TE  TIUPIRI,

 nga mate e pa ana kia tatou ki te tangata

 maori, me o ratou whenua.

  Kaati  koa hei te ra ano e whakatako-

toria ai nga take e te hunga karanga e

matauria ai nga mahara o era iwi o tatou.

                    TE AUTE, Mei 6th, 1899

        • Kia Waata Hipango,

   E tooku  teina aroha iroto ite morehu

aitua; tena koe te kanohi otetahi o korua

i mahue iho nei kokoe meto tatau tuahine,

kua  momohanga  kite ao nei; E  taea

hoki te aha Na Ihowa iho mai na Ihowa

i mau atu ite moenga roa e kore nei e taea

te whakakorikori. Tena koutou ko wha-

ene  kia ora, kati kia koe; utaina atu e

koe enei kupu mihi mo tetahi o korua ki

runga i te owhaki a to tatau papa. " Poro-

poroaki "  Haere ra e Harurukiterangi, e

whai io papa, e whai io tipuna, e whai io

hakui, e whai io tuakana, e whai io tuahine.

Haere atu kite whanui tanga o tena wahi

kaore nei e mohiotia atu hoatu maku  e

                                             *

whai  atu ina hiahia te kai hanga. £

mohio  ana au ko koe te riwhi o to tatou

matua o Meiha Keepa tikina ana mai koe

eto matua haria atu ana haere ra e tama.

Haere atu tenei au te mihi noa atu nei i ko-

nei te tangi noa atu nei i konei, to tinana kei

kona to wairua whakaahua  kei konei, e

tangihia atu ana eau haere ra e tutu to-

tara irunga ite ata whai a te kai hanga.

Heoi ano " He waiata tangi. "

  Haere  ra e Rangi haere wareware atu

koe iau e waiho manukanuka au ite ao

nei huri ai whakamau  te titiro kirunga

o kai waka. E tama koe a Rereomaki

ana ta korua  moko puna, ra hiritia mai

kite aka o Rehua, ka riro ra koe, kite hau

o werahia ei. Turakina kite uru ka hinga

nei au kite whare ra ei.

  Haere  atu ra e tooku teina.

                 Heoi ano.

                      RANGITOHITU.

     He Mema.

           

  Tenei ahau a Waata Wiremu Hipango

 ka whakaae i runga i te tono a toku iwi a

 Whanganui  kia  karangatia ahau  hei

mema  mo te Paremata o  te Koroni mo

te Tai-Hauauru. A  tera hoki ahau ka

whakaputa atu i oku whakaaro a te wa e

rite ana hei tukunga atu -i oku mahara

hei whakaritenga mo tenei turanga, e kiia

nei hei mema.



          PIPIRIKI, Aperira I7th, 1899.

Kite Etita ote Tiupiri, N. W. Te Umurau.

  Ehoa mau e tuku atu enei kupu rua-

rua whakamaharatanga take pooti mema

Whakawhanuitia atu kia koutou te kupu

ato tatou kaumatua a Topia Turoa koia te-

tahi onga tangata ingoa nui i runga ito

tatou motu koia tenei tana kupu kia poo-

titia ko Wiremu Ngapaki Raukawa hei

mema  mote koroni ate tau e haere mai

nei.

                     WI PAURO.



                     Mei 13th, 1897.

 Kia W. W, Hipango, Etita ote Tiupiri.

  Ehoa   utaina atu  e koe  ki roto  ite

Tiupiri.

  Kua   tuturu te whakaaro  o  Topia

Turoa raua ko Wiari Turoa mete iwi o

Wanganui.

  Kia  Karangatia a  Takarangi  Mete

Kingi hei mema mo te Paremata o te

Koroni.

             WIARI TUROA.

             MEIHA TOPIA TUROA.

                       TE  -TIUPIRI.

      Awheraka.

           

              Ki te Etita o te Tiupiri.

  E hoa tena koe me tou komiti me nga kai mahi o

to tatau manu kia ora koutou i to tau hou o te ariki.

  E hoa tukua atu enei korero ki nga wahi e rere ai

te Tiupiri hei titiro ma nga kai tongo pepa, ara, mo

te katoa koia tenei ka tuhia ki raro nei, i tu te tahi

hui ki Awheraka waahi o Heretaunga Nepia 'H. B. ko

taua hui na te Teira Tiakitai raua ko Mohi teatahikoia,

ko nga take tenei ka tuhia ki raro iho nei take.

   1. He  aroha kia tatau. "    • '

   2. Me  pewhea tatau i roto i to tatau kotahitanga

 kua pakaru nei

   8. Me  korero e te taha whakatu i te Pire Poari

 tana whakamarama mo te Pire Poari me te taha

 turaki me whakamarama i tana whakamarama mo

 te Pire Poari.

   4. Me whakamarama te tikanga mo te tikanga o

 te komiti tiaki mo o tatau whenua.

   5. He pooti mema mo te Paremata o to Koroni.

   Ko  te whiriwhiringa o enei take koia tenei ka

 tuhia ki raro iho nei ko te tiamana nana i whakatau

 enei take ko te Hapuku te Nahu.

   Te kupu tuatahi a te tiamana ka panui tia nga

 take o te hui ka mutu ka tono te tiamana kia homai

 e te hui etahi take, Henare Tomoana, ka patai e

 hiahia ana ranei nga  tangata nana tenei hui kia

 korero au i roto i tenei hui kia tuku take ranei ahau

 i roto i tenei hui.

   Mohi  te Atahikoia me whatatakoto take koe ki roto i

 tenei hui Henare Tomoana, ko au he mema no te

 whare ariki kaore au e kaha ki te whakatakoto take

 ki nga hui penei e ngari te korero ka kaha ahau

 kaore aku take.

   Peni te Ua, kaore aku tako, kipa anaru, kaore a

 matau na take Pohuka Hapuku kaore a matau take

 hami tutu, kaore aku kupu  aku take  Tewhatu

 Renata, kaore aku take teaho, kaore aku take nikera

 te koro, kaore aku take arapata meha, he pooti mema

  taku take.

   Hiraka te rango, kaore aku take Urupeni Pahara,

 kaore aku  take epeniha e tau toko ana hau i te

 pooti mema, ka matu the tiamana: ka tukua atu e

  au ki te hui kia whiriwhiria o te hui, te take tuatahi

  papaka, e tau toko ana ahau i tenei take te aho, ito

  Pohuka Hapuku, e tau toko ana wiri erueti, e mea

  ana au me whiti ki raro tenei take.

    Henare Tomoana, e whakapai ana ahau ki tenei

  take.

    Aniheta Kiingita, e whakapai ana ahau ki tenei

  take.

    Arapata Meha, e pai aua tenei take taku kapu mo

  tenei take ko o tatau tinana kia kotahi ko a tatau

  mahi kia wehe wehe.

    Epeniha, e tau toko ana ahai i tenei take.

  Te Keepa Puataata, e mea ana ahau me whaka-

marama e nga tangata nana tenei hui.

  Mohi Teatahikoia kaore aku whakamarama i ko ata

ia koutou e korero nei.

  Otene Meihana, e tautoko ana ahau i tenei take.

  Tiamana, kua paahi tenei take i runga i te tikanga

o te tiamana, ka tukua atu te take tuarua kia whiri-

whiria e  te hui Mohi  te Atahikaia, taku whaka-

marama   mo tenei take, he kimi kua pakaru ranei

 tatau kaore ranei.

  Hiraka te Rango, kua mutu  te whakamarama

 penei e patai aua kai te mau ranei to tatau kotahi-

 tanga, taku kupu kai te mau tonu to tatau kotahi-

 tanga ko a tatau kupu ko a tatau mahi kai te wehe

 a kia mau ki to tatau kotahitanga ko te Poari he

 mahi na tatau tena kaore taku whakaaro i te penei

 kia mahue i au to tatau kotahitanga.

   Hohepa te Ringa nohu, me huihui tonu tatau kia

 mau tonu ai to tatau kotahitanga Pohuka Hapuku, e

 patai ana ahau e hika ma na te whea kupu i pakaru

 ai tatau Peni Ua, e  whakaae  ana  ahau ki te

 patai a te take nei e tika ana kua pakaru tatau i te

 maua  motuhake i hinga ra tae mai ki te Poari nei

 ka tino pakaru tatau.

