|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 2, Number 48. 02 February 1899 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
Maori Paper.
TE TIUPIRI
WHANGANUI, 2ND PEPUERE, 1899.
— TATINI, —
KEI RAWAHI MAI O TE WHARE
PUREI.
E mohio ana e au i konei nga Toroa, nga
Kapata, nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki,
me nga mahi katoa e tika ana, mo nga
whakapaipai Whare.
Me nga hanga Kawhena tupapuku ka mahia
paitia e au i runga i nga tohutohu. Haere
mai tirohia nga rawa o taku haapu.
HEMI TEINA me te KAMUPENE.
NOKU tonu te HAAPU HOKOHO RINO i te
pito o Whanganui Piriti.
Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me
nga hae ana hanga whare, nga waea hanga
taiepa, nga rongoa hipi, nga tuuru mahi
Kamura—NGA TUURU MAHI WHAKAIRO
Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana
mo te moni iti nei te utu.
Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te
titiro i ta te kanohi i pai ai.
|
|
2 contents |
▲back to top |
|
|
3 1 |
▲back to top |
VOL. 2. ] TAITE, 2nd PEPUERE, 1899. [ No. 48.
Panuitanga.
Ki te tutuki te tau o te rere a te pepa ki a tangata,
ki a wahine ranei, ka takaia ki te takai whero.
Kia noho marama ai, kua tutuki te tau.
Ko te utu mo te Pepa nei, te 10 hereni, mo te tau
anake; kaore e hawhe tau.
Ki te kore he moni mo a taihoa utu ai tukua mai he
pane kuini kia taea ai te poohi atu. Mo te tau e
30 kapa; taihoa ia e utu mai te toenga.
Me tuku mai ma te Poutapeta, ko te tuhi me penei.
WAATA HIPANGO,
Etita o te Tiupiri.
Box 93, Wanganui.
KOTAHI PUTANGA I ROTO
Mema mo te Paremata.
TENEI kua korikori nga taha e rua
o nga mema o te Paremata o te
Koroni ki te whakahaere i nga
tikanga e pa ana ki a ratou whakahaere,
ara te Apatihana, me te Kawanatanga, e
whakaaro ana hoki te taha Apatihana, kia
whawhaitia e ratou nga takiwa o nga
mema e tautoko ana i te Kawanatanga, a
kei te pera ano hoki te Kawanatanga ka
whawhaitia e ratou nga turanga o ngu
mema o te taha Kawanatanga. Kei te
penei te whakaaro inaianei o nga mema
me nga iwi pakeha, tetahi ka kauwhau
haere i nga takiwa hei reira mohiotia ai e
te iwi nga tangata mohio ki te whakatako-
tokoto i nga tikanga e pa ana he mate i
runga i nga Ture, me nga tikanga e pai
ana mo te iwi, hei reira mohio ai te iwi ki
te tangata e pootitia ai e ratou. He nui
nga huarahi e korerotia ana e ratou, ki
nga iwi hei tautoko ia ratou. He korero
i nga painga o te Kawanatanga, a o te
Apatihana ranei, he korero i te wahi a te
Ture kei te patu i te iwi, mo te whenua
ranei, me era tikanga whakapainga, a he
tono ranei ki te Kawanatanga kia whaka-
ngawaritia nga utu Katimauta, Otira he
nui nga huarahi pakeha, me ona matau-
ranga e korerotia ana e ratou nei, Engari
tenei ake, a e kore pea e pau te rima tau,
ka timata tatou te haere i roto i aua
huarahi.
K tika ana hoki kia korikori tatou, kia
whakahaere; mehemea ranei, kaati tonu
ko enei mema e tu nei hei mema mo tatou,
e pai ana, e whakaaro kotahi, a mehemea
tera atu ano i runga i te hiahia o nga iwi
ki ta ratou i pai ai. Taku whakaaro te
mea pai mo ratou he tuku mai i o ratou
whakaaro ki roto i a tatou nupepa, ia te
Tiupiri me te Pukekihikurangi, kia kite ai
te nuinga o nga iwi kia marama ai te titiro,
ki nga take o te whakatu, o te pootitanga
a te iwi. E kore e pai kia huna te whaka-
aro, hei tona iwi ake, arid take whakatakoto
ai, notemea ko nga mema mo te taha ki
Aotearoa tokotoru ano, a e rite ana ki te
iwa mano kei raro kei te mema kotahi,
ehara i te mea kei te noho ki te wahi
kotahi enei mano tangata, kei te wehe-
wehe noatu tena iwi ki tona takiwa, tena
|
|
4 2 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
take, kia tere ai te whiriwhiri a te iwi.
Ki te tangata e tika ana take, me te mohio
o te iwi, he tangata tika mo tera turanga.
Tenei te tahi take he, kei a tatou ano kei
te iwi maori, kei te kautenga a nga pakeha
i te tokomaha o nga maori, kaore e ata
hoatu ana e ratou nga ata kaute kia mo-
hiotia ai te tokomahatanga o tatou o te
iwi maori, ma te penei e tino mohiotia ai
te tuturutanga o tatou o te maori hei
reira mohiotia ai hoki, te tokomahatanga
o tatou mema mo te Paremata. Na me
anganui inaianei te titiro ki tenei take.
Ko te maha o nga pakeha kei Nui Tireni
e 783, 317 Ko nga maori e 39, 854, na
kia rua tekau atu hoki penei te maha me
nga maori ka rite ki te kaute o nga pakeha,
na kona i maha ai o ratou nei mema, e
noho ana pea ki raro i te mema kotahi
(pakeha) e waru mano. Na ka marama
tatou mo tenei huarahi, na ko tenei me
awhina nga rangatira kia ata tauria te
maha o nga maori, kia tuturu ai to tatou
mohio ki te maha o te iwi maori me te
ritenga hoki o tatou mema.
Tohunga Mahi Whaka-
ahua.
Tenei te tahi pakeha i haere mai i Poihakena ki
Whanganui nei he tohunga mahi whakaahua pani-
pani nei ki te peita, ko Arapeta Kawhe (Coffey) tona
ingoa he tai tamariki, iputa ia i taua matauranga i
Poihakena. E ono ona wiki e haere ana i roto
o Whanganui, tae katoa ia ki ngakainga maori, mahi
whakaahua haere ai, he nui te pai o nga whakaahua,
he rite tona ki te kiri maori. K ote tahi o ana whaka-
ahua i mahi ai, e whakaahua nui, note kotiro a
Waata Wiremu Hipango, he aroha na ana. Ite ra
i whakamatakitakina ai ki Whanganui nei, be nui
nga pakeha tohunga, me nga wahine i tae kia
kite i ona mahi whakaahua, he nui te whakapaingia.
Inaianei kei Poneke ia, kei reira ona whakaahua
o matatakitakina ana e nga tohunga o reira e kore e
roa tona noho i reira ka, hoki ia ki Poihakena.
Nga Apiha mo te Tiupiri.
Nga Mema mo te Tiupiri:
POROKORU PATAPU APERA TE KEUNGA
HORI PUKEHIKA RAIHANIA TAKAPA
TE HIRA MATIU, KAIPARA.
•
Nga Komiti mo te Tiupiri:
KOMITI O TE AUPOURI, TEKAO MURIWHENUA.
M. T. TAURERE, TIAMANA.
KOMITI O NGATIKURA, PIPIRIKI,
IHAKA REREKURA, TIAMANA.
KOMITI O TE HAUKE, HERETAUNGA.
TE HAPUKU, TIAMANA.
KOMITI O RAETIHI. WINIATA TE KAKAHI, TIAMANA.
Te Ripoata mo te Tiupiri:
TE KORONEHO, WAIRARAPA.
He Raro Etita mo tera takiwa katoa, o Moawhango
me Taupo:
HENARE PENETI.
Nga Etita o te Reiri Karamu:
NINIWA I TE RANGI, MARTINBOROUGH
MERI H. MANGAKAHIA, WHANGAPOUA.
He Etita no nga tikanga katoa e pa ana ki nga
whakahaere tupuna:
HAAMI TE RIAKI, WHANGANUI.
Raro Etita mo nga Takiwa ki Raetihi Manganuioteao
MARAEA TAMATEA.
Koia te Kai whakahaere mo te Tiupiri mo nga
Takiwa ki Heretaunga:
MOHI TE ATAHIKOIA, WAIMARAMA.
Raro Etita mo nga Takiwa kia Ngatiapa:
EPARAIMA PAKI, TURAKINA.
Hei Raro Etita mo te Tiupiri mo te Takiwa o
Ngatiraukawa:
WIREMU KIRIWEHI, OTAKI.
Hei Raro Etita mo Ranana:
PERETINI REWI, RANANA, WHANGANUI.
Raro Etita mo Heretaunga, Waipatu:
PARAIRE HENARE TOMOANA.
Raro Etita mo Tokaanu:
RENATA. NGAHANA.
Etita mo nga Rongoa Homiopatiki:
TE MIRATANA (MILSON), FEILDING.
Raro Etita mo te takiwa ki Kaikohe:
WIREMU HEREMAIA.
Raro Etita mo Kai taia:
EREPETI RAPIHANA.
|
|
5 3 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Te Parekura o manira.
Kua Whawhai Amarika
ki te Tangata Whenua.
Na te Waea Mai.
HONGO KONGO, Pepuere 9.
Nga rongo whakaatu mai o te whawhai
ki Manira, e kiia ana tekau mawhitu
maero te takiwatanga o taua whawhai.
Ko te wahi kaha o te parepare o Ngati-
piripino, ko te taha ki te whare karakia,
me te whare none
He nui ano to ratou kaha; tahuna ana
e ratou nga wakena onga tupapaku, i te
aanga ia ratou ki waho o ratou parepare.
I muri iho katahi kahoki ki to ratou
parepare i te whare karakia.
Ko te riri a Te Marikena tino kaha atu,
a wera ana nga whare, a puta atu ana
nga Piripino ki waho i o ratou parepare,
i te kaha rawa o nga pu Amarika.
E rua mano e rima rau nga Piripino, he
wahine me a ratou tamariki, i noho ki
muri o nga matua a nga Marika, a i
tohungia ratou.
HE WAEA MAI ANO.
WAHINGITANA, Pepuere 7.
Tekau matoru mano o Marika e rua
tekau mano o nga Piripino i ta raua wha-
whai nei.
Ko te maha o nga Piripino i mate e
wha mano; no nga Marika i mate e wha
tekau, e toru nga Apiha, kotahi rau e
whitu tekau ma waru i tu kai a kiri.
Kei te pakanga tonu.
He Whakamarama.
