THE JUBILEE.

TE TIUPIRI

MAORI NEWSPAPER

NO 58  VOL 2.



WANGANUI, 13th HURAE, 1899





TATINI

KEI RAWAHI MAI O TE WHARE PUREI



E mahi ana e au i konei nga Toroa, nga Kapata,

nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki, me nga mahi

katoa e tika ana, mo nga whakapaipai Whare.



Me nga hanga Kawena tupapuku ka mahia paita e

au i runga i nga tohutohu. Haere mai tirohia nga

rawa o taku haapu.





HEMI TEINA ME TE KAMUPANE.



Noku tonu te Haapu Hokoho Rino i te pita o

Whanganui Piriti.

Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me nga hae

ana hanga whare, nga waea hanga taiepa, nga

rongoa hipi, nga tuuru mahi.



Kamura NGA TUURU MAHI WHAKAIRO.



Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana mo te

moni iti nei te utu.



Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te titiro i ta

te kanohi i pai ai.

                        TE  TIUPIRI.

ratou, i runga i te kupu pono a nga ranga-

tira e kore aua tangata i tukuna ra e mahi

ano i aua tu mahi pohehe.

  Ahakoa kei te mau tonu te rongo i wa-

enganui i a Ingarangi me nga Mana nu-

nui o te ao, whakaaro ana aku Minita me

mahi tonu kia oti rawa nga pa whawhai o

nga kokorutanga tuunga kaipuke, a me

whakatokomaha ake, a me whakawhiwhi

katoa  ki te pu, nga hoia waranatia. E

koa ana ahau ki te whakaatu ki a koutou

kua takoto atu ki te aroaro o te Imperial

Colonial Defence Komiti  tetahi tikanga

hei tiaki i nga wahapu o tatou kokoru-

tanga tuunga kaipuke.

   I runga i te tono a te Hekeretari Nui o

 Ingarangi, i tae ahau i tenei tau ki te toro-

 toro i nga Motu o te Rarotonga, a kitea ana

 e au kua ahua  pai nga raruraru o reira.

 Kua  tohutohungia atu e au ki te British

 Resident o reira, kia Kanara Kotiana,

 etahi mahi e tika ana kia whakatikatika-

 ina, ara, etahi mea e  pa ana  ki nga

 whakahaerenga  o nga kaute o  a ratou

 moni. A  ki taku mahara he mea pai ki

 te tukuna atu  i Niu  Tireni nei tetahi

 Apiha tino matau ki nga mahi kaute moni,

 kia pai ake ai i to naianei ahua ta ratou

 whakahaere i nga kaute o a ratou moni,

 hei ako ranei i a ratou ki tetahi tikanga

 hou.

   Kua pa te pouri ki a koutou i to kou-

tou rongonga ki nga raruraru o Hamoa

 me  nga tangata i mate  ki reira. I te

 timatanga o  taua whawhai  i tere te

 whakarite a aku  Minita i etahi hoia hei

 tuku atu ki reira, hei tautoko i te Kawana-

 tanga o Ingarangi, a tukua ana te tima a

 te  Kawanatanga, a " Tutanekai, " kia

 ratou. I whakapai te Hekeretari Nui o

 Ingarangi ki te koroni nei mo te whaka-

 ritenga i nga hoia waranatia, otira kaore

 ia i whakaae kia tukuna atu aua hoia, en-

 gari i koa ia mo te tukunga atu i te tima

 a te Kawanatanga. He nui nga mahi i

 taea e tana tima, a kua tae mai te kupu

 whakapai a te  Admiral me  te British

 Consul o Hamoa  ki te koroni nei mo te

tukunga atu i tana tima. I te mea kua

kitea i noho rite katoa nga hoia wara-

natia o nga  iwi e rua mo  te. haere ki

Hamoa  ki te whawhai, ma tera e mohio-

tia ai, ina ara mai he take, tera e kitea ka

ngakaunui tonu nga iwi o te Kuini e, noho

nei i Niu Tireni ki te tautoko i te Kingi-

tanga o Ingarangi.

  Ko te Ekipihana Matakitaki Taonga i

Akarana  i tino hipa atu i ta nga  kai-

whakahaere  i mahara ai. I pae nga

koura me  era atu kowhatu utu nui, hui

atu ki nga taonga ata hanga e te tangata

o  taua takiwa me  era atu wahi  o te

koroni; a  tera e puta  he painga  hei

whakakaha i nga mahi, me nga paamu

whakatupu  taonga, me nga hunga hanga

 taonga ano hoki.

  Kua  puta he kupu whakapa i mo nga

tikanga e whakahaerea ana  nei whaka-

 puta tiwhikete mo nga apiha kaipuke, me

 nga tikanga e rapua ai te matauranga o

 aua tangata. E maharatia ana he mea

 tika kia ata rapua  mariretia aua mea

 katoa, a ka whakaturia he Roiara Komi-

 hana hei whiriwhiri i aua putake.

   Kua   whakatuwheratia  te Wikitoria

 Kareti, a kua whakaturia nga kaiwhaka-

 ako kua timata ta ratou mahi Kua tau

 mai he painga ki Poneke nei me ona taki-

 wa i te mea kua taea nga tino matau-

 ranga te ako ki konei.

   Kua  oti te hanga te Raipare takoto-

 ranga pukapuka me tetahi taha o te wahi

 hou o  te Whare  Paremete, He  take

 tenei hei haringa mo tatou i te mea kua

 tu he whare pai mo nga pukapuka ekore

 ai e taea te kai e te ahi, e watea ai hoki

 he wahi mo a koutou mahi..

   He nui nga whenua kua hokona i tenei

 tau i raro i te Ture whenua hei Whaka-

 nohonohoanga  tangata. He  tini ke nga

 tangata e tono whenua ana na reira kaore

 e ea ana nga paamu. Ka tukuna atu ki

 a koutou etahi tikanga e taea ai te tango

 nga whenua  o roto o nga taone me nga

 whenua   tutata ki nga taone, kia taea ai

 te whakarite he  whenua  hei  turanga

                        TE  TIUPIRI.

whare mo nga kaimahi, me etahi kainga

hoki mo ratou. E whaitikanga ana  kia

whakatikatikaina  te ture, kia ahei ai te

Kooti Whakarite-utu ki te whakatau i te

utu i runga ano i tona utu tika ina ma-

ketetia te whenua.

  E  pouri ana au i te paanga mai o te-

 tahi aitua kino i te reriwe i Rakaia, i

 matemate ai etehi tangata. Kua whaka-

 turia he Komihana ko Mr. Pendleton,

 Komihana o nga Reriwe o South Australia

 raua ko Dr. Giles hei whiriwhiri, a ma

 raua e ripoata mai te take i pa ai taua

 aitua. E  kore e roa ka timata te mahi a

 aua Komihana.

 E TE TUMUAKI ME NGA RANGATIRA o

    TE WHARE o RARO, —



   Ko nga rarangi moni utu mo nga mahi

 o tenei tau kua ata whakaritea, i runga i

 te whakaaro tupato kei pau nui rawa nga

 moni, me te ata whakaaro ano kia taea

 paid nga mahi, me te mahara ano hoki

 kei te tupu haere te koroni.

