti.
KO TE PUREI WAKA.
Ka tu Ki Whanganui a te 17th onga ra o Maehe,
1898.
NOA MEMA o TE KOMITI.
Meiha......... Tumuaki
Teone Peeti...... Tiamana
Ru Reweti...... Hekeretari
Hoori Pukehika Nga Tiaki Moni
Pene Erueti
Takarangi Mete Kingi Nga Tiati
W. S. Kaawhe
Teone Peeti
T. C. Teone Nga Kai Taati
Rangitahua Hoani Papita
Reone Maungaroa Ihaka Rerekura
Te Keepa Tahukumutia Potatau Rangiwaiata
Riwai Pohe te Wharemate
Te Rangihuatau Himu Materoa
Hone Potaka Tohiora Pirato
Te Aohau Niketini W. W. Hipango
Raihania Takapa Whatarangi Teka
J. Handley Porokoru Patapu
NGA PUREI.
1. —AOTEAROA CHAMPIONSHIP.
(2 miles).
Mo nga waka katoa o Aotearoa me te Waipounamu
Kaua e iti iho nga tangata hoe i te rua tekau ki
runga ki te waka kotahi. Mo nga tane anake, e rua
maero.
Ma te waka wiini £15 o o
„ hekana 300
11. —WAINUIARUA CHAMPIONSHIP.
(1½ miles).
Mo nga waka katoa o Aotearoa me te Waipounamu.
Kaua e iti iho nga kai hoe i te tekau marima hi
runga i te waka kotahi, mo nga wahine anake.
Kotahi maero me te hawhe.
Ma te waka wiini £10 o o
„ hekana 206
III. —MOUTOA HANIKAPU.
Mo nga Hoki.
Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake i te
tekau nga kai hoe, ki runga i te waka kotahi; mo
nga tane anake, e rua raima.
Ma te waka wiini £— — —
„,, hekana — — —
IV. —TIUPIRI HANIKAPU.
Mo nga Hoi i.
Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake
nga kai hoe, ki runga ki te waka kotahi, mo
nga wahine anake, e rua rauna.
Ma te waka wiini £— — —
.,,, hekana — — —
![]() |
9 7 |
▲back to top |
The Jubilee, Tuesday, February 15, 1898 [7] Te Tiupiri, Pepuere 15, 1898
V. —PUREI PEKE TAIEPA No. 1.
Mo nga waka katoa, ahakoa e hia tangata ki runga i
te waka kotahi. E rua nga taiepa e peke ai. E rua
rauna. Mo nga tane, me nga wahine.
Ma te waka wiini £— — —
VI. —PUREI MA NGA TAMARIKI TAANE.
Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake nga kai
hoe i te tekau, ki runga ki te waka kotahi, e rua rauna.
Ma te waka wiini £— — —
„ „ hekana £— — —
VII. —PUREI PEKE TAIEPA No. 2.
Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake i te rua
tangata, ki runga ki te waka kotahi. E rua rauna.
Ma te waka wiini £— — —
„ „ hekana — — —
VIII. —PUREI MA NGA TAMARIKI WAHINE.
Mo nga waka katoa, engari kaua e neke ake nga kai
hoe i te tekau, ki runga ki te waka kotahi e rau rauna.
Ma te waka wiini £— — —
„ „ hekana — — —
IX. —PUREI MO NGA WAKA WAHINE.
Kaore i tango moni.
Ahakoa waka nunui, ahakoa waka ririki, e rua rauna.
Ma te waka wiini £— — —
„ „ hekana — — —
NGA TURE.
1. Ka tuhera enei Purei katoa, ki nga waka katoa
o Aotearoa me te Waipounamu.
3. Ka tuhera tonu enei Purei mo te Whakauru
nga waka, a tae noa ki te 17th onga ra o Maehe.
4. Ki te kore e tae ki toru nga waka e whakaurua
ki roto ki nga Purei katoa, e kore e tu tena Purei,
engari e pai ana kia neke atu.
5. Kaore he utu mo te whakaurunga onga waka,
o ia Purei, o ia Purei.
Ko tenei enga Iwi, enga
Hapu enga tangata katoa;
kia takatu mai o koutou
whakaaro, ki te tautoko,
ki te hapai i to tatou ra.
Na Teone Peeti,
Tiamana.
Ru Reweti,
Hon. Hekeretari.
EHIAHIATIA ANA KIA MOHIOTIA.
TIMIHANA AHIRAINA.
Rongoa Huango. Na e hiahia ana ahau ki te
whakaputa i te rongoa i runga ake nei, mo te utu
iti kia ahei ai nga tangata e pangia ana e taua mate
te tiki atu i te Tari o te " Tiupiri, " ia Kitini, tiaki
rongoa o Whanganui ranei.