Ko nga take i tukua mai e whakarua Te Raukahika
o Waitotara kia Panuitia i te 7 onga ra o Hune 1898,
kihei nei i taia aua korero i te noho iti o nga whara-
ngi o te Tiupiri i taua taima, e kore hoki aua take e
pai kia noho pitopito, engari kia kotahi tonu te perihi-
tanga, Ienei ka whakaputaina atu.
He Huihuinga,
PARIROA, PATEA, Mei 10th 1898.
No tenei ra ka whakatakotoria nga take ote Hui
itu ki Pariroa nei; konga take tenei i whakatakotoria
hei whiriwhiri ma tenei Iwi Hapu Ngarauru me Nga-
tihine me Ngatiruanui.
No te whitu onga Haora ote po ka whakatuhera
tia e Tutange Waionui ka whakapuaretia te korero
ote Whare na konga take enei i whiriwhiria take tuatahi
Ko Tekotahitanga
Tekauhanganui
Parihaka
Tekawana
Taiporohenui
Tuatahi ote tau 1854. Ka mutu te panui inga
take katahi a Tutange Waionui ka kauhau; karoa ka
tahi ka, kai anga whakarongo ake e tenei huihuinga
whakaminenga tangata kia pai te whiriwhiri i enei
take katoa, kaua e tautohe tetahi kite tehi, kite mea
ka mohio iho ano te tangata kite he o taana take ka
ati, ata waiho atu kita te tangata e tika ana taana
take kaua e puta he kino ki waenga nui ia tatou. Ko
tenei kia kaha rawa kite kimi ite take tika hei painga
mo tatou. Heoi ena kupu aku, ka haere ake taaku
korero mo nga take nei na kia mohio mai koutou ewha
nga take i tukua atu ki roto kinga panui i tukua atu
kia koutou kote rima onga take i waiho e au mo to
koutou Huihuinga mai ki konei; na ko Taiporohenui
ote tau 1854 i whakairia e Otatou tupuna matua te
kupu oati ki roto, te mate me to ora, heoi kote mate
kua oti i au te whakarite kei Otakou e iri mai ana,
ko au i whakairia ki runga kite Ripeka e toru tau
au ki runga kite Ripeka ka whakaarahia ake ite
mate.
E toru ra ote karaiti ite ripeka ka whakaarahia
ake ite mare ko Ngarauru kote ripeka i whakairia
ai ko to Hoari e toru tau ka whakaarahia ake
kite ora.
Na kia rongo koutou taaku kupu na henei iwi
i mau ai te rongo ki tenei motu e takoto nei te
pai.
Kaua tetehi poropiti rangatira ranei eki nana i
|
|
6 4 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
takoto ai te pai ki runga ki tenei motu na kia rongo
mai kua oti i au te mate, kote mea e toe ana kote ora
kote kupu oati o roto i Taiporohenui 1854 ara kote
whakapono ko taua ora ra, kei te takahia noa tia iho
ete matauranga raua ko te Rangatira tanga me te
poropiti.
Na inaianei e ki ana au me hoki tatou ki taua kupu
oati ra ara kote whakapono, me whakarere nga mahi
he; tahuri rapua taua ora he Ture Atua he Ture
tangata, taua kupu, ko tenei kia tau te rangimarie ki
runga kia koutou.
WI KAUIKA. Tena koe ete Tiamana; konga take
i panuia ite tuatahi ra e hara ite take nana, engari
tau i panui ake inga take mutunga na ite mea hold
ko taua take kei te takahia enga matauranga me te
rangatira me te poropititanga; e tika ana tau kupu
eki na kia pai kia kaha kite whiriwhiri i enei take ite
mea he ohaki ua nga tupuna me nga Matua koi roto
i Taiporohenui; ko tenei kei te hiahia anake 1, 2, 3
ko parihaka kaore aku kupu mo tenei take; 4 koia
ana nga take o kua oti ake ia Tutanga Waionui o
mea ana au tenei take tenei iwi me mutu te haere ki-
hea kihea.
TUPATEA. —Taaku tuake no mua tooku kota-
hitanga, ko taaku titiro ake ko parihaka take
nui i au, ko parihaka ko te kawanatanga
i hua nga iwi nei i rere ai kite kawanatanga e ora
ratou.
Wi weapaka ko tenei kotahitanga ko tatou ko tenei
iwi kaore he ritenga ki tatou. 2 konga marae ano
tenei i whakarahia ake ai te kingi he mea titiro na
tatou ki roto kite paipera ka mohio tatou te maori ki
ienei mea kite whakatu kingi. 3 ko pai ihaka ko ena
tangata he poropiti te kai turaki ko te korero i korero
tia ake nei e Tutange Waionui 4 e kimi ana au i tenei
kawanatanga.
5 mo Taiporohenui e tika ana kei roto i taua whare
te kupu ote mate me te kupu ote ora, no te mea i
oatitia te kupu Atua ki roto he pata ua no te Rangi
kua oti te Hiiri kite whenua, he pawa auahi no te
whenua kua oti te Hiiri kite Rangi.
MATAAO. —Kia ora tatou katoa kapai nga take 5.
1, 2, 3 he rau no te rakau, taaku ki ko enei roherohe
katoa me tukituki.
Ko TEMO TEMO. —Mo enei take kapai etika ana
tenei kupu no naianei tenei kotahitanga; 2. 3 kei te
whaka tarerare mo Taiporohenui ko Tutaki ko Tauke
kei te pupuru ite Makao ara te iri Maira i (Otakou)
2, 3, mehemea kei tenei kupu raua epupuru ana.
WAKARUA TAMAIPAREA — Ki? ora ete rangatira
otenei hui kote kotahitanga he tika tatatou ata tiro-
tiro marire mo te ingoa ote kotahitanga ote Taihau-
auauru ko taua kotahitanga ra no mua ite tau 1835
heoi kinga tangata matau hemea nui rawa teera 2 he
mokopuna tatou ma taua kingi ra koto tatou Tupona
te era tau 1860; 3 mo to tatou parihaka rite tonu te
kingi me te poropiti kaore ano au nei rongo kia Ta-
pohe me Tataki 1854 ko Taiporohenui 4 ko te Kawana
kaore e oti ia tatou tenei mea ko Taiporonenui kei
roto katoa i aku e korero ake nei, kaati ki au ma
tatou ake e whaka haere he tikanga mo tenei wa;
mo te take i whaka ara hia ete rangatira o te
hui, taaku kupu tuturu tenei me takoto
ki raro kite maru ote Ture ara kite whaka-
pono, ite mea he kupu oati na ho tatou Tupuna
me o tatou matua
RAUMATI taaku tuake he nui no henei take ko te
Tiriti o Waitangi to ona hoa ko te whakapono he oti
teera haere mai ko Tohu e rite tonu ana raua ko po
tatau, kia marama kua pakaru te motu nei kei te
Kuini.
NGARANGI KATITIA. —Henui tooku koa me enei take
nunui a ki taaku titiro ake kua oti ano io whaka-
marama e Tutange Waionui heoi ka hoki an mo te
take i kiakena a koe eki aua koe ko te mate kote ora
heoi kua oti ia koe eri maira i Otakou tae atu kia Ti-
tokowaru ka whakahae tia to kupu e mou nei te
rongo e tautoko ana au i tenei kupu au, ko te ora
kaore ano, mei whawhatia e nga iwi ote motu nei
kaore ano he whakawa, i roto i Taiporohenui kei te
whakatika au ki tenei kupu a Wakarua Tamaiparea
1835; mei whakatu ngia te kingi ra hei tiaki inga
take a te Kuini tino pai atu.
KAHUKAKA Nuiamanaia kaore aku whakahe ite ko-
tahitanga kaore au e kaha kite ki penei ka Turakina
e au te Kingi ia. Mo parihaka ka pena ano mo te
Kawana me haere tatou ki reira.
TE HEMANA. —Minita e rua ngatangata kei runga
itenei motu ko te Whiti ko te Ture, ko te Whiti
kaore au e mohio, ua ko au ko tooku na ko te Ture
aha koa taimaha te kupu kaua epouri kia ora te Tia-
mana ote Hui, taaku poropiti tenei e toru tau ka
karakia a parihaka mo Taiporohenui taaku kupu he
kuri kai kino te Kawanatanga,
TE RANGIHEATA kanui tooku whakamoemiti mo
tenei huihuinga te kotahitanga maku 2, 3, 4 he Atua
nana i whaka atu ko te Kingi, kote Kuini, muri mai
ko Kohimarama muri mai ko Taiporohenui ka
hapainga te Hoari raru katoa te motu nei tae mai ki
tenei ra nga ingoa poropiti he Atua he kingi, tenei
ingoa a Taiporohenui na te wairangi i tohutohu kite
utonga, kite hiahia tatou ki tenei, ka tahi te mea nui
rawa ko tenei ite mea na te hunga ririki.
WAKARAU TAMAIPAREA emea ana a Raumati me
whakahaere te take kotahi 1870-1872 1873 kaore he
mohio tanga kite kimi ite ara no te tuanga ote
whare hokahoka, katahi ka kimi ite ora, kote kupu
a Ngarauru me takoto te momohanga tangata, ma
aitua tana kupu e ki ake nei eau, kei au e here ana
taua kupu nei. He kupu nui rawa tenei i kia maira
i rawahi i Otakou tenei kupu e tae tatou kitera
|
|
7 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
motu me hapai te patu; utua ana e nga Waka Taurua
kaore kite whiti tatou ki runga ki to tatou motu, me
hanga he whare karakia kei runga au kei tenei kupu
e noho nei ara kei te whakapono raua ko te ture.
PIUTE e koa ana au kite ka ranga a Tutanga Wai-
onui iau kia tae mai ki tenei hui a e whakapai ana au
ki tenei huihui katoa kia ora kia ora tonu koutou
katoa.
KOPEKOPE. —Emea ana au nga take nei me haere
tena ki taana ki taaua i mohio ai taaku mohio ake
konga mahi o Taiporohenui enei e mahia net e Te
Whiti raua ko Tohu. Timahuki kapai nga take kua
whaka takoto ria e Tutange Waionui ki otatou aro-
aro ko tenei kua mutu noa atu ona ra te 2 etika ana
te kingi tanga tae mai kite pakanga kua mataotao
noa atu e wha nga take a Tutange Waionui tetehi
take a Tutange Waionui ko te Kawana e mohio ana
au nga take katoa ka rere ki roto ki tenei ko pounga
te toru ko parihaka kai te pena ano ko Taiporohenui
kua oti ia koutou korero na inaianei kua wete kia te
take na e tenei rangi koia au ka ki me noho noa iho
tatou i runga ite ture whakapono.
