|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 2, Number 62. 28 September 1899 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
THE JUBILEE.
TE TIUPIRI
MAORI NEWSPAPER
NO 62 VOL 2.
WANGANUI, 28th HEPETEMA, 1899.
When you are visiting Palmerston. kindly try
CLARE'S
for Hot Dinners, Cakes of all Descriptions,
Hot Pies. You get a real good dinner with
tea, &c., for 1/- only.
S, CLARE,
THE SQUARE,
PALMERSTON.
Ki te haere mai koe ki Pamutana, haere ako ki te
wharu o KEUEA, kei kona nga ahua, kai katoa, e
mahia ana e ia, he keeke o ia uiuia, te utu mo
te tina kotahi to hereni.
S. CLARE,
- THE SQUARE,
PALMERSTON.
Ha Neira o Nepia,
nga Rongoa Wairakau o mahia aua mo ia ahua mate.
HE PAURA MO NGA NGIO
mo nga mato wharowharo, ara Peronokaiti,
PAAMA O KIRIARA.
He rongoa mo wa matao, me nga maremare.
Me nga rongoa katoa kei toku haapu i
Tiriti, Nepia, tukua aua i nga meera katoa.
Kaore he utu mo te tohutohu atua mo te tuhi a
rota ranei.
|
|
2 1 |
▲back to top |
VOL. 2. ] TAITE, 28th HEPETEMA, 1893. [ No. 62.
Panuitanga.
Ko te utu mo te Pepa nei, te 10 hereni, mo te tau
anake; kaore e hawhe tau.
KI te kore he moni mo a taihoa utu ai tukua mai he
pane kuini kia taea ai te poohi atu. Mo te tau e
30 kapa; taihoa ia e utu mai te toenga.
Me tuku mai ma te Poutapeta, ko te tuhi me penei.
WAATA HIPANGO,
Etita o te Tiupiri.
Box 93, Wanganui.
Whakaaturanga.
I runga i te maha o nga panui kua tae
mai kia te Tiupiri, na reira e tika
ana kia taia i tenei putanga. E nui
ana te hari o to koutou Etita mo te
manaaki tonu o nga iwi ki o ratou taonga
o O
e kai hora atu nei i nga pitopito hau
korero a nga iwi, ara a te Tiupiri raua ko
Te Puke me ta raua tamaiti me te Pipi-
wharauroa. Kapai ra e nga iwi ka kite te
matapo, ka whiwhi te pani te rawakore
me te pouauru ki o ratou taonga, ka rite
ki te whakatauki nei " he kokinga whare e
kitea " heaha koa i ngaro te kokinga
ngakau, a, kua kitea inaianei, ina a koutou
manu e koroki atu nei ki o koutou marae,
heaha koa kei te kaiponu etahi i o ratou
matauranga kei kitea: ma te Wairua
Tapu e tatari mai, a, tera e rangona tera
hoki e whakaaturia. Ko te tino hiahia ra
tenei o a koutou pepa, ko nga matauranga
hei whakaatu kia rongo nga koroheke, nga
kuia, me nga tamariki. " Ete Atua
tohungia te iwi maori. "
He Panuitanga,
WHANGAPOUA, Akuhata 19th 1899
Kia W. W. Hipango, Etita o te Tiupiri.
Ehoa tena koe koutou ko ou hoa whaka-
haere i to tatou taonga te taonga i waiho-
tia iho e to tatou matua e Meiha Keepa
hei hari korero ki tena iwi kitena iwi hei
whakaatu i nga mea kua pa ki etahi hapu
o tatou o the iwi maori menga mea hoki
kei te haeremai, hei whakaatu hoki i nga
whakaaro menga hiahia o etahi o tatou
kia mohio ai nga hapu katoa o te iwi
maori he mea tera te waa ranei e mahia
ai taua mahi. Hei konara koutou noho
mai ai.
May the Lord watch between me and
thee when we are far apart from one
another.
Kia ora tatou i to te Atua atawhai.
H MANGAKAHIA.
Ehoa tenei ka tukua atu e ahau kia koe
|
|
3 2 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
nga kape o nga pukapuka pooti mema
mote Paremata o te kotahitanga kia Pere-
hitia ki to nupepa me hohoro te Perehi i
aua pukapuka kia 200 nga kape kia whai
taima ai hei tukutukunga ki nga iwi me
tuku mai e koe taua rua 200 kape ki au
maku e tukutuku me whaka atu mai e koe
ki au nga moni hei utu pane Kuini mote
tukunga mai ki au.
Ka whakaaturia ki tenei wahi hei
marama tanga mote kai Perehi i te takoto
o nga nama o nga takiwa pooti i na perehi
tia. Kote takiwa pooti o te Arawa Roto-
rua hei nama 1; ko Tuwharetoa Taupo 2;
Ngati Awa Whakatane 3. Kua timata
tenei kite pukapuka he mea perehi ote
tau 1896.
Whakatohea o Potiki 4; me penei tonu
te perehi o aua nama katoa e mau irunga
i taua pukapuka perehi nei tae noa kite
nama 27; katimata kite nama 28 he mea
tuhi nataku ringa kiraro iho kote nama
29; ki raro iho kote nama 30; kite
whaka mutunga ake nama 31; ko te
takiwa pooti ote Waipounamu te nei.
Koia tonu nei hei tauira kia penei tonu
menga mea katoa e mau nei i pukapuka
perehi nei nga takiwa me nga whare
whakaari menga tangata whakahaere i
nga whare whakaari menga takiwa pooti
menga tangata whakahaere inga whare
pooti.
Kia oti inga ra o Hepetema nei kanui
te pai.
Ki nga iwi kinga hapu kinga tangata katoa o te
iwi maori o roto i nga rohe pooti o nga wahanga e 8,
o Aotearoa meto Waipounamu kua panuitia ona
tikanga pooti ite tau 1892 mete tau 1893 ite mea kei
te mohio nga kai whakahaere o te kawanatanga o te
pooti mai koutou io koutou mema tane wahine ranei
. hei manga ai mo koutou hei whakapuaki io koutou
whakaaro ki roto i te Paremata o te Whakakotahi-
tanga e te iwi maori o Nui Tireni.
Kua paahitia te ture e te Runanga nui o te kotahi-
tanga i tu ki Papawai wahi o Wairarapa i te 7 ongara
o Oketopa 1897. Kia tu he wahine hei mema kiroto
i taua Paremata koiti i panuitia ai kia mohio ai nga
wahine katoa oia iwi oia iwi ahakoa kua haina kinga
kirihipi kaore ano ranei me pooti katoa.
Ka tu he whakaaringa ingoa monga mema tane
wahine ranei ate 9 ongara o Noema, 1899. Me
timata ite 9 karaka a. m. tae atu kite 3 p. m. o taua ra.
Ko te ra hei pooti tanga munga iwi i ana mema,
tane wahine i whakaaria ra ate 23 ongara o Noema
kite 6 karaka p. m. o taua ra.
Hei kupu enei kinga tangata whakahaere i nga
whare whakaari menga whare pooti aia takiwa pooti
oia takiwa pooti i panuitia ra o koutou ingoa hei
whakaari inga ingoa hei whakahaere hoki i nga whare
pooti i te tau 1893, kei te mana tonu koutou.
Mehemea kua pangia a te aitua etehi o koutou
manga mea o koutou e ora ana e whakatu he hoa
mona.
Mehemea kua haere raua tokorua ki tetahi whenua.
kaore he noho kite takiwa, kua panuitia.
Ka whaimana i tenei panui te runanga kaumatua
o taua takiwa kite whakatu tangata i roto ia ratou
hei whakahaere i nga whakaaringa ingoa hei whaka-
haere ranei inga whare pooti e penei ana nga tikanga
monga takiwa pooti katoa onga motu e rua heoi enei
kupu tenara koutou katoa ite mate ite ora.
H. MANGAKAHIA.
' Akuhata, 19th 1899.
WHANGAPONA.
