THE JUBILEE.

TE TIUPIRI

MAORI NEWSPAPER

NO 60  VOL 2.



WANGANUI, 24th AKUHATA, 1899.





TATINI

KEI RAWAHI MAI O TE WHARE PUREI



E mahi ana e au i konei nga Toroa, nga Kapata,

nga Tuuru, nga Peeti nga Whariki, me nga mahi

katoa e tika ana, mo nga whakapaipai Whare.



Me nga hanga Kawena tupapuku ka mahia paita e

au i runga i nga tohutohu. Haere mai tirohia nga

rawa o taku haapu.





HEMI TEINA ME TE KAMUPANE.



Noku tonu te Haapu Hokoho Rino i te pita o

Whanganui Piriti.

Kei au nga pu o ia ahua me ona paura, me nga hae

ana hanga whare, nga waea hanga taiepa, nga

rongoa hipi, nga tuuru mahi.



Kamura NGA TUURU MAHI WHAKAIRO.



Otira i te tinitini o aku rawa e hokona ana mo te

moni iti nei te utu.



Ata haere mai koutou te Iwi Maori ki te titiro i ta

te kanohi i pai ai.

 VOL. 2. ]        TAITE, 24th AKUHATA, 1899. [ No. 60.

     Panuitanga.





Ko te utu mo  te Pepa nei, te 10 hereni, mo te tau

  anake; kaore e hawhe tau.

KI te kore he moni mo a taihoa utu ai tukua mai he

  pane kuini kia taea ai te poohi atu. Mo te tau e

  30 kapa; taihoa ia e utu mai te toenga.

Me tuku mai ma te Poutapeta, ko te tuhi me penei,



                     WAATA   HIPANGO,

                                  Etita o te Tiupiri.

                          Box 93, Wanganui.

       Waipiro.





MEI       te mahi nui te  iwi nei nga

         pakeha me  nga  wahine, kia

 ———     whakakorea  atu, tenei kai kino

te waipiro. I te tahi huihui nui i nga mara-

ma kua hori ake nei i tu ki Pamutana, he nui

pakeha i tae mai ki taua huihui whakakore te

i taua kai, ko te maha o aua pakeha e toru

rau he mea ata whiriwhiri, na tena taone,

na tena taone o ratou hei mema, ko Ta Ro-

pata ano hoki tetahi; he nui nga korero i ko-

rerotia mo tenei kai a he nui hoki nga tika-

nga i whakaotia, ko tetahi rawa o nga tika-

nga epamai ki te tahamaori, ara, kia whaka

kaha te ture mo te whangai a te tangata

i te wahine maori  ki te  waipiro ara,

kia   whakawhiria   te  hunga   wha-

 ngai  ki   te   Waipiro. Te    tahi

 kia tutakina hoki te kai a nga tangata

maori. I tino pai tenei ki taku whakaaro

kia tino patua taua kai ki nga maori ina

hoki kaore kau he huanga o taua kai ki te

tirohanga atu, heoi ano te pai kite tangata

kai he penei; i pohehe au i mea ai au i te

mea, na taku  haurangi. Tetahi kua

maha   nga aitua kua  pa  ki o tatou

tinana. I  runga hoki  i te whakaatu

a  Te   Puke  mo   tona  " Ngakau

Pouri" mo te iwi maori, kote korenga e

piki haere ote toko mahatanga. Na reira

te tino tika ote whakaatu ate Puke i tona

whakaaro  ki etahi tikanga hei tirohanga

ma  ia wahine, e hara i te mea hei whaka-

hoki hoki kupu atu a whakahe atu ranei,

 kei te whakaatu hoki ia nei i ana wha-

kaaro, mehemea e kore e whakamatauria

 a mehemea e kore e tupono noa mai

 taua ora e korerotia  nei, kia piki haere

 tatou. Te mea tuatahi rawa—He whaka-

 kaha i nga kuri i roto i nga takiwa maori,

 kia hono tonu te tukutuku e nga matua a

 ratou tamariki ki te Kura me te tiaki pai

 ia ratou tamariki Tuarua—me   korero

 hoki nga mahi whakapono i roto i aua

 kura, ko nga kai whakaako me tangata

 mohio ki te mahi rongoa, a me hoatu hoki

 ki a ia he mana tohutohu mo nga pa

 maori i tu ai taua Kura. He aha koia te

 pai kei te ako nga tamariki maori ki te

 kura, kei te kai waipiro nga matua, ma

 tenei tikanga ka mohio ano nga tamariki

 ki taua kai. Na reira, me kaha tena pa

 tena pa kia tamia taua taru kino, ma te

 penei ka tupu te pai, ka mohio hoki nga ta-

 mariki ki nga tikanga pai. Na reira taku

 whakapai kia te Puke he tohutohu nei, e

 kira nei i te tahi tikanga pai mo tatou katoa.

                        TE  TIUPIRI.

 No te Pipiwharauroa.

       —————————————



  Tena koe. Hau  e ta atu ki ta tatou nupepa te

pukapuka a nga tamariki o Te Aute ki o ratou tua-

hine i Hukarere, i tuhia hei whakatata i enei kura e

rua kia whakahaere a tahitia ai he tikanga mo nga

tane me nga wahine hei huarahi e tu ai a muri ake

nei he kotahitanga mo nga kareti maori o te motu.

  Heoi. Mau  e mea atu kia kapea e o taua hoa e

Waata Hipango raua, ko Purakau Maika.

                   NA  APIRANA T. NGATA,

   Hune 16th, 1899. Te Aute Kareti.

            TE AUTE KARETI, Hune 14th, 1899.

   Ki o matou tuahine o te Kura o Hukarere, e noho

 mai nei a kua puta atu.

   E hine ma, tena ra koutou i raro i te atawhai o to

 tatou ariki nana nei koutou me matou i kowhiri mai

 i roto i to tatou iwi maori puta noa te motu, hei toro

 mai i te matauranga o te pakeha, kia whakahokia

 atu ai. * Ki muri ki o tatou kainga hei taonga ki te

 iwi.

   Kei mea mai ki to matou pakari rawa ki te tuhi-

 tuhi atu kia koutou, kaore nei i matatau mai i era ra

 ki tenei ahua. Ehara koa; he koa atu no o matou

 ngakau  kia whakakotahitia tatou i roto i enei ra e

 takoto mai nei ki te kimi tahi i te ora mo to tatou iwi

 maori. He  taikaha ano ta matou nei mahi: otiia na

 koutou te mahi pakeke rawa ki te whakatahuri i nga

 ngakau  o o tatou whaea, ki te turaki i nga tikanga

 maori e whakatutua nei i nga wahine o te iwi maori.

  E hine ma, ma koutou rawa ka taea ai; he aha hoki

  ma matou, ko te whakapai i o tatou whenua, ko te

  whakahaere i nga marae, i nga mahi nunui a o tatou

  hapu. Ma koutou, a enei ra e takoto mai nei, ko te

  whakapai i nga kainga, ko te tiro i nga turoro, ko te

  tukituki i te mana o nga tohunga, ko te whakaako i a

  koutou na tamariki ki a koutou i aho ai a e ako nei i

  tenei wa, te ata noho, te ahu whenua, te karakia, te

  whakarongo ki te reo o nga matua, te whakapono.

    Kei te timata mahi matou ma tatou tahi, e rongo

  mai na koutou kuo toro nga Kaupeka o ta matou

  rakau e koi nei ko Te Kotahitanga o nga tamariki o

  Te Kareti o Te Aute. Kei ko tata atu hoki te hui-

  huinga o o tatou kareti Maori, kia takoto whanui ai

  he kaupapa mo tenei mahi nui whakakarahara, e wa-

  watatia nei e te ngahau te hapai i to tatou iwi maori.

  Ma koutou ma nga mea wahine e manaaki mai i te

   tuatahi, kia waiho ai ko koutou hei tohutohu, i nga

   tikanga mo te ropu wahine o te iwi maori.

. Kei ngakau kore ki ta koutou nei mahi, kei whaka-

   aro koutou e kore o tatou whaea e rongo i o koutou

   reo, e manaaki ranei i a koutou tikanga. Kia mana-

   wanui kua pai haere o tatou kainga, kua whanui

   haere nga huarahi hei takahanga ma o koutou wae-

wae e taea ai te matauranga, te ora mo te tatou iwi.

Ma te Atua koutou e awhina

  Kia ora tonu koutou. Ma te Atua e titiro iho to

tatau iwi. Mana  koutou, me   matou  e tiaki e

whakakaha.

  Heoi   Na  o koutou tungaane o te Kareti o Te

Aute.

  Na Ware  P. Waitai me etahi atu e 52 i haina.





  Tena Korua. Katahi ano au ka watea ki te toku

 atu i enei kupu kia korua. No te 12 o Aperira ka

 tae atu, te Pihopa me Te Manihera ki Te Rere, kei

 uta ake o Opotiki, e hui ana Te Whakatohea i reira.

 Ka mutu te Karakia me nga raihi ka whaikupu Te

 Pihopa mo Te Ropu Tono Mihinare o Te Hahi muri

 iho ka ahu ona kupu mo nga whakapae a te maori ki

 nga Mihinare, he mea tuku mai ratou e te pakeha hei

 whakawai i te iwi Maori, kia mahue ai a ratou mahi

 Maori, kia iwikore, kia ngawari ai te whakaunga mai

 o nga tikanga pakeha. He roa nga whakamarama a

 Te Wiremu. Torutoru nei aku Kupu Apiti atu mo

 ana; Ko te mea nui i kitea e an i roto i nga whaka-

 kaere a nga Mihinare, ko to ratou manawanui, ko te

 u ki a a ratou tikanga i kauwhau ai o mua iho, a e

 haere nei. Kaore  au i whakahaere i to tatou kotahi-

 tanga i roto i nga rohe o te Whakatohea, he mahara-

 hara mai nooku ki nga awa me nga huarahi kikino o

  Waiapu. Engari hei te raumati au hoki ai ki reira

  ata whakatutuki ai i era rohe.