Kereopa Te Waihoru e Tutange Waionui te
tangata nana i whakahuihui tatou te take otoku tae
mai ko te take o parihaka e mou nei tooku piki
hei anei tooku tae mai ki tenei hui.
Ueroa e wha nga take ko au te poropiti i utaina
mai i runga i (Aotea) kaore aku kupu mo te kingi ite
mea kua whakarerea au ko parihaka kai te korero ki
au ko maua ko Tekawanatanga kai te purei mehemea
ma wai te wini ota maua purei taku kupu e Tutange
Waionui kite kitea e koe to mate mahie i te mea i
whakairia koe ki runga ki te ripeka a tukua iho ana i
runga ite ripeka kite ora noku ake tenei whenua no
mua i roheaai ki Patea ki pukearuhe e hand au he
tangata anake nana kaore ano aku.
TUPAEA e Tutange Waionui ka uaua iau te korero
no rawahi mai no toku kingi me toku poropiti
whanau apounga e Tutange Waionui kapai otake
kua mate he muru whenua, he muru whenua, hemuru
whenua he muru tangata ko Taiporohenui. Na toko
toru nga mema e ki ana mo takoto tatou ki Taiporo-
henui me takoto,
TUPITO kapai nga take ote hui haere whakaturia
he whare karakia mo koutou e ki ana au mo karakia
tatou ki te ture me te kawanatanga me mutu tatou
kinga poropiti.
Ngakau turi i o tatou matua ka tu ko Taiporohenui
ka whakairia te tangata ki roto kai te hikoi oku wae-
wae i roto i Taiporohenui.
TE RANGIKAITU kia ora te Tiamana kei te marama
to whakaatu mai inga take nei 4 ko te Kawanatanga
ano to tatou hoa ka tika to whakaara inga o ha aho
matua ko te Kawana ano to hoa ki roto e mahi mai ra
ohoa ko te Kawana ano tohoa mehemea na Taiporo-
henui ka rarata nga mea katoa hanga tu turutia ki
kona toona hoa ko e Kawaha e mana ai tenei putake
au ma Tutaki ma Mataao ma Terangihaeata.
Wi Ngapaki nga korero ki taaku whakaaro kua oti
tenei take e rua nana i whakatutuki ko Tupito ko
Whanau, henei mea me paihere eau enei taonga maku
e whakarongo iho te mea i korikori ana o ratou, me-
hemea kote kupu ao matua e haumati kanui te taka-
taka onga roro otoku upoko kite korero nei te take ko
to tatou ora tenei, e taka takahia nei e te motu nei,
no Te Takere na Tohu i huna ko potatau, ko Tewhiti
ko Tohu; na kokoe te Raiona a Tepihopa, ko te Whiti
raua ko Tohu kei te tahae ano ki raua ano, kotahi
kua kaha ko te whakapono, ko te Tekotahitanga kua
tae kia te Kuini 1896 ka kite au ia te Manuao
ki Whenuakura ka ki mai ki au ewha 4 tau kaputa te
mahi a Tohu, na ko tenei kupu kei te mou i au.
WHANAU APUNGA na mo te kupu a Terangihaeata
henei take katoa he mea pai kia ia e he ana i au tenei
kupu na kia rongo koutou he pa mo tatou he noho
ara ko te kawanatanga.
MATAAO henei mea katoa kua paiherea kite mea
kotahi.
NGARANGI KATITIA e korero ana au mau ma tenei
iwi e korero ake to ona o ranga e whakahe ana au ki
tera mahi e mahia mai ro ite mea e whaka hoki ana
ano ki runga kite Ripeka mehemea i waiho te kingi
hei tiaki inga ture ote tiriti e kore puta te hae kite
motu nei e mamae ana toku ngakau ki tenei kupu e
ki nei ka paiherea henei take katoa.
Kahukaka ta tatou take nui ko parihaka, e
mohio ana au ki te pupuru tatou ite iwi kati
te hoki ki parihaka, me takoto me hirinaki tatou ki
Taiporohenui o kurukuru ki Tai pake.
RANGIHEATA ka tika tona kupu mo parihaka te
paara ote noho ma tona manawa tona whakaaro e
whakaara te haere ki parihaka, ma toona manawa ia
e whaka ara taku e whakapono nei no Taiporohenui ko
au kaore au e kimi ora moku ka hiahia tia e tatou me
noho me noho me haere me haere me haere kite te
manawa i kite ai kia rongo mai koutou kua mate
tatou he kupu tuturu tenei naku, kote motu nei e ku-
are ana ko te ture e matau ana, e matau ana te Atua.
RAUMATI eki ana te ariki ote hui me mutu Nga-
tiruanui i konei, kaua e whiti ko Taiporohenui me
kawe mai ki konei kei te takoto te whakapono i roto,
he pawa au ahi kua oti te Hiiri kite Rangi, he pata
aua kua oti ti Hiiri kite whenua, te hunga nana i
hanga a Taiporohenui tokowhitu, he minita katoa e
pouri ana au kite korero a Tutange Waionui eki nei
kaua a Ngatiruanui e whiti ki rawahi o patea.
WHAKARUA TAMAIPAREA ko tatou anake ote Tai-
hauauru kei te mate konga iwi ote motu nei kei te ora
taaku kupu tenei kaati, kaati, i konei nga mahi, taaku
mea kino konga mahi poropiti, ko te tangata ki au
ara kote mata tangata konga mahi kaore au epai ki
ana mahi poropiti.
Ngarangi Katitia mo te ki a Raumati i ki nei ko
Tutange Waionui kui te arai ite whiti ki rawahi,
kaore a Tutange Waionui ite arai, engari konga take
ta ana e whakatakoto nei ki waenganui i a tatou, ite
mea hei tika hei he ranei ma tatou eata titiro iho, ito
mea tika.
|
|
8 6 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
MATAAO kei to marama te kupu a Wi Kauika ki
a haere mai nu ai te whakarongo ite kupu a Tohu i
whakairi ki runga i Ngatiruanui.
TUMAHUKI konga take o tenei whare o Taiparohe-
nui kua hinga na Tutaki raua ko Terangihaeata i tu-
raki aha koa takahia a Taiporohenui ekore ehinga no
te mea i rati tia kite kupu, Atua, enga tupuna, me
nga matua i hanga te mate ki roto hangai ana te ora
ko totatou ora tera kei te takahia noa tia iho ete
matauranga me te rangatira tanga me nga mahi poro-
piti, whakarongo ete iwi me noho tatou ki runga ki
enei take kite Ture Atua Ture tangata ara kite
whakapono.
TUPATEA erua nga take ko parihaka ko Tewhaka-
pono.
HOHEPA taaku kupu katahi te korero kino.
WI NGAPAKI kua ma taratara tatatou korero i
Tu patea raua ko Hohepa kore rawa au e uru kite
wha tau na.
WAKARUA TAMAIPAREA kaore au e ngenge kite
korero.
Wi Kauika kaore au ite mohio ki te Whitinga
Matauranga whakahirinaki atu ko te Kawana.
KOPEKOPE hei ara au i whaka heai kite kupu a
Tutange Waionui me hirinaki kite kupu oati o roto o
Taiporohenui.
TEMO TEMO te mate ote motu nei pou katoa kei
roto i taua kupu me oki oki au kite kupu i oati ki
roto i Taiporohenui ka kuhua eau ki roto kite Atua
ki te ture tangata.
NGAHAU TURI kapai a tatou korero ko te paipera
naku te paipera.
NGARANGI KATITIA e temo kapai a korua korero ko
Tumahuki mehemea e ata whakaritea ana kua oti pai
tatatou korero.
RANGIHAEATA te oti otatatou korero kua oti a Tai-
porohenui me titiro o koutou koroheke kote karakia
te kai pupuru nga mea kei te haere ki parihaka kaati
ano.
TUMAHUKI e rua kingi tanga koi roto i Taiporo-
henui.
Konga korero enei a ngatangata Rangatira i
whakapuaki ai, ite whakahaerenga o enei take katoa
kaore i pou te tuhituhi etehi onga kupu aia tangata
aia tangata, i muri ka mutu te korero ka tu a
Tutange Waionui kite poroporoki kinga Rangatira o
Ngarauru me Ngatiruanui me te iwi nui tonu.
Kua tae mai nei koutou kua ata whiriwhiria mar-
ire tia e koutou enei take katoa e whakamoemiti ana
au mo koutou i runga ite pai oa koutou whakarite
rite me te rangimarie oho koutou ngakau ko tenei
haere mai e hoki ki o koutou kainga enga uri
Rangatira hoki atu ki o komou kainga, ko henei
take katoa hei huri huri hei rapu rapu ma o koutou
nga kau, tena atu toana wa eputa ai he matauranga
kia koutou i te mea he Rangatira katoa koutou.
Hei waiho tanga ake ki a tatou uri i muri ia tatou.
Kia tau te ata whai ki runga ia koutou katoa
wahine tamaiti taane,
Heoi ano nga kupu,
TUTANGE WAIONUI.
Mo te Tiupiri.
Ko Apera te Keunga kua tu hei Tia-
mana mo te komiti o te Tiupiri.
He Tima i roto i te
Tupuhi.
———————————
Kua tae mai nga korero mo te tahi kaipuke i akina
e te tupuhi i waho i te moana, ki te taha ki Moana
Atarauatiki, e kii ana te Nupepa —Ko nga morehu
o te tahi tima ko Rananiana te ingoa i rokohanga
e te tupuhi nui i te 23 onga ra o Hepetema, tata taua
kaipuke te tahuri, whakamatau noa nga heramana
kia haere tika, kihei rawa i taea,, e rua nga ra tinana,
e matere noatu ana te kaipuke. Ite rima o nga haora
o te ata o te 25 o nga ra, ka kitea e te tahi Tima ko
Peramoa te ingoa, e rere aua te haki tohu o tera hanga
o te aitua, ka tahi ka rota ia atu, e mea ana koe me
whakarere to kaipuke; katahi ka utua atu, kaore;
engari me parete. Ka tahi ka titiro te Kapene o te
Peramoa, e kore e ahei, kei pa hoki he mate ki tona
kaipuke. Katahi ano ka rota mai te tahi, "Tu mai
a i muri nga iho, katahi hoki ka roto mai, " tera e
whakarerea te kaipuke. Ite awatea i roto i te kahara-
watanga o te tupuhi, ka tahi ka tukua te tahi o nga
pooti o te Peramoa, ko te mete me nga heramana,
kihei hoki i tata atu ki tera kaipuke, i te piua haere-
tia e te hau e te ngaru, e torn nga haora e kawe ana,
kihei rawa i u te poti, ka tahi ka puhia nga rakete
hei kawe i nga taura, kore rawa i tae; taea noatia te
po e kawe ana, kihei rawa i taea. Katahi ka rotaia
atu " Ka tu atu taea noatia te Ata. " Katahi
hoki ka rota mai tera, " I runga i te ingoa o te Atua,
kaua matou e whakarerea. " Mai o te po, taea noa-
tia te ata e kawe aua te tupuhi.