Takiwa pooti mema o te Tairawhiti ki Maketu me
Rotorua Te arawa katoa 14 mema nga rohe timata i
Nairakei Otawa Otanewainuku haere i runga ite
raina whakate marangai mete Hauauru o Mango-
rewa Kahoroa Poraka Te Raina o Kuranui Whaiti
mete rohe o Rotorua Patetere haere i te Raina o
Tikorangi Mangahaoakeke haere i roto ite awa Wai-
kato awa kaahu ki runga o Waikato ngutu awa Wai-
otapu rere atu kite Teihana i Pukaahu kahuri ki te
marangai Raina o Rerewhakaitu ki te Rawhiti Mata-
|
|
4 3 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
hina haere ite raina onga Pokohu kia Ngati Rangi-
tihi te awa o tarawera karere kite awa a te Atua
kahaere i te taha moana karere i te moana kite motu
Motunau rere, atu ki Motiti motu ka rere tika ite mo-
ana Wairakei te timatanga tekau 14 mema.
Kote kainga hei whakaaringa ingoa monga mema ko
Hinemutu ko Tamatekapua te whare konga tangata
hei whakahaere i te whakaaringa ko Taekata Teto-
koihi ko Hemi Tetupara konga kainga hei tunga mo-
nga whare Pooti Ohinemutu konga tangata whaka-
haere ko Taekata Tetokoihi.
HEMI TE TUPARA
Mokoia Ko Tamati Hapimana
Matuha Enoka
Teawahou Ko Te Matenga Tewaharoa
Te Weu Hikairo
Mourea Ko Manahi Tumatahi
Kameta Poihipi
Tepuke Ko Eruera H. Karaka
Winiata Matia
Maketu Ko Timi Waata
mau e whakarite he hoa mou
Teawaateatua Ko Raureti Mokonuiarangi
mau e whakarite he hoa mou
Horohoro Ko Raharuhi Pururu
mau e whakarite he hoa mou
Whakarewarewa Ko Paora Terangi
Toniho Rihari
Motiti. Ko Hori Rangitikei
Hemi Hakaraia:
Paeroa Ko Aporo Apiata
mau e whakarite he hoa mon
Teruato Nitika Kapua
mau e whakarite he hoa mou
Pukearuhe Ko Te Warihi
mau e whakarite he hou mou
Tetaupaki Ko Taui Takerei
Hoani Tewharemaitai
Otamarakau Ko Taui Tepuehu
Pumipi Hori
Tapuaeharuru Rotoihi Ko Maraki Tehira
Hikanui
Takiwa Pooti Mema o Taupo me Patea
Kua panuitia nga rohe i mua, konga mema e 6
Kote kainga hei whakaaringa inga ingoa monga
mema ko Tokaanu
Kia te Heuheu me ou hoa Rangatira o ena takiwa
i te mea kaore i kitea iroto inga pukapuka ote Pare-
mata ituna ki Taupo nga kainga hei tunga monga
whare Pooti menga tangata whakahaere.
Koia kakia atu nei kia koutou makoutou e. whaka-
riterite mehemea i nui ake nga mema i whakaritea e
taua Paremata ina makoutou e whakarite e whaka-
tutu hoki nga whare Pooti menga tangata whaka-
haere.
H. MANGAKAHIA.
No. 8.
TAKIWA POOTI o Whakatane me Ohiwa; Nga
tiawa, Nga Pukeko e 8 Mema.
Whakatane Te Whare Whakaari
Tangata Whakahaere i taua whakaaringa
Ko Waata Rangikotua
Taupe
Nga kainga Pooti. -—Tangata Whakahaere
Ko Whakatane Ko Merito
Hira Hotene
Otamauru Te Ratahi
Wano
Te Poroporo Ko Pouawha Meihana
Taake Tunui
Te Horo Kereti Hawera
Hekerangi Witeriwaka
Pouawha
No. 4.
TAKIWA POOTI MEMA, o Ohiwa, Opotiki me
Tarakeha: Whakatohea katoa: —
E 3 Mema
Opotiki te Whare Whakaari
Tangata Whakahaere i taua whakaringa
Ko te Awanui, Te Aporotanga
Akurangi
Nga kainga Pooti: —ko nga tangata whakahaere
Opotiki Ko Paora Taia
mau e whakarite he hoa moou
Waiotahi Ko Rimaha man
e whakarite he hoa moou
Omarumutu Ko Reweti, mau
e whakarite he hoa moou
NO. 5.
TAKIWA POOTI MEMA o
Apanui, Ngaitai, Ngaitawarere, Whanauate
Tarakeha, me Potikirua, Te Whanau o
Ehutu, Whanau a Maru, e 5 mema
Omaio te Whare Whakaari
Tangata Whakahaere i taua whakaaringa
Ko Paora Ngamoki
Ko Ngahaki Piripi
Nga kainga Pooti Konga Tangata Whaka-
haere
Omaio Ko Heremia Maroro
Akuhata Hamiora
Torere Ko Taku Kemara
Hoera Katipo
Maraenui Ko Te Waewae
Opu Erueti.
Te Kaha • Ko Wiremu Tamahana
Tautuhi o rongo
Raukokore Ko Te Wikiriwhi Te Hata
mau e whakarite he hoa
mou
Whangaparaoa Ko Hohepa Karapaina
mau e whakarite he hoa
moa
|
|
5 4 |
▲back to top |
TE TIUPIRI, No. 6. TAKIWA POOTI MEMA o Ruatahuna me te. Whaiti, Maungapohatu Ruatoki, Tuhoe katoa: — 10 Mema Ruatoki Te Whare Whakaari Tangata Whakahaere i taua Whakaaringa Ko Konata Numia Anania Te Ahi Kaiata . . Nga Kainga' Pooti: Tangata Whakahaere Ruatoki' ... ... ... ... 0 Ruatahuna ... ... ... .... .0 Te Waimana.... ... ... ... 0 Karatia ... ... ... ... 0 TE HOUHI... ... ... ... 0 HERETA Kia Renata Numia raua kote Ahi Kaiata He whakamana tena ia korua ; ma korua e Whakatutu he tangata, hei whakahaere i nga whare Pooti katoa o roto i te Rohe Pooti o Tuhoe. H. MANGAKAHIA Pirimia. No. 7. TAKIWA POOTI MEMA o Potikirua, ki Waiapu, me Tawhiti Maunga Ngati Porou katoa : — e 6 Mema Hiruharama kainga Whakaari Tangata Whakahaere i tana Whakaaringa Ko Anaru Te Kahaki Tuta Nihoniho Nga Kainga Pooti Tangata Whakahaere Te Kawkawa Ko Wi Te Te Houkamaru mau e whakarite he hoa mou Te Rahui Ko Anaru Te Kahaki mau e whakarite he hoa mou Waiomatitini Ko Nepia Mahuika mau e whakarite, he hoa mou Hiruharama Ko Tuta Nihoniho mau e whaharite he hoa mou Waipiro Ko Pine Amine Waipapa mau e whakarite he hoa mou Tokomaru Ko Wiremu Potae mau he whakarite he hoa mou Hone Paerata TAKIWA POOTI MEMA O TOKAATAIAU- TURANGA Hemi Waaka Hoori Niania Te Hapimana Tunu Paura
|
|
6 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
Waimarama............ O
Waipaoa............ O
Takapau............ O
Waiohiki............ O
To Hauke............ O
Patangata............ O
Pakipaki............ O
Korongata............ ' O
Kairakau............ O
Porangahau............ 0
Tamaki............. O
Moteo........... O
Petani............ O
Aropaoa Nui............ O
TE POROPORO......... -O
HERETA Kia Mohi Te Atahikoia raua ko
Hoori Kopiha
He Whakamana tena ia korua: ma korua e whaka-
tutu he tangata, hei whakahaere inga whare Pooti
katoa oroto ite Rohe pooti kua kiia i runga nei: —
Konga Mema hei Pootitanga i roto i tenei Rohe
Pooti tokowhitu (7): kua tu
a Henare Tomoana, Hoa.