   Kua  nui haere nga moni e puta mai ana

 i nga reriwe me nga utu tiuti me nga utu

  katimauta.

   £  maharahara ana matou mehemea

  ranei e rite ana te paanga o nga taake e

  hangai tika ana ki te tangata me  nga

  taake e aro ke atu ana. Ka ata  whiri-

  whiria aua take a ki te kitea kaore  i te

  rite paanga o nga taake, a e whaitikanga

  ana kia whakaritea houtia, e mahara ana

  aku Minita me  whakaiti iho nga tiuti o

  runga o nga taonga whakaora i te tangata.

    Mo runga mo nga moni e whakapaua

  ana mo nga reriwe, ko te mahi e tino hia-

  hiatia ana kia mahia wawetia ko te reriwe

  mai i Akarana ki Poneke. I tenei tau

  kua pahure ake nei kua whakanuia nga

  taraka me nga kareti me nga initia, a kua

  taea paitia te utauta nga tangata me nga

   taonga.

    Kei  te nui haere tonu  te tonotono

  whenua  paamu, a ko te tino mea e hia-

   hiatia ana ko te whakaotinga o nga rori

   ki nga whenua i uta. Ka tonoa atu ki a

koutou kia whakaaetia he moni mo aua

mahi.



E  NGA RANGATIRA HONORE o TE KAU-

    NIHERA ME  NGA RANGATIRA  o TE

    WHARE  o RARO, —-



   Ka tukuna atu ki a koutou tetahi Pire

hei whakarite utu tika hei whakarite hoki

i nga haora tika hei mahinga mo nga kai-

 mahi i nga mahi nunui e whakahaerea

 ana e te Kawanatanga, e nga  hunga

 whakahaere takiwa ranei.

   Kua rapua ano e koutou etahi tikanga

 mo  nga utu kaimahi me te inihua hoki

 ina mate aitua: ka tukuna atu ano ki a

 koutou aua take.

   Kua tupu haere te mahi i runga i nga

 tikanga o te Ture Whakariterite Tau-

 tohe, a e tarewa haere ana nga whaka-

 taunga. Ka tukuna atu ki te Paremete

 etahi tikanga hou e maharatia  ana he

 mea  pai hei whakatikatika i taua ture.

   Kei te araia te mahi whakanohonoho

 tangata i nga whenua o te Tai-Rawhiti o

 Aotearoa i te nui o nga raruraru e pa ana

 ki nga whenua e puritia ana e nga Kai-

 tiaki, me era atu whenua maori. Ka

  tukuna atu ki a koutou etahi tikanga mo

  runga mo aua  take, me nga whenua

  maori katoa, hei tuku mana atu hoki ki

  nga hapu maori hei whakahaere i o ratou

  takiwa.

    Ka tukuna atu hoki he Pire hei whaka-

  tika i etahi o nga rarangi e he ana o roto

  o nga ture whakahaere  pooti, me etahi

  atu mea, kia tika ai te utu i nga patai e

  pataia ana i te wa e pooti ana te tangata,

  hei tuku mana atu hoki ki nga tangata e

  ngaro atu ana i te koroni nei mo te wa

  poto.

    Ka   tukuna atu  hoki etahi Pire hei

  whakarite ma te nuinga ano o nga kai-

  pooti e whakamana nga namanga moni

  mo nga mahi takiwa, mo runga hoki mo

   te reititanga whenua i runga i te utu tika

  o  te whenua, haunga ia nga whakapai-

  nga o runga o te whenua, hei whakarite

   tikanga hoki e ahei ai te pooti e te iwi nui-

                        TE  TIUPIRI.

tonu, nga putake whaitikanga e pa ana ki

te koroni katoa.

  Ka tukuna atu ano etahi Pire mo nga

tikanga whakahaere Kawanatanga takiwa,

mo  nga mahi paamu, mo nga kura ako

matauranga mahi, me nga mahi maina,

me nga mahi  taonga; me etahi whaka-

tikatikanga whakawhanatanga atu hoki i

nga ture e pa ana hei painga mo te katoa,

hei whakakaha hoki i nga mahi, hei tau-

toko i te oranga o te koroni.

  Ka  inoi ahau kia tau a koutou mahi

hei painga mo te koroni hei oranga mo te

iwi, kia awhina hoki te Atua i a koutou

mahi kia tohutohu atu hoki i te tika kia

puta ai a koutou mahi,

         HE MIHI

        



        ——————————

              Ki  te Etita o te Tiupiri.



