|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 2, Number 65. 09 November 1899 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
|
|
2 4 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
He Panuitanga.
Na e panuitanga tenei kia mohio nga
iwi ote Waipounamu me Aotearoa.
Ka tuturu te karanga atu a Taare Mete
me ona iwi kia tae a tinana mai koutou ki
te whakatuhera tanga i te whare ki tahae-
nui, ate 25 o Tihema kote ra hei taenga
mai mo nga iwi 23 haere mai enga iwi kia
kite kohiwi kei rongo korero ki tenei ko-
tiro atahua e hua ina nei tona ingoa kote
Poho ote Manutai. Haere mai! Haere
mai!! Haere mai!!!
He Rongo pai kia koutou,
Taputapu rawa kia whakapaingia te in-
goa onga hunga toko toru kote matua me-
te tamaiti mete Wairua Tapu Amene e
Maria Takakau inoi ki tau tamaiti kia
Hehu Kerito to matou Ariki Amene mana
e whakakaha e whakapumau o matou nga-
kau ki te ara tika e kore ai e mate o matou
uri i muri nei i te hunga mahi kino kohuru
te tahi kia taka te painga kia ia anake ote
whenua me ona hua katoa hoi kota matou
whakaro tenei kia kaua e puta he mahi
kino mote nei whenua ake ake tonu atu
hoi ano te mea kia tupu i tenei iwi kote
aroha kite Atua mete aroha kite whaka-
ritenga ko enei e rua kia kau a e pahuhu
ake ake tonu atu ko nga ture mote whe-
nua katoa timata nei. 1. Waihou,
2. Whakakarapa 3. Motuti, 4. Whanga-
patiki, 5. Kaitara, 6. Oruangongoto kara-
poti noa iona rohe katoa kei eke te hoko
kite pakeha mete kooti whenua maori ate
pakeha kaua rawa ake ake tonu atu kei
mate tenei iwi ite pakeha tatemea e kore
ratou e kaha kite mau inga ture pakeha
me waiho ano he mana mo ratou ite mana
o te Atua mete mana o ratou, tupuna ma-
ori tuiho kite Tiriti o Waitangi i whaka-
ae tia e ratou hei tiaki ia ratou kei peka
mai tetahi iwi kohuru Itenei motu konga
ture monga tangata e noho ana irunga
ienei whenua e mau nei nga ingoa Itenei
reta hei nga ture ote Hahi o Rooma tate
mea kua whakae ratou kote Hahi tenei
moratou Wairua tinana koki konga ture e
korero tiana ite karakia ote Ata. 1,
Atorahio koo kite Atua anake tino aroha
hoki koe kia ia. 2. Aua koe e hurameta
noa kite ingoa ote Atua kite ta hi mea ke
atu hoki tae noa kite tekau onga ture o
te Atua.
NA HENI H. TE WAKE.
He Panuitanga,
HIRUHARAMA,
Hepetema 13th, 1899,
Kia Waata,
Kia Aitua,
Kia Hori
Ehoa ma tena ra koutou he whakaatu
tena kia mohio mai koutou, mo te take i
whakahaerea nei mo te whakatuheratanga
ote whare nei. Ara mo te Paremata o
Whanganui kia rongo mai koutou kia
mohio hoki kite whakataunga a o koutou
hapu mo taua take kei te 15 o te Aperira
e tu mai nei 1900 koia tenei nga hapu
nana i whakatau Ngatihau, Ngatikura,
Ngati Rangi me Ngati Ruaka. Ko te ra
nei kaore e pa atu ki era atu iwi me era
atu hapu engari mo Whanganui anake no
te Rerenga ki te kopounga.
Heoi nga kupu
HIMU MATEROA,
Kei te tau toko tonu te Tiupiri,
|
|
3 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Na te Raro Etita o Horo-
whenua.
Oketopa 28th, 1899.
Ki te Tiupiri.
Me hari e koe enei kupu aku i tae mai a Wiki
Keepa raua kote tungaane ko Waata Wiremu
Hipango, i runga ite ahuatanga onga mate kua weho
atu inga ra i mahue ake nei koia nei te take o ta rau
a peka mai ki konei tetahi kia kite raua inga marae o
Taitoko i waiho ake ai e ia ana kupu kia takoto inga
marae menga whare i roto o Horowhenua i tae mai
raua kite whare nui o Ngatipariri i kouturoako Nga-
tipariri te ingoa o taua whare, he mihi anake kinga
mate nga kupu o tenei Po, ite 29 onga ra ito Po ote
Wiki ka korerotia te ahua monga mema hei Pooti
inga ra eheke mai nei, heoi konga tangata katoa iroto
i pariri tuku katoa i o ratou ingoa ki raro i a Waata
Hipango, i runga ano ite marama o ana putake korero,
note 30 onga ra katae mai te reta anga morehu o te-
tahi taha o Horowhenua moana, kia haere katoa atu
matou kite kawe atu ia Wiki Keepa raua kote tunga"
aue ko Waata Hipango, ite ata ote turei ite 31
nga ra ka haere katoa matou i runga ite waka rahi ia
to Hamaria kau matou ki Pipiriki kite whare nui onga
ate wirihana meto ratou taokate me taare po-
rotene, katae atu matou ka tangi ka mutu te tangi
katu ko raniera te whata hu mihi tonu monga mate o
mua ake nei e rua ana waiata ka heke ia katu ko noa
tauaki pera tonu te ahua nga kupu, me tana waiata
kotahi menga kupu ano e hoki ana kite a huaranga o
Taitoko kamutu a noa, katu no matou ko Hoani Puihi
koi ara ano to ahua tanga onga kupu koto mate mo-
nga oha ki, ite mutunga ona katu ko Waata Hipango,
tana timatanga korero he karakia he nui rawa aua
kupu i runga, i nga ritenga o nga aitua kamutu tana
korero ka whiu te kai, kaore he kai ingaro ate pakeha
ate maori, kamutu te kai ka piki matou ki runga ite
pa i Pipiriki he pa whawhai inga ra o mua ko Hoani
puihi te kai tohutohu inga mania menga pukepuke
menga roto, ite ahiahi ka kai ano kamutu te kai ka
hui mai nga morehu ki roto ite whare kote mahi ta-
mariki te ingoa ote Whare nei, katu kote Rangimai-
rehau mote mate ano nga kupu mete karanga i a
wiki raua kote tungaane moto raua taenga mai ki
enei marae mete ki atu kia Waata Hipango kua tae
mai nei koe. kua a hoki koe e mutu te hoki mai ki
konei, kamutu ana kupu katu ko Waata Muruahi
hokotahi tonu te rerenga onga kupu kamutu tana katu
ano ko raniera te whata e rua ana pao me ana kupu
kotohi tonu te ahua onga kupu katu ano ko hoa kam-
utu nga kupu a noa katu no matou ko hoani puihi
maha noahu nga rerenga kupu ana kamutu ia katu
ko Marenare ka mihi mai ano kia matou mote mate
anake ana kupu, katu koau ka mihi au kinga mate
katahi au ka ki atu katika nga karanga me taku whaka-
marama ano i runga i toku mohio tanga kia Hipango
me ona whakaaro i ki ai au ko taku tenei kua tae a
tinana mai nei. Kamutu au, katu ko Hipango ka
korero ia i ana korero mote mate mete ora ote maori
he tino roa ia e korero ana karatiti: ia katu ko wiki
Keepa mote mate ano aua kupu tuatahi katahi ka
korero mote mate ote moana o Horowhenua tera epa
enei ra e takoto mai nei kia kaua a mua upoko e moe
engari me kimi ite ora mote moana heoi katahi katu
ko Hema, kamea ki a riro tonu ma raua kote tunga-
ane e mahi tau a mate ara e whakamarama kamutu
nga kupu katu ano ko Waata Hipango kite korero ite
take e ora ai te moana, katahi ka mahia e Hipango
nga ture hei whakahaere ma Muaupoko pai ana te
takoto katu ko Te Raraku he tautoko tonu, a mo tona
kaha ki te whakahaere i nga tikanga mo te roto ka
whakamihi a Muaupoko ka pooti katoa ratou kia
Hipango, konga Iharaira i whakapai kia Waata
Hipango. I tu ano a Makere ki te mihi, a te Kiri,
ho nui nga mihi a Muaupoko ite 2 onga ra nei ka
roki atu a Wiki rana ko Hipango ki Wanganui.