Mohi Te Ataihikoia
Hoori Ropiha,,
Tangata Ke Hapuku,,
II. Mangakahia, Pirimia
No. 12
TAKIWA POOTI o te Poroporo, Wairarapa
Turaki Rae: —Ngatikahungunu kataa: —e 6 Mema
Kerei Taone Kainga Whakaari
Tangata Whakahaere i taua Whakaaringa
ko Wiremu Te Whata - Korari
Parakau
Nga Kainga Pooti: Tangata Whakahaere
Kerei Taone............ O
Mahitaone............ O
Te Kohunui............ O
Gladstone............ O
TATAHINGUTUAWA O WAI-
• UARAPA....... 0
HE RETA Kia Te Whata Korari raua ko
Purakau
He whakamana atu tena ia korua ma korua e
whakatutu he tangata, hei whakahaere i nga Whare
Pooti kua kiia i runga ake nei
Konga mema hei Pootitanga i roto i tenei Rohe
Pooti toko G
H. Mangakahia, Pirimia
No. 13.
TAKIWA POOTI o Turakirae, Poneke
Porirua, me Waikanae: —Ngatiawa
Me Ngati Toa: —E rua Mema
Kainga Whakaari Porirua
Tangata Whakahaere i te Whakaaringa
ko Enoka Te Taitea
Anatipa Te Kairangi
Kainga Pooti Heretaunga Poneke
Tangata Whakahaere Pooti
ko Haapi Tutua
Porirua Wi Neera
Hohepa Horomona
Waikanae Erueti Te Marau
Inia Tuhata
No. U
TAKIWA POOTI Mema i Waikanae, Otaki,
Manawatu, me Aorangi: NgatiRaukawa, Muaupoko,
Kauwhata, Pikiahu, Rangitaane, me em utu Hapu i
roto i taua Rohe: — E 8 Mema
Kainga Whakaari Ingoa, Otaki
Tangata he i whakahaere whakaaringa
Wiremu Kiriwehi
Papi Ra Anapiri
Kainga Pooti: Tangata Whakahaere
Otaki............... O
Ohau............... O
Poroutawhao............ O
Horowhenua............ O
Oroua Piriti............ O
Te Awa Puni............ O
Aorangi............ O
Pokitane............ O
Motuiti............ O
Rangitikei............ O
MANAWATU......... O
He RETA Kia Wiremu Kiriwehi raua ko Papi
Ranapiri
He whakamana tena ia konia, ma korua e whaka-
tutu he tangata, hei whakahaere i nga Whare Pooti
katoa oroto i te Rohe Pooti, kua kiia i runga ake nei.
Konga Mema hei Pootitanga i roto i tenei Rohe
Pooti Tokowaru (9)
H. Mangakahia, Pirimia
No. 15.
TAKIWA POOTI MEMA i Rangitikei, Pare-
wanui, Turakina, Whangaehu, Ngati Apa katoa
E 2 Mema
Kainga Whakaau Parewanui
Tangata whakahaere i tana whakaaringa
ko Taraua Utiki
Arena Hunia
Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Pourewa: ko Rangipo Mete Kinga
Reupena
Turakina ko Hoone Waitere
Maremare Reupena
Whangaehu ko Hapeta te Rauhi
,, Pateriki Materoa
Matatera ko Aperahama Mangu-
mangu
Reupena Taikaha
|
|
7 6 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
No. 16.
TAKIWA POOTI MEMA i Whangaehu, Patiki,
Whanganui: Ngatihau Whanganui: —E 6 Mema
NGA ROHE Mowhanau, Te Rimu Puta
Taringa Motu, Ngaponui, Awhati, Manuiti,
Whanganui, ka whati ki te awa o Whangapapa, o
Hauhungatahi, Ruapehu, ka whati ki Maunga
Karetu, Motukaraka ka whati ki te Hauauru, Tutara-
moana, ka rere atu ki Mowhanau, te timatanga
Kainga Whakaari Putiki Whanganui
Tangata whakahaere i te Whakaaringa.
Waata Wiremu
Ruu Reweti
Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Parikino ko Eruini Te Huiakapa
Henare Tuango
Koriniti ko Pokiha Peni
Parete Wereta
Ranana ko Pauro Marino
Neri Metera
Hiruharama ko Peretini Raupo
Pipiriki ko Ihaka Rerekura
Reweti Haumapu
Utapu ko Patuwairua
Riwai
Taumarunui ko Tiraha
Hakiaha Ngamanoko
Te Kawakawa
Whanganui ko Himiona
Te Peehi Te Opetini
Tunui ko Winiata Te Kahi
Paroto Tapa •
Karioi Murimotu ko Peehi Tumango
Peehimana Te Tua
Ngatokorua ko Te Matenga Keepa
Tukaiora Te Piki
Te Parapara ko Hawira Rehe
Erueti Tarau a
No. 17.
TAKIWA POOTI MEMA i Whanganui, Waitotara,
Whenuakura, Manutahi, Opunake, Ngarau, e 2
Mema
Kainga Whakaari Ketemarae
Tangata whakahaere i taua Whakaaringa
Te Whare Rata
Whatarau
Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Kaipo ko Wiremu Kauika
Tikao
Patea ko Raumati
Ngarangi
Ketemarae ko Te Pooki
Ngapaki
Opunake ko Te Kahui
Ropiha Te Rangihau
kori
No, 18.
TAKIWA POOTI MEMA i Opunake, Te Namu,
Parihaka, Oakura, Tarere Ari, Waitara, Taranaki,
Te Atiawa, e 2 Mema
Kainga Whakaari—Te Puniho
Tangata whakahaere i te Whakaaringa
ko Ruakere
Rangite Ngangana
Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Kahotu ko Kupe
Te Kawau
Te Puniwha ko Kaha
Ike
Nga Puketurua ko Te Iti
Te Ake
No. 19.
TAKIWA POOTI MEMA o Waitara, Turangi,
Te Mimi—Ngatirahiri—te Atiawa katoa 1 Mema
Kainga Whakaari—Turangi
Tangata whakahaere i te Whakaaranga
ko Te Rangimatotoru
Teieti
Whare Pooti Tangata Whakahaere
Turangi ko Karepa
,,,, Henare Punaruku
Te Mimi ko Makamu
,, Te Mangu
No. 20.
TAKIWA POOTI MEMA i Te Mimi, Mokau,
Kawhia, Waikato, Otorohanga, Whangaroa, Ko-
whanga, Waikato katoa me Ngati Maniapoto me
Tainui, E 4 Mema
Kainga, Whakaari—Otorohanga
Tangata whakahaere i te Whakaaringa
Ko Kiingi Te Rerenga
Hoori Taonui
Kainga Pooti: Tangata Whakahaere
Otorohanga......... O
Mokau...,..... O
Kawhia......... O
Aotearoa........ O
Whangaroa......,.. 'O
Te Kuiti......... O
Kihikihi......... O
Whati Whati Hoe...,.. O
Kowhanga......... O
Waahi......... O
Maungakawa......... O
Te Pama........ O
Rangariri......... O
Karaka Riki....... O
MAUNGATAUTARI.... O
HE RETA Kia Kingi Te Rerenga raua ko Hoori
Taonui
He whakamana atu tena ia korua: ma korua e
whakatutu he tangata, hei whakahaere i nga Whare
|
|
8 7 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Pooti oroto i nga Rohe Pooti kua kiia i runga ake
nei.
Konga Mema hei Pootitanga i roto i tenei Rohe
Pooti tokowha (4)
H. MANGAKAHIA, Pirimia,
No. 21.
TAKIWA POOTI MEMA, o Patetere, Oatearoa,
Waotu, Ngatiraukawa 1 Mema
Whare Whakaari Ma Rongowhiti ao e whakarite
waahi hei tuunga mo te Whare Whakaari: mau e
whakarite he hoa mou. Ma korua e whakarite nga
kainga hei tuunga mo Whare Pooti: me etahi ta-
ngata kia tokorua hei kai Whakahaere i te Whare
Pooti Kotahi.