    No te 12 o Aperira ka whiti mai au i Tarakeha ka

  haere mai i roto i te takiwa o Ngaitai, o te whanau a

 Apanui, tutuki noa ki  Whangaparaoa i te 21 o

  Aperira.

    Ko nga take ano i kauwhautia ki nga marae o

  Ngatiawa, i korerotia e au ki enei rohe, a i kaha te

  tautoko a nga  Rangatira. Ko  nga mea   enei i

  whakaaetia.

    1. Ko enei whare ka pokapokaina: —

        Te Waranga         Kei Maraenui

        Rongomaihuatahi       Omaio

        Te Ikiwa Rehua        Whakaruru

        Te Ruamanawahonu   Maruohinemaka

     2. E rua nga whare  tera e whakaarahia, a kua

  whakaaetia kia pokaia: —

         Torerenui a Rua      Kei Torere

        He whare hou Te Kaha

     3. Kua whakaaetia  kia whakatapua te waipiro i

   runga i nga hui e tu ki enei marae: —

         Torere                 Whakaruru

        Te Kaha               Raukokore

   Ko te Whanau a Apanui o Hawai tae mai ki Waio-

   rore kei te whiriwhiri i ta ratou. kupu mo tenei take.

     He  take hou ano  i timataia atu e au  i tenei

   takiwa.

     1. Kia  hainatia te pitihana i tuhia ki Taumata-o-

   Mihi, Waiapu   e te komiti o  te kotahitanga, kia

   whakaakoria  nga karaipiture ki nga tamariki o nga

   kura maori o te rohe o Ngatiporou, Turanganui ki

                       TE  TIUPIRI,

Tarakeha. I whakaaetia tenei take e nga pa katoa a

kua tata te tutuki o te haina i nga pukapuka.

  2. Kia tonoa ki te Kawanatanga kia tukua mai he

mana  ki nga komiti maori ki te whiiu i te tangata

haurangi e tomo ana. ki nga whare runanga, e tukino

ana ranei i nga marae o aua whare. I  tautokona

tenei take, a kua tae atu i te komiti o Te Aute ki te

aroaro o te Kawanatanga.

  No te taenga mai o Timi Kara ki Papawai, Wai-

rarapa, i te 80 o Hune ka whakaatu ia i tona whaka-

aro, whakatuturia te komiti mo nga pa maori ha

tiaki, hei tohutohu, hei whakapai i nga kainga. Ka

mea atu i reira, mehemea ka ara enei komiti, ko te

wahi tuatahi tonu ma ratou ko te whakahaere i nga

tikanga peehi i te waipiro.

  Kei te whakaaro Te Whanau a Apanui ki te whaka-

mahi i o ratou whenua. Kua noho he hipi ki Tuna-

pahore. Ki te whai moni i tenei tau ka whakanohia

he hipi Te Houpoto Paraka. I takoto ta ratou tono

moni i au ki te aroaro o nga komiti o. Ngatiporou:

Kaore i taea era i te nui o nga raruraru hei whaka-

paunga mo nga toenga hereni.

  He  iwi ora enei ki taku titiro, i to ratou ahu

whenua, i te kaha ki  te tautoko inga kura, i nga

tikanga o te karakia. He  hua te tamariki o tenei

takiwa: i tirohia e maua ko Hakaraia Pahewa,

Minita o Te Kaha, te pukapuka rehita onga iriiringa

tamariki o nga tanumanga tupapaku o te Kaha mo

nga tau e wha ka pahure nei: 176 nga tamariki i iri-

iria, e 62 nga tupapaku. Kaati ki te whakaaro e

tata ana ki te 120 te pikinga ake o te tokomaha o nga

 tangata o tenei takiwa, timata mai i Torere, whaka-

mutu  ki Whangaparaoa, i roto i enei tau e wha.

   Kei te wehewehe o nga karakia: ko Ngaitai, ko te

Whanau  a  Maru, kei te Hahi Mihinare: ko Te

Whanau   a Apanui kei Ringatu. E whakauruuru

ana ki roto i enei Pikopo. Kanui toku whakamihi

 kia Hakaraia Pahewa mo tona kaha, mo tona ata

 whakahaere i tona tinana me to raua kainga ko 'tona

hoa. Ko ia hei kaumatua hei whakamaunga atu mo

 nga mahara o ona taina, tuahine i hokihoki atu i nga

 kareti, i nga kura, hei taunga atu hoki mo nga tika-

 a Te Kotahitanga ina toro he peka mona  ki tera

 wahi.

   Tera e nui ake nga mihi mo nga manaaki a enei

 iwi: kaati me haere i roto i te ngakau. Ehara hoki

 i te kitenga kotahi, ka takataka tonu nga waewae o

 nga kai whakahaere o a tatou mahi i era takiwa, ka

 hono tonu atu te kite te mihi. Otira ki te kite iho o

 ratou kei te mau tonu atu nga whakaaro ki nga no-

 hanga  tatutanga, ki nga korero, me nga ahuareka

 o era ra i haere ai au i roto ia ratou. Kia hono mai

 hoki te whakaaro, hei tau te aroha,



                  Heoi enei kupu,

                       Na to korua hoa,

                            APIRANA T, NGATA.



   Greytown North, Hurae 1, 1899.

  Nga Niu o nga wahi.





  Ko. te ture kei te whakahaere i Amarika

inaianei mo nga tamariki i mutu mai o

ratou tau i te tekau marima, kua kore e

whakaaetia kia haere noa i nga taone i

muri iho o te waru onga haora o te ahiahi

i nga raumati, me te iwa o nga haora i te

Hotoke, engari kia haere tahi me nga

matua  katahi kahei te haere. Kua neke

atu i te toru rau nga taone kei te whaka-

haere i taua tikanga.



           (kapu Wahine.

  I roto i te Nupepa o Nui Ioka e ki ana

—ko  tetahi pakeha ko Hoani Norana, he

tangata whai moni, e rapu ana i tetahi

wahine ma ana. Heoi panuitia ana tona

panui kimi wahine, ka hoatu e ia e wha

tekau mano tara (e wha hereni i te tara

kotahi) mo  tetahi kotiro wahine pai, ina

marena  ki a ia. I runga i te putanga o

tenei panui, tana i haere ai te mahi nei a

te wahine, ki tonu te paparakauta i noho

ai ia, na reira ka tonoa ia e te rangatira o

te whare kia puta ia ki waho; na inaianei

kua  tango ia i tetahi Hooro nui hei tiro-

hanga ma ana i tona whaiaipo.



         Te Matenga ote papa.

   Tenei  te tahi korero note takiwa ki

 Amarika; ko Rina Pautu  te ingoa ote

 kotiro te kau ma whaa nga tau, ko tona

 teina he tane tekau nga tau; ko nga

 tamariki nei i hopukia e te pirihimana mo

 ta raua puhanga i to raua papa ki te pu,

 a, mate rawa. Whakaae ana nga tama-

 riki nei ki ta raua puhanga i to raua papa,

 ko te take he kino no to raua papa kia

 raua me to raua whaea. Ko to raua whaea

 i tetahi kainga ka puhia e nga tamariki

 nei to raua  papa, mea ano  ka mate,

 katahi raua ka tahuri ki te whakatakoto i

 nga kai mo te tina, te hokinga mai o to

 raua whaea, kore rawa raua i korero, kai

 tahi ratou, kei waho te tupapaku e takoto

 ana,

                        TE  TIUPIRI.

  Ko te pu ha to raua papa ano, ko te

mea tane ki te whakamaro i te pu, na te

tuahine i napi tepu te  pakutanga tika

tonu te rere a te mataa, mate tonu iho to

raua papa.

  He nei te marama o nga tamariki nei,

na te mahi a to raua papa. Na te kotiro

i korero atu ki te wahine a te rangatira o

te whareherehere, kaore i wehi, a korero

pouri ranei, Titiro! ko to maua papa he

kaiponu ki a matou ko to matou whaea,

 Ia maua e korero ana ko taku teina kia

taronatia ia, ka tahi ia ka rere mai, ka

 kikia ahau, ka oma atu taku teina ki a ia,

 ka kikia hoki, Na i a ia ka puta atu ki waho

 o te whare ki te tiki i te wepu o te paki na

 reira to mana mahara ko te wepua maua,

 Na reira ka puhia e mana.



                  No Otaki.

   I te 7 nga ra o Akuhata  ka tae  te

 Kawana, te Pirimia me etahi o nga mema

 o te Paremata, ki Otaki, ka kawea haeretia

 te manuhiri ki te matakitaki haere i nga

 wahi whai tikanga, a i kite hoki i Rangia-

 tea. Na  Weni tiamana ote Kaunihera

 o Otaki me Wi  Parata i whai korero te

 manuhiri, a ko Wi Parata i korero mo

 nga mate o  te iwi maori, ara mo nga

 whenua  he  roa tona korero. I tu  te

 Kawana  ki te whakahoki i nga kupu, ana

 tena kupu atu hoki, ma te Pirimia ena

 korero, kaore i whakahokia e te Pirimia,

 engari pea hei te tina whakatuwheratanga

 i te Hohipera.



            No Whangaruru.

    Tera te tahi raruraru i pa ki Whanga-

  ruru; ko etahi maori i haere mai ki te

  tango i te whenua o te iwi i noho tuturu

  ki runga ki taua whenua, a, e 50 nga tau e

  noho ia ana taua wahi, i tata tonu te wha-

  whai. Kua  tae a te Kerenene kia kite i

  taua raruraru.

   Tautoko mema,

           ——————————



                 TOKAANU TAUPO, Hurae 1899.

              Ki  te Etita o te Tiupiri.

  Tukua atu enei kupu Tena koe. Kua kite tatou ite

whaka ingoa tanga ate hui kite Tiriti o Waitangi ia

te Heuheu Tukino Raua. • Ko Mohi Teata Hikoia,

hei mema ki te Paremata a tenei Pooti Tanga e haere

a kenei Tuatahi.