   Otene Meihana, e tata toko ana ahau i tenei take

 ae e whakaae, ana hoki ahau kua pakaru tatou i

 runga i nga korero a Henare to e kii nei kia puta ia

 ki waho o to Tiriti o Waitangi kia whakahokia e ia

 te tionga, o Ngapuhi, kati me haere katoa nga mema

 o te kotahitanga ki te hui a Ngapuhi e haere ana a

 Henare ki te hui a, Ngapuhi.

   Urupeni Puhara, e whakaae aua ahau ki te patai

 a to take e kii nei kua pakaru tatau, kati ko tatou ano

 nana, tera, kupu ma tatou ano e hanga kia pai.

    II: Tomoana epai  ana te patai a te take ko taku

 kapu ka wehe tonu ahau, ko te tino take o taku wehe

  i puta ai i au: ko. te panui a Mohi no reira au i kii ai

  kia puta au ki waho  o te Tiriti o Waitangi Teira

  Tiakitai, e pai ana nga korero a Henare kaore aku

 kupu mo  toua kupu e kii nei kia puta ia ki waho o

  te Tiriti o Waitangi.

    Arapata Meha, e whakapai ana ahau ki te patai a

 te Take me te whakamarama a Mohi.

    Ihaia Hutana, mo  te patai a te take e penei ana

  ahau e ho ana te kupu kua pakaru te kotahitanga

  kai te ora te kotahitanga e ngari ko nga tikanga i

  roto nga mea kua pakaru kati ki taku whakaaro na

  te kotahitanga i pakaru ai ko te take he rapunga i te

  ora kai nua hold nga mahi a to tatau kotahitanga he

  kimi nga i to ora mo tatau kati ko taku kaore au e

  whakaae kua pakani to tatau kotahitanga kaore hoki

  ahau e mohio me pewhea  tatau, reira tiakitai, me tu

  katoa, koutou ki te whakamarama i a koutou na

  whakamarama  i hei maua iu ai ki te maua na

  whakamarama mo ta tatau take.

    Papaka, kua pakaru to tatau kotahitanga.

    E  Hutana, aha koa kii te tangata ka puta ia ki

   waho o o te Tiriti kau roto tonu ia i te kotahitanga

  ahakoa maori pakeha ranei.

                       TE  TIUPIRI.

  Aperahama te Kume, na wai i kii kua pakara to

tatau kotahitanga e kii ana ahau kaore  tatau i te

pakaru kaore ano  hoki tatau i tapahi noa i o tatau

ingoa i roto i te kirihipi e mohio ai au e kua pakaru.

  Peni te ua, e me ake ana au mo to. tatau kotahi-

tanga e kiia nei kua pakaru ko taku mau ranga mai i

te kirihipi a te kiingi taku pakaru tanga mo tatau i

runga i taku tinana taku hapu i pakaru ai tatau ko

te huinga o te tai rawhiti ki te tai hauauru na kati

ko taku mo  tenei take e patai nei, ko te mea e kotahi

ai tatau o tatau tinana me kii matau te taha whakatu

i te poari me hui ki ta te taha turaki i te Pire katahi

ano kakotahi o tatau tinana ko te kotahitanga kai te

tu tonu.

  Te aho, e whakapai ana au ki tenei take he kua

homai te pooti mo tenei take Hariata, taku whakaaro

kai runga  tonu tatau i to tatau kotahitanga hunia,

kaore i te pakaru to tatau kotahitanga te take kaore

ano au e unu mai i toku ingoa ki waho o te kotahi-

tanga taku kupu  me pera ano tatau i naianei me

kotahi.

   Teira Tiakitai, taku mahara mo  tenei take me

hemea ka hoki katoa nga mema o te Paremata maori

ki to ratou ruri ka mohio au kai te tu to tatau kotahi-

tanga  ki te kore e hoki ka kii au kua pakaru tenei

 kotahitanga mohi  te atahikoia, ko te take tenei i

 patai ai te take kia kiia e tatau penei i a koutou e

 korero nei ko te kotahitanga  kai te tu ko nga kai

 whakahaere  kai te raruraru e tika ana tenei korero

 me te kupu a ehara e kii nei he pou te Tiriti motatau

 mo te pakeha e tika ana enei kupu katoa penei ano

 taku whakaaro me ta ratau kati mote kupu a Henare

 ko taku panui te take i kii ai ia kia panaia ki waho

 o te Tiriti me unu rano e au taua panui katahi ia ka

 noho ki roto i te Tiriti, me penei taku me unu hoki e

 te ua tana kupu i roto i tona reta mo te taha turaki

 kaore nei te taha turaki e uru hei komiti.

   Peni te ua, ka patai kia mohi ko tehea kupu o taku

 reta e kiia mai nei e koe kia unuhia e an ki waho.

   Mohi, ko tenei kupu kaore e uru te taha turaki ki

 roto i tenei komiti peni te ua kaore tau tenei puka-

 puka na timi kara i korero i korero mai he tuhi tuhi

 taku.

   Mohi te Atahikoia, ko wai ma koutou i haere ki te

 tono i tenei komiti, peni te ua, ko au ko Wi Pere ko

 Haami  ruru ko Paratene ngata ko tautuhi hiraka te

 rango, e penei ana hoki te tahi o aku kupu me whaka-

 hoki ano te nui o to tatau kotahitanga ki tona ruri

 tawhito o mua.

   Wiri Erueti, me penei ki taku me hoki mai ano

 nga tangata kua puta Ui waho o te kotahitanga ki te

 whakahaere tikanga mo te kotahitanga Heke Puhara,

 ki taku mahara he tika kua kotiti nga tikanga o te

 kotahitanga na ki taku  e kore e oti i a tatau tenei

 take kati ki taku me mau tenei take ki te hui ki te

 Tiriti o Waitangi whakamarama haere ai nga tikanga

 a te kotahitanga penei te Pirimia nga mema me nga

 ruri katoa i te mea hold kua korero katou nga mema

kai te ora to tatau kotahitanga na reira au i korero ai

i tenei kupu.

  Ihaia Hutana, e tau toko ana au i tenei kupa rae

mau  tenei take ki te hui i te Tiriti o Waitangi.

  Pohuka Hapuku, e tau toko ana ahau i tenei kupu

me  whakahoki mai nga kai whakahaere o te kotahi-

tanga.

  Matene, me  mau tenei take ki te hui ki te Tiriti o

Waitangi.

  Aperahama  te kume, e mahara ana an mo tatau

anake tenei take e patai nei mehemea mo tatau anake

tenei take ka korero au mehemea ino te motu, katoa

nei e tau toko aua ani te kupu a te mema, o Hinepare

e kii nei me kawe ki te Tiriti tenei take e patai ana e

nei kupu.

  Peni tena, e whakapai ana au ki te kupu a te mema

o Hinepare e kii nei me kawe tenei take ki te Tiriti o

Waitangi,

  Te Tiamana, mo te patai a Aperahama e penei atu

ana  mo nga rohe  o heretaunga nei tenei patai a te

take.

  Te Keepa Puataata o Taupo, e penei ana taku kupu

me te kupu a te mema o Hinepare e kii nei me mau

tenei take ki te Tiriti o Waitangi ki reira tatau mohio

ai kei te mau   ranei kei te pakaru ranei to tatau

kotahitanga.

  Aperahama te Kume, kua hoki mai taku patui e

 penei ana mo tatau te patai a te take nei taku kupu

 kaore au i te pakaru ki waho i to tatau kotahitanga

ahakoa kai te Poari ahau kai te hiahia tonu au ki to

 tatau kotahitanga te tiamana, kua  paahitia tenei

take i ranga i nga kupu a nga mema e kii nei kaore

 i te pakaru to tatau kotahitanga e ngari ko nga, rari

 o te kotahitanga me  tuku  ki te hui i te Tiriti o

-Waitangi whakahaere ai..

   Te Tiamana, ka tukua atu te take tua toru Hiraka

 te Rango, ko taka kupu mo tenei take me unu ki

 waho ko te take kua hinga te Poari.