Heoi, kaiahi ano hoki ki whakamatauria ano, te
mahi e whitikitiki raina ki nga poito ka tukutuku,
mei kore e whiwhi atu ki tera kaipuke, na ka mau
tetahi o nga raina ki taua kaipuke, katahi ka whi ti-
kina te poti ki taua raina ka penatia me te pere poti
whakawhitiwhiti nei, e rua tekau marua rawa nga
tangata i riro mai i runga i tenei mahi, i inuring i iho,
ka tahuri te poti, a pakuru iho te tahi o nga poti, ka
motu hoki te taura.
|
|
9 7 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
I muri nga iho, ka whakamatauria ano te tahi o
nga poti, e rua haora i roto i te wai, kihei hoki i tata
atu ki tera. Ite hokinga mai o taua poti ki te taha
ote kaipuke, pakaru iho, he mea tukutuku iho ki te
raina, i ora ai nga kuru. I ao ake ka tukua ano te
tahi poti e rua tekau matoru i eke mai ki runga, no
te taenga mai ki te taha ote kaipuke, pakaru iho.
Pau noa tenei rangi ki te kimi tikanga e taea atu
ai nga toenga, kihei rawa i taea, i te mea kua tino
neke atu te kaha ote tupuhi nei. Tu tonu a te Pera-
moa, te awateatanga ake, kihei te tahi o nga kaipuke
i kitea, a heoi rere atu ana te tahi o nga kaipuke.
I te taenga o te kapene ote Te Peramoa ki Para-
timoa, tae katoa mat ona hoa ki te whakanui ia ia, ia
ia e haere ana i nga tiriti, te mahi a te ringaringa e
hariru. Konga tangata i mate am i riro atu me te
Tima, ko te kapene, ko te tuatahi me te tuatoru o nga
kai whakahaere i nga iniana, me era tekau ma iwa,
hui katoa e rua tekau matoru.
He reta Patai kite Etita.
TE RAKAUTAO, KAIKOHE, Pepuere 8, 1899.
Kia W. W. Hipango, Etita ote Tiupiri.
E inoi atu ana i enei kupu kia whakamaramatia
mai, kia hia moni e tuku atu hei pohi i etahi pepa ki
a wha ma nga mema nei ite tau? Ma ra tou ake. hei
titiro ma tena ma tena o matou. Ko te take i patai
ai ahau kei te whakautu ite patai ote komiti o te au
pouri te kao muriwhenua. TUARUA: —Ko matou
kei te nui atu te hiahia ki a kite i nga korero o ia
waahi inga marama katoa ote tau.
Kaati, kaua ano hoki koe e wehi kite arai mai i au
mo e tahi tikanga e taka ana ki waho ote tikanga kite
rite katoa enei mea ia taua ka koa mai ra hoki te
ngakau.
He Ruri.
E kore e mutu taku tuhi reta atu ite nui o taku
ngakau hari e au.
Mehemea e tika ana tenei i runga i nga ritenga o
te pepa ara ki a puta he pepa ma tenei ma tenei o
matou kite taea tenei me Paiere nga pepa te tuhi me
penei,
WIREMU HEREMAIA,
Kaikohe, Auckland.
Ki a tono pepa e tahi o matou ka tuhi atu ai kite
moa pepa Kapai, ua to hoa i raro ite ariki.
W. HEREMAIA.
I wareware ko enei kupu; —Ite tau 12/6: Hawhe
tau 7/6.
I tetahi ano: —Ite tau 10/-; Hawhe tau 5/-.
Ko te patai tenei iu tehea o enei kei te tuturu no
naianei 1
Te whakautu mo nga patai.
He nui te koa o te Etita mo nga patai i tukua mai,
a ko te ritenga pai ano tenei he ui mai mo nga putake
e mahara tia iho ana, e puta ana i runga i nga whaka-
aturanga a te Tiupiri, kia noho marama mai ai hoki
era atu komiti, a nga iwi ranei. Kia ora a Wiremu
Heremaia me te Komiti o te Aupouri te Kao Muri-
whenua, kaati tena. Ma te Komiti e whiriwhiri ki
nga, pane kuini hei tuku mai ma ratou, konga Tia-
mana, ma nga Etita; me nga Ripoata, kaore e utu
pepa, me nga rangatira, e whakaarohia ana kia tukua
he pepa ki a ratou, tae atu hoki ki nga wahine ran-
gatira. Te take o te kore e utu o te Tiamana, koia
te upoko o te Komiti, kia noho marama ai ia me
tona Komiti, ki nga mahi e whakahaere aua e nga
Komiti katoa, me nga whakahaerenga tikanga mo to
ratou niupepa. Mo nga Etita, he tuku korero mai,
mo ona takiwa, me ona whakaaro e puta ai he painga
ki nga iwi maori. He pena ano ma Ripoata.
Mo TE TAHI o NGA KUPU. —Ka taea te tuku Pai-
here atu ki te tangata kotahi, a ma aua e tuku tuku
atu ki nga tangata o tona takiwa. He take tino
marama rawa tenei, Koia nei taku e whai nei kia
pena me to mahara, mehemea ka riterite nga komiti o
te motu nei, ka wha tekau ranei aua komiti, hei reira
ka tukua e au kotahi rau nga pepa ma ia komiti; ko
te moni hei utu ma te komiti kotahi, mo ana pepa
kotahi rau; e iwa tonu nga hereni. Na e rua tekau
ma ono putanga ote pepa ki a komiti, ka a komiti i
roto i te tau; Ko te utu tenei ma te komiti kotahi me
nga pepa i a ia tekau matahi pauna, tekau mawha
hereni. Kei tenei huarahi ke to tatou oru, to nga
iwi ote motu. Ko te mana ote Ki imina ki ahau, me
nga pakeha mahi, ko te wha rau kape, kei roto kei
tenei kotahi rau te kau (£110) pauna e taunaha ana
mo te tau, ki te huri utu ki tua o te wha rau, koia
tenei te utu e iwa hereni te utu mo ia rau. Kaati ka
marama ki tenei. Mehemea ka noho ki te rua tekau
nga komiti o nga takiwa katoa nei he pai te timata i
runga i nga tikanga kua korerotia i runga ake nei.
Mo te tahi ano o nga kupu mote utu tau.
Me whakakore atu te 12/6 me te 7/6 na te kamu-
pane tena Ture.
Engari me tango ki to raro iho hei Ture, ara ki te
10/- ano te tau. Na mo te hawhe tau e 5/- hereni, ko
ahau e mea ana me kore tenei, te tango hawhe tau.
Otira ma nga komiti e whakaatu mai ta ratou i
pai ai.
Na to koutou hoa pono na,
W. W. HIPANGO.
|
|
10 8 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Mo te Pepa.
OTAMATEA BATLEY, KAIPARA,
7th Pepuere, 1899.
Kia Waata Hipango.
Ehoa tenei koe iroto ite atawhai oto tatou matua ite
rangi i tiakina ai taua ka taea mai enei ra ahakoa koto
reta kua tae mai nei kua hariru o taua ringaringa kia
taua kei te mihi noa atu ahau kia koutou irunga
Itenei aroha nui o koutou kia au i mohio tia ai he iwi
ano kei te ora ko nga hua tenei otenei mea ote aroha.
Ehoa kia ora tonu koe ma te Atua taua etiaki kia
kite kite ai taua he kanohi he kanohi iroto inga ra e
tu mai; ka huri te mihi. Ehoa he whakamarama atu
tenei naku kia koe kua tae au kite hui i whakaaturia
atu e au kia koe note toru o nga o Pepuere nei katu
te hui ki Pahi konga tangata otenei hui e rua rau nga
iwi i eke koia tenei ko te—Aupouri kote Rarawa konga
Puhiko Ngatiwhatua kote Taou' kote Uriohau hoi nga
i iwi eke mai ki taua hui hoi whakapua kina ana
eau kia ratou o pepa i tuku iho nei kia au ara ate
Tiupiri hoi whakaae katoa ana ratou ko ta ratou
kupu tenei kia au kia kohia atu te moni katahi kamea
atu kahore engari ko ta koutou reta atu kia koe mau
e whakaatu mai nga ritenga kei to koutou hiahia,
me waiho ito koutou komiti ma koutou e tuhi atu kia
ia kia mohio ai ia kua takoto te moni me tuhi atu
ano hoki okoutou takiwa me te Poutapeti kia marama
ia ia te tuku pepa kia koutou ka puta atu ano taku
kupu kia ratou kei a koe nga kupu itua atu i waku
nei mau e whaka marama kia ratou hoi ano kamutu.
Na to tuakana aroha,
HIRA MATUI.
Whakapai.
Ka tika to whakaaro ki o iwi, waiho ma ratou e
titiro e whakaaro, e whakatau i runga i te runga i te
rangi marie me te aroha noa. Kia ora koe me te iwi
tekanohi o to matua o Meiha Keepa. —NA HIPANGO.
Ki Nga Kai utu Pepa.
Mita Taupopoki, Rotorua... 10 O mo te tau
Taare Mete,......... 1 6 ?. K
Horomona Paro......... 12 G P. K
A. Landall, Otaki...... 7 6 mo te tau
Tamahau Mahupuku, Papawai £1 mo te tau tawhito
Nga moni i tukua moni e Taare Mete o To
Wairoa: —mo nga tangata o tonu Takiwa i tango
pepa i te tau i mahue ake nei koia tenei nga moni
£3 5s.
Rewi te whai, Nuhaka...... 1 6 P. K.
Eparaima Wharekura, Nuhaka... 1 G
Hoana Rewi, Hiruharama... 14 O
Menehira Te Kooro...... 1 O P. K.
Rotohiko Rerepari...... 2 O
Te Waati Toitupu...... 36
Paroto Whakaheirangi, Karioi... 1 O
Terei Rewi, Karioi...... 5 O
Konga moni katoa i riro mai ia Hori Pukehika mo
nga utu pepa a Whanganui me nga pane Kuini e
£3 7s.
Ko enei moni kua uru ki te Peeke.
Te moni i utua ki te kai perehi pakeha e £5.