  He  whakaritenga na Ngapuhi, ita te kotahitanga

ture mo te pera na reira matou ka whaka atuatu kia

mohio ai nga iwi nga hapu nga rangatiratanga o te

Tai Hauauru  puta noa ona rohe katoa.

   Timata i teupoko o teika a maui ta e noa ki te hiku

ki te tai Tokerau.

  E  whakaae ana matou a ngati Tuwharetoa katoa

puta noa iona rohe ki te hapai i te pooti o te Heuheu,

mo  te Tai Hau uru a kua tino tuturu i o matou

huihunga  nunui e rua te whakahaere i tino kaha ai

te hapai te tautoko i te nei pooti tahuri mai ra.

                   Ki to koutou whanaunga

                          Heoi ano,

            NA OKOUTOU HOA PONOPONO RAWA.

 Te Waaka Tamaira     Hori Tamaiwhana

 P. Parati Paurini

           Karamu      Kiniapa Tehanairo

 Petera Tewhataiwi      Takarea Teheuheu

 Patena Kerehi           Kataraina Paurini

 Renata Ngahina        Te Rerehau Teheuheu

 Te Keepa Puataata      Te Ateha Hurihia

 Tautahanga te Pohai  Ngaumu Manawa







 Te hui i tu ki Punakitere

   wahi o Hokianga.

                   

         KAIKOHE, BAY OF ISLANDS,

                     Akuhata 8, 1899.

   Note ono onga ra o Mei nei i tu ai taua

 hui. Kote take o taua hui he rapu rapu

 tikanga e kahore atu ai te pakeha i runga

 i tenei whenua  i Punakitere nama 2.

 Ko  taua whenua he whenua  Karauna

  Karaati i tata tonu ona eka kite rima rau

  menga tangata o roto o taua whenua i

  tata ano kite rua rau: Engari ia kahore

  ano i wehea te hea mo tena mo tena.

  Kote nuinga o tenei whenua he whenua

                       TE  TIUPIRI.

kapia anake he tino iti nei te wahi i kore

he kapia na i runga ite whai take o etahi

ano o matou ki runga i tenei whenua ka

puta ta raua whakaaro kia whakanohongia

e raua etahi pakeha ki runga i tenei whe-

nua. Hoi whakanohongia ana e raua e

ono pea  tekau nga  pakeha Ahiteriana.

Ko  ta raua raihana i hoatu ai ki aua

pakeha e rima hereni ite pakeha kotahi

kote roa e keri ai mo taua raihana kotahi

tau Kihai i tino roa aua pakeha e keri ana

i runga i taua whenua katu taua hui ite

ono onga ra o Mei nei i karangatia ano aua

tangata na raua nei i whakanoho  aua

       o

pakeha ki taua hui hoi kihai i tae mai.

I whakaotia enga kaumaatua i taua hui

me haere katoa nga maori o taua whenua

kite pei i aua pakeha. Haere ana te ope

i muri iho  ite ra ote hui kahore ia te

hunga  i whakanohongia ai aua pakeha i

haere ite ope note mea ko to raua  tino

hiahia kia noho tonu a raua pakeka. la

atu te ope nei kinga kainga o aua pakeha

ka tono nga kaumaatua kia mutu ta ratou

keri kia haere ano hoki i runga i taua

whenua. Hoi whakaae  mai ana aua

pakeha. I muri tata iho ite ra i peia ai

aua  pakeka, kinga kainga o aua pakeha.

 Ka puta ta raua kupu i reira ki aua pake-

ha kia kaua rawa e haere ite tono a nga

kaumaatua  i tono ra ia ratou. Hoi no

tenei ka noho ano  aua pakeha  ka keri

tonu. Note nohoanga tonu tanga o aua

pakeha  ka puta te kupu  a etahi onga

 maori kia murua  aua pakeha. Hoi

whakaotia ana ano enga kaumatua i tera

huihuinga me tuku mate ture e whakaoti

 tenei raruraru. Hamenengia  ana aua

 pakeha. Note 14 onga ra o Hurae nei i

 tu ai Te Kooti ki Kaikohe, Bay of Islands

 whakahaerea ana taua keehi. I tino nui

 te mahinga o taua keehi i roto ite kooti

 he wahi iti nei te wahi i tau ai te pai

 kinga kaumatua. Puta ana te kupu ate

 kai whakawa i runga i tona nohoanga ki

 aua pakeha kia tino whakamutua ta ratou

 keri kapia i runga i taua whenua. Na i

 naianei kua haere katoa aua  pakeha i

runga i taua whenua. Note mea. i naia-

nei me utu tonu te tangata ka ahei kite

keri i runga ia te Kawanatanga whenua a

meake  nei e kore e taea ete tangata te utu

ite tino nui. Whai hoki mehemea ka

tukua mate  pakeha e keri nga kapia e

kore e roa kua kore he kapia kua pehea

ra. Hoi i naianei kua kati taua whenua

monga  pakeha. Na  e koutou katoa i

tukua atu enei kupu hei tirotiro mai ma

koutou  ite pai ite kino ranei o tenei tika-

nga monga whenua kapia. Mehemea kei

te pai ki ta koutou na whenua. Kahore

hoki he painga kia tatou mehemea  ka

tukua mate  pakeha e keri nga kapia oa

tatou whenua  kia  ratou pakeha ke  te

painga. Me aha te tikanga ote tango atu

ia ratou rima hereni a te mutunga iho oto

ratou keri i runga ia tatou whenua haere

atu ana menga rima rau pauna o a ratou

kapia i keri ai koia nei ahau i mea ai ka-

tahi to tatou manawanui kite tango atu

ite rima hereni hei utu mo ta tatou rima

rau pauna. Katahi te mea pouri ko tenei.

 Ehoa ma katahi te iwi kaha kite rapu ora

 mo ratou koia tenei he Ahiteriana kanui

 taku hiahia kia penei hoki te maori te

 kaha kite mahi kite rapu ora mo ratou.

 Hoi i runga ite otinga pai tanga o tenei

 raruraru ka penei ahau na to tatou matua

 ano i mea kia penei te pai. Mo konei

 ahau ka whakawhetai atu kia ia mona i

 pai kite arahi ia tatou kite wahi pai, Mo

 konei ano hoki ahau ka inoi atu ki aia kia

 hipokina ona pakau ki runga ia tatou kei

whai putanga mai ate Rewera. Whai

 hoki kia arahina tonutia tatou e ia ma te

 huarahi tika. Hoi  kia ora tonu koutou

 katoa.

                NA  HAKOPA KAHI.

                       TE  TIUPIRI.

  He Whakaatu Mai.

             



          MUHUNOA OHAU,

                    Hurae 7th, 1899.

Ehoa e Waata Wiremu Hipango, Etita o

      te Tiupiri, Maori Nupepa.

  Tena koe he whakaaturanga. I haere

atu ahau i konei i otau nei i te 13 onga ra

o Hune kua taha nei i muri i au ka mate

taku kotiro a Ria te Haukoraki ka 22 ona

tau  he wahine rangatira ia i roto i nga

hapu  o Ngati Raukawa i marena ia kia

Tare Winiata moko puna a Nepia Tara-

 toa i te 5 onga ra o Mei 1898. Heoi ra

 na Ihowa i homai na Ihowa i tango kia

 whakapaingia te ingoa o Ihowa ka mutu

 tena. Ite 18 onga ra ka tae ahau ki te

 Paeroa Hauraki ka tupono atu ahau ki te-

 huihuinga mai o Ngati Maru  i reira he

 tangihanga tupapaku ko nga hapu i te

 marae ko Ngati Tamatera ko Ngati Paoa,

 Ngati Hako a i mohio katoa ahau ki o

 ratou rangatira kaumatua me  o  ratou

 rangatira taitamariki a i patai atu ahau

ki nga rangatira taitamariki mete mea

 kaore ratou e tango ana i nga nupepa

 maori  aira ate Tiupiri ate Puke ki Hiku-

 rangi me  te Pipi-wharauroa ki mai ana

  ratou kaore ratou e mohio ana he nupepa

  maori ano kei tenei pito o to tatou motu

  ka patai mai hoki ratou kia au kite utu

 me  nga ritenga katoa o nga nupepa maori

  e toru nei ka tahi ka whakamaramatia e

  au nga tikanga katoa heoi i runga i taku

  mahara  ki te aronga o a ratou korero kia

  au ka mohio au he nui to ratou hiahia ki

  te tango nupepa ma ratou, koia ahau ka

  inoi atu nei kia koutou  e nga  etita o a

  tatou nupepa maori nei ara te Puke ki

  Hikurangi ate Tiupiri me  te Pipi Wha-

  rauroa kia tukua kia kotahi kia rua ranei

  nupepa  kore utu ma nga rangatira kau-

matua  tane wahine me nga rangatira tai-

tamariki tane wahine, kua kapea mai nei

e au o ratou ingoa me o ratou potapeta

hei tukunga atu kia ratou, koia tenei.