   Teira Tiakitai, me whakamarama poto ahau mo

 tenei take, penei kaore te Pire i hinga e ngari kua

 nuku hia mo tera tau no reira te tono a te take kia

 whakamarama te taha e whakatu ana i te Pire Poari

 me te taha e turaki aua i te Pire Poari.

   Pohuka Hapuku, taaka kupu mo tenei take kua

 whakamarama te taha whakatu me to taha turaki i

 te aro aro o te komiti i Poneke.

   Henare Tomoana, kaore he tikanga e korero ai

 tatau mo tenei take no te mea kua hinga te Pire (2),

 kua kiia e matau kaore matau e hoki atu ano ki tena

 Pire a muri ake nei ki te ara mai ano te Pire kaore i

 a matau tena uaua atu tena kaore ia matau.

   Mohi Teatahikoia, e whakapai ana au ki tenei take a

 tatau kati kiitaaku mohio ano kua hinga te Pire no

 reira i maharatia ai kia waiho tenei hei take ma ta-

 tau a kati ia koutou e korero nei kua hinga te Pire

 pai una tenei kupu Henare Tomoana, e tika ana taku

                       TE  TIUPIRI.

korero e korero nei au kaore matau te taha whakatu

e hoki atu ano ki tenei Pire Poari ina ara mai ano

taua Pire mana atu tena mahi teatahikoia, e pai ana

to korero e Nare e korero nei koiana hoki te take i kiia

ai hei take tenei ma taua notemea e korero ana a ho-

ani ruru ka ara mai ano te Pire i tenei tau e korero

ana koe kua hinga te Pire kaore koutou e hoki atu

ano ki taua Pire ina ara mai ano e hara i te mea he

whakaparau  kio korero kaore kati kai te pai tena.



  Ihaia Hutana, e pai ana ta korua kupu e korero

nei kati taku kupu me  haere tatau ki te hui i te

Tiriti o Waitangi whakatikatika ai i te Pire.



  Mohi  Teatahikoia, e pai ana ena kupu e korero ua

koe e hara i te mea hei whakatete ma tatau i mea

tia ai tenei take kaore e ngari hei tiro tiro matatau i

nga maramatanga o te Pire Poari mehemea kai ta

koutou na whakamarama he pai mo tatau koi ana he

 kupu matatau kai ta matau; na whakamarama he pai

 mo tatau e pai ana kati kua mohio atu matau kua

 penei te takoto kua  rua a tatau  kupu  i naianei

 Epeniha, kua kite au i tenei mea i te Poari i whaka-

 haerea e Wi Pere kia matau ki te Wairoa Tupono

 ana ahau ki te mate i taua Poari penei tonu me

 tenei e korero nei tatau kaore i rereke atu  tenei

 Poari.

   Ihaia Hutana, kaore pea tatau e kanga ia e o tatau

 uri ki te tukua ratou e tatau ma  te ture e tiaki

 koiana te mea kangaia ai tatau e a tatau tamariki ko

 te riro atu i roto io tatau ringa te oranga mo ratou,

 e whakapai ana au ki tenei kupu me taku tenei take

 ki te hui i te Tiriti whakatikatika ai te Pire Poari e

 ngari me mau  ano te whakatikatika i papawai ki

 reira whakahaere, ai tiamana, kaa hiki te korero mo

 te ata.

                               Te  Paraire, 8/8/99.

   Tiamana, ka tukua ata ano te take tua toru kia

  whiriwhiria ano e te hui.

   Penitena ko ta maua take ko mohi mo te panui

 ka waiho e au i te aro aro o te hui o te tiamana me te

  komiti katoa e haere ana au ki te hinota i manutuke

 turanganui Teira Tiakitai, ka whakamarama i nga

  korero o te poo.

   Henare  Tomoana, taku kupu kaore he whaka-

  marama ma  te taha whakatu i te Pire. Poari ko te

  take kai runga ke ratau i te komiti Poari kua mahue

  to Pire Poari i runga i te whakanuku ki te hui ki te

  Tiriti whakatikatika ai.

    Mohi Teatahikoia, e penei ana au ki ta tatau tako

  me unu ki waho i runga i te kupu a Henare Tomoana

  kaore ratou i runga i te Pire Poari kai runga ke

  ratau i te komiti Poari.

    To Aho, e tautoko ana au i te unu a mohi Arapata

  Meha, e penei ana taku kupu kaore au e pai kai

  waiho i runga i te kupu a Henare hei take e unu hia

  ai ta tatau take kiau me korero tonu tatau.

    Henare Tomoana, e whakaae aua au ki te kupu a

mohi e kii nei me unu tenei take, Haraka te Rango,

e tautoko ana au i te kupu a mohi me unu tenei

take ki waho Aperahama te Kume, e patai ana ko te

Pire hou ranei ko te Pire tawhito ranei e patai tia nei

o te take kia whakamarama tia e ngari e tautoko ana

ahau i tenei kupu me nuku tenei take ki te hui ki te

Tiriti tai hoa ahau e whakamarama i taku tautoko.



  Mohi, to Atahikoia, mo nga  Pire e rua  me te

whakatikatika.



   To Harawira, me panui mai te Pire Poari te aho,

e unu mai ana ahau i taku tautoko i te unu a mohi

i tenei take Arapata Meha, e rua nga kupu a mohi

 me unu te take kai nga mema te tikanga e kii ana

 hoki ahau me waiho kia mahi nga mema.

   Hunia  Hungahunga, ki  taku whakaaro ki to

 whakahaere  tatau i te Pire nei era e tae ki te toru

 wiki e mahi ana tatau e aho, e tau toko ana ahau i te

 kupu a hunia.

   Hunia  Hungahunga, e inoi atu ana  au ki to

 tiamana kia tukua mai te pooti mo te unu i te take.

   Aperahama Tekume, e tua rua ana ahau i taku

 kupu  e unu  ana ahau  i tenei take ki te Tiriti o

 Waitangi.

   Tawaho  Tewinitana, taku hia hia kia panuitia te

 Pire Poari kia rongo atu ahau  te take e rua nga

 mema  kua tae ake ki toku kainga ko Wi Pere ko

 mohi ko toku takiwa kai te tarewa toku pooti taku

 hia hia kia rongo au i te otinga o nga take o tenei

 hui ka whakaatu au ki toku takiwa,

 Te Aho, e inoi ana au ki te tiamana kia tukua mai

 te pooti mo te unu i te take ki waho.

   Tiamana, kua paahi tenei take i runga i tenei kupu

 me  nuka tenei take ki te hui i te Tiriti o Waitangi.

    Tiamana, kua paahi  tia kia panuitia nga Pire,

  panuitia ana e te karaka nga Pire Poari e rua a te

  Pirimia me  te Pire whakatikatika i Papawai  te

  tiamana, ka tukua atu te take tuawha.

   Henare Tomoana, kaore e roa taku whakamarama

  mo te tono a te take kia whakamarama te komiti

  Poari  te take kai te haere mai te panui hei whaka-

  marama i nga tikanga o taua komiti kai reira whaka-

  huatia ai nga mahi mataua komiti hei tiaki i nga

  whenua  kai riro i te hoko i te ritenga o te Poari to

  Aho, taku mo tuku atu he  ui kia Timikara kia

  whakaatutia mai e ia tana whakaatu mo nga tangata

  o taua komiti no te taha whakatu anake ranei no te

  taha turaki ano ranei e tahi o aua tangata kipa anaru,

  kaore au e whakaae ki tenei komiti.

    Hiraka te Rango, taku whakamarama mo tenei

  take tana mahi he pupuri whenua he tirotiro i nga

  moni a te kawanatanga i pau i nga whenua hei tiro

  tiro hoki ka tika kia hoko ka hoko ka kore e tika te

  hoko e kore e hokona nga whenua hei tirotiro hoki

  i nga tangata kore whenua.

    Aperahama te Kume, e pai ana au ki tenei komiti.

    Te Aho, e tono ana ahau ki te tiamana me nuku

                      TE  TIUPIRI.

tenei take kia tae mai te panui o te whakamananga

tenei komiti Teira  Tiakitai, e tautoko ana au i te

tono a te aho kianuku hia tenei take Renata Puku-

tutu, me nuku tenei take kia tae mai te paahitanga

 o tenei komiti tiamana, kua paahitia tenei take i

runga ano i te kupu a nga mema kia nukuhia tenei

kia tae mai te whakamananga o te komiti Poari.