Kua tono mai a W. Te Kiriwehi kio tukua he pepa
mo enai rangatira: —Pitiera Taipua, Otaki; Rawiri
R. Te Tahiwi, Otaki, Enoka Te Wano, Otaki; Terei
Parewhanake, Otaki.
Piriniha Arepeta.
RANANA, Pepuere 7th.
Ko te tama a Tiuku Erinipara, ko
Piriniha Arapeta, kua mate ka rua tekau
ma rima ona tau.
No Heretaunga.
No roto i nga ra o Hanuere nei ka haere te Roto-
kuihi ki te Awanga i runga ano i te whakahau a te
tumuaki o taua whakahaere. Ko tenei haere he hi
ika, i nga taniwha o te moana. E rua nga ra i
whakaeke ai ki runga i nga toka hapuku a te tumu-
aki kaore hoki i eke. Kei a te Piwa e mohio ana te
putake i kore ai e eke.
Ko te mahi nui kei roto o Heretaunga inaianei he
tapahi i nga witi, oti, paare. Kanui te hua o enei
kai i tenei tau, engari na te hau i rui ki raro. Patua
rawatia ake kaa tu ko nga tata anake. Ko nga witi
kei te toru tekau puhere i te eka; ko nga oti me
nga paare kei te wha tekau i te eka. Tera e tae
rawa atu kia Maehe ka mutu ai te patu i nga witi me
nga oti, ki te kore ia he ua penei inaianei. Iti rawa
te whakatupu kaanga, engari te taewa kanui.
Kei te pai hoki te tupu.
E toru rawa nga marena i Heretaunga nei i roto i
enei marama tata No Porangahau Tihema 26 i mare-
natia ki roto i te Poho-o-Kahungunu Takerei Pikari
kia Mere Kihi. Na te Reo Katene Pukerua i
marena. Ko tenei minita he tamaiti no Heretaunga
nei i akona i te Kura o Te Aute. Kaati i akona Id
te mahi minita i te Raukahikatea i Turanga. Te
marena tuarua ko Wirihara Tipene kia. He mea
raihana te marena ki Waipawa.
|
|
11 9 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Te mea tuatoru ko Neri Akuhata kia Marara Kino
Chadwick. I marenatia e te Wiremu i te whare
karakia o te Waipatu. Ko te ra Pepuere 7. Ko te
hakari i Matahiwi.
Tokorua nga tamariki o Te Aute kua paahi i te
whakamatautau mo nga mahi rongoa i tenei tau ko
Tutere Wirepa raua ko Back. Tokotoru o ratou i
taka.
Hei nga ra o Maehe nei ka tu te purei hoiho
ki Omahu. E kiia ana taua purei he Parei Oti.
Ko te whakatapoko he oti, ko te wini he oti ano.
Ko te putake penei ai he mea kia kore ai e koriwhai-
tia nga hoiho no te mea kaore hoki tenei karapu i
raro i te naana o nga karapu purei hoiho: " Ko Here-
taunga ara, rau ra hoki!"
Ko nga mahi a nga tamariki o Heretaunga i nga
takiwa katikati he tango konotaraka mau wuru ma
nga pakeha. Inga takiwa mahi witi he tango kono
toraka tapahi witi whakapu ata hoki. Kua tata in-
aianei nga wahi konotaraka nui karaihe. Hei a
Maehe nei tenei mahi.
Tokorua nga tamariki wahine kei te hohipera i
Nepia e ako ana ki te mahi tiaki turoro, ara ki te
whangai ki te rongoa, ki te poipoi, ki te horoi i nga
kahu me era atu mahi pai mo te turoro. Kotahi o
ana tamariki no te kura katorika kotahi no ta te
Pihopa E peneitia ana iia tau iia tau. Ko te
putake i peneitia ai he mea kia mohio te iwi maori
ara nga tamariki wahine, e tupu ake ana, ki te tiaki
turoro, mo te hoki rawa atu ki tona iwi kua riro ia
hei awhina i te turoro, hei tiaki ranei i nga mahi a
te Takuta e whakahau ana. He hua tenei no nga
whakahaeretanga a nga tamariki o Te Aute. E
maharatia ana kia nukuhia kia rua atu ano tamariki
wahine kei muri hei apati mo era.
Kua timata a Te Aute ki te kura. Kua kapi tonu
nga moenga. He tokomaha nga tamariki i whaka-
hokia i te kore ruma. Hei aha koa. Kia kaha ki te
tuku i nga tamariki ki nga kura i nga kainga. Ko
te tika tena mo koutou.
Henare Tepukuatua.
1 enei kua mate tetahi o nga rangatira
o te Arawa, a Henare Te Pukuatua, he
teina no Petera te Pukuatua, koia tetahi o
nga kaumatua rangatira i whakaturia e te
Ta Makirini hei kai whakawa Atihi, hei
kapene hoia hoki, a he mana nui ia, i
waenganui o tona iwi o te Arawa. I roto
ia i nga pakanga o te tau 1863 me te tau
1864 i puta hoki tana kupu kia kaua nga
iwi hauhau e takahi i runga i ona rohe,
ko Maketu kei te moana, ko Tongariro
kei uta, kote oati tenei a nga rangatira i
roto i te ra o Kohimarama, kia te Kuini
koia te take otena pakanga, te whakamu-
tunga ko te Teko mo Himi te Mautara
nui i te tau 1865. Na kona i taumautia
ai ia e te Kawanatanga. No te whawhai
a te kooti ki Turanga, ka tu ia hei kapene
hei tiaki mo Taupo.
He nui nga iwi i tae ki maketu, a ko
Meiha Pokiha te kai whakahaere mo nga
iwi e whakaheke ana kia kite i to ratou
Aitua. He nui te pouri ona iwi ki to
ratou rangatira kua ngaro atu nei i o
ratou aroao. Kaati iho na to koutou hoa na.
T. H. TAKARUIA.
Haere atu e koro e Te Pukuatua koutou ko nga
tangata nunui, na ana i hapai nga ringaringa kaha
o to tatou Kuini o Wikitoria. Haere nga kai pupuri
o nga kupu a o tatou kaumatua nae enei kaumatua o
Whanganui. Haere korua ko Meiha Keepa, nga
patari ote ata, haere nga mutunga tangata, haere te
Tiriti o Waitangi, tenei te mihi atu nei a Whanganui
ki tena aitua o tena o tatou kaumatua. Tena koutou
nga iwi, te noho mai ua i ranga i tena aitua o tatou.
Na ta koutou mokai,
WAATA HIPANGO.
He Ru, He Tupuhi.
NO TE WAIROA.
Iputa tetahi ru nui ki konei te kaha o
tau ru kaore irikarika ite ahi ahi katima ta
tae noa kite a ta ka penei te ngakau. E
kote taima tonu pea tenei maharahara ana
te ngakau ehoa ma.
Kotahi wiki e ua ana a konei tetahi ua
kaha rawa atu. E rua nga tangata irere
mai maru nga poti ite ata kahara mai
rawa iaropaoanui kau raua ki moe a ngi
angi kautaina arau nane nane e 7 kahara
mai kau ano raua kiwaikari kamahue eto
ru onga nane nane ite ata kaha ere ano
raua katae kite wairoa itae pai hoki rau
heteina tonu tahi note no Tihema nei
1898.
Ite 14 ote nei marama ano katae ma ua
kotaku hoa kite awa kua pakaru katimata
maua taku ho a ki te nuunu i o maua tarau
menga koti ka piki ano maua kirunga
iomauo hoiho kakau kawhiti kitua
|
|
12 10 |
▲back to top |
|
|
13 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
oti mo nga tau e whitu kua pahure ake nei kotahi te
raruraru kei tenei takiwa e pa ana inaianei ara ko te
mahi hokohoko kore raihana i te waipiro. Nui atu
te haere o te rongo o tenei mahi i konei ki nga taki-
wa katoa. Heoi tukua wai ana e te kawanatanga
etahi tangata hei hopu.
Kua rongo au kua hamenetia tetahi tangata ara te
tangata o te whare nohonoho o konei mo taua mahi
hoko waipiro. Engari i te Kimihanga e nga pirihi-
mana i nga rama i roto i te whare kaore i kitea he
rama.
: Na runga i tenei mahi ka nekehia atu te pirihi-
mana o tenei takiwa ki Poneke. Kua rongo au kei
tenei wiki ano ka haere ia. Heoi he nui te pouri o
nga tangata katoa o tenei takiwa ki te nekehanga i
taua tangata. He tangata pai rawa ia ki te maori
me te pakeha hoki.
No Putiki.
. Kei te 25 onga ra o tenei marama te tuwhera ai
te purei pupuhi a nga hoia o Niu Tireni.
Ko te papa puhanga kei Putiki Wharanui, "Nga
taonga ra a te Potiki a Rereomaki. "
Te Rongo o Kai Iwi.
I te 5 onga ra o Pepuere nei ka puta te tapuhi kino,
ko nga piriti o te takiwa o Kai Iwi. riro katoa i te
wai.
Nga Rongo o Raetihi.
I pa tetahi mate ki nga maori o tera takiwa i runga
i te mahi hokohoko kau a te tahi pakeha, konga kau
e 31, taihoa e utu e te pakeha kia tae ki te wahi i
whakaritea ai, no te whiunga, mate iho etahi ngaro
atu etahi, heoi ruihi katoa nga maori.
He Mate kei nga paaki ika.
I te matenga o Hohepa Teneti, pakeha o Karaiti-
ati i te 22 onga ra o Pepuere nei, katahi ka uiuia e
te Korona te ahua o te mate, kitea ana he kainga i
nga ika i rito i nga paaki kapa nei, ara, tamana, na
hei whakatupato tena ki nga maori.
He Waipuke.
No te 31 onga ra o Hanuere nei, ka puke te wai ote
awa o Aorere i tera motu, i Whakatu, he nui taua
waipuke, ngaro ana nga whare, konga tangata he
mea tiki atu i runga i nga whare, e rua nga piriti i
riro i te wai, e kiia ana he nui te patunga a taua
waipuke, engari kaore ano i ata mohiotia.
Te Rakautao Kau kohe.
HAREREI, Hanuere 21, 1899.
Tau manakohanga a to tatou ariki a
Ihu Karaiti, amene, ae, amene mo tatou
katoa i whiti mai nei ki roto i tenei
ra hou. E whiti nei ki runga i nga iwi,
e ki ana hoki te karaipiture tapu.
Whakakitenga, upoko 22, R. 16 ko
ahau te whetu marama o te ata 33.
Himene, Ludborough 355, e koutou, e
tiaho nei
I runga i te takiwa.
' Nga whetu tini o te po.