No. 22.
TAKIWA POOTI MEMA o Tauranga-Ngat-
terangi katoa: —E 2 Mema
Whare Whakaari—Te Matapihi
Tangata Whakahaere i taua Whakaaringa
ko Tamati Tuu
Hoone Makarauri
Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Te Matapihi............ O
Maungatapu............ O
Karikari........... o
Te Puna............ O
Matakana............. O
WHAREROA......... O
HERETA. Kia Tamati Tua raua ko Hoone
Makarauri
Ho Whakamana tena ia korua: ma korua e wha-
katutu he tangata hei whakahaere i nga Whare
Pooti oroto onga Rohe Pooti kua kii i runga ake nei
II. Mangakahia, Pirimia
No. 23.
TAKIWA POOTI MEMA o Hauraki me Moehou
Ngati Maru, Tamatera, Whanaunga Ngati Paoa me
Ngati— Porou E 4 Mema
Whare whakahaere Karamaene
Tangata whakahaere i taua whakaaringa
ko Wiremu Tauraa
Kerehama Waaka
Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Karamaene ko Wiremu Taurua
Kerehama Waaka
Ohinemuri ko Hohepa Kapene
,, Takerei Teputu
Te Aroha ko Reha Aperahama
Hohepa Tauhou
Hotereni Taone ko Hori More
Rawiri Towakaite
Whakatiwai ko Tukua Terauroha
Renata Tekoroa
Te Wairoa ko Wiremu Teoka
Terakataha
Waiheke ko Neho
Temoanaroa
Manaia ko Tinipia
Hehepa Paraire
Papaaroha ko Makoare te Pukeroa
Mitai Kotahi
Harataunga ko Hekiera Tute rangi
Hohepa Ngapo
Whangapoua ko H. Wk. Mangakahia
ko Hori Tetai
Kuaotunu ' ko Kerehama Mataitai
Paraneha Kauae
ranga
Wharekaho ko Penamene Tamu
,, Hema Rereahi
Tapatai Tairua ko Keepa Rangipuawha
„ mau e whakarite he
hoa mou
No. 24.
TAKIWA POOTI MEMA, o Akarana me Kaipara
Tangihua Te Wairoa me Opunaki me te Wakatu-
whenua Ngati Whatua me era atu hapu e noho aura
i roto i aua takiwa e 3 mema
Wharo whakaari Otamatea tangata whakahaere i
taua whakaaringa
ko Wikiriwhi Hemana
Perana Moetarau
Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Otamatea ko Wikiriwhi Hemana
Peratia Moetaru
To Houhanga ko Pouaka Parore '
Opanaki ko Rikihana Whakaro-
ngouru
To Roore Taoho
Pouto ko Mihiaka. mau e wha-
he hoa mou
Reweti
Pakiri
ORAKEI
HE RETA kia Wikiriwhi Hemana kia Perana
Moetarau He i whakamana tena i a korua mako rua
e whakatutu he tangata he i whakahaere i nga
Whare Pooti katoa o roto i tenei Rohe Pooti Toko
toru (3)
H. Mangakahia Pirimia
No. 2,
TAKIWA POOTI MEMA o Whangarei, Ngun-
guru, Whananaki Whangaruru, Waikare te Karetu,
Waiomio, Kai Kou, Waitomotomo, Whare. Kohe
Mareikura, Tangihua Id Waipu, Teparawhau Ngati
Wai, Te Waiariki, Ngati Hine me era atu hapu e
noho aua i roto i tenei rohe Pooti e 3 mema
Whare Whakaari Waiomio Kawakawa
Tangata whakahaere i taua whakaaringa
ko Maihi Kawiti
,, Kaka Porowini '
Konga Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Waiomio
Peehiaweri
|
|
9 8 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Whangarei
Ngunguru
WHATITIRI
HE RETA Kia Maihi rana ko Hoone Noki he
whakamana tena i a korua ma korua e whakatutu he
tangata he i whakahaere i nga whare Pooti katoa o
roto i te rohe Pooti kua kii irunga nei
H, Mangakahia, Pirimia
No. 26.
TAKIWA POOTI MEMA o Mangamuka rae Wai-
Lore Kiroto me Motukaraka Ngapuhi me te Rarawa
e 2 mema
Kainga whakaaringa Ingoa, Mangamuka
Tangata whakahaere i te whakaaranga
Piripi Rakena
mau e whakarite he hoa mou
Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Mangamuka
Waihou Ki roto
Utakura
MOTUKARAKA
HE RETA Kia Piripi Rakena mau e whakatutu
he tangata hei whakahaere i nga whare Pooti katoa
o roto i te rohe Pooti Kua Kiia irunga nei e 2 mema
i tukua tenei hei whakamana i akoe.
H. Mangakahia, Pirimia
No. 27.
TAKIWA POOTI MEMA o Herekino, Ahipara,
Kaitaia Te Awanui. Houhora Parengarenga Te
Rarawa me te Aupouri e 4 mema I runga i te mea
i huia aua rohe Pooti erua kia Kotahi e te Paremata
i tu ki Tokaanu, Taupo na reira Kapeneitia te tikanga
Kainga whakaaringa Ingoa Kaitaia
Tangata whakahaere i te Whakaaringa
Riapo Puhipi
mau e whakarite he hoa mou
Kainga Pooti Tangata Whakahaere
Kaitaia
Ahipara
Te Awanui
Peria
Houhora
PARENGARENGA
HE RETA Kia Riapo Puhipi kia Herepete he
whakamana tena i a korua ma korua e whakatutu he
tangata hei whakahaere i nga Whare Pooti katoa o
roto i tenei rohe Pooti tokowha 4
H. Mangakahia, Pirimia
TAKIWA POOTI MEMA o te Raki Waima
konga rohe ano i Panuitia i mua ona Rohe.
Ko Waima te kainga hei whakaaringa i nga ingoa
onga mema.
Ko Waipapa Mihaka te tangata hei whakaari me
Hemi Papakakura 3 mema.
Kainga monga whare Pooti menga tangata wha.
kahaere.
Waima Waipapa Mihaka
Hemi Papakakura
Otaua Wiremu Paati
.., Mau e whakatu he hoa mou
Waimamaku, Hapakuku Moetara
Mau e whakatu he hoa mou
Whirinaki Pire Teira
Mau e whakatu he hoa mou
TAKIWA POOTI MEMA o te Raki o Haeawai
me Kaikohe me Mangakahia mete Kahiti,
Kua panuitia ngarohe i mua konga mema e 3,
Kote kainga hei whakaaringa ingoa o nga mema ko
Haeawai kote tangata hei whakahaere i taua whaka
aringa.
Ko Hone Ngapua mau e whakarite he hoa mou,
Konga kainga hei tunga monga whare Pooti inenga
tangata whakahaere.
Ohaeawai Hane Ngapua
Mau e whakarite he hoa
Mangakahia Matiu Komene
Mau e whakarite he hoa mou
• Kaikohe Rameka Keremeneta
Hori te Raharaha
TAKIWA POOTI MEMA o te Raki Whangaroa
Mangonui kenana Tekerikeri Puke Tii.
. Kia Panuitia ngarohe imau e 8 mema.
Kote kainga hei whakaari nga inga ingoa onga
mema.
Kote Touwai Kote tangata hei whaka.
haere i taua whakaaringa
Ko Hemi Tupe Mau e whakarite he hoa mou
Konga kainga hei tunga monga whare pooti menga
tangata whakahaere.
Te Touwai Ko Hemi Tupe
Mau e whakarite he hoa mou
Matauri Ko Hohepa Whare
Man e whakarite he hoa mou
Te Kerikeri Hare Teheihei
Mau e whakarite he hoa mou
TAKIWA POOTI MEMA ote Waipounamu —
Arowhena......... 1 mema
Waitaki.......... 1
Waihao.......,. I
Waimate......... 1
Moeraki......... 1
Waikouaiti......... 1
Purakaunui......... 1
Ruapuke......... 1
Rakiura......... 1
Kia Tare Tikao.