  Tiamana, ka tukua atu te take tua rima.

   Arapata Meha, naku tenei take i tuku ki te tiamana

 kati taku mema mo, te Tairawhiti ki te Paremata o

te Koroni ko Mohi Teatahikoia.



  Renata  Pukututu, a  nga  iterangi koi anake a

 ngaitewhatuiapiti, ko Mohi Teatahikoia ta matau

 tangata hei mema mo tatau ki te Paremata o te

Koroni.



   Teira Tiakitai, kaore aku whakahua i taku mema

 ka Titiro au ki nga iwi o te motu nei e whakaatu

 mai nei i o ratou whakaaro mo Mohi Teatahikoia hei

 mema, e pai ana te kupu a Renata raua ko Arapata

 e kii nei ko Mohi ta ratau mema rawaho, ko Mohi

 taku mema e pooti ai ahau oku takiwa katoa.



   Epeniha, ko Mohi taku mema ta ngatikahungunu

 katoa te Wairoa Nuhaka. Henare Tomoana, kaore

 aku kupu mo tenei take e paa ana tenei take Mau.



   Aperahama te Kume, ko Wi Pere taku mema hei

 pooti tanga maku.

   Papaka, kaore aku mema  e pooti ai au. Otene

  Meihana, ka pooti au kia mohi. Paraire Tomoana, ko

  te tamaiti a Paratene ngata taku mema e pooti ai au

  te tiamana, kua paahi tia tenei take, e penei aua e

  toru nga tangata i whakahua tia i roto i tenei hui

  hei mema mo te Paremata o te Koroni a te wa e

  pooti ai he mema mo te Tairawhiti, ka mutu nga

  korero o tenei hui, kia ora tonu koe e te Etita o te

  Tiupiri, kai Parahoko to ngakau ki te tuku atu i ena

  kupu korero ki te Tiupiri kia kite nga hoa aroha. E

  te Atua tohungia te Kuini, kia ora na to hoa.



                         RAWAHO  TE WINITANA.

   Komiti mote Pepa.





     Whakaaturanga  ote komiti whakahaere  inga tika-

  nga awhina i te Tiupiri Nupepa maori o Whanganui

   o te G ongara o Mei 1899.

                           WAIMA, Mei 6th, 1899.

         Kite W. W. Hipango, Etita ote Tiupiri.

     Kua  whakaaetia i tenei ra he komiti kia Tu ki

   Waima  Hokianga hei whakahaere i nga tikanga ine-

   nga mahi mo  nga tangata e whakaae ana kia tango

    Nupepa  ratou o te Tiupiri a kia puta hoki ki taua

komiti nga moni utu tau o taua nupepa. Ka whaka-

haerea nga mahi a tenei komiti i raro ote mana onga

Ture mo  taua nupepa  kua Panuitia kiroto ki taua

Tiupiri i te tau 1898 mete tau 1899.

  Ko  nga mema o taua komiti Raniera Wharerau,

Waima, Rawena, Hokianga; Hemi  Papakura,

Waima, Rawena, Hokianga; Hori R. Tetai, Lower

Waihou, Opononi, Hokianga.

           Kia  W. W. Hipango, Etita,



   Tena koe. He inoi atu, mau e tuku mai nga ture

 whakahaere onga komiti whakahaere ote Tiupiri kia

 Raniera Wharerau ki Waima Rawene Hokianga kia

 marama ai ratou ki ngu mea katou ko Raniera Wha-

 rerau te Tiamana ote komiti o taua takiwa.



                     MERI H. MANGAKAHIA.

              W. W. Hipango, Etita.



   Tena  koe. He  kupu atu ano  tenei kia koe kia

 tukua mai e kee he Nupepa Tiupiri ma e nei tangata

 ka tuhia iho nei o ratou ingoa Heni, Tawake, Whaka-

 rapa, Opononi, Hokianga; Kerera, Teihi, Whaka-

 rapa, Opononi, Hokianga; Manuka, Nga Mahaoa,

  Mitimiti, Hokianga.

                       MERI H. MANGAKAHIA.

 I roto i te Huihuinga



    Komiti Pakeha.

    I tu te tahi komiti pakeha o Whanga-

  nui i nga ra o te marama nei.

   Nga mema i hui: H. Tariana, W. G.

  Patete, Kaningihama, S. H, Matene,

  Kiripiti, Te Tuari, Tiwinitana, Piritini.

  Kamene, Katene, H. H. R. me  era atu

  pakeha.

    Te  take tuatahi i whakahaerea ko te

  poraka o Ohotu.

    Ko  Takarangi  Mete  Kingi raua ko

  Wiremu  Makitonore i tae atu ki roto ki

  taua huihui. Te korero a Wiremu Maki-

   tonore a koia te kai whakamaori. Ko te

   korero a Takarangi Mete Kingi me tona

   iwi, kaore ratou i te whakaae ki te tuku

   atu i to ratou whenua hi roio ki nga ringa-

   ringa o te kai tiaki mo te katoa; notemea

   ki ta ratou whakaaro  e kore e puta he

                       TE  TIUPIRI.

painga kia ratou tae noa ki a ratou tama-

riki i runga i taua huarahi.

  Ko te hiahia o te iwi, ma te Kawana-

tanga e hoko atu ma ratou te ritenga, me

te hunga e hiahia ana ki te pupuri. Ko

ahau  ko Wiremu  Makatonore  e tino

mohio ana ki te hunga nona taua whenua

a ki taku mohio ki te whakatu wheratia

te hoko, tera te nuinga e tae mai ki te

hoko.

  TAKARANGI METE   KINGI: Ko tenei

whenua ko Ohotu ki te ringa tonu o nga

 maori. Kei te ruritia inaianei, i runga i

te kore whakaatu  ki te hunga nona. I

 whakahaua ahau kia uiuia, mehemea taua

 ruri na te Kawanatanga na te kai tiaki

 ranei. He nui toku koa mo te tukunga

 i te tahi o nga mema o tenei komiti, kia

 kite i te ahua o taua whenua. I rongo i

 puta te korero  a te Pirimia kia katene,

 mema  tera e tukua taua whenua ki te

 ringaringa o te Kai Tiaki ko te nuinga o

 te iwi i whakaae, engari ko ahau ko Taka-

 rangi kaore i whakaae kia taka ki raro i

 te ruma o te Kai Tiaki, notemea ko nga

 ritenga kihei i whakamaramatia mai ki

 ahau.

     He Tupapaku.





   Ko  Kaari Ngahau wahine a Potatau kua mate, i

  mate ki Pipiriki nei i te ata po o te 18 onga ra o

  Mei, 1899. Ko  te mate o tenei wahine he mate

  ohorere kaore  rawa i  takoto ki te whenua   kia

  mohiotia ai kei te mate, no te 17 onga ra o Mei nei

  ka hoe mai raua ko taua taane me o raua matua i

  Mauganuioteao, e hoe mai aua ki Pipiriki nei, ki te

  whakatakoto korero mo Wahaarangi  Poraka, ko te

  wahine nei, kaore rawa he mate i te ra i tae mai noi

   ratou ki Pipiriki  ite 17 onga ra o Mei, e ora ana ia, e

  mahi aua i nga mahi u te ra iwi ate wahine heoi, no

  te po ka huihui ki to ratou whare moenga, a ka moe

  tahi ano raua ko toua hoa, ara ko taana taane ko

  Potatau Te Rangiwaiata, me to mohio ano o te taane

   i a raua o moe tahi nei kei te takoto ora taana wahine

   akuanei, no te atapo katahi te taane ka rore atu ki

   te whakakorikori, e kua hemo noa atu, heoi ka rere

   porangi noaiho nga tangata o roto i te whare nei, ki

   tenei tu ahua o te mate, kaore  nei i mohiotia to

   paanga mai o tenei Aitua a, a ko matou ko nga

whanaunga  o te wahine nei, e noho nei i Pipiriki

nga kainga e tutata ana kua huihui katoa ki runga

ki te mate o to wahine nei.

  Heoi ma  nga whanaunga  e kite -iho i roto i te

Tiupiri kaa  mate, to  ratou tuahine, tamahine

karanga te pono.