  Hirama  Moananui, Potapeta, Paeroa

  Haona Tupaea, Paeroa

   Rihitoto Mataia, Paeroa

  Haona  Tareranui, Paeroa

  Watene  Taiwhakaea, Paeroa

  Tukukina te Waara, Paeroa

   Tumatekitua Paaka, Paeroa

   Teaoturoa Kiniwe Roera, Paeroa

   Mere Raiha, Paeroa

   Pepene Aperahama, Thames

   Mere Teretiu, Thames

   Puhata, Tekerepehi Thames

   Wi Hare, Post Office, Auckland

   Koia tena nga ingoa o nga tangata me

 nga Potapeta hei tukunga atu kia ratou mo

 runga i taku inoi kua tuhia i runga ake

 nei kia kakama ai te ngakau me te ma-

 hara ki te tango i o tatou taonga ara i o

 tatou nupepa maori nei a ko taku inoi

 ano  hoki tenei kia koutou e nga tangata

 kaore nei ano i tango noa i nga nupepa

 tangohia te nupepa mau e ia tangata e ia

 wahine e ia tamaiti ehara i te taonga kino

 he taonga pai momona, ahua reka kia kite

  ai koe i nga korero a o whanaunga i raro

  i nga pito ewha o te rangi me o tatou

  whanaunga pakeha me era atu iwi e noho

  marara ana i te ao koia hoki ahau i tango

  ai e wha rawa nupepa i te tau kotahi ara

  ko te Tiupiri kote. Puke ki Hikurangi kote

  Pipiwharauroa me te nupepa  pakeha e

  whakahua  tia nei te ingoa ko te Niu

  Tireni Taima, a ko toku hiahia nui ia e

  oku  hoa aroha  e tautoko nei ia tatou

  nupepa  me whangai  e tatou kia kotahi

  pauna  i te tau kotahi, kia whaa ai nga

  putanga i te marama  kotahi koia tenei

   tetahi take i nga kau kore ai etahi tangata

  kite tango nupepa ma ratou nate roa rawa

   o te putanga ote pepa. Hoira na to kou-

   tou hoa aroha.

      HENARE ROERA TE AHUKARAMU.

                  Muhunoa, Ohau

                       TE  TIUPIRI.

  Ka mutu ka tu aho he panui na tetahi

tamaiti maori i puta mai i te kareti nui i

te Aute kia tukua e au e Henare Roera te

Ahukaramu ki roto ki nga Nupepa Maori

koia tenei.

                AKARANA, Hune 24.

  Ki oku whanaunga katoa e noho ana

i nga  pito e wha ote motu  me  nga

mea i waenganui tena ra koutou katoa he

panuitanga kia koutou katoa i oku ma-

hara e nga tangata whai tamariki me nga

tangata e atawhai ana i nga tamariki kua

mate nga matua tukua a koutou tamariki

ki te kura kia puta te matauranga e whi-

 whi ai a koutou tamariki ki te tahi oranga

 mo  ratou tae atu hoki kia koutou ki o

 ratou matua me te iwi nui tonu ara kia

 puta i te whakamatauranga e kiia nei kote

 Civil Service Examination mete mea ka

 puta a koutou tamariki i taua whakama-

 tauranga ka whakaurua ete Kawanatanga

 ki te mahi e hiahia ai ia ratou ranei aha-

 koa heaha te mahi e pai ai ia ratou ranei

 ka homai ete Kawanatanga i puta mai

 ahau i te kura i Te Aute a i puta ahau i

 nga  whakamatautauranga  kiia tuhia i

 runga ake nei a kua uru hoki ahau hei kai

 whakahaere mo te Potapeta nui o Aka-

 rana nei  i runga i te hiahia nui  o te

 Kawanatanga  kia mahi  nga  tamariki

 maori kua puta mai i nga kura nunui ara

 i nga mahi o te matauranga ote pakeha

 heoi i runga i tenei matauranga kua whi-

 whi ahau  ki toku oranga pai a tae atu

 hoki ki oku matua te painga heoi ra ete

 iwi tukua a koutou tamariki ki te kura

  kia kaha kia hoki mai ai he painga kia

  ratou tae mai hoki kia tatou. Na to kou-

 tou whanaunga aroha.



             Na Wii Hare. 

   Ete iwi e tautoko ana ahau i te panui a

  Wii Hare tokotonu a matau tamariki ko

  aku teina i tukua ki te "kura i Otaki nei i

  te tau 1891 te 15 o nga ra o Hanuere

  1898 ka  pahitia i roto i taua kura e te

  Poopa ia Pepuere 18. I taite tau ano ka

  tukua ki te kura i te Aute nga mea toko-

rua ka mahue, kotahi ko taku ake tamaiti

kote take he ahua mate tonu i nga taima

katoa  tenei ake kia tino kata, tona tinana

ka tukua ano eau ki taua kura ki te whai

i  te matauranga e panuitia nei e Wii

 Hare.

   Heoi ra ete etita me tuku enei korero i

 roto i te nupepa kotahi kaua e hawhetia te

 tuku me panui tonu i roto i tenei marama

 ano kia hohoro ai te kite o nga tangata

 kaa tukua atu na e au o ratou ingoa.

   Na to koutou hoa aroha Henare Roera

 te Ahukaramu.

              KEI MUHUNGA, Ohau.



    Kua whakaritea to kupu, na runga ano

 i te tika i te pai i te honore. —ETITA. ]

































 Taenga mai onga Mangu-

      mangu me,

          O ratou Peene ki Putiki

    No te Ratapu te 27th. onga ra o Akuhata nei ka tae

 ' mai nga Mangungu o Amerika me to ratou Peene ki

  Putiki nei. Ko aua Mangumangu  he tamariki kura

   katoa; tekau maono katoa ratou ma to ratou Peene

   Mahita, he Mangungu ano he kai whakaako tonu no

   to ratou kura. Ko te take i tae mai ai ratou ki Nui

   Tireni nei, i haere mai ki te haerere, i runga i te

   te homaitanga i te hararei ma ratou, e ono marama 

  no reira ka hangaa he kamupene takaro (Minstrel) ma

                      TE  TIUPIRI,

ratou, apiti ki ta ratou peene; ka mahara ratou ka

ora noa atu ratou ina haere i te nuku o te whenua.

Haere mai nei tae mai ki Atareria ara ki Poihakena,

e rua nga wiki ki reira, ka haere mai nei Marepana e

rua wiki ki reira, ka whiti mai ki Akarana kotahi te

wiki ki reira, ka rere mai ki Taranaki me te hao haere

 i te kai nei i te moni pera ake te teitei, a ka tae tuai

 ki Whanganui nei; no te po o te Paraire 25th o nga

 ra o Akuhata  nei, ka tu ta ratou purei ki roto i te

 Whare o nga Hoia (Drill Shed. ) ki tonu i te tangata i

 tae pea ki te mano kotahi nga tangata i tae kia kite

 ia ratou. A  ratou mahi he waiata, he kani kani he

 korero inga korero whakatakatakata, he mahi inga ta

 mahi e kore nei e taea e te tokomaha o te tangata, ara

 me whakaatu ake tetahi wahi o ana mahi rere keka

 tikina mai e to ratou tangata mahi pera nga ringi e

 rima i roto inga tangata matakitaki, ka wawahia e ia

 ki te hama, ko nga  ringi nei he ringi koura, he

 taimana nga kanohi o etahi; ka wawahia ra e ia ka

 puma  ki roto i te pitara (pu nei, ) ka mutu ka kawea e

 ia tetahi pouaka iti nei ki tetahi taha o te whare iri

 ai, ka tae ki te pitara ra, ka haere ia ki tetahi taha o

 te whare pupuhi atu ai inga ringi ra ki roto i te pou-

 aka ra, ka mutu  ka tikina atu e ia te pouaka ra, te

  hurahanga aka, ana e takoto ana nga ringi e rima,

 onga ringi i puhia atu ra e ia, a i wawahia ra hoki, i

 roto i te poukara; ko te rima ka kiia e ia kua ngaro;

 katahi ki tae ki tetahi pitara penei ano me te patara

  Pia nei, ka kii mai ki nga tangata ko tenei Patara kei

 roto katoa nga  ahua waipiro, te Pia, te Rama, te

  Parani, te Poatawaina &c., ka haria mai e ia ka

  whakainuinumia nga  kai  matakitaki, kei  tena

  tangata, kei te tona tangata waipiro i hiahia ai ki te

  inu, ka inu nga tangata rite tonu te waipiro e homai

  ana kia ratou ki ta tena, ki ta tena o ratou ehiahia

  ai, kia mahara kotahi tonu te patara ra, ka mutu ku

  haere ano ia ki tana turanga mai, ka karanga mai tena

  me  wahi te patara nei kia kitea lie aha nga kai o roto,

  i kaha ai ki te pupuri inga ahua  waipiro katoa, ka

  wahia te pakarutanga, rere mai ana te kiore ma i roto,

  e mau an ate ripine whero i te kaki, me te mau te

  ringi i ngaro ra, Kaati e hoa ma kua rongo mai kou-

  tou i etahi onga mahi e mahia ana e ana mangumangu,

  me  te whakaara mai hoki koutou penei me au, katahi

  te tino tohunga ko tenei tangata, mehemea ao tatou

  no te Iwi Maori tera e kia he atua, a ko te whai katoa

  te motu nei i aia. Kaati ra me hoki ano  ta tatou

   korero i te po o te Rahoroi i takaro ano ratou, no te

   ata o te Ratapu kua korerotia ake ra, ka whiti mai

   ratou i te taone ki  Putiki, akuanei rokohanga mai

ngaimana kua Karakia tino putanga mai, mau ana te

wehi ote iwi ra pango tonu me te mea he pou ponga

ie ahua o te tangata; ko nga maori pango nei ki ta

tatou titiro iho, ma katoa i te kaha mai o te pango i

era; ka mutu te karakia ka hariru ngaimana, ka ki ma

te Iwi ra na  te na inanahi nei i kore ai  matou

e  whiti  mai   kia  kite  ia  koutou, i  mahara

matou   kia  whiti  mai   matou  me   ta matou

peene, ka ki atu mau he aba te tika ai, ka ki mai e

pai ana heoi no muri o te tina ka hoki mai me a

ratou whakatangitangi, te kitenga o te Iwi nei o te

pakeha  tena te whai na i muri, ka ki mai te ranga-

tira kia au e kore ia e pai ki te whakatangitangi me

hemea ka noho tonu nga pakeha, no te mea i haere

ke mai ratou ki te whakatangi ki nga maori. Heoi

haria ana e matou ki roto ki te Pakuoteranga ki te

 whare o ratou tupuna whakatangitangi ai, nui atu te

 pai o ka tatou mahi, etahi o a ratau whakatangitangi

ko nga rangi o nga Haka anga iwi maori o Amarika,

 ara a nga Inia (Red Indian) Kaati ra ehoa ma i

 whakaaturia ake ai e ahau te haere, me nga mahi a

 tenei iwi kei raro ke nei ia tatou to ratou ahua, he

 mea  hei titiro ake ma tatou, ko tenei iwi ko ratou

 tupuna he mea hari herehere mai enga Paniora enga

 Wiwi  me etahi atu iwi i Awherika, ka hari mai i

 runga inga kaipuke pena me te hipi me te poaka, ka

 tae mai ki A marika ka hokohokona ki nga pakeha o

 reira, ka tukinotia, ka whakamahia ki te too parau,

 kaata meera atu mahi kaore nei i rite ma te tangata,

 a ki te oma aua mea i riro mai ra te hoko ki te moni,

 e kore rawa e riro ke i tetahi atu tangata, aha koa i

 hea, i hea ranei ka taea te tiki a te mea nana ra i

 hoko mai, a kei te hokinga mai ka whina pena me te

 mea e whiu ana i te kararehe ki te wepu ahakoa rere

 te toto onga wahi e whiua ana hei aha whiu tonu.