E tirohia nei e katoa
Whaka otia atu e koutou te roanga.
Kite Etita o te Tiupiri tena ra koe kia
ora mo te mihi e mihia nei e tatou e nga
iwi hoki i roto i tenei ra.
E taku hoa e W, Hipango kua noho
ahau ki roto ite whare, mo te ra i kara-
ngatia nei e au kia huihui matou ki konei
ite 21 nei ite ahiahi ka tu ahau W. Here-
maia ka korero kua rite tenei taima mo
tatou taku korero tenei kia tatou kua kore
nei o tatou hoa e tae mai e pai ana. Ko
ahau ka noho ki te tautoko ite taonga
anga iwi whakaaro mahara whakarongo
kite korero kite kupu a nga kaumatua e
pupuru mai nei.
Heremaia Hiku.
Ko ahau kei te whakapai tonu ite tima-
tanga mai rano o to korero kia matou i
penei atu ahau ki a koe, i reira, tena koia,
whakamatauria te taonga a o hoa kua kite
iho naka koe, tae noa mai ki tenei ra tu-
turu tonu taku kupu kia koe.
Apiata Rae,
Ko ahau kei te tino whakapai atu, mo
runga ite take kua korerotia mai nei e koe,
kia tahuri tatou kite awhina ite pepa, nei
hei taonga mo tatou hei reo mo te iwi
puta noa nga motu.
Ka mutu ka tu ano ahau W. Heremaia.
Katuhia e ahaa e nei korero, me o tatou
ingoa ka ki ia e ahau Hei komiti koutou.
|
|
14 12 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Koia enei nga ingoa—
Wiremu Heremaia.
Apiata Rae.
Horima Wiremu.
Heremaia Hiku
Ko enei ingoa kua oti te ki e au koia
nei te komiti mo tenei takiwa, te inga ote
kainga, Kaikohe, te Hapu, te Takotoke,
Hamana H. Hiku; Etita W. Here-
maia; kei te pumau enei kupu kati
ko te moni ka hore i takoto waiho ana ki
muri o te Hui ki te Tiriti o Waitangi ka
whakatikatika ai te takoto ara ko te
Hereni £1. Kati ko te inoi kia tere
te utu mai i tenei patai ka tika ranei enei
tangata toko toru, hei komiti ? e tika ana
ranei te whaka rarangi haere inga tangata
te komiti te kainga te Hapu te Hiamana
me te Etita ? tena koe, he kona ra.
Na to hoa mokai
B. A. W. WH. H. HEREMAIA.
Mo te patai,
E ahei ana i runga i ta koutou i whaka-
oti ai, a ki te hiahia kia whakatokomaha-
tia, kei a koutou. Kia ora e Wi koutou
katoa—NA W. W. H.
KAIKOHE, Hanuere 25th, 1899.
Kia W. W. Hipango, Etita ote Tiupiri.
Tena koe he kupu i tureiti ite 21 o nga
ra nei koia tenei.
Ko ahau Pere P. Wongi, e tautoko
ana ia te Tiupiri. Hei manu korero ki te
whare, hei reo hei taringa hei kanohi e
kite ai e rongo ai i nga korero o nga
takiwa puta noa nga motu e rua nei hei
karere karanga i nga iwi kia huihui ki
runga a kinga mahi nunui kua rite katoa
nei i a ia e korero ake nei no reira ka uru
ahau ki roto ki to ropu e ki nei koe he
komiti mo te Tiupiri nupepa reo maori a
te iwi Whanganui me penei atu e au kia
koe kite tangata kua hopu ite taonga anga
iwi o Whanganui. Ehoa kia ora koe
koutou ko te iwi o Whanganui nui tonu
puta noa ona rohe.
Te aupouri te kao, Muriwhenua..
Te Pipiriki
Heretaunga.
Raetihi.
Enei kainga kei a ratou nga komiti
maha me ona tiamana ki a ora koutou i
runga i nga mihi o tenei tau e ki ia nei e
nga iwi o te ao tau hou 1899, nga etita o
te reiri karamu e Niniwa raua o ko Meri
H. M. Tena korua ka mutu whakaaetia
te kupu a te pere W. Hongi e ahau e
Wiremu Heremaia koia i penei tia ai te
takotoranga o nga ingoa. Te kainga,
Kaikohe; te tiamana, Heremaia Hiku;
te tiaki moni, Pere Wi Hongi me piata
wae;
A tenei ake ka uruuru mai ano e tahi
atu me pehea ?
Na to koutou hoa,
WIREMU HEREMAIA.
E kore e tau te he ki nga Etita, mo nga whakaaro anga
Wahine e tuku mai ana ia ratou reta kia panuitia
NINIWA I TE RANGI
MERI H. MANGAKAHIA NGA ETITA
PUKENGAKAU, Hanuere 16 1899.
Te tau o te tauhou kia te Tiupiri me to komiti
whakahaere ingamahi o ngamotu e Rua o Aterea, me
te Waipounamu, ehoa ma tena ra koutou iroto i
nga mahi pai o roto o te tauhou mete whakamahara
ano ki to tatou A Riki, kia o ra kia o ra, koutou
katoa meto tatau matua ara te Tiupiri, kati iho nga-
mihi kia koutou, hewhakatu tena kia koe e te Tiupiri
mahau ra e tuku atu e na kupu kite pepa kio tatau
hoa hei titiro maratou. Tenei te tahi hui nui ara he
marena No Tekuru Waitako Rana ko Meri H. Taha,
kua marena tia Raua irunga ite tikanga o te ture ara
kua honoa raua hei wahine pumau hei tane tuturu ite
4 o ngara o Hanuere 1899. Te tau i marena tia raua
ki papawai marae kote whare ko Aotea Nate minita,
pakeha raua ihono i runga ite Hahi Mihinare, henui
te pai o ngamahi o taua ra henui hoki o raua hapu
maori, pakeha ihui mai kia ki te ito raua marena
note tahi mete rua o ngahaora o taua ra kamutu
|
|
15 13 |
▲back to top |
. TE TIUPIRI.
to raua marena katangi te pere o te tina katuhera te
whare kai kahuinga tangata kite teepu henui te koa
pau katoa mai ngakai. Ate pakeha me ngakai ate
maori mo taua tina kitaku mihara tera e tae ngamoni
kite kotahi Rau pauna i pau mongakai o tana tina
henui te hari mete koa o nga hapu maori pakeha
tangata tuatahi itu kite wiini korero ko Teoti pakeha,
he whakamihi nana kia aua tamariki, mate Atua
raua e tiaki whakamahara Nataua pakeha mo
nga mutua mo tona Tungane K. H. Taha kua
mate katoa koia nake te toenga o toua hapui
runga itona mohio kotaua kotiro he pani kaore
o na matua tungane tuakana wahine koi anake
itoe iho kite nei ao he kotiro pai kahore
ana mahi kino kite tangata kite kouhanga hoki, e
haere aua ia irunga ingamahi tika ite nei ao a marena
ana ia kitana tane hei matana mona henui nga pere-
tini anga pakeha mataua kootiro ito na ra i marena
ai itu ano Teporo kanikani whakanui mo aua tama-
riki ita ati i te 8 o nga haora mutu ite 4 o te ata ka-
moe pena tonu te ahua o te tangata mete haurangi ito
ngenge ita ratou mahi e rangi he pai ano nga kotiro
mo nga poai kakite ia ratou whai ai po ka koa
kahari ina kite atu no tea mea hoki ite ngaro kite
horoi kirihipi inga Teihana katahi ano kahoki mai
kati iho nga nui o tenei tau hou mahau e whakaatu
mai ki au mehemea kua tae atu te moni o taku pepa
kia koe ite 1 o ngara o Hanuere utu Tau 12, G ka-
hore ranei, ite nui a nei katu te puri reihi hoiho kitau
whareni kau kahaere au kite kawe i taku hereni kite
to tara mote hoiho e pirangi ana au purei tuatahi
taku tikiti nama 1, nama 3, kaore iwi ni katau te nge-
nge ki au kanoho ite raroa ka korero noaiho naku
ano te porangi kite maka katoa i toku o ranga mei
puritia te tahi wahi hei tango kid i taua ra kua pai
koia nei ra ngamahi o nga purei ate pakeha e patingore
mai nei kinga maori aha koa Wini, te maori e kore e
e kaha kite pupuri ite moni kataka atu ano kite iwi
nana ihanga e kore e mau kite iwi maori ite nui o
aratou mahi patipati kati iho nga kupu Nato Whai
ai po.
MERE WHARIKI K. H. TAHA.
Kia Niniwa me Meri Mangakahia,
Nga Etia o te Reiri Karamu o te Tiupiri.
E kui ma tena korua nga teki kanara i marama atu
ai te ngakau pouri ki nga tikanga o roto o enei ra.
Ehoa ma tenei kua rongo ake ahau e korerotia ana
kua tono a Taare Mete, a Hurinui, a te Heuheu
me Mohi Teatahikoia kia pootitia ratou he mema ka-
kari kia Wipere mo te nohoanga i te Paremata o te
Koroni a te Tihema e tu mai nei. Kei te rapu noa
taku ngakau ki te putake i tono ai enei o tatou tu-
ngane kia pootitia ratou kaore ano ahau i kite noa.
Tena pea ko korua kei te matau. Ko ahau kaore i
te matau ki te putake. Tena pea mo te Pire Poari
nei ? He aha etahi atu putake ? Mo te pire penihana
pea? Mo te mahi turaki kawanatanga pea? Mo te
Motuhake ranei? Kua mate ranei tatou i enei tika-
nga? Ki taku mahara kaore. A ka mate ranei
tatou ina kore e puta mai enei mea ? Taku mahara,
kaore tatou e mate. Taku titiro kia tatou ki te Iwi
Maori kei te mahue haere nga tikanga a o tatou tu-
puna, a ko nga ture me nga tikanga mo tatou kei te
homai i runga i to tatou ake tupu haere ki roto i nga
tikanga o te Pakeha, a ko nga ture e mahia mai ana kia
pa kia tatou he mea whakaatu mai i roto i nga ture
pakeha. Ehoa ma e Ni raua ko Meri kei te penei
tatou mo a tatou tane me te tamariki e akona nei i te
pakupakunga ki nga tikanga. Mehemea kei te tapa-
rere tatou ki nga tikanga Maori ka tahi ka he taku
korero kaati heoi ano te tohu Maori kei a tatou inai-
anei ko te moko, ko te kiri pango ko tetahi mahanga
paku o te reo. O tatou pueru me a tatou moenga,
kainga hoki, kua pakeha katoa.