  He  wahine Rangitira tenei, no Whanganui nei. ara,

no tenei hapu no Ngati Taipoto, he uri no Wiremu

Pakau, he uri no te kurukaanga, he tamahine hoki

tenei ua te Rangiwhakarurua.

 E hoa ma kanui te pouri o te ngakau mo tenei tu

 ahua o  te mate a kua  oti hoki te korero a ona

 tungaane, a ona tamariki, a ona teina me te iwi hoki,

 kia haria tana wahine  ki tieke tanu ai, ara ki te

 Urupa ano, o ana matua i Okirihau.



                      Heoi ano,

                         WIREMU TE  KIRIWEHI.



   Ho nui te tangi o toku ngakau, me te pa whakarere

 mai ki ahau o te koingo ake, ki to tatou tuahine, ki

 nga waihotanga ake a o tatou matua, nga marae, nga

 atawhai tangata, aku a nui, nga wahine whakahirahira

 o te Wainuiatarawera, Te Kouraputaroa, Te Waita-

 huparae, Haere; Haere; Haere to wahine pupuru

  whenua, ma muri nei e takahi ake.



                              W. W. H.

    Ko Heni Whawhanga, he wahine rangatira no

  ngaitamatera; no Ngatikurukura no te 10 onga ra o

  Maehe nei i mate ai ki kairakau. He nui te tangata

  i tae ki te tangi.





    Ko Te Rangipumamao i mate ki Hawheraka i te

  6 onga ra o Maehe nei; he kau matua rangatira ia.

                       Ki te Etita.



    Ehoa  utaina atu aku kupu ruarua nei, mo te tahi

  tamaiti rangatira o tenei iwi o Ngatiruru; ko te

  Whata  Haeretuterangi, tama a Tenira Haeretu. No

  te 13 onga ra o Mei nei i mate ai ki Parinui, Utapu.

   He  nui te tangi o te iwi, he nui hoki te poro-

  poroaki, ma o whanaunga koe e tangi mai i era wahi.

   He tangi enei na tona teina na Te Weri Haeretu.

     Ra te marama ka mahuta i te pae ra, a, i, engari

   ki a koe mate atu ora mai, e i, kaore ki te tangata

   he tau manukau ra, a e.

TE   TIUPIRI.

Panuitanga.

Tenei tetahi mate ara kote tamaiti a matene
whanga kua mate kote kui ote nei tamaiti kote poro
wini tera imate ai note 25 o a perira kua haere atu
ia kite wahi kua o ti tewhakarite mai e te kai
hanga te nei aitua no ko puawhara mi e hoa ma
kamu te kaha haere o te mate ite nei taima kaore
hoki e tino mohiotia terongoa tino pai mote nei mate
note mea he mate hou te nei heoi,

                        TE  TIUPIRI.

      Te Hauke.





Konga ture, a te Hapuku i waiho ai mo

             tana kainga.





         Ki te Etita ote Tiupiri.

  Ehoa   tena  koe  te   tangata  ha-

utu  o  to waka   ara ote  Tiupiri, heoi

ehoa   mau   e  uta  atu  enei  korero

ki runga ki to waka ara ki te Tiupiri koia

tenei.

  Ko  te Haurangi ote tangata, wahine

ranei, kia kaua e tae ki reira ki te tae te

tangata, Haurangi  ka  whainatia, e 5/-

hereni mo  te rori, 10/, hereni ki roto ki te

Taiepa o kahuranaki £1 kotahi pauna ki

te uru ki roto ki kahuranaki, te whaka-

ahu ranei £2 e rua pauna, he ture nui

tena  kai  te takoto  naku   i whaka-

rite mo toku marae kai te tu te komiti mo

enei ture i naia nei me  aku tamariki

mokopuna hold me  te iwi nui katoa ko

ahau tonu te Tiamana.

  I tu tetahi marena ki te hauke nei mo

Takarori Kereama Hupata ko  raua ko

Pare Hira. He nui te tangata i tae ki

taua marenatanga ka mutu te marena ka

takoto te hakari, he nui hoki te kai kaore

i tae a te kai. Ite Po katu te kanikani awa-

tea noa e kanikani ana no te ono o nga ha-

ora i te ata ka mutu te kanikani, a he nui

ano hoki te ngahau i te ra i marenatia ai,

tae mai nei ki te Po nei a awatea noa he

whakaaro mo nga tamariki wahine me nga

tamariki taane me haere i runga i tenei

ahua ara i te marena waiho atu a waenga

parae mo nga Hiki, mo nga poaka, mo

nga hoiho, mo nga mea e rite ana ki enei,

ko tenei enga iwi kia ora koutou ka rongo

mai nei koutou e nga tangata a ka ako ki

a koutou tamariki kai tae ki tenei hua-

rahi e korerotia ake nei.

           Heoi kia ora koutou

                HAPUKU  TE NAIHU.

  Te  Etita o  te Pipi-



     wharauroa.

  Tenei kua kitea iho i roto i nga parirau o to manu

nei a te pipi tetahi tuhi mareikura, mo to tatou hoa

mo Rena  Peneti, hei roto i nga ra o Mei nei, honoa

ai raua ko Hana Paaka, e rito ana raua te mohio ki

nga tikanga o te matauranga pakeha he mea hoki i

uru tahi raua ki te kura, ara ko Peneti i uru ki te

kura Pihopa i whakatu, ko liana i uru ki te kura i

Hukatere, ka pai tenei ka rite to raua mohio. He

tino hari nui aua te Tiupiri ka whai whaea mo tatou.

He  tino mohio ana matou kia Peneti, he Tamaiti

hoki i pau katoa ona whakaaro ki nga mahi pai, a na

ana hoki tenei kainga a Putiki i whakatika, a na ana

rawa hoki i whakatu he whare kara ki Putiki nei hoi

ako i nga tamariki maori, ahakoa wehe atu ia kei te

mau  tonu te konohi aroha i roto i te ngakau, o hoa

kia ora koe, korua tahi ko Hana, a ma te Atua korua

e manaaki.







    No  Waitotara.

  Tenei tetahi whakaatu kua tae mai na

Wiremu  Kauika raua ko Wi Ngapaki.

He  whakaatu  mai kei Ngarauru etahi

tangata mohio ki te hanga whare maori

nei, a e kiia ana he tino tohunga rawa

aua  tangata; ko o raua ingoa ko Tau-

ranga Kaiwhare, ko  Hohepa  Ngakore-

koretutahi, a kua kitea hoki e  nga iwi

maha  a Taranaki ta raua whare i mahi ai

ki Meremere (Hawera) be whare atahua

rawa taua  whare, ko te ingoa o  taua

whare ko Tatauranga. No  te 3 onga ra

o Mei nei i whakatuwheratia ai. I neke

atu i te 400 tangata i tae i te ra i whaka-

tuwheratia ai. lie nui te koa  o nga

rangatira o taua whare ara o te Rangitu-

taki raua ko Eruera Teakatarewa i te pai

ote hanga me te tae atu hoki o nga iwi o

Taranaki me te Taihauauru nei ki te ra

i tuwhera, ai

                      TE  TIUPIRI.

      He  Reta.

    



         TE  RAU, TURANGANUI.

                     Mei 18th, 1899.

         Kia Waata Hipango,

  E te hoa, tena koe. No tenei ra ano i

tae mai ai a Te Tiupiri ki toku marae iti,

a na reira ka hohoro tonu taku whaka-

whetai kia koe, mo to whakaaro ki te tuku

mai i tena o a taua pepa ki au, mo to

whakamananga  i taku inoi kia koe, kia

panuitia e koe e te waka rahi nga reta a

to taua hoa a Apirana Ngata, mo o kupu

hoki i kite iho nei au i roto i nga wharangi

o Te Tiupiri mo te kotahitanga taitama-

riki maori. Ko tenei taku ingoa pai mo

to matou  kotahitanga, kia arumia katoa-

tia ai nga tamariki maori, ahakoa ko wai.

Ehoa, ehara i te mea he whakaparahako

i kore ai e tono wawe kia tukua mai a te

Tiupiri kia au. Tenei kei te matakitaki

iho ki  to taonga; kanui te  pai o  te

whakatakoto  o te kupu, o te whakariterite

 i nga upoko korero. Te take i kore ai e

 tono wawe atu, he kite ano noku ia te

 Tiupiri, he whakaaro hoki ki te nui rawa

oku  taumaha i enei ra, notemea kei te

 ako au mo te whakamatautauranga, o te

 kareti nui o Niu Tireni, a he pani ka rua.