  Tene koe. E hoa e hara i te mea puta noa ake i

roto i tooku ngakau aka kupu ka tuhia e au ki raro

nei, e ngari naku i kite iho ki roto i te Tiupiri, nama

56, wharangi 10. I te whakaatua Taare Mete iona

whakaaro kia kite ke ia Toona Poroiwini ake ano te

tai Rawhiti, e ngari na ana kupu i haere ki nga waahi

katoa me te taenga mai hoki ki konei, no reira te nga-

kau ka noho hiahia ki te whakapai me te whakatika,

ina taka whakapai, kia ora koe. " Thank you, very

much  surprised, to you. " Ehoa ko tooku ngakau hei

whakapai" kau iho ki o kupu kei te tai Rawhiti ke koe,

kei te tai Hauauru  ke an e kore e taea e taua te

whakawhiti mai me te whakawhiti atu he aha koara,

ia taua kupu  pera te roa atu me te teitei, he mea

poto, he mea  hakahaka noa iho i te kupu, taaku

whakatika, koina tonu te take mate o etahi iwi kei o

kupu, i whakaatu mai nei, kaore i rere ke atu io kupu

te tino take i paai te mate ki te awa tonu o Whanganui

kokoa  atu nga kohahatu  o nga  taheke kia  ripoa

waara tia atu aua taheke kia kotiti ke te rerenga o

te wai, ka mate i konei a matou Paa Tuna me a

matou Paa Piharau, kia ata marama mai koe, no te

tau 1886, ka timata te karikari a te kawanatanga i

aua  taheke, e timata ana te karikari, e timata ana

hoki ta matou tuhi Pitihana, te 10 rerenga hoki o te

mahi  a te Pitihana ki Poneke, i roto i te tau, no hea

e tirohia mai e te kawanatanga, tae noa mai nei ki te

tau 1894, na wai ka pera ake te mahi a te Pitihana

te Tiketike, ki Poneke Taone moana  ranei, e 8 nga

tau  e tuhi Pitihana ana  matou, kaati i te  tau

1895, ka tino maenie nga  taheke katoa o te awa o

Whanganui, timata atu  i  Pipiriki nei tae noa

ki te rerenga, ka rautu hoki ta matou tuhi Pitihana i

te mea kua kore he taheke toenga i te pakeha te kari

ka ata  waiho atu e matou  te taha ki uta o Pipiriki

kia Pukana ana e mahi nei te pakeha i naianei e hara

i te mea ko tenei take anake te take e Pitihana tiana

e matou engari, ko nga kirikiri me nga kohatu mo

nga  rori me nga rakau, hei kaapata hei Piriti mo

nga awa o te rori ko aua mea katoa e tangohia ana

e te kawanatanga i runga tonu io matou whenua ake,

me to matou mohio atu kii Poneke to matou mema

hei tautoko i aua Pitihana a matou, kaore e utu mai

e haere mai ranei ki te whakaatu ki te hunga nana

ia i pooti ata kite whakaatu i ona kupu tautoko i

aua Pitihana, me kite iho matou i roto i nga puru

puka nga  korero a nga mema e takoto ana, kaore e

huihui a ratou kupu ka tu te tahi o ratou ka whaka

takoto korero ki te mutu ka tu te tahi rereke ta tera

putake ka mutu ka tu te tahi rereke ta tera pera tonu

ratou ka tu te mea nana i tuatahi te korero rere ke

waiho atu a nga mea i muri mai ona kia pukai aua,

ko tahi tonu to matou mema i tika te haere, ki a te

iwi i tuku atu ai ko Hoani Tapua e noho ana hold

toona Hungawai a Meiha Keepa hei hoa mona, no

tona matenga ka mutu tena pai, ko nga mate o nga

tinana me nga whenua me nga rawa o tatou katoa,

me nga rereke tanga o nga whakahaere a nga mema

te take i whakaaro ai a Meiha Keepa koia hei mema

mo te Paremata kia puta ai toona kaha ki te whawhai

korero ki te Paremata ara ki te kawanatanga, rae

nga  tini take e mohiotia ana e ia te ahua nana te

ekenga mai ki runga kia tatou e amo kau nei nga

mema  tuatahi kaore e taea no te taenga nei ki te ra

pooti tanga i to 19 o Tihema, 1896. Kaore te tai

Hauauru  i tino pooti kia ia ko nga tangata i pooti

kia ia e 866. Heoi, kaore ia i tu i runga ano i te

hiahia o tena iwi o tena iwi ki o ratou ano hei pooti

ma  ratou riro atu ana ia Henare kaihai 1601, i pooti

kia ia. Heoi kore rawa i puta te maomaoa  o to

tatou matua mate kau atu.

          Mo W. AATA WIREMU  HIPANGO.

   E hoa ma e te tai Hauauru puta noa tena koa ata

tukua pai tia iho a koutou tangata e ki mai nei kia

 pooti tia atu Hiuihuia o tatou pooti tanga kia Waata

Hipango, e kore e maranga i to tangata ke nga take

a Meiha  Keepa e tu iho i uinga ake nei, e ngari ma

tona uri ake ma Waata Hipango ka tae a kore rawa

ia e kotiti ke ki waho o a te iwi e whakaaro ai, he

nui nga whakatu ranga mema i nga tau kua mahue

ake  nei kore rawa i kitea he tikanga kia tatou heoi

ko  te moni anake a te kawanatanga ka riro mai

haere ana. Ehoa  ma kia kaha te tautoko mai i to

tatou hoa ia Waata Hipango  kia tu hei mangai mo

tatou mo te turanga Paremata e heke iho nei tera au

e kaha ki te whakamarama i nga whakaaro e puta ia

Waata  Hipango, me hemea kaore ia i ki i roto i nga

 Tiupiri ka whakaatu ano ia kaore whakaaro ina tata

na reira ka waiho i reira, i te mea e tino mohio ana

ia ki nga mahi i te wa e ena aua a Taitoko.

                        TE  TIUPIRI.

  Ehoa  ma  kia kaha tatou te pooti ia Waata

Hipango, kia tu tera hoki ranei a Taare Mete e tu

mo te tai Rawhiti e kite iho nei tatou iona kauhau e

ki nei ka tino oati ia ki te tu ia hei mema koona utu

ka tukua era ma te komiti awhina ia ia i Poneke

kore rawa te tahi mema i tu i muri ake nei e penei

aua kia whakapaua tona oranga ma te komiti ko te

ingoa mema anake kia ia. 

            Kaati aku kupu i konei,



               I. REREKURA E RANGIWHAKAEKEA.

Pipiriki, Hune 23rd, 1899,

              

 E kore e tau te he ki nga Etita, mo nga whakaaro a nga

   Wahine e tuku mai ana ia ratou reta kia panuitia





         NINIWA i TE RANGI 

         MERI H. MANGAKAHIA  NGA ETITA

          TAHURUA, Hune 24th, 1899.

 Kia  W. Hipango, Etita o  te Tiupiri.

   Tena koe mete komiti whakahaere o to

 tatou Nupepa; Heoi te mihi. Kua tu to

 matou komiti mo to tatou nupepa me te

 Tiamana  Tiupiri nupepa. Koia nei o

 ratou ingoa.

   KOMITI TANE: Kawana  Ropiha te

 tiamana, mete Peeke  tiaki moni o te

 Takurua.

   NGA MEMA: Wiremu Takurua, Tamai-

 hotua Hohepa, te Apatu Heremia, te tihi

 o Moiki, Otene te Kawekairangi o Moiki.

 W. Haeata Marere o Moiki Etita mete

  Hekeretari.

   NGA MEMA WAHINE: Matekino Hawea

 o  Moiki, Tiamana; Hinetaiura te Hae-

  ata o Moiki.

   NA  TE ETITA o TE REIRI KARAMU:

  Niniwa ki te Rangi.

    Ko nga mema  e hiahia ana kia tukua

  mai he pepa kia ratau i naia nei. Kawana

  Ropiha  o te Takurua, Martinborough,

  Wairarapa; Hinetauira Haeata o Moiki,

  Greytown; Wairarapa. Kei tua  ote

  wharangi nei tetahi waahi.

        Ki te Etita o te Tiupiri.

  Heoi ano nga  tangata o tooku whare

ake  ko enei rarangi ingoa, e rua nga

kainga.

  Ka  mutu  tonu matau  kua kore te

tangata kua riro katoa ite heke o maru

iwi kite po mahue ake nei kote kore nga

ote tangata ara kote hanga  tamariki e

noho  na  o ratou ingoa hei kata mai

manga. iwi otira ko nga tamariki e mau

na  o ratou ingoa he uri na nga tangata

pupuri inga tikanga nunui ki roto ki tenei

wai maori e hua ina nei ko Wairarapa i

takoto ai te  rangi marire me te aroha

 kote whakapono   kite Atua  ta  ratou

 Piringa.

   Inaianei kua kahore atu ratau me  a

 ratau tikanga hoki koia tenei nga uri Wi

 Haeata Marere, Otene te Kawekairangi,

 he mokopuna enei na te Apatu ote Rangi,

 kite matua tane ki te matua wahine.

   He mokopuna na te Haeata ote Rangi,

 ko te Kawekairangi, tona tuakana kaore

 ona uru.

   Koia nei o raua uri na taraua tamaiti

 Tarawai te rangi enei mokopuna koia nei

 o ratou uri.

   Kote Apatu kote tamaiti tenei Kawea

 mai nei e mohi Heremia te Tihi. Kia

 Marere te Apatu hei mutunga mo a ratou

 mahi  rangatira kia ratou ara mote tapa-

 nga ite ingoa o taua tamaiti ko Piripi te

 Apatu. He  tamaiti rangatira tenei no

 ngati wehewehe me tahi atu ona hapu

  koia tenei.

   Tamaihotua Hohepa.

    Hinetauira te Haeata.

   Ko enei tamariki Na Hohepa Aporo.

    Na te taina opiripi te Marie ote Rangi.

   Matekino Hawea.