Heoi nei nga kupu o konei,
Na to Pononga
EPARAIMA PAKI,
Raro Etita.
He Tautoko.
. Mo nga Mema.
PAREWANUI, Oketopa 30th 1899.
Kia W. W. Hipango, Etita.
Ehoa tena koe me to komiti whakahaere i to tatou
taonga ara i te taonga o to tatou papa o Taitoko kua
wehea atu nei ia tatou.
Ehoa utaina atu aku kupu ruarua nei hei pikau atu
ma te tamaiti na, ki nga marae o nga iwi ara mo nga
mema e whakahuatia net mo to Paremata, ara
Takarangi, Hipango, Te Aohau, Ngapaki, Ngarangi,
Kaihau, Te Kahu, Ropata te Ao, Te Heuheu. \_ Ehoa
ma tena koutou kua nama neihana nei koutou ia kou-
tou mo te Paremata, na e rite ana koutou ki nga hoi-
|
|
4 6 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
ho e purei nei. Na ka tukua atu e au toku ingoa kia
Hipango raua ko Takarangi, ko au me etahi atu kei
te tahi o enei. E Waata Hipango kua kite au i au
powhiri mo nga iwi kia pooti kia koe me au take hoki
i whakapuaki ai ki te iwi Whanganui koia taku titiro
ki au kupu au he tika hoki no aua kupu. He pao
"Takarangi Hipango kia ora kia ora te hunga tautoko
i nga kupu kei hinga e au. Koi ara hold taku e
whai nei, kia poto katoa ki te tautoko e au.
Na to korua karanga rua
TIAKI TE KAHU.
WAINUIARAPA, Noema 16th, 1899.
E kui e te Tiupiri.
Kua kite ahau i te panui a Waata Hipango e kau-
hau nei i nga tika metehe e whakaatu nei i ona ma-
hara mo era tuunga o karangatia nei he mema,
whakarongo ra e nga iwi nga tamariki i kawea e o
ratau nei matua ki te whare wananga, te pai o te
tangi o te reo, ano ko nga kokako tokohi wera a hine-
teomoa e tangi ana ite ata hapara, me (e Pipiwharau-
roa e tangi ana i te poutu marotanga o te ra e kara-
nga nei kuikui kumea te paenga, o nga iwi o te hau
auru to tatau reo awhinatia, tau tokona manaakitia,
kua kite tatou i te tuhi tangata e korero ana kei roto
i nga hua ka mohiotia ai te rakau, kua kite koutou
inga hua kua mahiti e Waata ki te Tai Hauauru he
matau hoki a Waata kite reo pakeha ki to tuhituhi
pakeha ki te titiro pukapuka pakeha, o nga ture hoki
kua oti te whakakawenata mete mohio ano kite whaka
marama inga tikanga maori, aha koa e Hipango me-
nga iwi o te Tai Hauauru kei te nei taha ahau e mihi
atu nei, ara matau ko oku hoa e aroha aua ki nga
mahia Hipango, no te Tai Rawhiti nei matau ka mi-
hi noa atu nei ki te marama o te tangi o te reo mehe-
mea ea hei ana nga tangata o tenei pito ki te pooti
ia Hipango, enga iwi o te Tai Hauauru ta koutou
mokai whitiki tia aha koa kei tawhiti toku tinana
kei kona toku wairua e mohi o ana ahau kia Waata
he tangata kaha ki te tautohe heoi nei aku kupu
mihi ma te Atua o nga poropiti tapu, a Hipango e
tiaki e manaaki e whakakaha, i runga i te ingoa o
Ihu Karaiti, Amene.
Na ta koutou pononga iti rawa i roto i te ariki.
NA TE APEPA MAKI,
Etita o Te Tiupiri o Te Aute,
Heretaunga.
He mema.
\_\_\_\_———
Tenei ahau a Waata Wiremu Hipango
ka whakaae i runga i te tono a toku iwi a
Whanganui kia karangatia ahau hei
mema mo te Paremata o te Koroni mo
te Tai-Hauauru.
Tenei ahau a Te Heuheu Tukino ka
whakaae i runga i te tono a Ngatituwhare-
toa kia tu ahau hei mema mo te Paremata
o te Koroni mo te Tai Hauauru.
Whakahe mo nga Mema,
Kia te Etita o te Tiupiri.
Ehoa tena koe tukua atu nga kupu e whai ake nei,
hei titiro iho manga hoa e noho ana i tena wahi i
tena wahi oto tatou motu. Tenei matou kua ata
whiriwhiri kua ata whakaaro kinga putake anga ta-
ngata e tohe nei kia pootitia ratou hei mema mo te
Tai Hauauru ki te Paremata ete Koroni. A kitea iho
e matou pai atu kia hapainga e nga iwi enga hapu e
nga rangatira, wahine tane, ko Eruera whakaahu te
kahu hei mema mo te Tai Hauauru, kati tenei ano
nga whakamarama a taua tamaiti ite kiko koretanga
onga putake a Waata Hipango a Takarangi a Te Ao-
hau, kua oti nei te panui ki roto ite Tiupiri ote 14th
o Hepetema i mahue ake noi, 1. emea ana te kupu
a Waata Hipango he kanohi ano ia kite taha pakeha,
me penei atu ae engari kaore hoki nga kanohi io
matou ngakau i kite ite maramatanga he aha nga
kupa nei, Taitara, Apira, otiia na Eruera i whaka-
marama kia matou i mohio ai matou he ahuatanga
note take ote tangata kite whenua te kupu nei Tai-
tara, ko te kapu nei Apira he ahuatanga tono tuarua
no te mahi tuarua i tetahi ture tikanga ranei, ko te
kupu hoki a Waata, i mea ko tetahi o aua tino tako
ko te reti whenua. Ehara te paamu he mea te ra e
maranga mai ai nga ngarara kino. Na e tino wha-
kahe ana a Eruera mo tenei putake a Waata, notemea
kaite mohiotia kotahi tonu te tino take ote reti me to
mahi paamu ko moni anake, kati ko te nui ake ote
moni to mea nui e whaia aua e tenei whakatupura-
nga etc ao hoki, ma te moni hoki ka rite ai nga hia-
hia ote tangata ite ao, koi ara tenei me korero ake ta
|
|
5 7 |
▲back to top |
Whanganui Waata Eruera E. Ngahina e Ngawini e Ta- huata Te Hauatawa, E Te ngaruru e Tutange e Nga- rangi katitia e Kerei Kaihau e Nganeko, E Tomo tukua mai o koutou pooti, he aha koa kai roto etahi o koutou ite tikanga a tohu, engari ko te kupu ao tatou tupuna kia ma nga aho a te tangata, ko te aho pou- pou kote aho korewa, na e ngatitama e ngatihauiti
|
|
6 8 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
e ngatipikiahu, e ngatiwaewae, e Ngatimaniapoto e
ngati pare waha waha, e kauhata, e rangitane, e
ngatituranga e ngati wehiwehi, e ngatiraukawa,
ngatitoa, e te atiawa tukua mai o koutou pooti kia.