Ehoa tena koe. Ue mea atu tenei mau e tuku
tuku atu nga pukapuka ki enei takiwa Pooti kua
Panuitia nei he konei kitea nga pukapuka whaka-
atu inga ingoa onga tangata hei tuka nga atu maku
meo ratou Poutapeta.
H. Mangakahia
|
|
10 9 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Na Te Pipi.
Nga Taitamahine.
Ki toku whakaaro ko te Maori tonu kei te patu i a
ia. Ko te maori tonu kei te tapuhi i te mate mona.
Ehara i te mea e, kuare ana te maori ki tona whaka-
heke i enei ra. e tino marama ana. He torutoru nga
tamariki e whanau ana hei tiriwa mo nga tupapaku
tokomaha noa atu. He maha nga take e whakamara-
matia nei kei te patu i te Maori; otira kotahi ano
taku e korero ake ai an, ko te puremu, ko to kore e
pumau o te moe i tana tane i tana wahine ranei.
Taku tino kupu tonu kia kaha ki te peehi i tenei mahi
a o koutou tamariki. Kei a koutou ano kei nga
matua tetahi he—kei te paru o te kupu, kei te kore o
tenei mea o te whakama e whakatupuria hei taonga
ma a koutou tamahine. Me pehea e matau ai a kou-
tou tamariki ki te pai mehemea ka rongo tonu i a
koutou i nga matua e korero kino ana, a tae rawa ki
nga wahi ngaro o te tangata whawha ai te kupu.
Timataia atu i a koutou te mahi, i o koutou ngutu te
pupuri kei puta he kupu kino e mumura rawa ai nga
paparinga o tau tamaiti kaingakau i te whakama.
Kia ma atu tou tinana i te korero kino, i te kanga, i
te whakapae, i te korero amuamu noa, ka ahei ai koe
te whakaako i au tamariki, ka wehi tau tamahine ki
• te korero i nga kupu weriweri i tou aroaro. Ngati-
porou mau au e awhina; ma koutou e ki mai ki au,
ku timataia e koutou, e ia rangatira, e ia papa, e ia
koka, i tenei ra ano te tupato i te arero kei tapepa ki
te korero kino. Ma koutou e timata i roto i o koutou
teihana hipi. Kia kaha mai koutou, ka kaha ai hoki
au i te wahi e tukua ake nei e koutou a koutou tama-
riki. Na Te Tatana, Te Aute.
He Tikanga Kino.
He kupu ruarua nei hei apiti i te whaikorero a
tuku kai-whakaako a Te Tatana. Ko tetahi tikanga
tino kino a te Maori, ko te korero whakarihariha—
ko te whawha o te kupu o te korero ki nga wahi
ngaro o te tangata. E rua nga wehewehenga o te
iwi pakeha ko te wehenga rangatira, ko te wehenga
ware Kite reo weriweri te tangata rangatira ka
whakawerengia ia, ka uru ki te wehenga tuarua.
Tena ko te Maori, kaore e whakawarengia nga
tangata reo weriweri. Ko o tatou rangatira tonu
etahi tangata reo paru atu. Engari ano te kuri he
pai kaore hoki e mohio ki te korero kino. E te iwi
tahia nga ngakau me nga ngutu " whakarerea..
.. te korero kino, te korero whakarihariha, i roto
i o koutou mangai. " E hiahia ana ano te ngakau ki
te whakaputa i etahi kupu mo nga tamariki wahine,
nga putiputi o te ao ara mo te whakahaere he o
ratou matua i a ratou. Me waiho pea kia kitea ra he
etita wahine mo " Te Pipi " mana e korero nga kupu
tohutohu mo tona hapu.
Tetahi tikanga kino a te Maori ko te whakamoe i a
ratou tamariki, kahoro nei he aroha o tetahi ki tetahi.
He tikanga tino kino tenei, me takahi rawa ki raro.
Na tenei tikanga i tino nui ai nga wahine me nga
tane mahue, me era atu kino; i nui ai hoki nga
tamariki poriro. Kia pera to tikanga me ta te kingi
o Rarotonga i tohea e ia ko tana i aroha ai, ahakoa
tohe tona iwi he wahine ko mana. Kei te kino tonu
tona iwi ki a ia inaianei, kei te tawai i tona wahine
otira ko ta tona ngakau tera i mate nui ai. Ki ta
matou korero tuatahi ehara a Kuini Rawinia i te
wahine ataahua te kanohi; no tona whakaahua o
muri nei i kite ai matou he wahine ataahua tonu ia
ua ana. Ko te he tenei o te tangata, ko te hohoro o
te kupu whakahe, hei muri ka kitea ho tika tonu ia
te mea i whakahetia ra. Te Pipiwharauroa.
Rarotonga.
E kore e nui rawa nga korero mo Rarotonga inai-
anei, pera mo te maha o nga korero mo Hamoa. Ki
taku whakaaro ho tino rite atu nga Maori o Raro-
tanga ki a tatou, i nga Maori o Hamoa. Hei to wa
pea e iti iho ai nga raruraru karawaka ai nga korero
mo te whenua o Kuini Makoa. He Paremata ano to
reira, he Maori katoa nga mema, a ko te mana o
Ingarangi koi te tiaki to ratou mana, na reira i tonoa
ai he tangata o te Kawanatanga o konei, hei tohutohu
i te Paremata o Rarotonga. Te tangata kei reira in-
aianei ko Kanara Katene, Kai whakawa o Te Kooti
Whenua Maori. I to kitenga o to tatou Kawana, o
Rore Renewhare, i nga wahi katoa i Niu Tireni noi,
ka eke ki runga i a to II. M. S. Mildura, he kaipuke
whawhai, a rere ana ki Rarotonga.
He nui te manaaki a tera iwi Maori i to tatou Ka-
wana. I tu a ratou hakari, haka, waiata, me a ratou
na ahuareka huhua. Ko etahi o nga Maori i whaka-
rite i a tatou ki te ngarara, ki te ika. ki te manu. To
pukorero nana i pohiri te Kawana ko tetahi tonu o
nga tino rangatira. Tona ingoa ko Tanaare. Nui
rawa to ratou koa i te taenga atu o te Kawana, nga
kanohi o Kuini Wikitoria, kia kilo i a ratou. He roa
te whaikorero whakahoki a Rore Renewhare. Ko
etahi enei o ana kupu: —
Ehara ana ano hoki ahau mo toku taonga mat ki
nga moutere i heko mai ai nga tupuna o nga maori o
Niu Tireni, e rima rau tau kua pahure ake nei. I
runga i to ratou whakawhitinga i te moana nui, ka
|
|
11 10 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
paku to ratou rongo ki te ao katoa, i runga i to ratou
toa, i to ratou mohio ano hoki ki te whakatere haere
i o ratou waka. He mea tika kia ngahau ahau ki nga
iwi maori katoa o enei moutere huhua o te moana, no
to mea kia mohio mai koutou ko ahau te Kawana o te
iwi maori nui atu i te ao nei, na reira hoki i pupu ake
ai te hiahia i toku ngakau kia tino kite a kanohi tonu
ahau i to ahua o nga morehu i mahue iho ki muri nei,
i te hekenga ki Niu Tireni.........
No te tahi o nga ra o Hune ka marenatia a Hori
Tupou te Tuarua, Kingi o Rarotonga, kia
Rawinia Kupu, te tamahine a te Tumuaki o nga
Pirihimana. I te moa kahore ano kia mohiotia he
hoa mo te Kingi kua whakariterite noa atu ia i nga
mea mo te marenatanga, i nga kakahu, me te kara-
una mo tana wahine, me nga kai hoki mo te hakari,
me to keke mo te marena. I tono nga ariki o tona
Paremete ko Pirinihehe Te Oha he hoa wahine mona
engari ko Rawinia ke te mea i mate nuitia e ia. He
momo rangatira katoa ana wahine, otira ko te Oha te
tino rangatira. He ataahua ke atu ia i a Rawinia, i
rite tuna mau kahu ki ta te wahine pakeha. He aha
ra te take i kowhiria ai e te Kingi ko Rawinia hoi
Kuini mana; he hoa tapai pea no to raua taitama-
mai ra ano?