 A  na te iwi e noho nei tatou i raro i tona mana, ara

 no  te Ingarihi ki mutu  te hereherea o taua iwi.

  Inaienei ahakoa i roto inga tukinotanga i a ratou tu-

  puna, matua hoki, kua tu tahi taua iwi me nga iwi

  pakeha o A matika i roto inga ahuatanga katoa o tenei

  hanga o te tangata, na te aha ? Na tenei mea na te

  kura: na  taua iwi etahi kareti nunui inaienei kei

  Amerika tu ana. A kua tu etahi o ratou hei Roia,

  hei Takuta, hei Minita, hei tangata hoko toa, otira

  ki nga mahi katoa, penei hoki me enei kua korero-

  tia nei e au, kei to  ratou hokihokinga   ki o ratou

  kainga ka whai i aua matauranga  ra, Kaati ia e

  hoa ma  he tatou te tango ai i tenei iwi hei tauira

  mo tatou, ina hold he iwi tenei i whakatauretare-

  katia, tukinotia, i whakamamaetia, a kua piki ake

  ki te ora naianei. Ko  tatou he iwi rangatira tonu

   kaore rawa  tatou i  taea te takahi, a ko o  tatou

  whenua  i mau tonu  kia tatou, (haunga hoki  nga

   mea i riro i te rau ote patu) a i whakawhiwhia tatou ki nga

   kura, a ki ta koutou mohio kai te piki ake te ora o te maori

   inaianei! ki taku mohio kei te heke atu tatou ki te kore,

   kore tangata, kore taonga. Na te aha ? Na te kore onga

   maori e titiro whakamua, hei titiro whakamuri tonu.

     Me kaati i konei enei korero kei tango katoa inga whara-

   ngi katoa o ta tatou pepa.

                                  NA R. REWETI.

                        TE  TIUPIRI,

 Ki nga hoa Tono Pepa.



      ——————

Taina Turoa, Kukuta...... 4  O P. K.

Ngawhara Te Tana, Kauangaroa, Fordell

Eruera Te Kahu, Kauangaroa, Fordell

Turiakina Ngatiki, Normanby... 2  6 P. K.

Raukua Ruahoata, Mahu Furn Hill    2  6 P. K.

Mohi Whangaehu......... 1   O P. K.

Rangitakoru, Whangaehu

Hori Kerei, Putiki  —,.... 2  6 P. K.

Peeti Tumango, Karioi...... 7 6   P. K.

     He Mema.







  Tenei ahau a Waata Wiremu Hipango

 ka whakaae i runga i te tono a toku iwi a

 Whanganui   kia  karangatia ahau hei

 mema mo  te Paremata o te Koroni mo

 te Tai-Hauauru. A tera hoki ahau ka

 whakaputa atu i oku whakaaro a te wa e

 rite ana hei tukunga atu i oku mahara

 hei whakaritenga mo tenei turanga, e kiia

 nei hei mema.

        W. W. Hipango, Etita o te Tiupiri.



  Ehoa  tena koe i roto i te ariki me tau komiti katoa

mate atua koutou e tiaki hoatu te kororia ki te atua,

e hoa e Waata ma  au e uta atu enei kupu ki te

Tiupiri mana e hora atu ki nga marae o nga hoa

aroha i runga i nga motu e rua Aotearoa me te waipou-

namu  e nga hoa aroha e titiro nei e whakarongo nei i

nga  utanga o to tatau manu tena koutou i roto i te

ariki no te ariki nei te aroha nana nei tatau i whaka

tata, na reira e aku hoa aroha ka penei te whakaaro

kia tuku whakaatu whakamarama hoki ki nga iwi ki

nga hapu ki nga reo ki nga matauranga hei titiro hei

whakaaro  mate ngakau hei kite mate kanohi kaia

tenei na  runga i nga tikanga e whakahaerea nei

inaianei mo tatau mo nga iwi o Aotearoa me te Wai-

pounamu  i runga i nga Pire Poari a te Pirimia e rua

 me te whakatikatika i papawai kati me korero au mo

 te Pire tuatahi a te Pirimia i homai nei e ia kia

 whakatikatika tia e nga iwi maori a whakatikatika tia

 nei i te hui ki Papawai ko taua Pire kua hinga ko te

 hinga tenei ko te homai tanga a te Pirimia i tona

 Pire tuarua ko nga rarangi o tona Pire tuatahi kai

 roto i tona Pire tuarua e 49 nei nga tekihana koi ana

 te hinga o tena Pire kati mo te Pire, mo tewhakatika-

 i Papawai, ko tana whakatikatika kua hinga ko te

 hinga tenei ko te tapatapa hanga a te Pirimia i taua

 whakatikatika waiho ana ko nga tekihana ano o te

 Pire kua whakaurua nei e te Pirimia ki roto i tona

 Pire tuarua e  49 nei nga tekihana, tuarua o nga

 hinga o taua whakatikatika ko te kiianga atu a te

 taha e whakatu ana i te Waari ki te Pirimia, ka kore

 nei koe e whakaae ki ta  matau  whakatikatika ta

 matau kupu  kia  koe kati Paahitia tonutia i runga i

 to Pire hei ture mo  te tai rawhiti kii mai ana te

 Pirimia kaore ia e whakaae tona kia hia mo nga motu

 katoa tenei Pire kaore ia e whakaae mo tetai rawhiti

 anake tenei Pire, na ka mohio tia kua hinga ke te

 Pire tuatahi me  te whakatikatika i Papawai kati

 tena, me korere au mo te Pire tuarua a te Pirimia,

 kai te rongo koutou kai te mohio hoki ko Manga-

 kahia  ko  te heuheu ko mohi  to  te rawhiti ko

  Parata ko Niniwa mo to ratou komiti i Poneke i te

  turaki i te Poari i nuku hoki i te Pire tuarua a te

  Pirimia ki te hui a ngapuhi i te tiriti o Waitangi kia

  tiro tiro ano nga iwi maori i taua Pire, i runga i a

  ratou korero, whakanuku i taua Pire whakaae tia

 ana e te komiti o te whare mo nga mea maori nuku

  hia ana taua Pire, i te nuku hanga  i taua Pire,

  katahi kamau ria taua Pire ki te hui a nga puhi i te

  tiriti o Waitangi no te taenga ki taua hui ka whaka-

  takoto tia ki te whare  kia whakatikatika  tia e to

  kotahi tanga i hui ki taua hui, a, whakatikatika tia

  ana tekotahitanga taua Pire, a kai te ringa o Hone

                        TE - TIUPIRI.