Eruera.
NA TETOKO TAHUNIAURANGI,
MA TE WlNIATAPUTAKI,
Kauangaroa.
He Whakamarama,
E tika ana te etita kia whai kupu ake
mo nga pepeha a nga kaumatua kua tu-
kua mai nei kia panuitia ete Tiupiri e
koro ma tena korua me ena putea whakairoi
whakakorokoroa mai nei i tenei ra, mehe-
mea pea na te mangai ake ota korua tamaiti
o tekahu tera pea ka maramatia ngawha-
kahekehekenga mahara o tenei ra ki runga
ake ki ona whakaaro te korenga o
ena, hurirapa ana hei ngau tuara, kaore
nei i tika ma korua E whakamangai
nga whakahe mo nga kupu e wha-
kahe neikorua. E tirohia iho nei no
Ehau nga ringaringa ko te reo ia no
Hakopa. E aku papa ata whakarongo
mai kaua hei pouri kia marama, te whaka-
rongo mai, kaore i taea e korua te hapa
hapai te karihi o te kupenga kei nga taura
ano o korua ringaringa e pupuri ana, wha-
kamate kau atu ki te toimaha ote kupenga.
Me hangai atu te whakautu mo te taha
ki au. E koro ma kei te kii ranei au kia
kotahi he ture mo te maori me te pakeha,
a kia whakapakeha tia taua te maori; koi
ana te he o korua, no te wa i hiahia ai ko-
rua ki te tuku whakaaro ki roto ki nga
Nupepa, ka tahi hoki korua ka tango pepa;
na ka pahuhu ia korua te maha o nga ku-
pu e whakahetia na e korua, ata hoki iho
ano ka ata titiro ki te Tiupiri nama 63
wharangi 12, 13, 14, 15, 16 kei kona katoa
te putea whakairo nei, to kimi e ropu na,
me to whakaaro tuturu e takoto na i roto
i tou ngakau koia tena whawhatia ka ata
matakitaki, hei kona korua marama ai na
korua aua tikanga, me to korua taina tua-
kana me Taitoko, no te tau 1880 na
Winiata Te Puhaki, no te tau 1881 ko Te
Ikaroa na Aperahama Tahunuiarangi, ka
tomokia e Taitoko raua ko Te Puhaki, ka
oti ena kupu e iri na, ka hoki ake ano o
korua kanohi ka titiro mehemea kei te ta-
huhu ano e iri ana o te Ikaroa. Ka pai
Ne ka riro ma ta korua tamaiti e hura atu
kia korua. Kaore ano au i tapepa atu ki
waho atu io korua aroaro, me tetahi o
koutou kua ngaro atu nei, kei te tu tonu
ahau i o koutou aroaro. Taku mo te reti
i runga i toku ngakau tuturu, koia net he
huarahi pai, hei whakahe i te mahi a te
Karauna e raupatu nei i nga iwi i roto i
te rohe potae; haunga hoki koutou. Na
mo te mahi paamu, kaore au i te whakahe
mo tena huarahi, ko te rapu atu tena i te
ora raua ko te mate, na reira ma te mana-
wanui anake tena huarahi. Mo te kupu
ka ara mai nga nga rara, ae titiro atu ki
te ahua ote paanga o te tangata ki te
whenua ko etahi e ao, 10, 5 nga paanga
ki te whenua, ko nga hea e mau ana ki te
tangata, 1, 2, 3, 4, 5, me te
nui atu.
Koia nei te ahua o nga paanga mo te
tangata ia whenua ia whenua. Kaati
mehemea e rua tekau nga whenua i pa ai
te tangata, ka taea ranei e ia aua paanga
ona te mahi paamu ?
|
|
7 9 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
E kore, he kupu tuturu tena.
Koia i tika ai kotahi mo te paamu tekau
maiwa mo te riihi, hei whakapiki ano mo
te mahi paamu ka mau tena hei ora
tuturu mo te tangata. Mehemea i ki
taku taina a Te Kahu, i roto i ana take, ka
taea e ia te whakarapopoto he ture hei
whakakotahitanga i nga paanga o te
tangata e rua tekau nei, katahi au ka mohio he
korero tana, mo te mahi paamu, i akuakuna mai nei,
kowai kei te kuare ki tena huarahi, kaati kua kite au
i te tahi tamaiti no Ngatiapa, hei tamaiti maku ko
Wiremu Ratana, kua mahi paama, kua tu tona tei-
hana ko Ratana te ingoa, me tona poutapeta, kua pa-
nuitia nei ki nga pepa maori pakeha hoki.
Engari tena ano te ture e huaina ano he Ture
whakawhiti hei whakarapopototanga i nga paanga o
te tangata kia kotahi; maku e ki atu kaore e taea i
te mea he moni te huarahi.
Mehemea i ki taku taina a Te Kaha ka taea e ia te
hanga be ture me riro ko nga whenua o te Karauna
hei whakatoputanga i nga paanga e rua tekau nei o te
tangata, ka kii atu au Taikiu, ara hei ahuatanga mo
te Ture whakawhiti.
E koro ma he aha te he o nga reti i roto i te rohe
potae nei o te Ruanui, o Murimotu, rae Rangipo, me
era atu whenua e riihi ana. He aha te mate o te
reti, na taua ano na te maori ano i hoko aua riihi ka-
ore nei i whakaaro iho kua rite aua riihi ki te puna
wai e toto ana, hoko atu ano.
Koia ta korua tamaiti e pakanga nei kia mate te
hoko, kia mau te tangata ki nga mea e rua e korero
mai na korua, ki te mahi paamu me te reti.
Mo te kupu e ki nei a Te Kahu -me tono ki te
Kawana me tona Kaunihera te hiahia ote tangata
ki te reti,
E koro ma kote whea hoki te mea e tonoa nei
kia rite ai te whakaaro mo katoa. Kaore au i te
korero mo nga rori katoa, engari e korero ana au mo
te rori o te awa o Whanganui, kaore nei te whaka-
ao o te kahu i te awhina mai mo tenei take.
Mo nga moni e £7, 000 i whakaritea nei e te Kuini
ma nga maori, kaore taku ngakau i te wareware mo
tena take kua oti i au tena take ki rito i ta Tiupiri
mo runga i te panui a te pirimia mo nga tohunga
maori, na reira ka ara takina e au toku whakaaro mo
taua moni.