Te marenatanga ano he marenatanga no tetahi
inoino kingi pakeha. I tataingia te whare karakia ki
te putiputi ki te kara. I te 11 o nga haora ka paku
te pu repo, he whakaatu kua maunu mai te kingi i
tona whare—he whare nui he ataahua, i tomo ia
ma te kuaha i whakaritea mona anake me ona whanau-
nga hoki. Tokorua nga tamariki pakupaku ki te
hapai i tona koroka kingi ko tetahi o aua tamariki
hei kingi i muri iho i a Tupou Nga kahu o te kingi
he kahu apiha hoia, nui atu te kaha o kanapata-
nga. Ko tona kara he rereke ano, he koura tetahi
wahi. Ko tona papa tonu toua hoa, i tu ia ki tetahi
tetahi taha o te torona. I te tomokanga mai o te
kingi ka tangi te okena, he pakeha ki te whakatangi-
tangi. No muri rawa ka tae mai a Rawinia i tomo.
mai ma te tatau o te katoa. Na tona papa tonu ia i
aiahi mai. Te kakahu o Rawinia he hatene ma,
tokoono nga tamariki wahine ki ta hapai i tona arai.
He mea whiriwhiri mai aua tamariki nga wahi katoa
o te kingitanga; ko o ratou kakahu he hatene ma
ano. He kakahu apiha hoia ano hoki o Kupu te papa
o Rawinia I to mutunga o te marena ka arahina e
te kingi a Rawinia ki tona torona, a i a Rawinia e
koropiko una i te aroaro o te kingi, ka potaea ki te
HE TAUTOKO.
WHENUAKURA, Oketopa 5 1899.
Kia Waata Hipango.
Kua kite ahau i nga korero ote hui ki
Hiruharama. He kupu taku ki Whanga-
nui katoa tae atu kia te Kere ma. Tau-
marunui kia te Huia ma; Pooti mai kia
Waata Hipango, kia kotahi he mema mo
tatou. Kia Ngatiapa—kia Marumaru,
kia Ngahina kia Pitimou, me pooti mai
koutou kia Waata Hipango, kia kotahi
he mema mo tatou. Kia Ngarauru
ki a Whakarua kia Tautahi kia Kahu-
kaka, kia kotahi he mema mo tatou.
Kia Ngatpoura—kia Kauika kia Rakei;
pooti mai koutou katoa kia Waata
Hipango, kia kotahi he mema mo tatou.
Kia Ngatiruanui ma, kua tata o koutou
whenua kite tekau mawaru tau ka korero-
tia. Pooti mai kia Waata Hipango kia
kotahi he mema mo tatou; he tangata
pai he minita, he mohio he whakaaro nui
he tangata reo pakeha whai taringa whai
kanohi hoki kinga ritenga pakeha; ko to
tatou mate nui to te Taihauauru he kore
mangai i roto ite Paremata; kite kore
koutou e pooti mai kia Waata Hipango
kaati me waho atu te taonga o Waikato
me nga ti Raukawa kia takoto pai ana i o
ratou aroaro. He aha te pai onga
tangata tutu menga tangata ware, kia
haere kite turanga taimaha, manga tama-
riki ranei ? Ka ngauke o ratou whakaaro
kinga mea ahuareka ara kia te Hope.
Panuitia atu kia rongo mai nga tua-
kana nga taina.
NA RAUMATI POMAKARIRI.
|
|
12 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Hui ki Kauangaroa,
Katu te hui a te Ringatu ki Kauanga-
roa a te 12 onga ra Oketopa nei; He
karanga tenei ki a koutou e nga ranga-
tira, e nga tangata matau, rae o koutou
ingoa whakahuahua mema, me te Ihara-
ira kia tae a tinana mai koutou ki tenei
hui, ko te ra hei taenga mai mo koutou
ki te kainga, ko te tekau me tekau matahi
o nga ra.
NAKU NA NGAWHARE TAHANA.
Whakaatu.
WAIMA HOKIANGA, Hepetema 20th 18. 99.
Waata Hipango, Etita ote Tiupiri.
Mau e tuku ata tena reta ki te riu ote Tiupiri
korero ai.
Te nei nga komiti wahine o nga puhi nei
kei te kohi moni hei whakawhiti ite pire tono mana
kingarangi e panga ana i te pauna £1. Ite wahine
kotahi ueke ake kua kia ratou ma ratou ka whiti te
pire—te rua waiho me whakapakari ake kite ka
wariki, a katae tenei kitewatika kia mataara ka tata
tera ote tiriti o Watanga ko a ratou moni kapanga
ki o ratou pohi tapeta ma ratou ake wahine kaore
ratou e pai kia tomo tetahi tane kotahi ki roto ia
ratou,
MOHI WIKITAHI.
Nga Rongo Takiwa.
He Purei Golf.
I tu tenei purei patu pooro ara te kowhe. ki
Waiohiki e wha nga tino ra e purei ana he nui
rawa te tangata i tae, a ko te Tiuku o Koupaaka to
tangata rangatira he pakeha i kite i taua pureitanga
ko Korana, te tangata na aua i wiri te tuatahi; he
maori te tuarua, me te tuawha.
Tetahi o Ngapurei.
I wini i te karapu o Wharerangi ara ia Te Wiri-
hana raua ko Tau Tehoata; te tuarua ko Ngaparu
raua ko Ngawaka me te tuatoru.
Whakaatu na te Tiupiri.
E te panui i tukua mai nei Temahia, te ingoa koi
raro i te whakamutunga Iwaiwhara Te Rua: —E
kore tenei reta e panuitia e mohio ana koe ki te take.
Na te Etita.
Na e aku rangatira tane wahine, e tango ana i te
Tiupiri, katahi ka mohiotia kaore nga pepa a etahi o •
koutou e tae atu ana, na runga nei i a koutou wha-
kaatu mai i te korenga o a koutou pepa e tae atu kia
koutou, tau ana tenei pouri nui ki te etita, i runga i te
kore e tika ote haere, a heoi kihei rawa i kitea e au
tetahi tikanga e takoto tika ai tenei he nui whaka-
harahara; otira ma koutou e titiro mai ta koutou i
whakaaro ai mo tenei he nui; mai ano o Aperira,
Mei, Hune, Hurae, Akuhata, enei marama i nui rawa
te raruraru o nga pepa i runga i nga tukutukunga
kihei i tika, kotiti ke atu. Tera pea inaianei ara i
tenei marama ia Hepetema e tika te tukutuku atu.
Kote tamaiti kei te mahi tukutuku atu inaiana ko
Matenga Tehira, hei tamaiti naku kua whakakorea
atu e au nga tikanga Raro Etita me era atu mahi e
noho aua i tenei tari, haunga hoki koutou nga Rato
Etita kei nga wahi katoa; mo nga mahi o tenei tari
taku korero.
W. W. HIPANGO.
No Nga Ture.
Tenei ka panuitia hei mohiotanga mo
te katoa, nga tikanga e whai ake nei o te
Ture Hara Kirimana, e pa ana ki nga
tane e ai ana i nga kotiro kaore nei ano i
tae nga tau ki te tekau-ma-ono.
Poneke, Hepetema 13, 1890.
" Te Ture Hara Kirimina, 1893. " Tekiona 196 kua
oti nei te whakatikatika i runga i nga tikanga o '' Te
Ture Whakatikatika i te Ture Hara Kirimina, 1894. "
" E ahei ana kia whiua ki te whareherehere mo
nga tau e rima me te whakamahi hoki i a ia, ia tane
e ai ana e to ana ranei kia aitia e ia tetahi kotiro kua
tae kua neke ake ranei i te tekau-ma-rua nga tau,
kaore ano ranei nga tau i tae ki te tekau ma-ono.