Heke e man  ana taua whakatikatika i naianei, ko te

aronga o taua whakatikatika e penei ana ki te maori

katoa te tikanga mo nga whakahaere nga ma nga

komiti me te mana ki te maori anake kauaka he

mana he tikanga ki te kawana tanga mo nga komiti

heoi kau te mea mate kawana tanga ko te whaka-

mananga i  nga whakataunga me  nga tikanga e

 whakaotia aua e nga komiti maori ka marama mai

 koutou kite tikanga o enei kupu i runga ake nei kati

 tena, me korero alma ki te take i whakatikatika tia ai

 taua Pire e te kotahitanga, he kore no  taua Pire

 kaore i hangai ki te tikanga o te kupu o te inoi a nga

 iwi maori kia te kuini me te whakautu mai hoki a te

 kuini i taua inoi, e penei ana hokinga kupu o te inoi

 kia te kuini kia rahui tia nga taenga morehu* whenua

 e toe nei ki te iwi maori kai riro i te hoko i te mokete

 e ngari nga whenua kaore e taea e te maori te mahi

 roe reti ki te pakeha i runga i te ture whakanohonoho

 tangata ki te whenua te whakautu a te kuini, he mea

 tika tenei hei whakaaro tanga maku minita i Nui

 Tireni, kati tukua mai nei te Pire Poari a te Pirimia

 kaore i rite ki ana kupu o te inoi a nga maori ana

 hoki te kore i hangai o te Pire Poari ki nga kupu o

 taua inoi kia te kuini, ko te whakaupoko o te Pire

 Poari e penei ana hei rahui tenei tare mo nga whenua

 kai riro i te hoko i te mokete ko tetahi kupu o taua

 Pire e penei aua, mate Poari e ko te Poari te hunga

 mana  e tuku atu te whenua kia te kuini, na kua hoko

 ano  tenei Poari i te whenua  e kii ra hoki e te

  whakaupo ko o te Pire hei rahui tenei Pire kai riro nga

 whenua maori i te hoko i te mokete na kua hoko tenei

  kua kore i tika teera kupu hei rahui tenei Pire Poari,

  tera atu etahi tekihana o te Pire e he ana e kino ana

 ki te titiro iho kati nei nga mea e whakamarama atu

  e au, n. ehemea  ka ata titiro koutou i taua Pire ka

  mohio koutou koia he nui nga mate mo tatau mo

  nga iwi maori kai roto i tana Pire ko te take tenei i

  whakatikatika tia ai taua Pire e te kotahitanga he

  kitenga iho i te mate mo nga iwi maori, i roto i taua

  Pire he korenga hoki kaore i hangai ki te inoi a nga

  iwi maori kiu te kuini kia rahui tia o ratou whenua,

  ina no tetahi he o taua Pire ko te kapenga i nga

  whenua o te taihauauru me te ture o te Arawa me te

  ture o Tuhoe ki waho me he rahui tenei Pire hei aha

  hoki era whenua i kapea ai ki waho, kati me whakaatu

  e au te take i kapea ai ena whenua ki waho o taua

  Pire ko te take e mohio ana te kawanatanga kai roto

  i tona ringa ana whenua ka kaha hoki ia ki te hoko i

  aua whenua no te mea ko te rahui o ena whenua e

  penei ana me hoko anake ki te kawanatanga nga

  whenua  i roto i aua whenua kua rahui tia ra e ia ko

  ture tena kai te here ngawha o te Arawa kai a tuhoe

  te ko te komihana hei roherohe i tena whenua kai te

  rahui o te taihauauru ma  te komihana riihi e hoko

  nga whenua ki etahi atu pakeha na kamaaama, titiro

   ki te ahua o taua Pire e hara i te rahui e ngari he

  whakakore i te mana maori i runga i nga whenua

   maori he tango ki te kawanatanga anake te mana ki

   te hoko ki te riihi ki te mokete i nga whenua maori

ki etahi atu iwi o te ao e haere mai nei ki Nui Tirani

                

e Peehi hoki i te mana o te. tiriti o Waitangi ko

tetahi waahi tena kai roto i te whakatikatika a te

kotahitanga i te tiriti o Waitangi he whakahoki mai i

aua whenua ki te maori ano ta mana whakahaere i o

ratou whenua  kia hangai ai ki te kupu o te inoi kia

te kuini he whakakore hoki i te mana o ana, ture kai

runga, i ana whenua  kati tena, i kite ahau i tetahi

 panui e penei ana me hoki a mohi ki te mahi tuna i

 awanui ki te hii tamure i Waipuka ki te hii tanga-

 hangaha i motuokura, ko taua panui na te, heketari o

 te puhutu, kati me penei taku kupu mo tana panui, e

 hoa kaore a te Karaiti i kii atu kia Haimona Pita me

 hoki koe ki te hao ika e ngari i penei atu a te Karaiti,

 e Pita aru mia mai ahau maku koe e mea hei kai

 hao tangata te rua o nga kupu a te karaiti kia pita ko

 koe a pita ka hanga e au taku hahi ki runga i tenei

 kamaka ka  hoatu e an nga ki o te rangatira tanga o

 te rangi kia koe ko au e here ai i te whenua ka herea

 hoki i te rangi ko au e wewete ai i te whenua ka

 wetekia ano i te rangi kaore he kupu taunu a te

 karaiti mo te tangata mahi ika e ngari nga tangata

 hoko whenua i whakahe tia e pita mate tonu atu

 Anania raua ko tona wahine me nga tangata tango

 whenua, i tango hia ra hoki te whenua o Napoto e

 Ahapa i runga i te kupu a Tetepere patua ana a Napoto

 kia riro ai te whenua i Ahapa, patua ana ko tetepere

 hei utu mo te tango hanga i te whenua o Napoto,

  kati tena ko Apirana Ngata i tae mai ki te piki paki

  tonu kupu mo te pire tua ma a Te Pirimia, ki taana

  whakaaro ko te whakatikatika i te pire a te Pirimia

  te mea tika, ka kiia atu e mohi kua oti te whakatika-

  tika taua Pire e te kotahitanga i te hui a ngapuhi i te

  tiriti o Waitangi ka kii mai a Apirana ngata katahi

  ano ahau ka mohia koina ia tu koutou whakaaro ta te

  taha turaki ko te whakatikatika i te Pire a te Pirimia

  taku rongo kia Henare Tomoana kaore a koutou na

  whakatikatika i te Pire he turaki anake ta koutou ta

  te taha e whakahe ana i te poari ko tenei kua mohio

  atu nei ahau ki ta koutou whakaaro pai atu koina te

  mea  tika ko ta koutou ko te whakatikatika i te Pire,

  ka kii atu a mohi koi nei ta matau ko te take hoki

  tena i nukuhia ai taua Pire ki te hui  ngapu hi kia

  tirotiro ano nga iwi maori i ta ratau i kite ai mo taua

  Pire heoi hua oti koia tenei ka ura ki te whare i tenei

  tuunga o te Paaremata taua  whakatikatika ka kii

   mai Apirana pai rawa atu ko te pire tuatahi hoki a te

   Pirimia me te whakatikatika i papawai kaore na i te

   tika kua he ena, kati tena, mo te komiti e kii nei hei

   pupuri i nga  whenua  kai  riro i te hoko hei tiro-

   tiro hoki i nga tangata kore whenua  kia mohio

   tia ka  hoatu  e  te kawanatanga he  whenua

   mo  aua  tu  tangata, me   korero au mo  tenei

   ara mo taua kohiti, tuatahi i kite au i roto i te kahiti

   e kii ana ko taua komiti hei tirotiro kei nga whenua

   o nga maori kua hokonga e te kawanatanga me nga

   tangata kore whenua kaore he kupu e kiiana kei pu-

   puri whenua taua komiti, kati mo tena mo te noatu

   whenua  mo aua tangata koro whenua me korero au

                       TE  TIUPIRI.

no tenei, kui mahara te tangata ka homai noa he

whenua  e  te  kawanatanga. mo  ana  tangata

kaore e pena, e penei ke ana tona tikanga, ko aua

whenua o te Kawanatanga ka whakanoho- ia e ia ki

te tangata i runga i te tare kaa paahitia he tura

whakanohonoho  ki to tangata ko te tikanga o taua

ture e penei ana, ka retia e te Kawanatanga ona

whenua  ki aua tu tangata kore whenua rio nga tau e e

99 e utu ana, ite moni e whakaritea e te Kawana

tanga mo  te eka i  te tau kati tena etahi tare kua

paahitia e penei ana mehemea  e  20, 000 eka o te

tangata maori pakeha ranei ku riro i te Kawanatanga

 10, 000 eka ka hoatu ki nga tangata kore whenua

 mana e noho a runga i taua 10, 000 eka i runga i te

 tikanga reti kua whakamaramatia i runga ake nei,

 kati tena, titiro ki tenei ahua kua riro i te hoko e

 tahi whenua kai Hakipei nei kai te takiwa o tamaki

 ko Otawhao, te ingoa i te marama o Hane nei 1899

 tetahi whenua kai te takiwa o te Wairoa ko Waipaoa

 te ingoa na te Kawanatanga i hoko kotahi te mema o

 tana komiti i tae ki taua kai hoko ki te whakamutu i

 tana hoko kii mai ana taua kai hoko kaore e mutu

 tona hoko ma te Kawanatanga rano ia e whakamutu

 katahi ia ka mutu ka kitea i konei kaore he mana o

 tena komiti ki te pupuri i nga whenua he hunga noa

 iho tena komiti kaore ona mana ki te pupuri i nga

 whenua  kai riro i te hoko i te mokete, kati i konei aku

 kupu ana te iti.

   Na  to koutou hoa pononga iti rawa i roto i te ariki.



       —            II. TE WHEORO PONI,

                           Waimarama.

   Akuhata 16, 1899.

  HE RETA MAI



    E  kore e tau te he ki te Etita, mo nga whakaaro, a

  nga rangatira, e tukua mai ana, ia ratou reta kia panui

  tia.



            OHINEMUTU, ROTORUA, Akuhata 8 1889.

               Kia Waata  Hipango.

    Ehoa tena koe me te komiti kia ora koutou. Man

  HI ta atu enei kupu iori ahuareka ma  te ngakau

  hei titiro mate  kanohi 22 onga  ra o Hurae   nei

  ka rere te pooro ki tenei maunga i nga ra nui o

  tatau Tupuna ara kite Pukeroa he tino whutu pooro

  nui na waikato raua ko Rotorua he Pakeha katoa te

  Tiima o Waikato be Maori te Tiima o Rotorua riro

  ana Tewini i te Rotorua hinga ana te Waikato. No

  te 4 onga ra o Akuhata nei ka whawhai ano a te

  Rotorua kia Rangiuru riro ana ano ia te Rotorua te

  Wini hinga ana a Rangiuru ko te toru tenei onga tau

ehingaana nga Tiima whutupooro i te Rotorua etata

ana te haere o te Rotorua ki te Purei ki te Reepe o

Akarana.

  Heoi kanui te mate kei te takiwa o te Arawa

kanui nga tupapaku i roto inga marama e 6 timata mai

ia maehe  tae mai ki naianei 28 nga tangata tera

i mate kanui te pouri me te aroha ki o tatou wha-

na inga kua wehe atu nei ia tatou.

   Kia ora koe E, W. W. Hipango ete hautu  o te

 waka.

                                Na Tohoa,



                        HOROMONA NUKURU.

            Mo Ngatiapa.



                    PAREWANUI, Hurae 28 1899.

       Kia  Waata Hipango, Etita ote Tiupiri.

   Ehoa tena koe te noho mai na i kona tukua ata

 henei kupu e man i raro iho nei, kua kite an i te

 tahi panui i roto ite Tiupiri nama. 58 Wharangi 13

 mete 14 onga Wharangi Na Hirini Mohuia raua ko

 Hiroti Haimona.

    E whakaatu  ana i tu tetahi hui a Ngatiapa kite

 kopiro waahi o Turakina ite 23, 24, 26 onga va  5

 Hurae  1899. E  whakaatu ana kua  tino paahitia

  rawatia e taua hui tenei take i raro iho nei.