Mo te raupatu o te taihauauru me era atu whenua
e tino mara ma ana taku whakaatu mo tena take, ka-
ore aku kupu whakawai kia riro mai ai he patene ia
hau, ara he tangata.
. Mo te tiriti o Waitangi, e kiia mai nei kei te toitu
nga mahara o Ingarangi me nga iwi i raro i tona haki.
He tika kei te noho toitu engari ko nga kupu kihei i
rite mo te taha ki te iwi maori, ina tatou e pakanga
nei i te tau i te tau.
Mo nga kura e kiia mai nei kua oti ano i te kawa-
natanga ana ture.
He tika ata titiro atu hoki ki nga ture, erua ma-
ero te mutunga ote kaha o te ture, pena me nga ture
taone kura, ka titiro ki te ahua o nga kainga maori,
kei te rima kei te tekau marima maero te matara
tanga o nga kainga i te whare kura, e kore ai e ahei
nga ture taone te hari atu ki nga kainga maori, i ru-
nga i tenei ahua i runga ake nei, na reira taku hiahia
kia puputu nga kura ki te kore e ea me hanga he
ture motuhake mo nga kura maori, kia kore ai e
taea e nga matua te tango pokanoa i tona tamaiti
kei pera me nga kura kua mutu ake nei.
Ko te tino hiahia nui ko te whakakaha hei pai-
nga ano mo a tatou tamariki.
E koro ma kaore au i te korero kooti whenua maori,
i rito i aku take, engari tirohia e korua aku whakaaro
i roto i te Tiupiri mo tena take, e hara hoki au i te
tangata tango waiu o roto i nga mahi kooti whenua
maori.
Ko te whea te iwi e hiahiatia nei e koe hei whaka-
haere matau, ina hoki nga koroheke nga kuia, me nga ta-
mariki rorirori kua pangaia nei e koe ki te ringaringa
o te tangata ke ma ana e whakahaere. E koro
ma e, e, e, ka he tenei, kua rua rangatira, kua
ngaro hoki te iwi hei pooti.
Kaati era kupu, tenei ano etahi kupu ruarua hei
whiu atu ano maku kia korua. I tu te hui a Eruera
te kahu ki kauangaroa i te 12 Oketopa nei. I tu a
te kahu i muri o toku haere nga mai i ki a ia ka tuku
ia ki raro, a tono aua te taha kia Te Aohau, kia tukua
atu tona pooti ki a Te Aohau, kaore i utua, ko te
taha ki au kaore i hamumu.
Na e koro ma kaua ra hei reo tutua, engari reo
rangatira, he rangatira nei hoki korua.
Kaati iho na ta korua tamaiti pono.
WAATA W. HIPANGO.
Whakaatu,
Ko W. W Hipango.
Kua riro kei roto ote awa o Whanganui tae atu ki
taumarunui me ona rohe ki te korero inga ritenga i
tonoa ai ia e tona iwi kia tu hei mema mote Pare-
meta ote koroanu e 3 pea wiki engaro atu ana ka ho-
ki mai. Ko H. Pakehika kei te tiaki i nga arahi ote
hari ote Tiupiri
|
|
8 10 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
He Panuitanga.
E whakaatu tena kata te hui ki Putiki wharanui i
te 22 o Noema nei kua karanga tia atu o tatou tanga-
ta kua whaka ingoa nei i a ratou hei mema me o ra-
tou kai tau toko, kia tae mai ki taua hui haere mai.
WERAROA KINGI,
HORI KIREI PAIPAI,
NEPIA TAURA,
ERUETI TARANA,
Mete Komiti.
Piritani me Taranawaara.
———————————————
Tehinga o te Ingarihi ki Reirimete.
1, 500 i riro herehere, he nui te
hinganga.
No Tianara Waiti taua he.
Ko te rongo i tae mai he nui te hingan-
ga i te Ingarihi. He kokiritanga no ia
ropu no ia ropu hoia o te Ingarihi ki te
whakaaeke i te Poa. I tika ano te kokiri,
a nga matua, no te kokiri nui a nga matua
o waenganui, katahi ka mahue nga ropu e
rua, ka tauporina nei e te Poa ka mau; e
rua tekau marua nga apiha, 1, 500 nga hoia.
Kua riro mai ano i Ingarangi e hoia hei
riiwhi ano mo nga hoia i mau nei.
Kei te aki tonu te Poa ki Reirimete (he
taone no te Ingarihi kei waho noa mai o
te whenua o te Poa) kei te hanga parepare
mo ratau. I te ata tu katahi ka riringi
te mata punui a te Poa ki taua taone. Ka
mahi atu hoki nga pumui a te Ingarihi ki
te Poa, he pu, he pu, wahangu ana nga
mangai o nga punui a te Poa.
Kua katia e nga Poa nga wai e rere ana
ki Rerimete, otira he nui nga puna wai kei
tana taone.
Kotahi mano miuru o te Ingarihi kua
riro ia te Poa, mo te maha atu onga kara-
rehe.
Ho nui ano te whawhai i te 31 Akuhata
nei, e waru tekau ki te rau o te taha Inga-
rihi i mate, kote Poa he nui atute mate-
nga.
OKETOPA. 27.
• Eono, mano Poa kei te noho i runga i
te matau kaha, o te huanui e haere ai o.
Ite mea ano ka noho, puku nga pa nui i
te Ingarihi, katahi ano ka kokiritia, taea
rawatia a runga i te hiwi te tura nga o te
hoa riri e ono tekau mawha i mate. Na
nga turapa i whakaekea muri o te Poa,
engari na nga tohunga pupuhi o te, Poa i
arai taua whakaeke na nga raiwhara tenei
mahi nui, otira i tino kitea hoki te taunga-
tanga o nga hoia o te koroni ki te pupuhi,
imuri katahi ka hui te Ingarihi me te kor-
oni katahi ka whakaekea te hoa riri.
Whati atu ana ki to ratou nuinga, i
Matawanakupo, mau tonu nga punui, a
te Ingarihi, a horo noa te pa. Ka riro na
nga turupa i nga koikoi i whai haere, a he
nui te hinganga.
Kua tae ano he ropu hoia me nga pu
repo hei tiaki i Reirimete.
Ite taenga, o te rongo "ki te whare Pare
mata i Ranana kua mate a Tianara Hai
mona unu katoa nga mema i o ratou potae,
he mihi na ratou mo taua tangata
Ite Turei ka utaina e 500 hoia Ingarihi
ki runga ki te Tereina whawhai ka rere
mai i ki miri, ka riri raua ko te Poa, he
maha o te Poa i hinga, no te" Ingarihi i,
mate e 3, i tu kaiakiri 21 Ko te korero a te
Poa, i te whakaekenga nei a. te Kotarani
ia ratou i runga i te hiwi, e kii ana i mate
nui ratou i taua iwi, me ta ratou, korero
hoki he hoia popoto nga kakahu, he wa-
hine te tahu, he tane tetahi taha.
OKETOPA 28
I te matenga o Tiamara Haimona, tuku
atu ana te tino tiamara o nga hoia, o te
Poa i tona aumihi ki te Pouauru a Hai-
mona.
|
|
9 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
E wha nga tino haora e whawhai ana, e
whitu maero i. ko mai o Kimiri. Kotahi
mano Poa i tukua mai hei patoitoi i te
Ingarihi kia riro ma a ratou tainamaiti e
patu.