 He ahakoa ra e mihi ana au  mo  to

 whakaaro mai, a hei tetahi tuhinga atu ka

 tuku atu ai i taku whangai mo ta tatou

 pepa. E kite ana au i te nupepa pakeha

 ia ra ia ra, otira hei awhina tonu i tena o

 tatou reo o te maori. He tokomaha, nga

 tangata kaore ano kia kite noa i te tino

 pai o te nupepa, hei whakaako kia mohio

 ai ki nga korero huhua o te ao, hei toha-

 toha  haere hoki  i nga whakaaro o tena

 tangata, o tena tangata hei titiro ma te

 iti ma te rahi. Kua kite iho ano ahau i

 te reta a Mangakahia mo  te haere ki

 Hamoa. K whakatika ana au ki tona

 korero, a nei rawa te kaha o tana korero

 ko tona ki me whakaao rawa ka tika ai te

 haere a te maori ki Hamoa. Ko wai te

 tangata e kaha  ki te pupuri i nga hoia

maori ina hiahia ratou ki te haere, a tonoa

hoki e te Kawanatanga ? ' Kahore ano a

Mangakahia kia mohio noa ki te taha tika

hei awhinatanga ma te maori. Kahore

ano ia kia mohio ko te taha e awhina ana

te Ingarihi ko tera ano hei awhinatanga

ma  tatou kei te pohehe tonu pea ia kei

raro tatou te iwi maori i te mana o te

Kuini, a koia ano te hoa riri ano mo tatou,

nooku matua iho te piringa ki a te Kuini

ka piri ano hoki ahau.

  Kua  tukua e au etahi korero mo Ha-

moa ki Te Pipi-wharauroa, ara he whaka-

atu naku kia mohio ai te iwi maori ki te

ahua o tera whenua, i ona kai, i ona ta-

ngata, i te tatatatanga mai o nga maori o

tera whenua kia tatou, i te ritenga mai o

to ratou reo ki to tatou, i te ki a te pa-

keha ko Hamoa a Hawaiki, i te take o te

pakanga e hau mai nei nga rongo, i nga

parekura hoki o taua riri me tango mai

 pea e koe i roto ia " Te Pipi " hei titiro

 ma to taua iwi, ko tenei hoki te take i

tuhia ai e au aua korero. Ehoa he kupu

whakamutunga maku he whakahau ki teiwi

 maori kia ngakau nui te manaaki ia ratou

 pepa. I matau ai, i rahi ai te pakeha na

 te pukapuka. He  whakatauki na tetahi

 pakeha tino matau, " Reading makes a

 full man, " ara " Ma te korero pukapuka

 ka ranei ai (nga whakaaro o) te tangata "

 i nga pukapuka pai ano ia. Heoi, e te

 hoa, nga kupu ruarua nei. Ma te Kaha

 Rawa taua e whakakaha.

            Na to hoa aroha

        REWETI T. MAKENA KOHERE







      No  Parikino.

                   Maehe 24th, 1899.

   No  tenei ra kamutu tamatou patu ia

 matou witi e 400 nga peeke ko nga oti tae

 atu kite 500 heoi ite mutunga ote mahi

 ate mihini, ka utua nga moni e £25 pauna,

 no nga mihini tapahi pera ano, heoi mutu

                       TE  TIUPIRI.

pai ana te mahi iroto ite marama kotahi,

me te hawhe, kati tena ite, po otaua ra; nei

katu nga kaumatua  kite poroporoaki ki

nga mea e haere ana, me nga mea enoho

ana, henui hoki te tangata ikonei kamutu

tena take, katu ko Teratana Teurumingi

kite korero ki nga komiti ano mote Aohau

oenei tau imahue ake nei kia whakama-

haraharatia ano ia hei mema mo  tenei

tau ehaere mai nei. Heoi tautoko ana

ano aua  komiti kia tu ano a te Aohau

itenei tau. Heoi ehoa ete Etita ote Tiu-

piri mau etuku atu enei kupu ki runga ito

waka, hei hari atu kiera waahi, ote motu

nei na enga iwi, enga hapu kia rongo mai

 koutou kua mea ano matou ia te Aohau

 Nekitini hei mema mote nei tau etu mai

 nei heoi Henui ano nga korero otenei hui

 huinga heoi kei Hoha koutou.



                HENARE TUMANGO.

   Note 12 onga ra o te marama ka tae a Waata Hi-

 pango, a Ru Reweti, ki te huihui a Ngakura Te Ao-

 hau i karanga ai ki ona iwi, kia Te Tau iwi, me te

 Iharaira, i runga i te whakaaro a te iwi, he kimi he

 rapu i nga tikanga e pa ana ki nga whenua me era

 atu take. No te po ka whakatakotoria e Te Aohau

 nga take e takoko tarewa ana i runga i nga iwi ote

 motu, rae o ratou whenua. Tuatahi: He  titiro i te

 Pire Poari, me ona whakatikatika, mehemea me pe-

  whea tatou. Tuarua: Ko  te Pire a te Kai Tiaki

 mo te katoa kua oti nei te Tahua mo Hota Poraka.

  Tuatoru: Ko  te whakawhiti ki Ingarangi, me te

  kohi moni, kia tae rawa mai nga tangata i whaka-

  rite i te kotahitanga i tu nui nei ki te Tiriti, kua

  tau o tatau whakaaro. Tuawha: Ue  titiro mo te

  Heuheu i whakaingoatia mai nei e te Kotahitanga i

  Waitangi. Ko  te Heuheu  hoi pooti a te aranga

  pooti e tu mai nei, mo Te Tai Hauauru. Koia koa

  nga kupu hei ata titiro ma tatou, kia mohiotia te tahi

  o enei take hei i whakaaro mo Whanganui, a he nui

  nga korero a Te Aohau, Waata Wiremu Hipango, e

  pou ana nga kupu, kua oti nei te whakatakoto hei

  whiriwhiri take ma tenei Huihuinga, a, ko nga take

  ano hoki tenei i korerotia i nga ra o muri, a tae mai

  ki naianei, Mo  te take whakawhiti, ki Ingarangi

  ki te tono mana motuhake mo tatau mo te iwi maori,

  kia Kawana tatou i o tatou whenua, heoi ano te kupu

  nui mo tenei take, he moni hei whakawhiti e taea ai;

  A i mahara a hoki tihau, me tango i Tiupiri te motu

  ma  ana, ki te eke nga tangata tango pepa ki te tekau

  mano  heoi ra kua whiti. Mo te Pire Poari, e takoto

ana aua take whakahe mo taua Pire ara a Whanga-

nui he mea mahara naku e kore e ora a Whanganui,

me o ratou whenua, a tae atu hoki ki era nga iwi, e

rite ana ki Whanganui. Mo  te Pire kai tiaki, engari

tenei i whakapai ahau, ko te tuke he mea no Whanga-

nui na ana ano i hanga mo tona whenua, ka tika

tenei kia mate ake i te mate, na ana ano, e kore ai au

e taea te whakatauki mai e nga iwi, e hara i te mea

ko te kai tiaki hei mana, engari ko te tahi pakeha i

whakaturia e te iwi, a ko taua tangata, tino tangata

mohio  ki nga tikanga a te iwi maori, me o ratou tika-

nga, kia whakahaerea i runga anake i nga tikanga

 reti, kaore te hoko me to mokete. No  te moa ko

 ahau anake ko Whanganui  e Raupatutia nei e te

 Kawanatanga  i roto i tenei ra, me ora atu iwi kei te

 noho Karauna Karaati, e mau ana nga kupu here i

 roto, he painga ano tona kupu mo era o tatou iwi; o-

 tira ho nui atu nga tikanga e tika aua hei titiro hei

 whakahaere, mo era o tatou iwi.