    He mokopuna na hupata, ki heretaunga

  he mokopuna na paraihe otira na te maha

  noa iho ote tipuna. Heoi  hei whaka-

  marama atu tena kia koe mote rarangi i

  ngoa nei ko tenei kia ora mate kaihanga

  koutou  etiaki.

     Na te Etita ote Reiri Karamu,

                NINIWA  KI TE RANGI..

                       TE  TIUPIRI.

                        



 Ki nga hoa Tono Pepa.

                   



  Kua  tae mai nga utu pepa a enei i raro iho nei tae

noa kia Hanuere 1st, 1900:

Kataraina Kingi, Papawai....,. 7  G

Mere Tone Hineorangi, Gladstone... 1   G

Mere Whariki Tauri, Greytown... 7 G

Teone Turi Taumata, Waiheke... 7  G

A. Tautangata, Fielding, Awahuri... 2  G P. K.

Himu  Materoa, Hiruharama..... 3  O P. K

Pukeke, Putiki............ 1  O P. K.

  Na whakangaro Makahua o te Mahia i tuku mai:

Epanaia Whanga, Mahia...... 2  6

Paraone Kowhai, Mahia...... • 2 G

Teira Wairau, Mahia......... 2  6

Korakora  Kei Paraone, Mahia...... 2  6

Paihau  Wairau, Mahia......... 2  G

 Anaru Wairau, Mahia......... 2  G

 Teriaki Maru, Mahia......... 2  6

 Matene Whanga, Mahia...... 2  6

 Turiakina Ngatiki, Mahia...... 7  G

 Whakahi Ngatau, Upokongaro... 2  G P. K.

 Hira Rataa, Parikino...... 2  6 P. K.

 Henare Tumango, Parikino....,. 2  6 P. K.

 Aterea Te Whetu, Raorikia...... 2  6 P. K.

 W. Kauika, Waitotara......... 10  O

 Maihi Te Ihi, Waitotara,

 Peti Raita Tukia, Koroniti...... 3  O P. K.

      Panuitanga.





 Mo  Wiremu Ngapaki, Mawake Whare, e tu ana ki

                      Kaipo.

                  WAITOTARA, Hune 21st, 1809.

    Ki te Etita o te "Tiupiri" ara kia Waata Wiremu

  Hipango, tena koe. Mau  e tuku  atu a matau

  kupu ki nga iwi o te Tai-Hauauru o Aotearoa, koia

  tenei, e tautoko ana matau tenei iwi, a Ngarauru, a

  Ngati-Pourua ia Wiremu Ngapaki hei mema mo te

  Koroni, a te tau e haere mai nei. Na e nga rangatira

  whakahaere tikanga o tenei iwi, o tenet iwi o koutou,

  tena ra e nga iwi, tukua mai hoki to tatau taonga i

  tenei tau, ki to koutou whanaunga kia  Wiremu

  Ngapaki Raukawa, maana hoki e kawe  o tatau

  mamaetanga ki te aroaro o nga matauranga, ara ki te

  Paremata o te Koroni o Niu Tireni.

      Heoi ano, ko matau ingoa ka tuhia iho nei,

  Whakarua Tamaiparea      Tiweka Tahupoki

  Hetaraka Tautahi        Kahukaka Nuia Manaia

  Wiremu  Kauika           Pairama Teao-ote-rangi

  Raumati Pomakariri      Hoani Te Uawiri

  Poharama Te Ngarutahi   Katene Aperahama

  Tahu Ratana. Tapapa Whiro

  Ropiha Rangihaukori

Nga Niu o nga Takiwa





        maori.

                  

        No  Whanganui

  Ko   Wirihi raua  ko Tewinitana he

pakeha no  Whanganui  nei, i whakaritea

 raua hei korero ki te Minita o Ngarerewe.

 Kua tae mai  ta raua whakaatu  ki te

 komiti o Whanganui, tera ka. mahia he

 teihana hou ki Aramoho (kua wera hoki

 te mea tuatahi) ko te utu mo te hanganga

 ko £1000 pauna. A e kiia ana hoki tera

 e whakamana  he  kareti hei kainga, kia

 poto ai te tu ki Aramoho. E  hiahiatia

 ana hoki kia poto nga haora o te tereina

 e rere atu ana i Whanganui ki Taranaki.

                                                                            

       He Aroha Kinga T aonga.. -

   Kei  te ako  tonu nga   tamariki o

 Putiki ki nga waiata pakeha me era atu

 mahi  a te pakeha. Kote tikanga o ta

 ratou mahi  he whakatu  purei (concert)

 hei awhina i te kura o Putiki, i te Whare

 Turoro, me te whare Matakitaki me era

 atu mahi e puta ana be painga. Ko

 Waata  Hipango te tiamana ko Ru Reweti

 te  tereiha, ko  Teone   te  Hekeretari.

 Konga mema  o te komiti: W. Hipango,

 Ru  Reweti, F. Jones, F. Lucas, Mare

 Tauri, me Matenga Matiu.

    Tenei kua tae mai te whakaatu a te Etita

 o Turakina, kua whakatungia a Karena

  te Manaotawhaki hei minita mo Tura-

 kina, he riwhi mo Maremare Reupena.

  He  whakapai atu ana ki to tatou kau

  matua ka tango i te hikoinga tuatahi atu

  ki te pa ote ora.

    Tenei ake ka tu he hui ma Whanganui

  ki Tawhitinui, ki Ranana ki. Hiruharama

  ranei he hui nui taua hui.



            Kuru Temepara.

    Itu tetahi hui Kura Temepara ki roto

TE TIUPIRI,

    Taumatamahoe  Whiti-



       anga.

                                                                                                                



           No roto i nga ra o Hune nei katapahia

         te taha ma te Kawanatanga i roto i enei

         poraka ara i runga i nga hoko. Te rohe o

        Taumatamahoe  ki te Kawanatanga ti-

         mata mai i te rohe o Whitianga aha mai

          ki tai nei -mutu atu i uta atu o te puauo

         Tangarakau, ahu atu ki runga ki te hau-

         auru. Ko  Whitianga, e rua nga wahi kei

         nga maori e rua kei te Kawanatanga; nga

         wahi kei a ia ko te peonga i te Rimuputa

         ahu  mai ki runga nei, i mutu atu ki te

          taha whakarunga o te kainga me te rori o

         te Kawanatanga; haere mai i reira ki

          tenei taha o Tangarakau whakaterawhiti

          nei kei nga maori, ahu mai i reira kei te

         Kawanatanga, ahu mai i ta te Kawana-

         tanga kei te awa o Whanganui kei nga

         maori. Mehemea  i tae mai koutou kua

          tonoa e au kia wawahia ki runga ki nga

          hapu  kia tiaki tena i tana wahi.

       Komiti o Raukawa.



                           -———————————

                                     OTAKI, Hurae 8, 1899.

                             Ki  te Etita o te Tiupiri.

                Ehoa tena koe, tukua atu enei kupu ruarua  ki

               runga kia te Tiupiri, hei titiro ma o tatou hoa, ara,

             te hunga  e tango ana i a te Tiupiri. Kua huihui

             nga tamariki Rangatira o Ngati Raukawa, ki te

             whakatu  i tetahi komiti mo ratou, hei whakahaere

               mo to Tiupiri ki te takiwa o Otaki nei. Koia tenei o

               ratou ingoa ka tuhia ki raro iho nei.