    No taua take ko te pooti mema mote Paremata ote

  koroni o Nui  Tireni kua penei ta Ngatiapa kupu

  tuturu kaore rawa tenei iwi e pooti mema.

   Na  whakarongo mai e ngatiapa ki taku kupa me

  nau e kotou e ngatiapa ta koutou kupu kore e, pooti

  mema mote whare o te paremata me pooti mema

  koutou mo te Paremata ote koroni me au hoki ka

  pooti tonu au i te mema mo te tai hau aura ia pooti

  tanga mema.

                                Heoi ano



                        NA  RATANA NGAHINE.

                              Akuata 18, 1899.

    Kote ra o Waikato i pariroa Patea kote nui o nga

  tangata o Waikato 125 kote kupu nui o taua hai

  kote tukunga a Ngarangikatitia a Tutange Waionui

  i to raua mana me nga tangata iraro ia raua me Tai-

  porohenui whara me  te marae ki raro ite mana o

  mahuta kingi kua whakahaetia e Waikato tana kupu

  otira ko  Ngatiruanui kaore ipai ki tana kupu i te

  mea  he kingi ano tona ko toha ka Ngarauru  kei

  waho  o  e nei take e rua i roto i te ra i tuhera ai nga

  take o taua hui otira koi Ngarauru kaore a ratou tako

   i roto i tana hui heoi ta ratou he titiro i nga tan tohe i

  waenganui  ia Waikato me Ngatiruanui tera pea e

  noho  te kaunihera a mahuta ki pariroa Patea tenei

   ano te nuinga o nga kupu tai hoa ka tukua atu.



                           P. R, RANGIHAUKORI.

                        TE  TIUPIRI.

     Tupapaku.



                 

                     OPEPE, TAUPO, Hurae 10.



  Ongara ka mate tetahi wahine rangatira o Tuhou-

rangi ko Katerina  i moe i tetahi tangata rangatira o

Tu  wharetoa i a Tukorehu he taimati na Maniapoto,

i mate ki te Whakarewarewa; ka haere a ngatihine-

rau me Ngatitutatawha me ngati te rangiita. Ngati

tama ki te tangi; Henui Te Aroha mo te nei wahine

kamutu nga mihi, katu nga ahuareka ka werohia a

Ngati. Tuwharetoa  e Tuhourangi ki haka, katu a

Ngatihinerau kite haka taparahi tino pai atu kaore e

taea, ka mutu kawerohia a Tuhourangi e Tuwharetoa

kia haka, kaore i tatata kia ngati Hinerau ka haka ia

mai ko te Poi katahi te mea pai a Tuhourangi ko te

poi e 20 nga wahine e 2 nga kapene katu mai tetahi

tamaiti paku ki te Poi ka rima nga tau o taua kotiro

Pai atu ki te Poi heoi ano.

                               KARAITIANA POI.



  Ko  tena mea ko te Poi, me haere mai ki Whanga-

 nui kia kite ia Te Iharaia.

   RANGIPOUTAKA WHARE, KARIOI, Hurae 80 1899.



               Ehoa ete etita o te Tiupiri.

   Tena koe. Me uta atu ekoe enei kupu e whai ake i

 raro iho nei. Kia  te Tiupiri. He  whakaatu  i te

 matenga o Keina Pao hei mihi mai ma ona whanau nga

 i tera wahi i tera waahi o Aotearoa tenei e te iwi

 to koutou whanaunga kua takoto i te hau o kino kua

 moe i te moenga roa i te moe te korikori, tenei ona

 iwi te tangi tikapa nei i tera i te po. Kaore ano i ta

 te manawa, ko tona mokopuna to te tuatahi ko Ripeka

 Tatiana no te 8 o Hune 1899. hui katoa ona iwi ki

 Karioi nei timata mai ia Ngati Pamoana. Nga Pou-

 tama  N. Ruaka, N. Haunuipaparangi, N. Kura,

 N. Wenuku, N. Waikarapu, N. Rangituhia, N.

 Rangipoutaka nui atu ona iwi i tae mai heaha te

 kino  te titohea i te Hotoke kaore i whakaarahia i te

 nui o  te pouri me te mamae ki ta ratou kotukurere-

 ngatahi i te 26 o Hurae ko Keina Tao hui katoa ano

 ona  iwi me ona hapu ki te tangi nui atu te pouri me

 te  mamae  kia raua to konia, koia ka tangihia te

 tangi a Peehi Turoa ki runga ia raua.



               He Waita.

    Turua tia iho taku tira kahurangi e hara i te

  tangata he kawai nga rangi he kawai popo no te ripo

  i kawera naku tiutiu he whaka tauira tanga noona

  kahua hoki au kai tuku atu ai ki nga tohunga nunui o

terangi te pure ai au nga tai kopaito ki akoe te pare ai

au nga taitai o unuhanga ki a koe ka tukua atu ai e au

ki roto te tatau o tepo ki te whare i amiru ki te whare i

meto i mara tirori ki te kore i kona kai roto te ameha

ia neho nokouri ia noho no ko tea hei whaka hoki mai

ia koe kia hau e kore e hoki mai he kawai katika he

taura ka motu ki te reinga kai omatua ka tu te pare-

pare kia koutou.

  Heoi. Ewhaema e pa ma e hine ma e tama ma

 mihi mai tangi mai i tua onga paemaunga ki o kou-

 whanaunga kua riro i te ringa kaha o Aitua he pao

 aroha.

   Takumotini e kei ki akoe te tatau o tereinga purua

 mai e eii.

   Mei ko ahau te keeti te reinga i toro taku ringa ka

 te haukoti eii.

                             Heoi ano,



                       PIKIMAIRAWEA MEREAINA.

   He  nui te mihi iho ki to tatou hoa, kua wehe atu

 nei, ara ki nga tamariki a Taitoko i roto i nga raia

 Tutenganahau. —Editor

                     TEREINGA, Akuhata 9 1899.



   Kia Waata Wiremu  Hipango Etita o te Tiupiri.

    Me te komiti katoa tenara koutou katoa i raro ite

 mahi  tohu ato tatou ariki a Ihu karaiti; heoi tenara

 koutou,, te aroha o tatou hoa kua ngaro atu kite po.

    Kite etita e hoa tukua atu enei kupu kite pepa hei

 titiro iho manga topito e wha o Aotearoa me te Wai-

 pounamu. Ehoa ma tena ra koutou; ko to koutou

 hoa ko Horomona Tarakitai kua moe iti moenga roa,

 No te 5 onga ra o tenei marama i mate ai, He kau

 matua rangatira tenei No Turanga, he uri mai ia no

 Rongowhakaata  no kahungunu. He tino rangatira

 nui  no oenei iwi erua No  Rongowhakaata, No

 Kahungunu, he kaumatua  mohiotia tenei enga

  wahi katoa o te tai rawhiti nei otira tae noa ki Wai-

 kato me Ngapuhi Ko tana  kupu poroporoaki tenei

  " Hei konei enga tangata o te tairawhiti, o tira onga

 topito katoa e wha o Aotearoa me te waipounamu.

    Kia aroha tata ki tetahi, a kai runga inei kupu e

  iri ana te ture me nga Poropiti.

    Heoi kamutu a na kupu i konei heoi tenara koutou

 ' katoa kia ora koutou mate   atua tatou katoa e

  tiaki heoi i hemo tonu tenei kau matua kite reinga

  nei; ko te take i noho ai ki konei i moe i a ia te

  wahine ate rakiroa na reira i noho tonu ai i konei, ko

  tona kainga tuturu kei turanga ko tona ingoa hapu

  ko te whanauaka ko tenei hapa e noho ana i Wae-

  rengahika wahi o turanga.



                       - Heoi Nga kupu,

                      WAHORIWATEA HORI NIAMA.

                       TE  TIUPIRI.

     Whakautu.





             Kia W, W. Hipango.

  Ehoa  mau e tuku atu aku korero kia kite o tatou

hoa i nga pito e wha o Aotearoa, me te Waipounamu,

Ehoa  ma, tena ra koutou  katoa; tenei ahau  te

matakitaki iho nei ki nga komo a to tatou hoa a

Wiremu  Taiepa whatakorari, e mau ake nei i te nama

51 o te Tiupiri wharangi tua 8 e ki ake nei i roto i

tana whai korero, e toru nga ture kua whakatako

toria ki runga ki nga motu nei ko te ture poari ka-

tahi; tuarua ko te mana motuhake; tuatoru ko te

kaunihera me ana kupu whakamarama i nga ture e

korero ake nei ia, kia tatou.

  Na  ehoa ma, koia nei taku ata titiro i nga korero a

to tatou hoa, e ki mai nei kia tahuri atu tatou ki te

whakaae i te Ture Poari. Ehoa tena ra whakataua

ki tau i mohio ai koe, kaore kau maku i kona.

  Tuarua: —Ko   tau i whiriwhiri ai kua panuitia nei

e koe kia ki te" matau. Ehoa kapai, kia matakitaki

iho matau  ki nga mahi a nga tangata mohio koia

tena.

  Tuatoru: E penei ana to whaaro me whakaae noa

atu matau  ki tau i mohio ai koe; ehoa waiho atu

tena mau e whaaarite kaore kau maku i kona.

  Mo  te ture tono mana me  te ture kaunihera e

whakaatu  mai nei koe kia matau i roto ano i tau

whaikorero. Ehoa   kai te kotahitanga ra; e na

kupu e takoto ana i tae hoki ratau ki te hui ki Wai-

tangi; na kaore hoki koe i tae ki taua huihuinga ki

Waitangi, i tenei tau 1899.

  Ehoa, e Wiremu T. Whatakorari o Wairarapa kia

marama to ngakau ki nga kupu a to pononga e tu i

runga akenei kai te. korero mai koe kia i matau i te

Tairawhiti kai te korero atu au i aku whakaaro i te

Taihauauru.