   Kaati i runga i oku whakaaro i ranga i te tongoa

 Kingi To Herekiekie, me Whanganui  kia karangatia

 ahau hoi mema mo te Paremata, na konui ahau ka

 whakaao  koia toku tao mai ki tenei ra, kia whaka-

 haere tatou te iwi i runga i to rangimarie e tau ana

 ki Waenganui   o tatou. Ke   toku hiahia nui kia

 whakaritea e to Paremata te hiahia o tena iwi, o tena

 iwi, ki runga ki nga tikanga o puta ai ho painga ki a

 ratou.

   Ru  REWETI: He whakapai ana au ki te karanga-

 tanga i tenei ra hei huihuinga mai mo tatou; ko o

 tatou ma Atua i mate, kua. ora mai i tenei ra, e tika

 ana  te korero a toku taokete a Hipango e ki nei, he

 kai mahi ia i nga kuku me nga mahi a to koutou papa

 a Taitoko; koia nei toku whai  mai kia rongo i ta

  te iwi.

   TE  AOHAU: Haere mai e Hipango ki to marae ki

  to iwi heaha te he o te tae mai kaati e hara i te mea

  na to iwi rawa ahau i pooti, i tera pootitanga, engari

  no tera wahi no tera wahi, kei te pai, ki ta to iwi ko

  mea  hei whakatu, heoi ano ko tara, taihoa ahau e

  tuku iho, mehemea ko to kotahi anake, kaore ki ko

  atu ou, kanui te marama, mehemea ki te whakatu

  ake tokorua, a tokotoru ranei, i muri atu ou heoi me

  tuku ma te iwi Whanganui, e titiro ki tuna i pai ai,

  ki te oti, koia tena.

    Te Ratana te Urumingi ka pai koutou korero ko

  otaokete ahakoa kei tenet turunga ahau e tu atu nei,

  ara te Ihoraira koi te titiro atu ano ahau kia koutou,

  kota ahau i whai haere ai i o koutou huihuinga, ina

  hoki ko koutou ano ki to tautoko i tenei pakanga i

  hapainga nei e o koutou matua, kua ngaro atu nei ka

  pai a te whenua ka homai ki konei enei, korero, hei

  whakaea  ake i te ra a to koutou tuahine i kuranga

  utu ui kia tae mai koutou.

    NGAKURA. TE AOHAU: Haere mai e toka tungaane

  (Hipango) haere mai ki to marae ki io iwi kapai tenei

  ka tao mai ko konui ko Ru ho muha ake nga kupu i

  puaki mai ia ia.

                      TE  TIUPIRI.

RONGOMAITAWHITI



       Te Pakanga i Piripaina.

  Tenei kei te whangaia  nga Piripaina

mate kai, e nga Marikena.



  Tenei kei te pakanga  mai nga  iwi

mangumangu ki Ukana, a ko taua iwi kua

hinga i te Ingarihi.



  I runga ite korero a Raiti Honore Hori

Hamiratana i roto i te Paremata o Inga-

rangi; e ki ana ko te Kanataraka mahi

reriwe i Pama, mo te taha kia Ingarangi

kua riro ia Marika ma ana e mahi mo nga

moni e £70, 000; a ka oti te mahi i roto i

te tau kotahi; ko ta Ingarangi utu ma

 ana e mahi £116, 000 ka oti i roto i nga

 tau e toru. Ka  mohiotia i konei, tera e

 riro ia Marika nga mahi a Ingarangi e

 mahi.



   Tenei kua pai haere te mate o Piriniha

 o Ioka, mokopuna a te Kuini.



   Tenei kei te whakahe nga Hahi pihopa,

 me nga tangata nunui, me te iwi, ki nga

 Niupepa  o  Ingarangi e perehitia nei i

 Nga Ratapu.







   Karanga Mema

                      16th Mei, 1899.

   Whakaatutia   atu e kui e te Tiupiri.

   Ki nga marae ote Tai Hauauru ko te

 Aohau  neketini ka whakaarahia ano  e

 matou kia Pootitia hei mema mo te Pare-

 mata ate Pootitanga mo te Tai Hauauru

e haere mai nei kia mohio ai te hunga i

Tautoko   ia ia i teera pootitanga kua

whakaae  ano ate Aohau neketini kia Tu

ia kia pootitia ano ate pootitanga e haere

mai nei.



             Heoi ano na

        HONE TUMANGO.

        HENARE TE  RANGIHAEMATA.

        KUMEROA  TA RATANA.





  Kinga Iwi, kinga Hapu kinga Huihui-

nga tangata tena koutou, enga iwi i runga

i Aotearoa, me te Waipounamu, he whaka-

maharatanga tenei kia koutou ko W. W.

Hipango hei mema mo tenei tau e heke

iho nei ka mutu i konei aku kupu.



                ROTOHIKO REREPARI. "

 Ki nga kai Tango Pepa.







 A. Tupurupuru o Waitotara, 2s. 6. P. K,

 Apiata Rae o Kaikohe, Auckland, 1s. P. K.

 Te Riaki Maru o Kopuawhara Mahia 1s. P. K.

 Urikore Pihama, e 7s. 6d. mo te tau i hori ake nei

   me  te 6d kapa pane kuini mo naia nei.

 Ropoama  Meihana te Whituotu, Masterton 2s. 6d. P. K.

 Emere  Kawhia Kihipane, 12s. 6d.

 Rewi  te Aotu, Wairoa, H. B., 2s. 6d. P. K.

 Rongo  Tiakiwai, Wairoa, 2s. 6d. P. K.

 Epeniha Kaihote, Wairoa, 2s. 6d. P. K.

 Reremoana  Tohikura, Turakina, 2s. 6d. P. K.

 Roere Rangihenea, 20s.

 Nireaha Tamaki, Pahiatna, 10s.

  Meretiana Te Kiore, Turakina, 10s.

  K. Te Kuratawhiti, Waitotara

  Manuka Ngamehara Mitimiti, Hokianga.

  Kerera te Ihi o Hokianga

  Hemi Tawake o Whakarapa Opononi Hokianga.

  Te Pene  Kaporika e/o L. C. Goffe, Waitangi, Russell

  Tame  Haratua, c/o L. C. Goffe, Waitangi, Russell

  Kokotaua o Kaiawa

  Pou Whareumu o Kaiawa

                       TE  TIUPIRI.

    No Te Mahia.





M, W. W. Hipango, Etita o te Tiupiri.

  Aroha pai whakahoki inga  whakaaro

kua panuitia a ke mote Pire Poari taku

titiro kite he o tenei Pire motenei kupu.

Tuatahi: kia wha  tekau ma  rua nga.

tau ote pire e tuana i tenei motu katahi

ano ka mutu  kiaku mohio ake kite pahi

tenei whakaritenga i enei tau kote ra tena

e mate ai taua te maori ko taku ake tenei

i kite ai. Tuarua: Ko tenei kupu e ki

 nei te pire herahi kaore ite rawa kiroto io

ku whakaaro tenei take na taua hoki nate

 maori te nei ingoa ko taua kai te mohio

 kinga tikanga a nei hoki te ritenga o tenei

 kupu hei te wa e rite ai te taima ka penei

 te kupu hei te paraire kahinga terahui ka-

 ore etu tonu kite poka noa te tangata ka-

 iaia ano te mate penei taku whakaaro i nga-

 tino kupu  nui o roto ite pire kote ora o

 roto ite nei pire e hoki ana kite putake o

 tenei pire e hara ite mea e hara mai ana

 kia taua ite nui rawa o nga tikanga o roto

 ite pire pau katoa te oranga inga mahi

 ate pire kai te pai e tahi o nga kupu o te

 pire kote whea wahi hei oranga mo taua

 titiro tatou kite mohio o te Pirimia kaore

 he moni mana  iroto ite nei kupu o te pire

 me  whakamutu  tehoko ara merahui ko

 tenei kupa kaore tahi hemahuri mate pu-

 take mai no konei katino kaha ia me a-

 whina taua i enei take katoa e mohio ana

  ia te ra e puta atu kia ia te oranga nui o

  tenei pire kite homai   ngatikanga ka-

  toa ote pire e kore e puta he oranga kia-

  ia ite taha kia taua koi anei taku titiro

  kite pire me  tona ariki e hara ia taua

  tenei he metenei mangere kite whakapai

  inga whenua onga iwi katoa kotaku titiro

  ana ki tenei mote pire konga tino take ho

  hua rahi moni mana e hara ite mea mo u

  te ora ara te whai moni engari mona ana

ke e hara ite mea kariro tika nga moni o

te whenua  koia  te ritenga ote pire kia

whiwhi herengi e kore au e penei hei ture

e ora ai taua.