               Ko TE TIAMANA: Rei Parewhanake,



                Ko NGA MEMA  o TE KOMITI: Pitihera H. Tai-

             pua, Hema  Ropata  Te Ao, Wiremu   Rikihana,

             Rawiri Rota Te Tahiwi, Enoka Te Wano,



               Ko  TE RARO ETITA: Wiremu Kiriwehi

                                     Heoi ano



                               NA WIREMU KIRIWEHI

                                                    Raro  Etita.

                                                                                                                s

                      TE  TIUPIRI.

      Panuitanga.

              ——————



                  Hurae  18th, 1899.

  He panuitanga tenei mo tetahi tamaiti

i puta inga whakamatautauranga a  te

Papa, ite kura i Pipiriki wahi o Whanga-

nui, kote roa ote nohanga o taua kura

inaianei ka toru tau kote roa o te tamaiti

nei e kura ana ka rua tau me te hawhe, ka

paahi nei ia i tenei kura. Otira he nui te

whakamihi onga tangata o tona kainga ki

taua tamaiti i runga i te tere o tona mohio

kinga tikanga pakeha mete mau hoki onga

tohutohu a te kai whakaako ia ia kati kia

whakamarama  ake ahau, i tetahi ahua o

tenei tamaiti, ko tenei tamaiti, koi nei te-

tahi onga tino Uri a Peehi, Turoa, ka

whakahangia  nei tona ingoa "kote Iho-

oterangi, W. Turoa, kaati kei te mohio

tatau ki reira me hoki atu taku korero kia

koutou kinga tangata, whai tamariki kia

kaha ano koutou ki te hanga tangata me

te hoki ake ano  o  te whakaaro  kinga

korero   kua  korerotia, i runga    ake

nei, hei painga ano  mo  korua ko  tou

hoa  wahine tae atu hoki ki tou whare

katoa, tena painga kaua hei waiho ita te

kanohi He  titiro kau atu e ngari ia ta te

ngakau i te mea e tino pumau ana, ki tou

hinegaro. Heoi ehoa ma no te 14; onga

ra o hurae nei i te paraire i mahue ake nei i

 haere atu ai ia ki Nepia.



  Heoi me  mutu i konei aku kupu kia

 koutou.



   Naku  na  to  koutou  hoa i tenei

 wahi.



                N. W, UMURAU.

Tiamupiana Mekemeke.





  1 te whawhai mekemeke a Timi Tewhiri o Amarika

raua ko Ropata Pititimona Tiamupiana o te Ao; i

whawhai  raua ki Niu Ioka, mo nga moni e £500

pauna.

  He  nui to raua ahua pai ora hoki.

  I te rauna tuatahi ko Tewhiri to rana mea kaha,

no te rua rauna ka riro a Pititimona ki te whenua.

  I te tuarima o nga rauna ka rite tonu to raua kaha,

i te tuawhitu, ka neke ko Pititimona.

  I te waru  rauna, ka neke ko Tewhiri, i te tekau

rauna ka  riro ko Pititimona ki te whenua. No te

rauna tekaumatahi, ka whiua te ringa matau, me te

ringa maui  o Tewhiri heoi takoto tonu atu te hoa

kihei rawa i kaha te maranga, heoi ko te winitanga

tena ia Tewhiri.





     Puutu Pooro.

                    Hurae 15, 1899,

   Itu tetahi purei puutu pooro ki Whan-

 ganui net nate  Whanganui  raua kote

 Rangitikei, na te tiima o Whanganui i

 wiini 35 kite whitu a Rangitikei.

   I muri o tena ka purei te tiima ote

 Kareti raua kote paerata, i te taima i tu

 ai raua ki te whiiira ka tirohia atu te nu-

 nui ote tangata ote Kareti, e mohio ana

 tatau koinei tetahi tino tiima o Whan-

 ganui kaati ka timata ta raua purei, ka

 tangi te witara a te Rewheri ka kiki a te

 pooro e te Paerata, ka mau mai i te ra

 taha te pooro ka kawhakina mai, ka hopu-

 kia e to te paerata, heoi he roa raua e paka-

 nga ana, ka puruki te kareti ki te wheri-

 kiki, ka kikia ki te koura ka koura  i te

 kareti e toru paina, ka timata ano ta raua

 purei, he roa ano raua e purei ana  ka

 tata ki to te kareti taha te pooro. Ka

 tahi ka toropotia atu ki te koura i tena

 taima ka toru a te kareti ka wha a te Pae-

 rata, ka taima. I muri ote Taimatanga

 ka purei ano; i tena taima kua tino kaha

 ta raua pakanga, ka riro ano i to te pae-

 rata te pooro ka peratia ano he mea kiki

 atu  ano ki te koura i te e purei ana, ka

                       TE  TIUPIRI.

koura ana ite paerata, i tena taima ka, 8

ate paerata ka toru ano  ate kareti, i tua

wa  kua paahi te rima onga haora ote

ahiahi, kua ahua kore  nei e kitea atu te

pooro e matau e te tangata matakitaki, e

rua tekau meneti te paahitanga ote rima

ka puruki te kareti ki te tarai, ka kikia ki te

koura e huri atu ana ki tua ote koura e

tangi ana te witara, ka mutu  ta raua

pakanga. Otira ehoa maki te whakaaro

ake ate ngakau na te paerata i wiini, kote

take ko tenei tiima e hara rawa i te tino

tiima, kaati i te pureitanga  ki te tino

tiima o Whanganui kotahi ano te nekenga

ake  ota te kareti i ta ratau ka mutu i

konei aku korero kia ora koutou.



                   N. W. U,

Te Tuui Te Atua Kareti





  Tenei te Te Tuui a nga tamariki o te

 Aute kua tae mai ki runga ki te waka o

 tona kuia o te Tiupiri. Tenei kei runga

 e whakakorokii ana. kei te tangi i te mata

 a tona tupuna a te Potangaroa "Tuia,

 Tuia, Tuituia. " Ka tika e Te Tuui nei

 kia riro ma au e tangi tenei tangi inaianei.

   Ehara koa e te Iwi ko te whakamara-

 matanga o te Tui nei, he Nupepa na nga

 tamariki o te  Kareti o Te  Aute, hei

 whakaatu ia ratou mati kia mohio ai nga

 matua, kaore i te maumauria e ratou te

 taima, he reo pakeha te reo. He mea atu

 tena kia koutou tukua atu he pane Kuini,

 ka tae  mai ki a koe, hei reira ka hoatu

 hoki e koe ki nga pakeha rangatira o tou

 takiwa hei titiro i tou i to te maori matau-

 ranga tera ratou e awhina  mai i taua

 Tui,

       Raorikia,

   ———-———

        Hurae 4, tuawha ongara 1899.

Kia Waata   Hipango, Etita ote Tiupiri.

  Ehoa tena koe tena ka tuku atu eau te

2/6 mate rohana e mau atu ki a koe ki a

tae atu au maku e hoatu nga toenga ki

tou ringaringa kia ora tonu koe i runga i

nga mahi a tou matua ina i hoake nei ei

a mana epikau, mate Atua koe e awhina,

e ora ana hoki au.