Pupuhi tonu nga punui, mea ano ka
noho puku nga pu a te Poa, ka tahi ka
whakaekea, na te mata tonu o te Peneti
i hapai, ka horotera.
He Rere Rangi.
Kua riro inaianei ma te Puruunu e ti-
tiro iho i te rangi te haere a te Poa he pe-
nei te mea na ana i titiro haere i Reiri-
mete. Te kitenga o te Kapa (maori)
wehi ana tuturi ana nga turi, karakia ana
ki taua Puruunu i ki he atua.
Ko te tahi mataa hou na te Ingarihi, ki
te pakaru taua mataa he nui atu te kaha i
nga kaha o nga mata penei.
Ko Kapene Waari oare kia Te Kawana
kua riro ki Taranawaara, ka uru ano ia ki
tona ropu hoia o Ingarangi Roera Atiriri.
20 Noema.
Kua tae mai te kupu kote take ote mate ote Inga-
rihi i hinga nei te 1500 i Pau i a ratou paura heoi e
taea hoki e ratou te aha i te nui hoki ote iwi nei ote
Poa 18000, kite 1500 ote Ingarihi kaore e tino kore-
ro o muri atu ote 9 onga ra nei. Heoi ano te mahi
ate Ingarihi enoho i roto itona, pa i rerimete kaore
hoki eputanga korero mai kua tapahia nga waea ete
Poa.
9th onga ra nei te tahi whawhai nui e whaka eke-
nga na te Poa ite Ingarihi ki kereneko, e 6 Haora
mete Haawhe e whawhai ana konga Poa i runga i
to maunga kotapara te ingoa, ara. he pa, note Poa i
waenga nui o nga haora e ono nei ka tae mai te kupu
ate Poa ki nga Ingarihi kia whakata taraua whawhai
mo etahi haora ka utua ete Ingarihi o pai aua e nga-
ri kaua enuku atu koe i to waahi enoho maina koe
whakahaeana te tahi tetahi, noho mai te tahi noho
atu tetahi. Karoa e whakataaua ka tohi kaputa te
mahara i roto ite Ingarihi e whakaaro ano kei roto i
to iwi enoho maira, ka tehi te tahi o te Ingarihi, ka
whakamanu ia ia katehi karere whakarunga mea ano
ka eke ki runga ake o te pa, ote iwi enoho maira ti-
tiro rawa iho e haere ana nga matua ate iwi ra ate
Poa hoki tonu mai te tangata e whakamanu ra ia ia
ara ite taonga ra ote iwi nei ote pakeha e kia nei e.
Purimu, tae mai ki te nuinga ko Rere Rawa ake e he
tinihanga te mahi ate iwi ra. Pera ano me ta ratou
mahi i tinihanga nei ia tatou i te whawha i ki kere-
niko, kua mahue ake nei i Hiwira nei taratou haki ma,
katehi kaputa te whakataka riri i te Ingarihi ka tehi
nei ka tino whakaekea ete Ingarihi kote waha ote pu
kote waha ote tangata koto Haruru ote tapuae o nga
mano, tau Poki ana te Pa, hinga iho te iwi haua rea
nei 1000 mate rawa 2000 i riro parau mai.
11th: O ngara noi koi to maringi tonu te heke o-
nga ingarihi ki taranawaara, 1100 eke ana ite ra
ite ra.
Kua tino whakaaro nga Ingarihi kia whakaekea e
ana ope te tino taone o nga Poa, ara a Pitoria.
Kote mahi anga tereina ote Poa e hari tangata
mato tonu ki tora tou tino taone ki Pitooria i. tera,
i tera,
Kei taua taone to ratou tino rangatira a kuruka, e
kai ana i tana Paipa me tana ki penei e taea hoki te
aha kei te ringaringa tonu ote Atua tenei mahi.
Kua tae mai te rongo e tata ana te whawhai ote
ruhia raua kotipene ara kote iwi iwinui nei i taraua
whawhai ko te taina maua i nga tau e wha kahori
ake nei.
Tenei kua oti ite iwi nei i te Ingarihi te tahi pu,
tino kaha atahua hoki te kaha ote rere ote mata, ina
pu hia atu i towa, i te taone o Ingarangi e hangai atu
ana ki kareti taone ote wiwi te Pamamao 21 maero
he puhou enei na te Ingarihi ko aua pu 450 ko 150
kua oti ina ia nei ko te utu mo aua pu katoa
£4, 500, 000 kote whanui o te ngutu ote pu kotahi 12
inihi kote rauna tanga 36 inihi kote ingoa o aua pu,
e tiira waeakanana.
12th: Kua whawhai ano te Ingarihi mete Poa ki
Mawhikiingi 64 ote Poa i mate toko iti rawa nga
Ingarihi i mate.
12: Ano kapuhia ano a Rerimete enga punui a te
Poa ara ki nga mata whakapapa noi 670 aua mata i
puhia ki roto ite taone kotahi ano te tangata i mate e
mangumangu.
12 th: Tenei tetehi matauranga hou kua kite a enga
tangata matau o Ingarangi ara he waea engari kotaua
matau ranga nei kaore e waea hei kawe i te korero o
haere ana i runga i te ha ote moana me te takiwa.
Penei mete uwira noi te ahua o roro aua ite takiwa ka
mohio tia mai nga korero i te tahi waahi i te tihi waahi
aha, koa rau maero to mamao katao te korero e kore e
penei mo enei waea hari korero noi ki te motu e kore
e puta to korero kote noi waea hou kaore e a wanga-
wanga mote hoa riri kei tapahia eta ta ana te tae te tao-
nga hou net ki tarana waara, ki te whenua ra e wha-
whai inainei.
Ko mekenekehei minita o nga whenua i haere nei ki
ingarangi i runga itona ahua mato, tenai ano kua tae
mai ite 14 Noema noi e kia ana kua pai tona mate i
tapahia enga takuta o Ingarangi.
|
|
10 12 |
▲back to top |
|
|
11 13 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
ia me noho tonu nga mema. Heoi te mema e tu ana
ki te karo haere i roto i nga ture pakeha ko Hone
Heke, na te aha na tona mohio ki te reo pakeha, ka-
ua hei penei ko nga kai whakamaori kei te utua, na
reira ko nga kai whakamaori tonu hei whakamaori.
Kaati ki taku mohio rae tahuri nga mema nei ki
te whakahuihui ia ratou kia tokowha nga kai tautoko
mo te mema kotahi. Ka rite ko ratou tonu te komiti
hei uiui i o ratou mohiotanga, ko te mea i kitea e taua
komiti te mohio, ko tera tonu hei tautoko hei pooti.
Na to koutou hoa
RERE NEKITINI.
Tupapaku.
WAINUIARAPA, Noema 5th, 1899.