TIMIHANA TANGATA,
HANGA RONGOA,
WHAKAMAHARATANGA.
Me tuku mai e nga tangata e hiahia ana
kite tango pepa taane wahine ranei a ratau
reta, waea ranei, a ka tukua atu te pepa nei.
A kia marama te whakaatu mai o te ingoa o
te tangata o te. kainga o te Poohi kia tika ai
te tae atu o te pepa. Engari koi wareware
kite o te potiki nei, e ora ai te haere atu kite
whaka rite i to tono mai.
Tiamana o te
Kamupene o TE TIUPIRI.
WHAKAMAHARATANGA
Powhiritia mai te tamaiti
ki o koutou kainga ko te kai
mana i te ono mararoa 7/6; I
te tau, 12/6. Mo te kawhenata
kotahi o te ono marama 10/6; mo
te tau 21/. Mo nga panui taonga
hoko, kite, ngaro, me era atu panui
e utua nei, kei te utu a nga Nupepa
te ritenga utu, mo nga ahua tangata
nei 12/6 mau ano te ahua, engari kia
pai te ahua he tuku mai.
NOTICE.
Welcome our child to your
respective settlements. The
necessary money for our new
child is 7/6 per quarter, or 12/6 per
annum; for half-yearly bound num-
bers of our child 10/6 or £ 1 is per
annum. For all advertisements the
charges are on the same scale as
European newspapers. Persons
desirous of having their photo printed
in our child can do so by forwarding
their card. The charges altogether
is 12/6, the block being their own
private property. It is particularly
requested that a first class photo be
forwarded in order to give satisfac-
tion.
![]() |
10 8 |
▲back to top |
The Jubilee. Tuesday, February 15. 1898. [8] Te Tiupiri, Pepuere 15, 1898
W. BEAUMONT,
PLUMBER AND TINSMITH.
WANGANUI, OPPOSITE RAILWAY STREET.
Water Tanks, Spouting and Ridging in Stock.
Makers of all kinds of Tinware. Boilers and Dairy
Utensils, Lanterns, etc.
W. POUMATA, i
Kai mahi Korere Wai, mahi Keena, me era atu
mea pera.
Kei Konei nga taika wai, Korere Wai, me nga tahu
whare haeana, me nga mea hanga onga mea katoa
e mahia ana Paera horoi, me nga taonga mo te
mahi Pieri mahi Pota, mahi Ratana me era atu mea.
Kei tawahi ake o te rerewe o Whanganui.
McMASTERS & SHALDERS,
DRAPERS & CLOTHIERS,
NEXT
W. HOGGS, BAKER.
MAKI MAHITA ME HOROHI,
He nui te taonga Kakahu, me nga Kakahu kua oti
te tui mo te tangata.
Kei ko atu taku whare ia
W. OKHA, PEKA ROHIRA
J. L. TIWIHANA,
(Tiemi mititi. )
TANGATA whakamine taonga kai katoa o ia
ahua o ia ahua mo te utu iti, kia mahara tonu
koutou kite wahi e tu nei taku toa kei te koki tonu o
Ritiwe Tiriti, me Wikitere Tiriti o Whanganui.
J. L. STEVENSON.
Full Stocks of
GROCERIES, and Produce of Every Description
at Lowest Prices.
Note the address: Corner of Ridgway Street and
Wicksteed Place. I
F. KOURAMANA.
TANGATA hokohoko taonga tuarua kua oti te
X kakahu te mahi oia ahua oia ahua me te hoko
mai ano i nga mea katoa aha koa heaha heaha
mai i te ngira tae atu ki te haika.
Whanganui.
F. COLEMAN,
DEALER,... Whanganui.
Aways in aorkl second-hand goods of every des-
cription. I buy anything from a needle to an
skct tocn -
A. THOMPSON,
HORSESHOER AND BLACKSMITH,
Ploughs always on Hand.
RIDGWAY STREET, WANGANUI.
A. TAMIHANA,
He Paraki mete ahau Haeana Hoiho, kei
takau ringa nga Parau o
ia ahua e mau ana.
Mehe mea e hiahia ana koe ki te Pia pai
UI MAI
KIA KIPA ME ONA HOA.
KEI a matau nga tino pia patara nei Poata pia
he mea patara. Ko tenei whara he whare
tawhito note tai hau auru o tenei motu, ko nga pia
i roto i te Patara i riro i enei te Paraihe tuatahi o
te whare whakakitekite nui o Amarika i te ao
katoa.
RITIWE TIRITI WHARE MAHI PIA, WHANGANUI.
WHETAHORO
Nga Ruma Kainga kei koutou o Kamana ma
RITIWE TIRITI O WHANGANUI.