  He  tangata hoki taua no tenei ingoa no to kotahi-

tanga o te iwi maori, i te tau 1892 no te tau 1898 ka

haere atu to tatau kaumatua a  Meiha Keepa, te

tangata na ana tenei ioka Taimana i uta ki runga ki

o taua kaki mauai. I taua tau ano ka rongo hoki au

kua puta atu koe i te mate ki te ora; kia ora kia ora

kia ora koutou waiho te mate mo Hapopo ara mo te

Taihauauru tenei whakatauki u to pononga  no te

tau 1899 katahi ahau ka titiro ki to koutou kaha me

to koutou  uaua e korero akenei koutou kia matau

tena koa hapainga ki runga kia marama ai ta matau

nei titiro atu ki to tatou taonga e korero akenei kou-

tou kia matau ki nga tangata o te Taihauauru; ki te

marama  hoki ki ta matau titiro atu na kapai tena;

waiho hei taonga mo koutou mo nga tangata matau

me nga tangata matau me nga tangata mohio ki te

whiriwhiri i to tatou taonga ki te raruraru ko tona

mutunga  ano tena o enei kupu i runga ake nei he

raruraru.

   Ehoa e Wiremu tenei hoki taku kupu hei titiro iho

mau; otira na te motu katoa taua kupu i tukua atu

e te Kotahitanga; ta ratau kupu mihi kia te Kuini;

i te tau 1897 a i maringa nga roimata o taua kuia i

tona kitenga iho i nga kupu a tona iwi maori katahi

ka tuku mai ki tona kawanatanga, ma ratau e whiri-

whiri taua kupu mihi. Na whakatau  ai iho ki ta

ratau i mohio ai. Katahi ka hoatu e te kawana raua

ko te pirimia ki Papawai i te tau 1898 ka kite kou-

tou i taua ture poari. Ka pahitia e koutou, hei ture

mo  tenei motu, katahi au ka titiro iho ki to tatou,

taonga kapai ki tou takiwa. Pai rawa atu ka kino

ki tooku takiwa; kino rawa atu mehemea pea irite

ki nga kupu e toru i tukua atu nei kia te kuini me

mutu te hoko a te kawanatanga i o matau morehu.

whenua me  rahui te 5, 000, 000 eka hei oranga mo a

matau  tamariki i muri ia matau e ngari te riihi

kapai.

  Pai rawa atu ki toku ngakau, me hoki ake ano he

kupu maku  mo te mihi kia te Kuini koia nei te kupu

nui te kupu kaha  a o tatau rangatira me o tatau

tangata mohio hei titiro ki o tatou whakaaro ka nui

te hiahia ki tenei taonga ki te moni tuarua kai te

heke  atu to tatou waka ki te korokoro o te parata

tuatoru e tata ana te ingoa maori te ngaro  atu i

tenei motu tuawa hei tohu tenei kupu ki nga uri

whakatupu i muri ia tatau ka waiho ake ai maratau

e tiaki hei taonga mo ratau e penei aua te takoto-

ranga o a ratau whakaaro ki taku titiro noa ake ka

kite te Kawanatanga i nga kupu e tu i runga ake nei

katahi ka panga ki roto ki te tare katahi ka hurihia

maru ana no te tataringa rereke rawa atu nga mahi

a te iwi nei a te pakeha koia nei to titiro iho a te ngakau

ki nga whakaaro o te kawanatanga uaua rawa atu koia

ka waiho hei ture whakatikatika hei ture whakahehe

ma nga tangata matau me nga tangata mohio koia ka

waiho hei korero ma te ngutu o te tangata i tenei ra

kua pakara tenei kotahitanga kua wehe te Tairawhiti

i te Taihauauru kai te penei te takoto o aku nei wha-

aro ta te tangata kuare hanga ki te kimi korero pai

hei hari atu hei titiro iho ma koutou ma nga tangata

mohio  tenei hoki au te te titiro iho nei kia koutou

na korero e haria mai nei e te Tiupiri ka nui te pai.

  Ko te mutunga tenei o aku korero na to hoa aroha

e noho atunei i konei.



                NA APERA TE KEUNGA,

                            Putiki, Wharanui.



  Whanganui, Akuhata 1899.

                        TE  TIUPIRI.

He Whakaatu mai na



  Wiremu Heremaia.

                            Hune 24th 1899.

  Eo Wiki te Ahu tangata maori o ngapuhi nei he

tino kaumatua rangatira no tenei hapu no Ngatihine

e noho ana ki Waiomio Kawakawa, Bay of Island.

No te 21, o nga ra o Hune nei i Hopukia ai e nga

pirihimana mo tuna Arumanga i tana kotiro ki te

rakau  motu katoa te Hiako o te Matenga o Wiki te

ohu. No  reira tiki ana a wiki i toona pu hei pupuhi

 itana kotiro tae rawa mai a wiki kua oma noa atu te

kotiro nei ka hoki a wiki ki te kainga ka puhia tona

 pu ki te rakau ka rongo mai te kotiro nei i te pu ia

 ka oma  tika atu ki etahi atu kainga ka korero te

 kotiro nei ko tona whaea ko Huhana te ingoa kua

 mate be mea pupuhi na wiki.

   Paka ana tenei rongo puta noa i o matou kainga

 tutata katoa i te 20 o Hune nei i te 21 ka haere nga

 Pirihimana tokorua ka haere atu hoki nga tangata o

 toku whare ki te whakatau i tenei rongo nui tae atu

 raua ki te kawakawa ka tae mai nga Pirihimana me

 wiki kua mau mai he nui tona mate i te patunga o

 tana kotiro hoi kei te rakapa a wiki me ake ka tu te

 kooti uwiuwi  ko reira mohiotia ai te peheatanga o

 tenei raruraru.

                         WIREMU HEREMAIA.

                                              Etita.

  Te Hui a Ngatiporou,



         TUPAROA, Hurae 22nd, 1899.

          Ki te Etita o te Tiupiri.

   Tena  koe. Me  kore he wahi watea o

  to Niupepa ka uta atu i enei korero hei

  titiro ma te hunga e whai paanga ana ki

  ena, korero, ma te hunga hoki o ratou e

  manaaki ana i to tatou Niupepa  ia te

  Tiupiri e titiro, ka whakaatu ai ki era atu,

  o  ratou e mangere  ana  ki te  tango

  Niupepa.

  Itu tetahi huihuinga o Ngati Porou ki

Tuparoa, he  whakapuaretanga  i tetahi

whare  huihuinga tangata, kei reira e tu

ana ko  te tauira o te hanganga o taua

whare, kei ta nga tamariki o te kotahi-

tanga o te kura o Te Aute e whakahau

nei ratou kia pakaia he mataaho ki nga

tuarongo o nga whare huihuinga tangata

maori no reira he hanga pai taua whare

nei, ko taua whare  huaina iho e ratou

ko Umuariki.

   Ko etahi take o taua huihuinga ko te ra i

 whakaritea ai e Ngatiporou hei ra wha-

kamaumaharatanga  ki a Meiha Rapata,

 me era atu o ona hoa rangatira", na ratou

 nei, i pupuri nga putake mo te ata noho,

 me te rangimarie i waenganui i o ratou

 iwi ka huaranga katoa i roto o te mahara

 o ia tangata o ia wahine tamariki, i taua

 ra te maharatanga  ki era atu rangatira

 hoki o te motu nei tae atu ki tona hoa

 Meiha  kia te Keepa Taitoko, i piri nei ki

 to ratou taha e kiia nei he piri pono kia

 te Kuini me ona Ture me  nga tikanga

 hoki o te whakapono tika ki te Atua nui o

 te rangi o te whenua.

   Ko  taua ra ko tetahi o nga ra o Hurae

 ia Tau, ko te huinga tuatahi tenei kohia

  ake te moni £57 1s 6d ahakoa te iti, he

 mea  ata wawahi marie e te komoti o te

  hui, kia £10 mo te tahua oranga minita e

  £7 hei whakarite mo te nama o tetahi

  whare nui ano o ratou £19 hei whakarite-

  rite i te nama o te whare nona ake te hui.

  Ko te toenga mo era mea mo te whare e

  tae ana ka mutu tena.

    Katahi ka panuitia e te kati Tehouka-

  mau  ko te motini tono hui a tona Pariha,

TE TIUPIRI



Ngatiporou



ERUERA KAWHIA





Ko te ripoata tuarua a te Komiti whiri-
whiri o Ngatiporou mo runga i te  tono
hui kawanga whare karakia a te komiti o
Hikataurewa o te Wheuki o te  Pariha o
kahanuiatiki kua whiriwhiria e te komiti
tenei tono, a kua kitea e tika ana kia tu
he hui ki roto ki taua Pariha, he  whaka-
aro ki nga taumahatanga e tau ana ki
taua Pariha

Kua whakahaua au e te komiti kia
whakaritea atu ko te tahi o nga ra o Han-
uere o te tau o to tatou Ariki 1900 e haere
ake kawhia ai taua whare karakia.
NA ERUERA KAWHIA

Tiamana o te Komiti.

I whakaturia ai  tenei komiti e te iwi
hei komiti e ata whiriwhiria ai he hui mo
roto  i te tau kotahi, kia kotahi kia rua
ranei. He nui no te taimaha o te iwi i te
putuputu o nga hui, ko tetahi ma te pena
pea e nui ai nga moni kohi hei whakaea i
nga hiahia o te iwi o te hapu ranei nana i
pohiri te hui. Hori ano kia ora koe te

etita.

    Paora me  Ona Hoa

    (PAUL & Co. )

HAAPU KAKAHU I TE PITO

       O TE PIRITI.



Kei au nga tino kakahu mo

ia ahua mo ia ahua, Te Hu-

ru Kaingaru, Paraikete, Ho-

ro, nga hutu kakahu, nga

           haate.

Nga  kakahu Wahine, o ia

ahua. E meiha ana au i nga

    hutu tino pai rawa.

Haeremai ko nga po tenei o

te Kakarua me  te powhiri-

 whiri ano ki te ringaringa

     kia whiwhi ai koe.