Kua mate a te kahakaha ara ai kaore te whare
pouri he wahine rangatira no nga. whakapapa ote
motu nei ara iheke iho ia mahinarangi nananei ko rau-
kawa naana nei ko rereahu naana ko te kawa kaati
tena waahi
Ko Puharangi
Homairangi
Taunga
Tuamatua
Houmaitawhiti
Tamatekapua
Houmatamomoe
Tawakemoetahanga
Uenuku mai Rarotonga
Rangitihi
Kawatapuarangi
Pikiao
Hekemaru
Mahuta,
Uerata
Tapaue
Kati tena waahi mo te taha
Kia Kahungunu
Ko Kahukuranui
Rakahikuroa
Hine Raraku
Rangimatakoha
Rakaimaori
Kahukuramango
Humane
Tataiaho
Tu Wairau
Rakapa
Hikawera
Tewhatuiapiti
Te Wawahanga Oterangi.
Rangikawhiua
Te Mona Wakawa
Te Rangikoi Anake
He wahine tino rangatira tenei, he wahine mana-
aki tangata he wairua ngohengohe he Wairua ma-
haki, no ngai Te rangi koi anake i mate ki te hauke
Heretaunga henui to tangi i tangi hia ai tenei wahine
nui atu te pouri me te aroha e kore pea ona hikoi
tanga e mau i ona uri i muri iaia, whakarongo mai e
nga whanaunga o te tai whakararo ara e Waikato,
tangi mai i kona mihi mai i kona mihi mai.
Heoi hei konara koutou
NA TE AREPA MAKI,
Etita o te Tiupiri,
Te Aute.
Na Te Tiupiri Ake,
——————————————
E HENI H. TAWAKE: —E tika ana to whakaatu
mai i to kore o ho pepa e haere tika atu, engari ia
o he Poutapeta kei whakaaturia mai i te wa tuatahi ko
na inaianei ko Rawene Hokianga, heoi ka mau ki tenei '
ingoa. Kua tukua to panui.
—————o—————
E TAARE METE: —E tika ana to pouri mo to pa-
nui whakaatu mo te Kawanga i to whare, kaore nei i
panuitia e to manu; kaati kua whakamaramatia atu
e Hori Pukehika kia koe,
\_\_\_\_\_————
E RANGITAURU ORANGIMEA: —Kua oti to kupu te
whakarite, kua tukua atu nga pepa mo koutou.
\_\_\_\_\_—————
K TIOIRANGI: —E tumanako tonu ana kia tao atu
to manu, kaati kua panuitia nga. rarurarunga, a ma.
koutou e whakatika.
E NIKOKIMA POUTOTARA: —Kua tae atu na te
whakaatu a II. Pukehika whakamarama i aua raru-
raru i to tatou pepa. Tora pea i mau tonu te tuku-
tuku ki Taupo ia koe i reira.
—————————
Ehoa o Sidney Hoekau o Paihaka o tika ana to
whakaatu mai, kua whakaaturia atu nei nga raruraru
i pa i runga i te mahi a nga kai tuhituhi.
E taku tamaiti e Huirua kua tae mai to reta, kua
utua atu na e to matua e Hori Pukehika te whaka-
maramatanga kaati kia tino marama koe, ko te taonga.
nei i te wa tuatahi i kaihoratia ai o au, ma nga iwi
katoa o to motu, ara te muna o Tohu raua ko To
Whiti to Kingitanga maori To Ringatu, te Kotahi-
tanga, i oti katoa i au tena huarahi, he kai mahi kau
|
|
12 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
au i runga i nga mahara a to tupuna a Taitoko, ko te
mea wairua tenei i mahue ake ia ia hei honohono i
nga pitopito mahara a nga iwi. i muri ona kei mahara
mai koe me te iwi, me Taranaki maunga he taonga
na tenei matawaka ou, kaore engari na to iti raua ko
te rahi, kua oti ano enei tuke te whakamarama i roto
i nga Tiupiri,
————o————
£ taku Honore Reiri e Mere Whariki K. Taha e
tika ana to whakaatu mai, kotahi ano to reta ote 21
Akuhata ka kitea, na reira te panui kua panuitia ra
he nui te raruraru. Na reira e Mere he nui rawa
tenei pouri i au mo to koutou taonga i te mahi he o te
kai tuhituhi tuatahi, kaati kua mutu ia. Na enei
ra he mahinga nui ki te whakatika haere, heoi ki
taku mohio ka tika haere inaianei Ko nga heanga o
muri ma koutou tena e whakatika mai.
TE IWI WHANGANUI: —Tenei kua tuhera ano te
whare o to koutou hoa o Meld Hokena kei te whare
Teera o Paane tuatahi, ka hoko iu i te wuru, me ora
atu taonga. Haere mai te iwi, nga tane nga wahine
nga tamariki.
—————o————
E MOHI WIKITAHI: tenei to reta i tukua mai noi
hei panui, otira ki taku mahara e kore e pai kia pa-
nuitia, engari te mea pai me tuku ma to Komiti
maori e whakahaere hei kona tika ai kia panuitia,
e kore e pai ma to pepa e hapai tena raruraru nui
notemea e toru nga take kei roto.
E kore e tau te he ki te Etita, mo nga whakaaro, a
nga rangatira e tukua mai ana ia ratou reta kia panui
tia.
Whakautu,
Kite Etita o te Tiupiri.
Ehoa tena koe. Te kai whakaatu inga matau-
ranga menga mohiotanga ote ao. Menga pai, me-
nga kino e hipoki nei i runga ia Aotearoa, mete Wai-
pounamu kia ora tonu koe, ko te ariki hei okioki atu
monga whakaaro i roto, i te nei ao raruraru.
Kahoro ia aku tino mea i tuhi atu ai ahau kia koe
ete Tiupiri heoi ano he kitenga iho i te panui a to
taua hoa o Kaikohe i te nama 56, whr. 11. Eld ana
tirohia atu i tetahi taha ote Paipera puta noa i tetahi
taha, e kore rawa e kitea te iriiringa ki roto i te
whare: engari kei te awa anake. Na ehoa he mea
whakama rawa tenei; ki au kia tuku panui nga ta-
ngata kuare ki te Paipera kia waiho hei katanga
manga tangata mohio ma konei ka kitea kahore ano
te nei tangata i titiro noa ki te paipera mai ano o
tona mohiotanga ki te tiro reta tae noa mai ki te wa
o tana panui: mo konei pea, te ahua ote kupu ate
poropiti a Ihaia.
" Kua oti te whakamoe nga kanohi kei kite nga
kanohi kei rongo nga Taringa a Katahuri ano ka
whakaorangia e ahau. " Notemea kua pakeke te
ngakau ki runga i nga whakaako ranga pohehe: ko
ia i matapo ai nga kanohi ote ngakau ki te titiro inga.
tikanga ote Paipera. Ina hoki ko etahi onga tangata
e korerotia mai ana ete Paipera me te mea Iriiria
tonutia ki rowhare: inahoki a Haora wh.. 9, 17, 18.