" A ahakoa, i whakaae te kotiro, kaore nei i tae
ona tau ki te tekau-ma-ono kia mahi pera raua, e
kore tera e tika hei karo i te whakapae mo te hara i
raro i tenei tekiona.
" Engari ia ka ahei hei karo i to whakapae i raro i
tenet tekiona, mehemea ka taea te whakaatu ki te
huri, na ratou nei i whiriwhiri te whakapae i te
whakawakanga, he tika nga take i pohehe ai to tane
kua nuku ake nga tau o to kotiro i te tekau-ma-ono.
" Kaore e taea kia timataria tetahi whakahaerenga
whakawa mo tetahi hara i raro i tenei tekiona mehe-
mea ka pau te marama kotahi i muri i te ra i
mahia ai taua hara. "
Na. R. J. SEDDON",
HETANA,
Minita mo te Taha Maori.
|
|
13 12 |
▲back to top |
KUIHI O TOHIPERE
TE PIRIMIA O INGARANGI;
me ana minita, hei whakaae hei whakakore ranei i te Pakanga.
He no pouri ! He ao marama ranei!
, te tango Tiupiri
Pareta
raua Io Te Poa
ti hoia nga tino pu kei a
ratou
O Ingarihi hoia
aea te hoatu
3 e tukua e te
kia pipiri me to
engari ma nga
mahi a nga pu nui tenei
pakanga,
Kei Ingarangi te moni
hei paura, hei mataa
Kaore he moni a Te
Poa, e tika ai te rerea
ona mataa,
Nui Tireni hoia kua
tautoko
|
|
14 13 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Kua tae atu te waea a te kawanatanga o
Nui Tireni kia Meiha Peeke o Akarana
he patai atu mehemea ka taea e ia te
whakarite kia rima tekau hoia hei haere
ki Taranawaara. Ae kua whakaaetia.
Kua tae mai te waea a te Hekeretari
mo nga koroni, kia te kawana he whaka-
moemiti mai mo te whakaaro ote Pare-
mata o Niu Tireni, whakaae i nga hoia o
konei, i runga hoki i te aroha atu me te
piri pono atu o Nui Tireni ki a Inga-
rangi.
Kua puta te kupu a kanara Penetana
tumuaki o nga hoia ote koroni, ka wha-
kaae te kawanatanga ki te homai hoiho
mo ratou mo nga hoia kaore he utu,
a kua mea hoki nga pakeha ranga-
tira ma ratou e hoatu noatu he
hoiho mo nga hoia. Ka tino koa
to tino kai whakahaere onga hoia ina
aroha mai nga rangatira whai hoiho, ki te
tuku mai i o ratou aroha. Ko nga tau o
nga hoiho kei te rima, tae noa ki te waru
ko te teitei te kau marima kotahi iinihi,
kaua nga hoiho ma.
E nga rangatira maori whai hoiho ka
rongo mai koutou ki tenei whakaatu a te
Tiupiri.
He Hui Whakatikatika.
-—————-——————
Kia te Etita ote Tiupiri.
Ehoa kia pai koe kite tuku atu i enei
kupu e whai ake nei. Note I4th onga ra
ote marama nei ka huihui a Ngatiapa ki
Rangitahuahua whare runanga - i
Whangaehu mo runga i te panui kia
huihui a Ngatiapa ki taua kainga; a
konga tangata rawaho i tae mai ko te
Herekiekie ko te mete kingi ko Erueti
Taraua. Ko te take ote hui kote hiahia
o Karena te Manaotawhaki o Hemi '
Rangitakoru me o raua hoa kia kore nga
tangata o tenei iwi e pooti mema
mo te Paremata ote koroni; engari ko te
Ratana Ngahina, ko Wiremu Ratana ko
Eruera W. Tekahu nga tangata i mea
kauaka te iwi hei oati whakakore e pooti
mema, engari me waiho i roto i toona
ngakau i toona ngakau; pai rawa atu me
pooti mema tenei iwi. Notemea kai roto
ite ture tenei iwi me ona whenua, heoi,
kore rawa i oti; kati kua wehe tenei iwi—
engari ki taku whakaaro iho kaite taha kia
Ngahina ara kia matou te huinga onga
tangata i uru kite hui i Turakina i panui-
tia ra, e kore ratou e pooti mema, kua
whakaae inaianei kia pooti ratou. Taku
tino mohio ko oku hapu katea ka pooti
ratou, konga hapu o Ngahina ka pooti
ratou, tera ano e ahei i au te tuhi wha-
kaatu ite tokomaha onga tangata o maua
hapu; heoi ite mahara kei api api te pepa,
kati waiho kia tatari atu.
Na to hoa, etatari atu ana ko te Ra
Pooti.
ERUERA WHAKAAHU.
Te Kai Waipiro.
He Porokameihana na te Kingitanga.
AKARANA, Hepetema 30.
Kua oti he ture i te Kaunihera o Kingi
Mahuta, ki te kitea he maori e haurangi
ana i nga taone pakeha, a kainga maori
ranei, ka mauria ki te aroaro ote Kauni-
hera, ko te whiu kotahi pauna; ki te kore
te whaina e utua, ka whakamahia taua
tangata ki te mahi i nga rori maori kia
rite rano taua moni.
(HAINA) K. TEAHU.
Hekeretari o te Kaunihera,
Hepetema 28, 1899.
|
|
15 14 |
▲back to top |
|
|
16 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
matua kua riro atu na, i mua ia koe; te whakamu-
tunga ko to matua ko taitoko na ana i pupuri nga
kupu korero a o matua, i herea ai a Whanganui he
taura kotahi. Tenei te mihi atu nei ki a koe e Hika
Poihipi me te iwi, te kanohi o to koutou matua. —
W. W. Hipango.
Keeti Mere Paraone.
Note 17th o Hepetema nei i mate ai a Keeti Mere
Paraone ki Matahiwi, Karatia. He wahine rangatira
tenei, hei tuahine mo Hohepa Paraone raua ko
Hunia Mei, I huihui ona hapu ki te tangi ara
Ngapoutama, Ngatitane, Ngatihau, Ngatiruaka,
Ngatirongomai, me Ngatirangi, e ora nei tona
whanau ko Maehe Ranginui me etahi.
Tikokino.
Hepetema 20th 1899.
Kia W. W. Hipango, etita o te Tiupiri.
Kua ma a keteta Renata ona tau ka 9. I mate ki
Awanuirapa. Ite 17 o tenei marama i mauria ki
Tikokino. Nehuai i reira hoki a tuhoe e whanga ana
mai. Henui tetengi i tangi hiaai taua tamaiti ite
taenga am tona whaka papa tenei.
Ko Kahungunu Ko Hikawera
Ko Kahukuranui Ko Tewhatuiapiti
Ko Rakaihikuroa Ko Hikawera
Ko Hine Teraraku Ko Te Kereru
Ko Rangimatakoha Ko Te Ruku
Ko Rakaimoari Ko Te Aria
Ko Kahukura mango Ko Tuteata
Ko Humarire Ko Tehira
Ku Tataiho Ko Riria
Ko Tuwairau Ko Renata
Ko Rakaipa Ko Keita
Heoi ano ara atu te nuinga ona whakapapa.
Puta atu kia tuhoe, puta atu kia te Whakatohea.
E te Whakatohea kua kua mate to koutou uri ma
koutou. K miiti mai i kona.
Heni ano. aku whaka marama atu kia koutou.
Anania Pawhaitiri, Hekaumatua Rangatira, Hoki-
aia, No Tuhoe, Henri Huki Taua Tamaiti kia ia.
Wirihana Taiwhati, he tamaiti na Atera Taiwhati,
o Whanganui ara o Ngatihau, a he tamaiti rangatira,
no Whanganui a tae atu hoki kia Tearawa. Note
11 onga ra o Hepetema nei i mate ai ki Hiruharama.