K aku hoa kaore rawa korua i te kore e matau ki
tenei, ara ko nga Maori e 39, 000 (toru tekau ma wa
mano) inaianei. I mua e 43, 000 wha tekau ma
toru mano) te Iwi Maori. Ko te pakeha kei te nui
haere tonu. Inaianei ka tata te 800, 000 (waru rau
mano) ki taku mahara ko te putake i piki ai te pakeha
he pai no ana tikanga. Ko te ora o te pakeha kei
roto katoa i ana tuhituhinga me ana korerotanga.
E kore rawa e taea e enei o a tatou ture e tono nei
kia pootiria ratou enei tikanga te kimi i runga i to
ratou kore e matau ki te titiro i nga pukapuka pakeha
ki te korero tahi ranei me nga tangata matau o te
pakeha.
Ka penei te ahua o tena tu me te tangata e kai ana
i te aporo reka ka pakara te korokoro, ka heke noa
mai te wai o te waho o tetahi atu tangata. Ara ke
ra ia te painga kei te mea i kai i te aporo. Ina hoki
to tatou tungane a Hone Heke me ta tatou tane me
Hore Parata kua tona atu raua ki nga
korero o te Paremata kaore e mataoato kua hoki te
whakautu.
Kanui a tatou tamariki inaianei kei te tai Haua-
uru me te Rawhiti kua tino mohio ki nga tikanga o
te Reo Pakeha. Koia enei ko nga tangata tika hei
tu i mua i te matou o te Pakeha. Heoi te mahi ma
enei kua whakaari nei e taea te haere ki te Paremata
otira ki Poneke, ka whanga kia tae ki nga mahi mo
nga Maori katahi ano ka puta ki roto i te Paremata.
I whea ra e ngaro ana ? E taea te pewhea na ratou
nei i taringa turi me te whango ki te reo pakeha.
Kaati i te mea kua ki ake ra ahau he mea whakaata
nga ture mo te Iwi Maori ara mo a Tatou tane me o
tatou whenua i runga i nga ture pakeha na reira me
hoatu ko a tatou tamariki matau ki nga ture pakeha
me te reo Pakeha ma ratou tatou e whakahaere, e
whakapuaki hoki i roto i te Paremata.
Hoi ra, kia ora konui me te oha a to tatou matua
a Taitoko.
Na to korua taina wahine
NA TURI WANGO.
Heretaunga.
|
|
16 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
He Whakaaturanga mo
te tau 1899.
Tenei kua tutuki te tau o to tatou Tiu-
. piri, i timata mai i te whao Hanuere 1898
ki te rima onga ra o Hanuere 1899.
TUATAHI—Kote hunga i timata mai ia
Hanuere, Pepuere, Maehe, te utu ma
ratou te kau marua hereni me te hikipere
timata mai ia Aperira, Mei, Hune, Hurae;
te kau hereni; timata mai ia Ahuhata,
Noema, Tihema; e rima hereni.
TUARUA—Me Whakaputa atu a koutou
moni ki o koutou komiti, mehemea ia kua
tu, ki te kore me Huku tonu mai ki ahau
Kia wawe te mutu nga raruraru o te
tau tawhito.
TUATORU—Ko te marama hei timata-
tanga ko te 5 ongara, Hanuere 1899. Ko
te utu mo to tatou pepa te Kau hereni i
te tau he kupu tuturu tena.
TUAWHA—Ko te tango a te tangata a
te wahine, mo te tau anake, kaore mo te
hawhe tau kua mutu tena ritenga i te tau
kua mahue ake nei. He kupu tuturu
tena.
TUARIMA—Me timata katoa koutou i
te 5 onga ra o Hanuere, koina te timata-
tanga tika, ki te waiho mo Pepuere, mo
Maehe, Aperira me era atu marama tango
pepa ai, ka whakahokia ano ki te timata-
tanga ote tango pepa ki a kore ai o tatou
raruraru ki te mahi haere me te tiaki haere.
TUAONO—Ki te tu nga komiti o ia wahi,
o ia. wahi, koi na te hunga mana ki te
whakahaere i to tatou pepa, me ona Etita.
TUAONO—Me awhina mai koutou i to
koutou Etita kia waiho nga mahi maana
ko te whakahaere i nga tikanga ote pepa
kia pai, ai, kote kohikohi korero, ko te
titiro i nga reta e tukua mai ana, me te
tukutukunga atu i o koutou pepa. Na ko
ena mahi kaore he ruuritanga mo tatou,
heoi ano te utu ko te kai ta anake. Na
ki te neke atu nga moni a nga kai tango
pepa i te £110 ka toe ena ki o koutou
ringaringa, ki te kore e puta mai tenei
moni i runga i te ngakau kore o te hunga
tango pepa ki te utu ia ratou pepa, me te
kore hoki o te iwi e tango pepa. Na ka
pa ki a matou mana e utu. Ko tona ritenga
ia e te iwi, kei te noho rangatira katoa te
motu ki tenei taonga, he kai mahi matou
ko a koutou mokai, koia i tangihia ake ai
te reo o tatou maatua: "E Ihu whaka-
orangia ahau i tenei mate nui. " A ki
te ora ahau ki a koe te kororia, nui te hari
te pai. "
Na to koutou mokai,
Na W. W. HIPANGO
Me te Komiti.
Tiaki Tiripa.
Ko nga rongo o nga tau maha kua
mahue ake nei mo tenei tangata mo
Tiaki Tiripa, ara taua mahi he kohuru i
nga wahine pakeha o Ingarangi.
I naianei kua tahuri te kohuru ki nga
kararehe, ara i timata te mahi nei ki Ka-
raitiati (Waipounamu) ko nga hoiho
momo tariana e kohurutia ana, ka rua
tekau ma ono nga hoiho ka kohurutia,
kei te rapu nga pirihimana inaianei, i
runga i taua mahi kohuru, katahi ka tono
a e te Hunga Atawhai kararehe te tahi
mangumangu maori o Atareria, hei rapu
i te hunga e kohuru nei i nga hoiho.
Panuitanga.
Ko te hui ki te Tiriti o Waitangi kua
tuturu ki te 15 onga ra o Maehe 1899. I
runga i te whakaaetanga a Tamahau
Mahupuku, me nga rangatira, me tuturu
kitaua ra, ka puare i taua ra, i te 2 onga
haora i te awatea.
|
|
17 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Nga Rongo Korero o
Pipiriki nei.
I te Turei te 31 o Tihema, 1899 ka tokomai te
waka o Kawhe me ona hoa maori ki Pipiriki nei ka
tae mai ki te Puha e 2 maero te mamao atu i Pipiriki
Paa, ka puta ohorere mai te Hau kino tutu ana te
Ngaru me te Puehu, rere ana te oneone o te Tuwhenua
ka ahu te Haerenga o te Puehu ki io ratou waka
korerawa te tahi tangata i kaha ki te titiro nga ka-
nohi i te kino o te Puehu, te 10 meneti e riri ana te
Hau ka mutu i te mahakitanga o te Hau ka tahi a
Kawhe ka hold ki tona koti, rapu kau ana ki hai i
kitea kua taka ki te wai ka tahi to ratou waka ka
hoki whaka muri ki te kimi he maero te roa korerawa
i kitea ko te Paahi moni a Kawhe i roto i taua koti
ona te Ł15 me te Poraka o tana Tiaki i te taenga mai
o ratou ki Pipiriki nei ka kii e Kawhe kite kitea tona
koti me tona Paahi e te tangata ka ho ata eia ki te
hunga nana i kite e Ł5 i muri o to ratou waka ka
toko mai te tahi waka me ona tangata ano i runga, ka
kitea te koti e pae ana he wahi ke, ko tahi maero te
roa ki raro o te wahi i puta ai te Hau nei kaore i
mohio tia atu e hia ra te utu i te kitea tanga i te koti
me if. 14 i roto kaore te paahi kua taka ke i te pakete
iti o waho o te koti e takoto ana te Paahi.
Ka mutu tenei i te Po o te Wenerei te 9 onga
Haora ka Huihui matou ki roto ki te Maruaonui,
whare ko te take o tara Huihuinga, he mea karanga
na Kawhe Komihana, a Ngati Kura, a Ngati Hau, a
Ngati Ruaka a Ngati Rangi me etahi a hapu e noho
huihui tonu ana hoki matou i konei, kia tae katoa
mai ratou i tana ahiahi, kia whakaatu ria e ia te
take i tae mai ai ia ki Pipiriki nei.
I te nohoanga o ngu hapu nei ki te whare ka tu a
Kawhe ki runga ka mea.
Kia ora nga Rangatira me nga kai whaka haere o
tenei kainga me to koutou hapu tenei e te iwi kua tae
mai ahau ki Waenganui ia koutou he mea whakahau
mai ahau na toku ariki, kiu tae mai au, ki te titiro i
to koutou iwi ara i te hunga tiaki kainga kia kite ahau
kia mohio, mehemea kei te pewea te ahua kei te ora
kei te mate ranei, kei te pai kei te kino ranei, no te
mea, he maha nga hapu me nga iwi. e whakaeke mai
ana, ki to koutou kainga i te kumenga mai a te kooti
e tu nei i to koutou kainga, tera pea kei te pa he aitua
kia koutou i tenei ahua no temea kua tae nga puka-
puka a etahi tangata ki te Pirimia e penei ana, ka
nui nga Paanga mate ki te hunga tiaki kainga e noho
nei, ta ratou whakaaro me nuku te kooti ki Wanganui,
kia rite ai te ora te mate ki te iwi.
Tuarua i haere mai ahau kia kite, kia mohio i te
whaka haere a te kooti e noho nei i roto ia koutou, ho
kino, he uaua he patu he Pewhea ranei, mehemea e
kite ana koutou i te puranga taimahatanga ki runga
ki o koutou hapu, i nga ope whakaeke mehemea e
kitea ana e koutou te whakahaere uaua, o te kooti
me whakaatu katou mui o koutou kia au hei hokinga
atu moku ki toku ariki, no temea ko tamariki kai
ringa, ko au kai raro mai ko te kooti kai raro iau kaore
au e what maua ki te whai kupu ki te kooti, i te wa e
whaka haere ana ia i taana mahi kooti, engari kia
puta ia ki waho o taua mahi ano, ka whai mana au
ki te whai kupu ki te kooti, me tino whakaatu mai,
koutou mehemea e paana, e tahi o aku i whakaatu ake
nei, kaua e Huna ia mai e koutou, te kainga tika ko
ia hei nohoanga mooku kei te kainga pakeha he moni
te ara kaati na to koutou kaha me te ata mai, ki te
karanga kia au ka mahara tooku ngakau i roto iau o
kore au e kaha ki te whakaiti i ta koutou Powhiti, no
temea, he maori ahau pena ia koutou kia ora koutou e
noho mai nei.