                         T. H.

    He  Tupapaku.





   Ehoa  panuitia atu te matenga otenei

 kau matua o Haami Tehau matariki hei

 mihi mai ma ona whanaunga i era atu

 wahi ote motu nei.

   Koia tenei note 20 o Aperira 1899 ite

 10 onga haora ote po i mate ai; kotenei

 kau matua he uri no nga Tipuna Ranga-

 tira o tenei wahi; koia tenei iheke iho ia

 whaitiri tae mai nei kia Rongomai wahine

 kamoe ia Kahungunu; Kokahukuranui,

 heke iho nei kia te Huki heke iho kia te

 Matenga Tukareaho naana ko Haami Te-

 hau Matariki. He nui te pouri me te

 aroha ona Whanaunga  me ana tamariki

 me ana mokopuna.

                 Heoi

                     I. K. WHANGA.

        No Putiki.





   Tenei kua tae mai a Peni Te Marei-

  kura, a te Hapuku, a Mohi Te Atahikoia

  me etahi atu ki Putiki nei.

   Ko te Kakakura, ko Kereopa Tukumaru,

  ko Tamihana Te  Hoia, kei te taone o

  Whanganui e noho ana.

    Ko  a te Wenerei nei haere katoa ai,

  ratou i Whanganui ki te Hui ki Pariroai

    Tera hoki te Pirimia e tae ki taua Hui.

    He nui te ngakau aroha iho mo te tahi

  o tatou kaumatua mo Tamahau Mahu-

  puku, kei te pangia o te mate. E te Atua

  tohungia ia.

                      TE  TIUPIRI.

    Cup  Match.





                         LEVIN, 6th Mei, 1899.

  Ite Purei Patu pooro a Levin kia Waikanae ite

tuunga tuatahi 3 paina a Levin tuunga mutunga 19

a  Riwini, wini ana ia Riwini 22 a Riwini kaore a

Waikanae.



                          LEVIN, 6th Mei, 1899.

  I purei a Weraroa kia Ohau i Weraroa nei e toru

paina a Ohau kaore a Weraroa i wiini i a Ohau.



                     MANAKAU, 6th Mei, 1899.

  Horowhenua kia Manakau i Manakau, tuunga tu a-

tahi kariro ia Horowhenua te kiki tuatahi mutu noa te

hunga  tuatahi kaore a tetahi kaore a tetahi, note tu-

unga mutunga kariro ite tangata o Manakau te Pooro

ka hopukio eto Horowhenua e Wiremu  kiri ona ka

tangi te Witara ate Rewhini ka tukua eto Horowhe-

nua  kaore hoki i kirimiti te aranga ake ano o ariki

Tingikini ka oma ano me tana Pooro heoi titiao tonu

 atu o Horowhenua e oma aua tera mete Pooro katae

 ki raro iho ote kouru Pou ka whakatakohotia to Pooro

 ka whitaratia ano kua Tarai ka ui a atu mehemea i

 tangi tana Witara ite tuatahi ka ki mai kaore, heoi

 ka kikia te Pooro ite kouru poohi ka kouru, ko etahi

 onga tangata ote manakau i rongo tonu ite whio ute

 Rowhiri mete ripoata ute pepa pakuha i rongo tonu

 me ahau hoki e rua  putanga oto Pooro ia Horo-

 whenua  kaore  i hoatu he Tarai heoi wini ana ia

 Manakau kotahi kouru kaore a Horowhenua.

                                E. P. PAKI.

                                     Raro  Etita.

     No Nuhaka.





               WAIROA, Mei 2, 1899.

           Kite Etita ote Tiupiri.

   Tena koe; me ou hoa mahi ite Taonga

 onga mota  erua; kia ora koutou; kati

 iho te mihi. Ehoa utaina atu e koe enei

 kupu  e rua hei pikaunga ma to tatou

 whaea ma  te Tiupiri kinga marae onga

 matauranga i nga motu erua koia tenei.

   I kite iho ahau i roto ite Tiupiri No 52,

 wharangi 3, 4, 5, 6; te whaka Rapopoto-

 tanga  oau a  kupu  koia tenei: hei a

 Nowema  1900 whakawhiti ki Ingarangi

 kite kawe ite Pire Tono mana.

  Te  rua: kia whaka  haere tia ano te

haina inga kirihipi kite huanga kaore  i

haina.

  TUATORU: Kia whaka haere a ano te

kohi moni i runga i nga motu  erua i

Aoteearoa ite Waipounamu. Ehoa ma

ete hunga matauranga ete hunga  whai

whakaaro ki taku whakaaro kaore e tika

enei taka te haere ki Ingarangi; mehe-

mea  he tiki ite Ture tono mana motu

hake hei whakahaere i nga Wairua onga

whenua, katahi pea ka tika.

  Kaore ano nga moni i Takoto rite mo

taua haere ina hoki emea nei kia whaka-

 haere tia ano te kainatanga inga kirihipi me

 te kohi moni; ki taku whakaaro kaore e tika

enei take; engari me hanga ra ano e te

hui ote kotahitanga he Ture mo  te iwi

 maori kia kaua e hoko io ratau toenga

whenua  kia whai mana hoki te ture kata

 hi pea ka Rokohina mai te Tinana ote

 whenua e aua hua rahi a whio; mehemea

 tenei hainatanga me tenei kohi moni hei

 whakapai i etahi whenua ote kotahitanga

 hei hoko ranei i etahi whenua ate Kara-

 una katahi temea tika.

   Ehoa ma kote mea tika ki taku whaka-

 aro kote mihi ate iwi maori kia te Kuini i

 whakahoki a mai nei eti Kuini maona

 minita i tenei koroni, e whakaaro taua i

 noi ate iwi maori. Mei  kotahi te iwi

 maori irunga ite whakatikatika ate hui i

 i Papawai, i runga hoki ite kupu ate Piri-

 mia  ma koutou  e whakatikatika te pire

 ahakoa hunaia atu ete Pirimia tetahi wahi

 o ta ana pire kote na hei whakahe  iaia,

 ina kore euru nga whakatikatika ate ko-

 tahitanga ote iwi maori ki roto i te pire;

 na ka ahei kia whakawhiti tia a Ingarangi

 notemea ka  rongo tonu atu tatau ite reo

 ote Kuini e hirea ana mai i tona wahi

 Tapu.

    Ko tenei mea  ko te Tiriti o Waitangi

 kua kau matua kua ko re e kaha; me te

 tono mana  motuhake kua pera ano kua

 kore e kaha  kua Korouatia, Kati koi

 hoha  te kai Titiro ote pepa.

TE   TIUPIRI.

Waipawa. Aperira 25,1899.
Ki te Etita o te Tiupiri.

E te hoa tena koe. He kupu ruarua, hei -utanga
atu, mo to Nupepa ara.

He whakamarama kau atu, na aku i konei, ki nga
kai hautu, o te iwi, me o ratou tangata mohio E
rere nei, nga kupu kauwhau, me nga kupu whakanga-
wariwari, i roto ia te Tiupiri, Otira, me penei atu
ahau.

Ko ahau tonu tetahi o te hunga mahara, i roto i te
hunga whaiwhakaaro kua tapaa, maira e te reta o
Kaitaia, e rere nei, i roto iate Tiupiri, No 49 o te 23
o Pepuere 1899. Ko te wahi tuatahi e penei ana,
kia mahara nga tangata matau, koia te tangata tino
mohio, ki te alma o te Pire Poari, a te Pirimia, koia
pu tenei ko te matau i takaia a waho, ki te maunu
E rere porangi ai, te ika ki taua matau, a, mate iho,
te wahi tuarua, me huri te iwi ki raro i te kotahitanga
motuhake, o te pakeha ka tino pai tera.

E te iwi, te iti te rahi, kia marama ta koutou
titiro ki nga kupu whai-hua, me nga kupu tikanga
kore a o tatou, kai hau-tu, e arahi nei i te iwi, kia
rere ki roto i to mura, he nui rawa nei, toua ngiha.