Kaporere H. Weretini,
Note 22nd o Hepetema nei i mate ai ki Putiki, he
tamaiti rangatira hoki tenei ko nga uri mokopuna
a te Kaponga nui tonu, a te Rangiwhakaputaia, he
tama na Mata Taitoko rana ko Henare Weretini (kua
mate) He nui te tangi mo taua tamaiti (ko Heka
tona ingoa e mohiotia ana e katoa) i kaha rawa
tenei tamaiti ki te ako ki nga whakatangitangi
Peene, ko nga tamariki tuatahi tenei a Meiha Keepa
i hapai i te peene a taua kaumatua a ko taua peene
KO Ruaka te peene tuatahi a to tangata maori o
Nui Tireni, i tae hoki taua peene ki te hui a to
Kotahitanga ki te Waipotu 1892 Tu tonu atu hoki
ia hei kai whakaako mo te peene maori a Ngarauru,
i runga i te kaha haere o tona mato, mutu ana taua
mahi ana. Tena hold a Tohu me tona iwi e mild
mai ki ta ratou tamaiti.
He Mema.
Tenei ahau a Waata Wiremu Hipango
ka whakaae i runga i te tono a toku iwi a
Whanganui kia karangatia ahau hei
mema mo te Paremata o te Koroni mo
te Tai-Hauauru.
Ki te etita o Te Tiupiri.
Ehoa tena koe, mau e tuku atu enei kupu ruarua
hei tirohanga iho nui te Tai Hauauru, kia ora koutou
katoa, taane, wahine. K noho nei i roto i te Tai
Hauauru.
Kia mohio mai koutou. Taku kupu, aha koa, o
Kingi Mahuta, kaati ra hoki, ka pau ia koe o nei tau
e torn, me tuku mai hold e koe to mema ki tenei
takiwa, ara kia Takarangi mete kingi. Ko nga
mema e hiahia ana kia whakaingoa tia ratou, mo
tau ki raro.
Heoi ano naku,
W. KAUIKA.
Mo Te Tiupiri,
HAUITI, WAWA, Totoru BAY.
Kia W. W. Hipango.
E taku hoa aroha i tua onga pae maunga tena ra
koe te kai kaute o to tatou Kuini aroha ara te Tiu-
piri e hoa e whakaatu te ana kia koe ko Tauatia te kani
i mate i te 8th o Hepetema 1898 ko karaitiana
amaru no tenei tau ano 28th o Mei 1899 mo mutu te
puta o te pepa maraua ko te moni o a raua pepa o
tera tau kei au e takoto ana.
Ko tetahi pakeha ano e tango Tiupiri ana tona,
ingoa ki te reo maori ko morete whititera ki te reo
|
|
17 16 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
pakeha, Ko Maurice Fitzgerald Mangatokerau ko
te ingoa pakeha ki waho ote kawa.
TE KANI.
He pouri ana ki oku hoa ka wehe atu ia
tatou. —Ed.
He Whakaatu
TOKUARU, 9th Hepetema 1899.
Kia W. W. Hipango, Wanganui.
E pa te na koutou meo tatou ai tua Ikona i konei
kua Heke atu nei ratou ki te Pouri tanga waiho ake
konga marae o ratou tupuna kia tatou ki te hunga ora.
Kaati a ku kupu mihi kia koe te nei matou ko
whanaunga kei te Tatari ki te Putanga o te Panui
i tuku atu na kaore ra nei i tae atu ara te Panui a u
Tuwharetoa whakaingoa tanga a te iwi nuitou i a
te Heuheu kia pootitia hei mema ki te Paremete e
haeremai nei e hiahia aua ratou kia wawe ratou te
kite iho inga kupu o roto o taua panui tetehi ki a
wawe tahi ai o korua ingoa te ki tea enga iwi nei,
ara, e tahi atu tangata e hiahia ana kia poti hoki
ratou mo taua Whare. Na ehoa kanui hoki te koa
o tokungakau mou kawhakahatia ara i te nei tau
korua tahi ko Toiramutu ko te Heuheu a ma korua
ano e whakariterite a onawa e haere mai nei, era ano
tatou e kitekite a Tauawa heoi ano na tohoa
pono rawa.
M. TE WAAKA TAMAIRA.
Kua puta noatu te panui a Ngatituwharetoa. Mo
tetahi o kupu kia ora koe me te iwi. —Ed.
He Panui.
HAWERA, 19th Hepetema 1899.
Ki te etita o te Tiupiri, Whanganui.
Ehoa utaina atu aku kupu ruarua nei kirunga kia
te Tiupiri mana e hari atu ki nga marae nunui o
Aotearoa me te Waipounanui, i tu tetahi hui nui ki
weriweri he tainga i te kawa o te whare nei o
Aotearoa he nui nga iwi i tae mai ki taua hui. Koia
te tenei, Ngarauru, Ngatihine, Tangahoe, Ngarua-
hine, Taranaki. A ne tahi atu hapu ko te kupu
nui i oti i taua ra ate taniwha tai horehore nei ate
kahupukoro me ona iwi me ngatiruanui nui tonu he
hiki katoa i hona iwi katoa kia haere ki Parihaka ate
tekau marima o Ngara Oketopa.
NA TE NGARURU.
Nga Apiha mo te Tiupiri,
—————————•
Nga. Mema mo te Tiupiri:
TOPIA TUROA
POROKORU PATAPU APERA TE KEUNGA
HORI PUKEHIKA RAIHANIA TAKAPA
RU REWETI TE HIRA MATIU, KAIPARA.
TE KOMITI O NGAPUHI, KAIKOHE.
HEREMAIA HIKU, Tiamana. WIREMU HEREMAIA, Etita.
KOMITI O NGATIKURA, PIPIRIKI.
IHAKA REREKURA, Tiamana.
KOMITI O TE HAUKE, HERETAUNGA.
KEREAMA HUPITA, Tiamana. AREPA MAKI, Etita.
KOMITI O RAETIHI. WINIATA TE KAKAHI, Tiamana.
KOMITI O TANENUIARANGI.
HANEA KAWANA, Tiamana,. RANGI MAWHETE, Etita.
KOMITI O TE AUPOURI. TEKAO MURIWHENUA.
E. M. KAPA, Tiamana. M. T. TAURERE, Raro Etita.
Te Ripoata mo te Tiupiri:
TE KORONEHO, WAIRARAPA.
He Raro Etita mo tera takiwa katoa, o Moawhango
me Taupo:
HENARE PENETI.
Nga Etita o te Reiri Karamu:
NINIWA I TE RANGI, MARTINBOROUGH
MERI H. MANGAKAHIA, WHANGAPOUA.
He Etita mo nga tikanga katoa e pa ana ki nga
whakahaere tupuna:
HAAMI TE RIAKI, WHANGANUI.
Raro Etita mo nga Takiwa ki Raetihi Manganuioteao
MARAEA TAMATEA.
Koia te Kai whakahaere mo te Tiupiri mo nga,
Takiwa ki Herataunga:
MOHI TE ATAHIKOIA,.
Raro Etita mo nga, Takiwa kia Muaupoko
EPARAIMA PAKI LEVIN.
Hei Raro Etita mo te Tiupiri mo te Takiwa o
Ngatiraukawa:
WIREMU KIRIWEHI, OTAKI.
Hei Raro Etita mo Ranana:
PERETINI REWI, RANANA WHANGANUI.
Raro Etita mo Heretaunga, Waipatu:
PARAIRE HENARE TOMOANA.
Raro Etita mo Tokaanu:
RENATA NGAHANA.
Raro Etita mo Kai taia:
EREPETI RAPIHANA.
Raro Etita mo te Takiwa ki te Reureu:
HUE TE HURI.
Raro Etita mo Lower Mohaka:
REMUERA H. TE URUPU.
He mea Perehi e Waina me Waina, a he mea panui e
Waata Wiremu Hipango. I raro i te mama o te Komiti
Nui o Whanganui.
HEPETEMA 28, 1899.
Printed by Vine and Vine at their Registered Printing Office,
Wicksteed Place, Wanganui, and published by Waata
Wiremu Hipango, under the authority of the General
Maori Committee of Wanganui.