Nga Kainga 1/- hereni mo te tainga kotahi, he nu
te purotu of nga hua rakau, me nga keke,
me nga rare.
IF YOU WANT PURE MALT LIQUOR
ASK FOR GIBBS & CO. 'S PRIZE ALE
AND STOUT.
The oldest Brewing Establishment on the Wes
Coast of this Island.
First Prize for Bottled Ales at Centennial Exhibit
tion against the World.
GIBBS & CO.,
RIDGWAY BREWERY, WANGANUI.
•PIRIHITARA ME KORUMANA,
POIHA Monga Whanau Kotoa.
Wikitoria Awanui, Whanganui.
BRISTOL AND COLEMAN,
FAMILY BUTCHERS
Victoria Avenue, Wanganui.
![]() |
11 9 |
▲back to top |
![]() |
12 10 |
▲back to top |
TAMATI HAWI TIEMI.
Whairaihana.
TANGATA mahi ahau mo nga wha-
kaara whare, toku tari kei te
whare nui o Kamene, Whanganui.
THOMAS HARVEY JAMES.
(Articled) ARCHITECT.
ADDRESS:
Cummins Buildings, Whanganui.
HOHEPA PAORA,
KAMUPENE WHAKAMINE TAONGA KAKAHU
WAHINE TAANE.
Paraikete, Horo, nga Kakahu Katoa o te
tinana o te Tangata.
Awaniu Tiriti o, Whanganui.
JOSEPH PAUL & CO.
DRAPERS. AND. CLOTHIERS,
Wanganui.
Blankets, Shawls and Clothing,
WIREMU HOKA,
Whare Kai, inu inu Wai reka. Ritiwe tiriti
e tata ana kite Poohi apiha.
Rohi, Pikete, Keke, Rare, me era atu mea
pai mo te kai.
Whanganui.
WILLIAM HOGG,
Refreshment Rooms, Ridgway Street, close
to Post Office.
Bread, Biscuits, Cakes and Lollies.
REWETI MARE ME TE KAMEPENE.
HE kaitiaki, mahi, whakahaere, mihini,
haeana, parahi, whakaara piriti, nga mea
katoa, e oti ai te kanataraki mahi, nga mea e
oti ai te mira kani rakau, mahi paera hanga
kaata, paki, kooti, Parakime hoki.
Taupo Ki Tiriti o, Whanganui.
DAVID MURRAY & CO.
IRON and Brass Founders, Engineers Boiler
Makers, Millwrights, Blacksmiths.
Bridge Building, Ship and General Iron work,
Contractors' Plant. Machinery: Cheese and
Butter Factory and Sawmill Machinery.
TE TINO TARI O TE MOTU TUARAKI.
E EKE ki runga i te whenua e eke ki runga
i te whenua e tama ma.
Nga whenua whare, me era atu mea e hokona
mai ana, Ehokona atu ana kite tangata.
Ko nga tono katoa, ka whakaotia paitia e
au P. RANANA;
Timuaki Whakahaere,
Awaniu Tiriti, Whanganui.
GET ON THE SOIL YONG MAN, GET ON THE
SOIL.
Great Northern Road Agency. Properties
Bought and Sold. Commissions of all kinds
executed.
P. LUNDON, Manager.
TEONE MAKIWHARANGI,
KAI tui hera kaipuke. Teneti, Me era
atu mea. Kai whakamine kareko.
Hiiti. Uhitepu. Me era atu mea hanga
teneti. Taporena. Kahu hoiho. Kupenga
hao ika. Me era atu mea.
Awaniu, o Whanganui.
JOHN MCFARLANE,
SAIL MAKER, &c.
Importer of Calicoes, Sheetings, Damasks, &c.
Manufactures — Tents, Tarpaulins, Horse-
covers, &c.
Avenue, Wanganui.
TEWI MAKIWHARANGI.
TANGATA Whakamine taonga Rino, me
era atu taonga maro, katoa e puritiana ki
konei, mo te Hoko. Waea taiepa, Rino uhi
whare, Tepara, Neera, Parau, Hapara, me
nga mea ngaki whenua katoa, omu, toki,
Perohuka, keena kohua kai, Paneke, Pureti
me era atu mea pera katoa tona tini noatu
onga taonga pera, e hokona ana i konei mo
* te utu iti reawa.
Ritiwe Tiriti, Whanganui.
DAVID MCFARLANE, •
WHOLESALE & RETAIL IRONMONGER,
Ridgway Street, Wanganui,
Hold large stocks of—Fencing Wire, Corru-
gated Iron, Staples, Nails, Ploughs,
Spades and other garden tools; Camp
Ovens, Axes, Slashers, Enamelled and
Tin Billies, Pannicans, Plates, and
General Ironmongery.
All goods sold at lowest market rates.