           NA TEREA TE WHETU.

     He Tautoko.





                       RAORIKIA, Hune 5, 1899.

   Kia Nimerata Umurau, Raro Etita o te Tiupiri.

   Mau euta atu aku kupu ruarua nei hei haringa atu

 ki nga marae o tatou hoa e noho maira itera wahi i

 tera wahi kia rongo mai koutou ehoa ma me tino

 inoi te ngakau  kia Waata  Hipango  kia tuia hei

 mema  mote Paremata nui ote koroni e haere a kenei

 he tangata nui tena iputa mai tena tangata i roto i te

 whare wananga ote matauranga e kia nei he mema

 koi au i ki ai me pooti kia Waata W. Hipango e Wa

 kia kaha koe.

                               NA TEROHANA.







 Taenga o Mahuta kite

   Weteriana  Kareti.

       Kia W. W. Hipango, Etita o te Tiupiri.

    Ehoa, mau e tuku  atu enei korero ki roto kitau

 pepa, mehemea e ahei. Note 19 o Hune i te tau

  1899. Ka  tae mai a Kingi Mahuta, kite Weteriana

  Kareti i Teri Kingi Akarana. I powhiritia e te

 Rev. J. H. Simmonds, kai whakaako onga tamariki

  maori o te Kareti, ki tona whare raua ko tona hoa

  kote Tahuna  Herangi, ki reira ratou tii ai. Mote

  hawhe pahi o te ono, ka hui nga tamariki ki roto ki

  to ratou kura. Ite mea ka noho nga tamariki ka tae

  mai ate Rev. J, H. Simmonds, kite arahi mai ia

                        TE  TIUPIRI,

Kingi Mahuta  raua kote Tahuna Herangi kia kite

inga tamariki. He  mea ka  tomo mai a  Kingi

Mahuta, ka tu katoa nga tamariki ki runga. Ka rite

te whakawhetai ka noho. I  reira ka whakapuaki

kupu ate Rev. J. H. Simmonds, ka mea, ko aku

tamariki enei, e hiahia ana ahau me whai korero

 koe kia ratou. He  mea  hold ko koe te rangatira

 nui, onga Iwi Maori, he tangata matauranga nui

 hoki koe, he kai whakapuaki korero, Kinga iwi,

 Kinga Hapu, o  te iwi maori, e noho i runga inga

 motu erua Aotearoa me Te Waipounamu. Hei mea

 hoki e tino whai whakaaro ai ratou, ki au kupu tohu-

 tohu. Tera hold  ratou e tahuri kite tautoko i au

 mahi, anga ra e takoto mai nei. (Ka tu ko Kingi

 Mahuta).

   Te  tuatahi otaku mihi, me mihi ake ahau kia te

 Rev. J. H. Simmonds: —Kia   ora tonu koe te kai

 pupuri ite kupu e noho ake nei menga kupu ohakii

 ate kaihanga, e akona nei e koe ki o tamariki. Kia

 ora tonu koe. Ka huri ake taku korero ki to whanau,

 tena koutou e hoa ma, e tama ma, e aku karanga

  rua. E  noho  ake nei ito koutou kainga, e ako nei

 inga mahi nunui. Ko  tenei kua tae atu koutou ki

  tena turanga, he mea atu tenei naku, kia kaha kita

  koutou mahi, hei mea  e tupu ai tatou irunga ite

  rangimarie. Kite kotahi hoki te rakau ka  whati,

  engari kite maha nga  rakau kite huihuia e kore e

  whati. Kua  tae mai nei aku tamariki ki roto ia

  koutou, koia ahau i mea ai kite kotahi te rakau ka

  whati noaiho, engari kite waha nga rakau e kore e

  whati. Ko tenei tena koutou enga tamariki rangatira

  o te motu nei, kia kaha kita koutou mahi. E hara

  ite mea maku e korero kia koutou, engari mana mate

  tangata ngaro, e korero kite ngakau o tena, o tena, o

  koutou. (Kia ora koutou katoa). Heoi  ake aku

  korero kia koutou,

          (Ka  noho iho ki raro).



     I muri ia Mahuta, ka tu nga tamariki kite waiata

   inga waiata pakeha o te kura. Ka mutu te himene,

   ka tu a R. H. Tahupotiki kite arahi ite karakia, ka

   mutu  te karakia, ka tu ko te Tahuna Herangi, ka

   mea  kia whai kupu ake ahau kinga tamariki nei.

   Kote hiahia mai hoki tenei o matou onga kaumatua, i

   tukua mai ai koutou kia haere mai ki konei, kite kimi

   ite mautauranga o te pakeha. Kia  tino kaha ta

   koutou hopu inga kupu  ato koutou kaumatua ate

   Himona (Rev, J. H. Simmonds).



     He  mea hoki kua tino kite atu nei maua kua tino

   tomo  atu koutou ite pouritanga kite maramatanga,

   ina hoki kua riro mai nei ia koutou nga reo onga iwi

    ke. E hara tenei ite mea mo o koutou mea nunui,

    he mea hoki kua tino tarewa koutou kite matauranga,

    engari monga mea ririki, ite mea kei raro ano ratou e

    whai ake ana. Ka huri ake taku korero ki aku

    tamariki. E tama ma kia tino kaha ta koutou whai

    ake inga mea rarahi o koutou, kaua e whakahoki kupu

kinga mea kaumatua, he mea hoki ratou kua whai

whakaaro, no konei me whakarongo korua ki a ratou

tohutohu. He  tika te kupu a Mahuta e ki nei, kite

kotahi te rakau ka whati, engari mehemea ka maha

nga rakau ka paiherengia kia matotoruai e kore rawa

e whati. Penei me  taku ringa kotahi kite whatia ka

whati noaiho, mehemea ka pupungia e kore e whati

kote take kua matotoruria kote whakamaramatanga

tenei ote kupu a, Mahuta mehemea  kite kotahi te

 matauranga o tetahi tamaiti kinga matauranga noaiho,

ka  whati, engari kite tutuki atu te matauranga kite

 matua i runga rawa-kore rawa e whati. Ko tenei

 kia tino kaha rawa ta koutou rapu ite matauranga ote

 pakeha, kia riro mai ia tatou, ara ia koutou, he mea

 hoki matou nga kaumatua, kua poto nga ra, engari

 mo koutou monga tamariki. Ka mutu ate Tahuna.

 Kote hoatutanga onga pukapuka ote kura kia tiro ti to-

 hia e Kingi Mahuta nga mahi  anga tamariki, I

 muri ka tu ko R. H, Tahupotiki. E whakahonore

 ana ahau kia koe e K. Mahuta, e whakawhetai ana,

 hoki, irunga ite ingoa ote Ariki mo au kupu ako, kua

 whakatakotoria mai nei e koe ki mua  ki o matou

 aroaro. E whakaae ana hoki ki o kupu e whakakaha

 mai nei ia matou, kite kimi inga matauranga ote iwi

 nei ote pakeha. Tenei o ako ka rongoatia e matou ki

 roto ki o matou ngakau, mete tumanako tonu kia koe

 iroto inga ra e takoto mui nei, mete mohio ano hoki

 tera koe e tango ite mahi ate Ariki hei papa turanga

 mo  tou Kingitanga. Mate Matua koe e whakatu hei

  kai arahi ite iwi maori, ki runga inga mahi tapu ate

  Atua. I runga ano ite kupu ate Ariki, e kii nei, en-

  gari matua rapua te rangatiratanga ote Atua me ana

  mea tika, a ka tapiritia mai enei mea katoa ma kou-

tou (Matiu 6. 33. ) Kia  ora koe rue ou hoa i tae

  mai nei. Ka tu kote Rev, J. H. Simmonds (Himona).