A koroni ia menga tangata katoa otona whare, wh,
s, 25, 29, 47, 48. Mete rangatira ote wharo here-
hore i te haronika menga tangata katoa o tona whare
wh xvi. 32, 33, ho tino marama tenei kei roto i to
wharo kaore he wahi ote paipera e ki ana i puta ki
waho a haere ana ki te awanui Iriiri ai ko ia ahau ka
mea kia koe waiho mai i runga i tenei he okiokinga-
mahara, Kaua e waiho i ranga i te Rumaki o
kore e tatu ou mahara ki te whai koe kia tika tau i
roto i te paipera e kore e kitea e koe e ngari kakitea
koe he hoa whawhai kite paipera kite Atua. Note
mea e whakaputa ke ana inga tikanga ote Karaipi-
ture whkk. xxii, 18 19. Nou ano note maori te reo
i taia ai te paipera. Nou ake me taua kupu e kiia
nei enga rongopai. " Na tika tonu ake ia ite wai ko-
te rangi kua tuhera kia ia wh. iii, 16. Ekiana tetahi
onga rongopai " ia ia ehaere oke ana, i te wai wk. 1,
10. Eki ana katahi rongopai" Akapoto te iwi te
Iriiri, ia Ihu ano hoki kua Iriiria rk. 8, 21. I roto i
enei ahua Iriiringa o Ihu, kihai rawa tetahi i whaka-
'marama i ki, i puea ake a Ihu; ekiana i tika tonu
ake i te wai maku e whakamarama kia koe ma
ruka. Na ko te Iriiri rumaki. Kahore he wahi mo-
na i roto i enei rarangi, inga wahi katoa ote paipera
ka tika mo te Iriiri to korero heoi kei pouri to nga-
kau. Engari waiho mai i au te pouri ina hold te
panui a tenei o taua a maki i te nama 59, whr 15, ko
taku whakautu ano te nei mo to panui, mo to kupu
whakarite ae. Ki te horoia to hate kia ma, kakahu
ai koe, erua e toru ranei ngara. Kaa kite koe kua
ki ite kutu ma tena koe e mohio ai kua paru
ano taku hate. Waihoki he pena ano to ahua i
rumakina koe ki te wai, me to mohio ano kua ma
|
|
13 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
to tinana ehia ake ra kua riro koe kua kanga ki ou
hoa na kua kii to ngakau i te kutu ote hara: ki ana
to panui e he ana tei ruri ki te rae, a ki te hoki mai
ate karaiti kamauria kote mahunga anake ki tera ngi
ka mahue te tinana katoa: kahore ia nei koe e kite ki
tate Karaipiture ekiana kote upoko te maua te kororia
me te ahua ote Atua. (( 1. Kor. 11. 3. —7.,, Eki-
ana te poropiti " I runga i oratau mahunga kote har-
inga e kore emutu ka whiwhi ratou ki te koa ki te
hari a rere ana te pouri me te aue. " Th. 85. 10. &
51. 11. " Tera pea koe he tangata whai kau whai
hoiho: maku e ui itahuna katoatia ranei e koe te kiri
o to hoiho, o to kau, hei parani mau hei mea erite ai
hoki ki tou tinana i maku katoa i te wai ? Ki te
peneitia e koe to hoiho to kau: ehoa ka mate koe i
to ture. Tena ko te paratu ote hoiho kau etoru ano
inihi te roa onga waewae he wahi ite te wahi i mau
aite parani, e kore ekiia te wahi kore parani na te-
tahi tangata ke, engari nau ano to hoiho to kau.
Waihoki he pena ano ta matau hiri ahakoa ko ta
rae i paranitia ki te maturu wai mete tohu ote ripeko
e kore te tinana katoa e kia ehara ia te karaiti, en-
gari nana katoa mai te upoko taenoa ki raro kinga
waewae. Note mea ko te. iriringa he rironga tena no
te tangata hei wahi note karaiti. Hei tamaiti mate
Atua hei kai noho i te rangatiratanga ote Rangi. Ko
te hiirita nga tenei ki roto kia te Karaiti, Eph. 4. 30.
Tetahi tikanga ote hiiri he taimaha mo te kainga
kua whakaritea mai mo te hunga kua ote te iriiri.
Tetahi tikanga he parani: kua paranitia te tangata i
tona iriiringa. Ki te ingoa ote matua te tama me te
Wairua Tapu: i parani tia ai te kuao a te hoiho i te
itinga mo te noho rawa ake i te parae e koae e riro i
te whanako note mea he paratu ko ia hoki te ahua o
te iriiringa mo te haere rawa mai a Hatana e mau ana
ko tate karaiti parani i runga ki te parani ano a ha
taua i tana ki runga ake katika mona te kapura ote
reinga: kota te wai i maturutia ai ki te rae he hiiri-
tanga i ana pononga. Whkk. 7. 3.
Kote maaka tanga, tenei ia tatou e mau nei i o ta-
tou rae ara taua maaka ko te ingoa ote matua, wekk.
14. 1. Ko ia te tikanga o ta matou iriiai he mea i
tangohia mat i roto i te paipera i ta te karaiti hold i
tohutohu mai ai tena ko te rumaki. Kahore ona wahi
ona taunga i roto i te paipera: kia penei te rarangi
one whakatakoto i te tauira katika kia waiho hei ta-
putapu tena ki te parori te tauira tera ekiia he taonga
kaore tona mutunga he panga atu ki tahataha kati e
tino mohio ana ahau tera ano korua e ki. Ehoa
etika ana nga korere a te koroke nei kaati e mea ana
ahau kia kaua e waiho ia korua anake engari kia kite
era atu ano hold e noho ana i roto i te maramatanga
ote rongopai ote karaiti.
Heoi ano na to pononga iti.
NA T. W, TOHERIRI
Hepetema 20. 1899,
PIPIRIKI, Hepetema 25th, 1899.
Kite Etita o te Tiupiri.
Ehoa nga ora me nga kaha katoa kia koe me to
komiti ehoa ma tenei taaku Honae Hokeke he mea
kohikohi naaku no waenga i nga kotai i nga Pare-
parenga o te ngutu awa o kawaora.
Utaina atu e koe ki runga ki te waka o to tatou
kuia kia te Tiupiri mana e hari atu ki runga ki te
marae i noho ai a Paraire Tomoana, koi ana te ta-
ngata nana i tatari mai a matou kupu ko oku hoa.
Ara ko maremare me Urikore kotahi nei ano te
ahuatanga o a matou kupu mo nga Tohunga Maori.
Kaati ko te waahi kia au hei whakahoki atu maaku
ko te waahi ia ki oku hoa kei a raua ano te
whakaaro.
Ehoa e Paraire. I kite au i te puke nama 14
wharangi i o tenei tau i nga kupu o roto e penei ana
i puta koe i nga muinga matauranga i tenei mea i te
kura kareti o Te Aute.
Heoi ehoa kua tika koe o taua kua whiwhi koe
ki tena taonga nui ki te matauranga. Koia tena te
taonga i tonoa ai e Kingi Horomona ki ta Atua heoi
whiwhi ana kia Horomona to Matauranga koia i
whai ai nga K uiui tanga o • runga i te mata o te
whenua me te Ao.
Ko au ia e te hoa kua he i te aha koia i te kore no
o tooku ngakau e hihiko ki aua taonga ki te kura kia
koro ai e awangawanga ki te tuku i te matauranga
haere i nga waahi katoa kia pena ai ia koe.
Hotira tenei te whakatauki e penei ana. Heaha
koa, apunga aruhe tia to whanaunga tena e whaka-
taua no koe ki te mata rakau.
Ta erihu i te upoko o Hopa e penei aua otira he
wairua ano to te tangata na te manawa ano o te ka-
ha rawa ratou i whai mahara ai.