Ka tu ko Te Peehi Teopetini ka mea.
Kia ora koe e Kawhe, mo enei kupu i korero tia
mai nei e koe, ko au he Hauhau e hara au i konei he
mea haeremai no era atu kainga e pena au me koe
kaati kua roa au e noho ana ki tenei kainga me taaku
whakarongo ki nga mahi a te kooti nui utu te pai ki
taaka titiro, tooku tino whakapai ko te nohoanga tutu-
ru ote kooti ki runga tonu ki te whenua e kooti tia
ana mo te hunga e haere mai ana ki te tinihanga ki to
te hunga nona te whenua ka mohio tia te hapanga o
te tangata nukarau i konei.
Ka tu ko Rerekura, e mihi atu ana au kia koe e Kawhe
ina tou pai e takoto nei i Waenganui ia matou, kanui.
te pai o au kupu i whaka atu mai nei, mo nga take i
tonoa mai ai koe e tou Ariki kia haere mai koe ki
konei e tino whakapai ana au ki o kupu, ina tooku
whakapai ko to haerenga mai ki Waenganui ia matou
ia Ngati kura whakaatu mai ai, i enei kupu mu hopu-
kia mai e koe i te kohamo o tu kooti, ka whakahoki
ki Wanganui penei kua waiho hei mahara mao matou
ngau hu ahara te take i hoki at te kooti kaore he nga-
Ruaua o to maori, kaati kua tao mai ml koe ki to
whaka atu mai kia matou ki Ui tiaki kainga.
Kaati me hoki whakamuri taku korero. I to ra i
tae mai ai te Pirimia ki Putiki i te 14 onga ra o Moi
1898 i Hui tatou katoa ki reira mo taku whakatakoto
|
|
18 16 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
ranga atu i te kupu ki te Pirimia i waenganui ioku
Hapu ia Ngati kura me Ngati Hau he kite no matou
he maha rawa nga Paanga mate mai kia matou kua
korero tia e au aua mate i te marae Putiki kei te
nama o te Tiupiri Pereti 3 aua 3 kupu aku e takoto
ana, kua e a mai taua kupu a matau kaa tae mai te
kooti ki konei ko Whakaihuwaka te Poraka i whaka-
haerea tuatahi tia e te kooti ki konei i te G o Tihema
1898 pai katoa nga ra o tena marawa korerawa
matou ko toku Hapu ko Ngaia kura, i kite kino Raru-
raru nei e ahu mai ana i te kooti timata mai i nga
ra o Hanuere mutu noa a Whakaihuaka korerorawa
matou i kite kia tupu ake he mate, he Tawai ranei
korerawa Wehi ana hoki te Hunga Tinihanga te
haere mai ki te pakanga kia matou kei te Tiupiri
nama Pereti aua kupu aku e takoto ana, i runga i
to matou kore e kite he, o te kooti ka puta to matou
kaha io matou ngakau ki te tuku Pitihana atu ki te
Pirimia ki a kaua rawa a Tiati Waari e whaka mutua
i runga i tana mahi Tiati kooti whenua, Heaha koia
i penei ai he kite no matou i te pai, timata noa i
Morikau, pena tonu te takoto me nga kupu i runga
ake nei ko te komiti tonu te kai mahi he poto te kawa
ki te kooti, ko to kupu i whaka atu mat mo nga puka
puka a etahi tangata i tae atu ki te Pirimia kia nuku-
hia atu te kooti e hara io matou Hapu e noho nei he
tangata noho rawaho atu io matou Hapu nana ena
whaka atu, ko to kupu mo te Tiaki kainga e ki ana
koe kei te mate matou i nga manuhiri whakaeke mai
me nga Hapu e hoa me tino ki atu au kia koe. Ka
tahi matou ka tino ora atu i runga i nga Hapu e
whakaeke mai nei ka haere mai era Hapu me aratou
kai ka whaka mau mai kia matou pena katoa nga
Manuhiri, aha koa no Putiki no whea ranei he tino
kupu tuturu enei aku kaati kia ora koe.
Ka tu ko Te Whatarangi Teka ka mea i te 6 ongara
o Tihema 1898 i mutu i te 23. Puta aua he Painga
ki te iwi korerawa i kitea he Raruraru kia puta mai
i te kooti ko nga wahi Raruraru o puta mai aua ara
i to matua ki te Tamaiti i te Tuakana ki te Taina i te
31 ongara ka tino oti pai a whakaihuwaka, kore rawa i
kitea he Ngaru ngaru no te 18 o Hanuere 1899 ka
timata ko Morikau kei to pai te Haere Na nga kai
korero ano te kopikopiko. Kaati e 2 omatou Poraka
i toe ko Waharangi ko Tawhitinui e penei ana au ko
Tawhitinui me kooti ki Pipiriki nei kana e whaka
rongo kinga kupu o Waho e haere atu ana tooku
titio whakapai e kite ana koe i etahi tangata e mahi
whaka raruraru ana ki te aroaro o te Kooti i Whang-
anui te take i pera ai he mamao no nga whenua e
kooti tia ana i naianei Pai rawa atu ko te kupu mo
ngamanuhiri, ko aua manuhiri e haere mai ana ka
mau mai ano ia ratou kai i runga i nga waka ki o
ratou Whanaunga mehemea i tu te kooti ki Wanganui
ka pau nga kai ka tukua atu i te Tima e 2, 3 tikanga
o te utu ki te tangata mohio ka iti ki te kuare ka nui
te utu koia nei aku pai i kite ai.
Tena koe me o Putake ka tu ko Materoa e Kawhe
tautoko au i nga kupu tuatahi, ka ui ki te whare
katoa e whaka hae ana ianei koutou ki nga kupu mo
te Waari nee Whakahao katoa nga tangata i roto i te
whare me te pakipaki ano he nui nga tangata i tu
kotahi ano te kupu.
Ka tu ko Hori Pukehika kia ora koe e Kawhe kei
te whakapai au ki etahi o nga kupu kua takoto atu
nei ki to aroaro te tahi kupu aku ko Tawhitinui me
whakahoki ki reira kooti ai me mutu ko Morikau ki
konei me Waharangi mehemea i rokoha nga mai e au
Murikau ki waho kua kiia e au mo whakahoki ki Hiru-
harama ko tenei e kore e taea mo te kai tiaki kainga,
kei te kite au kanui to ratou mate e noho nei au i
konei me taku kite tena koe.
Ka tu ko Arama Tinirau kia ora koe e Kawhe e
penei ano taku me ta Hori ko nga kupu pai ka pai
ko nga kupu rere ke ka rereke taku tino Hiahia ki
Whanganui te kooti kia rite te ora me te mate, kite
haere te tangata ki te hoko i tona Hea ka riro e hara
i au te he nona ano ko aku kereme tono wehewehe i
Ranana me Mairehau me whakahoki ki Wanganui
kia ora koe.
Heoi i tu ano a Kawhe i muri mai kaati me mutu
i konei kei kapite pepa.
I. R. T.
He mea Perehi e Waina me Waina, a he mea panui e
Waata Wiremu Hipango. I raro i te mana o te Komiti
Nui o Whanganui.
PEPUERE 2, 1899.
Printed by Vine and Vine at their Registered Printing Office,
Wicksteed Place, Wanganui, and published by Waata
Wiremu Hipango, under the authority of the General
Maori Committee of Wanganui.
|
|
19 17 |
▲back to top |
TE TIUPIRI Pepuere 2nd 1899
Paora me Ona Hoa
(PAUL & Co. )
HAAPU KAKAHU I TE PITO
O TE PIRITI.
Kei au nga tino kakahu mo
ia ahua mo ia ahua, Te Hu-
ru Kaingaru, Paraikete, Ho-
ro, nga hutu kakahu, nga
haate.
Nga kakahu Wahine, o ia
ahua. E meiha ana au i nga
hutu tino pai rawa.
Haeremai ko nga po tenei o
te Takarua me te powhiri-
whiri ano ki te ringaringa
kia whiwhi ai koe.
Hui Paraki,
KAI HANGA WATI.
E hoko ana i nga Rini Taimana, me
era ata ringi, nga wati koura me
nga wati hiriwha, mo te moni
rawa.
Toku haapu kei runga rawa atu o te
Poutapeta,.
Kurumupiriti,
KAI HANGA ROHI, KEKE.
E mohio ana nga Maori ki toku
haapu kei te taha ki Putiki.
Timi Huru,
PARAKUMETE.
Kai hanga Kaata, Paki tino pai
kaka, Kai Haeana Hoiho Mahi
Parau. I rawahi atu o TE TIUPIRI
F. W. Iua,
ME ONA HOA.
KAI WHAKAEMI TAONGA
He hutu mo nga tane me nga tama-
riki. He nui te paraikete o ia ahua.
Nga hooro papai. Nga piwhi, me
nga hiraka, nga Kakahu mo nga
wahine, me nga Kotiro o ia
ahua. nga potae o ia ahua.
Haere mai, he iti noa iho te utu
Pataia, He tino pono tenei korero ?
KARAITIANA ME NUMANA,
Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite
kite haere o tenei wa, me tango koe
i nga hu o.
KARAITIANA ME NUMANA,
Awanui Tiriti o Whanganui.
If you want to march with the
times wear
CRICHTON & NEWMAN'S
BOOTS.
Avenue Wanganui.
Tamarana Me Te Tama,
TE WHARE RINO I RARO
MAI O TE POUTAPETA.
Ki te hanga Whare koe! Tenei
nga mea e rite ana.
Ki te hanga taiepa koe ! Tenei
nga mea e rite ana.
Ki te pupuhi manu Kararehe koe!
Tenei nga mea e rite ana.
He tangata he wahine marae koe!
Tenei nga tini tini mea e rite ana.
Hopukia te taima! I te wa e iti
ana te utu mo te moni.
J. H. Tenetini,
KAI KATIKATI MAHUNGA.
E hoko ana ahau i nga paipa mo te
utu iti rawa, he pena ano hoki mo
te tupeka He Tikareti te 15 mo te
6d. naku ano i mahi.
SPECIAL NOTICE
TO
ADVERTISERS.
On and after 1st Decem-
ber, 1898, the Advertising
Rights in this Paper are the
Property of Messrs. Vine &
Vine, from whom all infor-
mation regarding rates, etc.,
may be obtained, and to
whom payment for all Ad-
vertisements now running
must be made.
W. W. HIPANGO,
Editor.
On behalf of the Committee