  He mea tino whakahari tenei ki aku tamariki, itemea

  i konei te Kawana ite wiki kua taha ake nei, e titiro

  ana inga mahi anga tamariki. Kua tae mai nei koe e

  K. Mahuta na konei ka hoatu e ahau enei pukapuka

  waiata, irunga ite aroha, hei tohu whakamaharatanga

  mou  kia matou, Kei roto inga ra e takoto mai nei,

  ka tae atu aku tamariki ki Waikato kite waiata kia

  koe, me ou Iwi. I konei ka tu a K. Mahuta ka

  poroporoaki, he mihi ake ra, he mea hoki kua kite

  ite ara, e haere ana e hoki mai ana. Hei konei kou-

   tou. I muri ka tu katoa nga tamariki ka Kunaiti kia

   Kingi Mahuta. Tangi ana te Umere. I tuhia tenei

   ra te 28 o Hune 1899.



                 NA HOHEPA KATETE,

                              Wesley  College



                                      Akarana,

                        TE  TIUPIRI.

Nga Pari Karangaranga



    o te Paremata.

  I takoto te patai a te mema o Whanganui a Katene

he ui nana ki te Pirimia, mehemea he Pire kei a ia

mo te Poraka o Ohotu i raro, i te kai tiaki ko te hiahia

kia tere te. whakahaere hei painga mo nga maori me

nga pakeha, mehemea he pera, awhea whakaputaina

ai e ia i tenei. Paremata.

  Ko Hone. Heke kei te ngaro tonu kaore ano kia

tae noa ki te Paremata tera pea e whakamutua te

karinama raua ko Hooro Teone, hei Minita Kawana-

tanga, me te mutu tonu atu hoki pea hei mema.

  Kua  tae mai te whakautu a Timi Kara ki nga

pakeha o  Whanganui, ara  hunga tautoko i tenei

kawanatanga he whakapai mai na ana i runga i te

tono kia ia kia tu ia hei mema mo  Whanganui,

engari kaore ia i te kite huarahi atu hei whakarerenga

ma ana i tona takiwa.

  He nui nga korero a nga mema o te Paremata

taupapatu ai ki a ratou mahi, i tera tau ko to whaka-

haere mo  nga Pirihimana te korero nui i roto i to

whare, mutu  atu tera, na i tenei tau. ko te tiwhikete

i hoatu poakanoa e te Kawanatanga ki te tahi pakeha

ko Teone te ingoa kia tu ai ia hei kapene tima, ko te

putake nui tenei a te Apatihana i mahara pea ianei

ratou ma  taua take e iti iho ai te whakaaro o te

hunga awhina i te Kawanatanga.

              Pooti Turaki.

  I te Pooti Turaki a te Apatihana i te Kawana-

tanga, kitea ana e whitu nga mema o te taha ki te

Kawanatanga i neke i to te Apatihana.

  Ko  Kanara  Piti o whakatu, ko ia te rangatira o

nga hoia i whiti nei ki Ingarangi, kua tu hei mema mo

te Whare  Ariki, engari kua porotetea ia. ko te take

he tangata ia i tango moni a to kawanatanga i raro i

nga tikanga moni kawanatanga

  Ko  Teone Hutitene mema  o Poneki, koia noi te

tangata na ana i whakapae te Kawanatanga mo to

Tiwhikete whakatu ia Teone hei Kapene Timi, i te mutu.

 nga iho o te Pooti turaki katahi ia ka reihana i tona

memanga, ko tenei mema he tautoko i tenei Kawana-

tanga, engari ua te mahi i runga ake nei kaputa ia

ki waho.

      No Kai Iwi.



  Tenei te reta mai a Toko Reihana o

Kai Iwi, he whakamoemiti na ratou mo

nga  tamariki kura o Pamoana  Kareti

Whanganui   i tae atu ki reira i runga i ta

ratou powhiri i tukua mai kia Te Awe

 Papanui, Tiamana 6 taua kura, kia tae

.

atu ia me ana tamariki. No te 28 onga

ra o Hune nei i tae ai ki reira. He nui

hoki nga pakeha o taua takiwa i tae atu

kia kite i aua tamariki, a i tino nui atu to

ratou whakamoemiti ki aua tamariki ki te

mohio ki te waiata pakeha.

  Kua  whakaatu  mai hoki ratou i to

ratou whakamoemiti ki te kai whakaako

kia Tekerehi mo runga i tono kaha ki te

whakaako i ona tamariki; a i te mea hoki

kua  rongo matou i tino puta te whaka-

moemiti a te Tino kai whakahaere o nga

kura Kawanatanga mo te Kerehi, mo te

putanga o aua tamariki i te whakamatau-

tauranga a te Papa. Na reira ka whaka-

huatia te ingoa o taua kura ko 'Pamoana. '

Kapai e te iwi ka tu te mana o to koutou

tupuna o Pamoana, a waihotia iho nei ki

runga ki te iwi ko Ngatipamoana; koia i

tenei ra kua makere iho hei ingoa mo te

whare Wananga   o ana uri. Kia kaha, kia

toa; me  te manawanui, kia taea ai e

koutou e tenei whakatupuranga tae atu ki

tera whakatupuranga nga taonga nunui e

takoto mai ana i mua i o koutou aroaro.

 Kia ora to koutou kai whakaako, kia ora

nga matua, me nga tamariki o Pamoana.

      He Mema.





  Tenei ahau a Waata Wiremu Hipango

ka whakaae i runga i te tono a toku iwi a

 Whanganui   kia  karangatia ahau   hei



 mema mo te Paremata o te Koroni mo

 te Tai-Hauauru  A tera hoki ahau ka

 whakaputa atu i oku whakaaro a te wa e

 rite ana hei tukunga atu i oku mahara

 hei whakaritenga mo tenei turanga, e kiia

 nei hei mema.