E penei to kupu tuatahi. Enoho ana nga Ngarara
ki roto i nga hua o nga Rakaua a te pakeha e kainga
nei e te tangata ko te ingoa o taua Ngarara he noke
kei roto i te whenua te nohoanga ka piki ai ki nga
Hua Rakau e te tamaiti ka noho taua Ngarara i roto
i te tanaiti whakaiwi kore ai ko nga tohu o tana Nga-
rara ina noho ki roto i te puku o te tamaiti he karo-
karo i nga puta o te Ihu te 2 he turupeke o nga ma-
na ki te poho ki te kitea aua tohu kia tere te haere ki
te tiki takuta e penei ana me te ua ki to taka te Po,
kia tere te haere ki te waahi e kore ai e tae te
makuru.
Ehoa tenei taaku utu mo enei kupu au e tu iho i
runga ake nei e hara i te ritenga whakahawhea naku
engari e kite iho no taaku ngakau i te ahua o kupu
nei.
Ara ka tika ranei ena katu mate he noke nei to
ingoa o tana ngarara kia koutou ake notomea kaa
|
|
14 16 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
penei o koutou ngakau me te wai, te kaha o te rere
ki nga huarahi pakeha me te ora mo te mate o te
tinana kua iti ki to tatou maori tanga kua tino penei
koutou ko nga mate katoa e pa mai ana ki o koutou
tinana i puta katoa mai i nga hua rakau i nga kai,
ma te waha, i nga wai inu ko te takuta ta koutou
whakaotinga,
Ehoa ko au ia kaore i te whakatika kei te whaka-
he au whakarongo mai iana kia korero atu au i tooku
maramatanga.
Mehemea hoki i penei te ahuatanga me o kupu e
ki nei koe, i noho he ngarara whakamate tangata ki
roto ki nga hua o nga rakau e kainga aua e te ta-
ngata. Ehoa kaore ra he momo tangata e kitea kia
haere i runga i tenei ao kua mate katoa ra te tai o te
tangata ki te po ka ngau koia ki hea te pakangatanga
a nga Ngarara nei ia tau ka hua nga rakau, ka
noho nga ngarara ki roto tiaki tangata ai maratou ia
tau ia tau, ka pehea ai he oranga mo te tangata, ma
te kore rawa o te tangata e kai hua rakau ka ora.
Tua 2 o aku maramatanga ka 42, nga tau e tupu
ana e tahi rakau whakato i te awa o Wanganui nei
e kainga ana nga hua i nga tau katou e hua ai
aua rakau kei te kainga tonutia aua rakau ara nga
hua, e matou me a matou uri inaianei kua nui
hoki nga tau e tupu ana a matou ake rakau i
whakato ai kei te kainga nga hua.
Kaore ano i kitea ho tangata o konei kia mate
heoi ano te rakau patu tangata ki nga takiwa
he tutu ki te kainga nga hua ka nonia te tangata
te 2 ko nga hua o nga karaka ki te maoa te tao
ka kai ai ka nonia i kai werawera ko nga nga-
rara e kitea ana e matou i te tinana o te aporo
menga hua ko te ingoa he kutukutu, kaore e
anga mai ki te tangata ka anga atu ano te ngau
ki taana kai.
Te 2. nga Ngarara i kite ai au ka 5. nuku atu ra-
nei nga tau e kai ana i nga rau o nga pea o nga tere o
nga Kuini e tupu ana i Wanganui nei penei te ahua o
taua ngarara me te taretare te hanga o te tinana e
ngari he mea ririki rawa e anga ana te pakanga a tena
ngarara ki nga rau anake o nga rakau, kaore e anga
mai ana ngarara ki te tangata, kaahu atu ano tana kai
ki te rakau.
Ko nga mate ia e kite ana matou he mate tupua no
nga tupuna he mate mitara He Maremaae He Kiri
kaa no te ao enei.
Ma te tohunga e tango te mate tupua kaore tenei e
taea e te rongoa mate rongoa e tango te Mate Mitara
maremare kiri kaa, kaore enei e taea e tu Tohunga.
Ehoa ki taaku whakaaro iho tino tika taaku kupu
i ki nei au i roto i taku panui i te nama 50. wharangi
4. o te Tiupiri me taaku ki atu i naianei kanui tooku
wehi ki te Takuta i te ara moni ka koa te ngakau me,
hemea mo tera kotahi ranei e mahi ana te Taku-
ta i te Turoro ki te wiki ki te marama ki te tau nuku
atu ranei te roanga e mahirana te Tukuta, ka rawe i
kona tawheta Pakarara a Tahaa.
Kaore au i kite tikanga o to whakaatu mo te
60, 000000 eka e ki nei koe ko ana eka kua hokona e
tatou ki te moni, ko ana moni kei te tiaki tonu ta-
tou me ho atu aua moni mo nga mate ki te ringa o
nga Takuta e ngari pea koe kei te tiaki.
Engari e mahara pehea aua ranei koe e penei ana
tenei mea te moni me te Ngarahu, e taia nei ki te
wahine e mokoa nei ki te Taane, e piri tonu aua e
kore ma ekore e ngahoro.
Ko kupu mo nga Tahunga maori e ki ana koe ko a
matou kupu i roto ia tatou pepa i kite ai koe, e penei
ana he pai te Tohunga kaore he moni ko to utu e ki
ana kua oti ke i nga Tohunga te ta a ratou kupenga
hei hao moni ma ratou.
Ehoa ko nga Tohunga ranei kei okoutou takiwa
e waha ana ki tena tu mahi ki te ta Kupenga hei hao
moni ma ratou.
Ko nga Toeunga ia e noho aua ia matou takiwa
kaore e mahi ana i te Kupenga hao moni ko te mam-
ae aneke o te tinana tana e hao ai ki te riro taha ki
tana tohunga ka tukua ki te inu rongoa ko tona mutu-
nga ano tena eki ana te kupu i te upoko o Ekorewhe
23. —8. Kaua ano e tango i te utu whakapati he
mea whakamataku hoki te utu whakapati i te kanohi
he mea whakaparori ke hoki i ngakupu a te hunga
tika.
Ki te kitea te haere a te tounga e pona ana ki te
mahi moni mana, no te ata i timata ai tana mahi, kei
te ahiahi te taka ai ki te wai kari, maua kore tonu
atu te mutunga he whakama.
Kaore rawe atu o matau takuta e noho nei e hoko-
na ana a matou rongoa ki te toa.
Ehoa e Paraire. Taaku whakaaro ko te mahi tika
mo koutou ma nga tamariki kua whiwi ki te mohio me
haere taparua, ki te Huarahi pakeha me te ara maori.
Eki ana te kupu i te upoko o Matiu 10, —53. Na
ka whakatoia koutou i tenei pa rere atu ki tera atu pa
e ngari he ki kau taaku e kore hoki e piri te uku ki
te rino.
Me mutu iho i konei aku kupu.
Na to hoa
NA I. REREKURA TE RANGIWHAKAEKEA.
He mea Perehi e Waina me Waina, a he mea panui e
Waata Wiremu Hipango. I raro i te mama o te Komiti
Nui o Whanganui.
NOWEMA 9, 1899.
Printed by Vine and Vine at their Registered Printing Office,
Wicksteed Place, Wanganui, and published by Waata
Wiremu Hipango, under the authority of the General
Maori Committee of Wanganui.