                        TE  TIUPIRI,

te haere mai ki reira hoko taonga ai mo o ratou toa,

me mohio e tatou ko aua tu kamupene kei mau tao-

nga mai i Ingarangi, ka tae mai ki konei ka hoko atu

ki nga toa ririki, a ka tae mai ai kia tatou, tae rawa

mai kia tatou kua piki ke ata te utu no te mea kaite

mahi te kamupene i tetahi hua mo taua moni, me nga

toa ririki kei te mahi i tetahi, hua mo taua, me penei

ake taku whakamarama ko nga  maori katoa o te

Koroni o Niu Tireni me ki e au e 40, 000, me ki ano

e au ko te hawhe o enei tangata ara e 20, 000, e mau

ana i nga  kakahu hanga a te pakeha, potae 2s 6d,

tarau, koti, wekete £1 15s, tarau mahi e 2 pea 15s, 2

pea hu £1 8s 6d, 2 pea tokena 2s, paraikete 10s, mo

una kai me  ki £5, i te tau kotahi, ka kite tatou e

 utua ana o te tangata kotahi ki te pakeha £10 3s, i te •

tau e pau ana i nga tangata 20, 000 e £203, 000 i te

 tau kotahi; hei utu iti enei e kiia ake nei e au, tera

 atu nga moni a nga maori e pau ana i te tau kotahi e

 kui ma e koro ma e tama ma e hine ma titiro ki te

 nui -o a koutou moni e riro ana ite pakeha, ite tau

 kotahi, haunga te kaute a nga wahine kaore i roto i

 tenei kua whakahuatia ake nei engari me penei noa

 ate e au ko nga wahine kai te 10, 000, e pau aua i te

 wahine kotahi, mo ona kaone, hiraka aikiha kai me

 era atu mea e £5, ite tau kotahi huihui katoa te

 moni e riro i te. pakeha a enei wahine e £50, 000

 pauna ka hui ki ta nga tane ka £253, 000 pauna tiro-

 hia te maha o enei moni e pau ana ia tatou ara e riro

 ke atu ana ki waho. E tata tonu ana ki te kawhe

 miriona pauna  moni  e pau ana  ia tatou i te tau

 kotahi. Mehemea  he penei te mahi a te kotahi tanga

 i enei tau ka whitu ara me ki i enei tau e rima ka

 mahue  ake nei kua tae a tatou moni ki te kotahi

 miriona e rua rau e ono tekau marima mano 1, 265, 000

 pauna. Kahore tatou i te mohio ki te nui o nga

 moni e pau  ana engari mehemea, ka ata mahia e

 tatou ka kite tatou ka tapara i enea kua mahia e au

  i runga  ake nei. Tetahi painga o tenei, mo a tatou

  tamariki tane, wahine, hoki e tukua nei e tatou ki te

  kura ka whai -mahi ma ratou. Heoi ano te ua ua ko

  te timatanga. Otira ka mama noa atu, ki te kohia e

  nga tangata o te kotahitanga he moni kia £5 ma te

  tangata o enei tangata e 30, 000, ka puta te moni

  £150, 000 hei moni timatanga ara hei upoko mo te

  mahi ka riro ano ma te Paremata e whakamana

  tenei mahi ka haere hoki i raro i te ture o enei tu

  rnahi ano. Heoi nei e hoa ma o aka kupu i mahara

  iho ai hei painga mo tatou, no te mea ko enei moni i

  te mea e whai hea ana te katoa, ahakoa riro atu i

  nga toa o to kotahitanga ka hoki mai ano kia koe ki

  te tangata e tango mea ana mona. Tera atu aku

  whakamarama mo  tenei mea, heoi me whakamutu

  iho i konei kia ora koe. Otira nga tangata katoa e

  korero ana ite Tiupiri, me nga tangata katoa hoki e

  kimi ana i etahi huarahi hei oranga mo tatou otira

  mo  nga uri i muri ia tatou,

                            Heoi ano,

                              Na KEO KAHA.

    Te Huki, Lower Mohaka, June 9th, 1899,

 Mo  te Reta Niutana.





                   GREYTOWN, June 19th, 1899.

Kia Waata  Wiremu   Hipango, Etita o te Tiupiri.

  E  tama  e kore e wareware nga mihi, te here

pupuri e te aroha me te pono, e tama tena koe me te

iwi nui tonu o Whanganui i te kongutuawa tae noa

ki tona maata puna, tena koutou te aroha mau tonu

o to koutou matua tipuna kua ngaro ake nei tona

reo i roto i nga huihuinga maha  o nga turanga

rangatira, me nga kai whakahaere e hautu nei i te

motu, tena koutou, ma te tika ma te pono, ma te

aroha  tatau e hiki atu ki te maunganui e koroa atu

nei e te ngakau tangi me te reo aue. 

   Kua kite iho au i te reta tuku mai a A. P. Niutana

o Ohinemutu, Rotorua, Mei 20th, 1899, nama 56,

wharangi 10 o te pepa, he whakaahe mai nana i

 tona whakaaro mo taku haerenga atu ki a te arawa,

 kia pooti kia Tunuiarangi, penei aua kupu.

   E koro tena koe me enei kupu au e kii nei i roto i

 te Tiupiri kaore ano te Tairawhiti me koutou kia kite

 i te he o tenei kaumatua o Wi Pere, kaati maku e

 tuku ata i te tau 1893, ka tae mai koe a Tamahau

 Mahupuku  ki nga rohe o te Arawa nei whakahaere

 ai i te Pooti o Tunuirangi hei mema mo te Taira-

 whiti e tino mohio ana koe, ko taua Wi Pere ano te

 mema  o te koroni i taua wa, me to haere mai ano

 kia pooti a te Arawa kia Tunuiarangi ki a hinga ai a

 Wi  Pere, koia ahau i titiro ai ki enei mahara a te

 tangata, e kore ano tenei iwi te maori e  totika, e

 kore hoki e ahei kia kakahuria te haate ki waho i te

 koti, tuarua e ki ana te karaipiture, ma te atua e kape

 te kurupae i tou konohi, ka kape ai i te kurapae i te

  konohi o tou hoa.

    E tauia e Niutana, tena koe me tou whare katoa

 kia mau   kite rangimarie me te ngakau ata rapa

 mane  ata whiriwhiria e to ngakau nga tino kupu e

  tau ai hei mate mo te iwi nui tona e kii nei he maori,

  he Awhekaihe i roto i nga tikanga o taku panui i

  roto i te Tiupiri, No 54, wharangi 7, i roto hoki i te

  Puke ki Hikurangi, No. 6, wharangi 6, o te tau rua.

    Kia marama i to hinengaro tau rawa, katahi ano

  ka tuku i to ringaringa ki te tuhituhi ki te ao katoa,

  whakahe ai i tena kupu kotahi mo taku haerenga

  atu ki nga rohe o te Arawa  ki te tono Pooti mo

  Tunuiarangi, i te tau 1893, he tika, na te kotahitanga

  te kupu, he pikau taku, no te 1893 ka tu te hui

  kotahitanga ki te Waipatu, Heretaunga ka tukua e

  tahi o nga mema he motini ki te whare kia Pootitia a

  Tunuiarangi hei mema mo te Paremata o te Koroni,

  ka  whakahokia mai te kupu  ki nga  tangata o

  Wairarapa, te kupu  a te kotahitanga, ka whakaae

  nga kaumatua me te iwi katoa o Wairarapa.

    E  tama na te huki, na Tapuae, na te rau tangata i

   waho, he mau taku, he tika i manaki nui a te Arawa

   i au puta noa i ona rohe,

   Paora me ona Hoa



     (PAUL & Co. )

HAAPU KAKAHU I TE PITO

       O TE PIRITI.



Kei au nga tino kakahu mo

ia ahua mo ia ahua, Te Hu-

ru Kaingaru, Paraikete, Ho-

ro* nga hutu kakahu, nga

           haate.

Nga  kakahu Wahine, o ia

ahua. E meiha ana au i nga

    hutu tino pai rawa.

Haeremai ko nga po tenei o

te Kakama me te powhiri-

 whiri ano ki te ringaringa

     kia whiwhi ai koe.