VOL. 2. ]          TAITE, 7th TIHEMA, 1899., [ No. 67.

     Panuitanga.



Ko te utu mo  te Pepa nei, te 10 hereni, mo te tau

  anake; kaore e hawhe tau.

KI te kore he moni mo a taihoa utu ai tukua mai he

   pane kuini kia taea ai te poohi atu. Mo te tau e

   30 kapa; taihoa ia e utu mai te toenga.

Mo tuku mai ma te Poutapeta, ko te tuhi me penei.

                   WAATA  HIPANGO,

                                   Etita o te Tiupiri.

                           Box 93, Wanganui.











                             WIKI

 Mema Mote Paremata.

   Tenei kua korikori haere nga taha erua

 o nga mema  ote Paremete, ara b tatou

 hoa pakeha erua hoki ahuatanga o nga

 mema pakeha e kawanatanga tetahi taha

 e apatihana tetahi taha enei; tangata toko-

 rua e whawhai tonu i roto ite tau ite tau

 ahakoa tae ki te ra pooti aha koa i nga wa

 katoa e tuhera ana te Paremata ka mau

 tonu tena ritenga i waenganui ia raua,

 ara te tau whakatete te kia raua ahakoa

 i runga i nga tikanga, a tae atu hoki ki

 te ahua onga tangata, te mahi ate tahi

taha e korero i nga korero hapai mote

taha kia ia, ara kite kawanatanga aha koa

ihea nga  kai tautoko ote kawanatanga

katae ano  taua ropu ki te whakahaere

mote  taha kia ratou mete apatihana ano

e pena ana ara e korero i ona painga ena

tangata tokorua kei waenganui  ote iwi

nui e korero haere ana i nga painga ote

•tahi taha, ote tahi taha whakatakoto rawa

 i nga ritenga e ora ai te iwi i runga i nga

 ture. Heoi  kote mahi  tenei ite tau ite

 tau, be kimi ite ora mote korooni nei heoi

 mete titiro atu ano nga kanohi ote iwi i

 runga i nga mahi ao tatou kawanatanga,

 heoi kei te heke haere tonu atu to tatou

 motu, ki raro ka hinga e kawanatanga,

 tumai e kawanatanga, ka pena ano ka-

 nuku ano. te mate, mehemea ki te noho i

 roto ito ratou Paremata, nga tino kupu

 ate taha turaki e penei ana he Kawana-

 tanga kino tenei, mehemea ki te riro te

 Kawanatanga  id tetaha ki te hunga tu-

 raki kaora te iwi menga taumahatanga ote

 whenua, heoi ki te tumai ko taua hunga

 eturakira ite kawana tanga, ko taua kite

 ano  a katahi ka tino piki atu nga mate

 engari ki te tino whakaaro ake ekore rawa

       o

 tenei pakanga emutu i roto i to tatou

 Paremata, a mete piki haere tonu ote tau

 mahatanga ki runga i te iwi, ahakoa nga

 mahi  ate pakeha e mahi mai nei mote

 mate mete ora te mutunga o a ratou mahi

 ko tatau kote iwi maori ina ra nga ture e

                        TE  TIUPIRI.

mahia  nei ite tau ite tau, kore rawa e

mutunga ote nei mahi ote mahi ture i na

e tiro hia iho nei e tatou te ture whaka-

tikatika i te ture, o mea te tau ia tau, ka

pena ia tau kapena, kore rawa e mutunga o

tena mahi ka penei ano me nga kupu kua

korerotia i runga ake nei.

  Engari pea mehemea e penei ana te

whakaaro  ote Paremata  hei aha tenei

mahi te turaturaki kawanatanga penei kua

iti haere nga mahi kua ahu tonu te mahi

kinga  ture e ora ai tatou, me to tatou

 korooni, ko tenei warea ano ki runga ki

 tena mahi turaturaki, hoki rawa mai ki te

whakahaere   tikanga hei painga  mote

 korooni kua tureti a kua pau noa atu ena

 mano moni mo runga i te na mahi, a mo-

 runga ranei mo nga mahi  whakahaere

 pooti irunga inga ritenga turaturaki ka-

 wanatanga ko ena mano moni ano kapau

 mehemea  ki te rangimarie te whakaaro

 ote kawanatanga mete  apatihana te ra

 eiti haere nga mahi mete iti hoki onga

 moni  epau a kaora  haere pea totatou

 korooni.

   Kaati kua eke rawa tenei ki runga i

 taua pakanga i nara o tatou hoa nga me-

 ma  pakeha te kauhau haere nei mete

 whakamarama ano i ana take, huri mai te

 whakaaro kia tatou ki te iwi maori me o

 nei mema, kote whakaaro a etahi o ho-

 tatou tangata emea nei me pooti ia hei

 mema  mote Paremete ote korooni maaku

 kaora nga taimaha tanga ote iwi, heoi nga

 tau maha, kua hori ake nei kei runga tonu

 ki te ahua ote tangata nga ritenga pooti,

 engari amea e rangatira e tangata marae

 haere tonu irungo i nga whakaaro anga

rangatira, a tae mai ano te naritenga inai-

anei, e penei ana etahi e rangatira au tera

nga  iwi e pooti mai kia au, ko etahi kei

te korero haere engari au ehara a mea,

maaku  kaora tatou heoi ena kupu, kei te

                                                            

haere kohumuhumu, note tuatahi mai ote

nei iwi ote maori ki roto ite Paremata

mete tupu haere onga kupu erua nei ote

huri ki runga ki nga kupu anga rangatira

mete  haere onga korero kohumuhumu,

kaati i roto i enei ra kua rereke nga wha-

 kaaro kua kore hoki etahi o aua ritenga a

 kua ta ke atu hoki etahi iwi i etahi iwi

 ahakoa aua iwi i kotahi ra te whakaaro

 inga ra o mua me nga kupu tawhito kua

 kore e mohiotia inaianei, ahakoa nga pai,

 ahakoa nga  nui, ahakoa---nga manaaki

 tanga, aha koa nga nohonga  tahitanga,

 kainga tahitanga, moenga tahitanga, kua

 wareware i roto i henei ra. Heoi tae mai

 ki naianei kei te penei haere ano  nga

 whakaaro o  hotatou tangata e tohe nei

 kia pooti kia ratou hei mema, ko etahi kei

 te korero  i ana ritenga e ora  ai, te iwi

 menga whenua ko etahi kei te huna ia ana

 mahara  kei te penei kei korero au  ka

 mohio mai te ratangata, ka waiho hei nga-

 kau moana, ko etahi nate iwi menga hapu

 i whakaara koe tahi na ana ake ano me

 etahi tangata tokorua, tokotoru ki taratou

 nei mahara, kawaiho hei penei na, na te

 iwi, otira matatou  e titiro, e ata titiro te

 ritenga ote nei kupu a muri atu ote te 19th

 o Tihema  nei hei reira tatou mohio ai

 te iwi tangata  i whakaaro  ai, a ki te

 tangata ranei na ana ake nei tana whaka-

 aro, me ona hoa a me tona hapu ranei.

    Kaati kua tata tonu tatou ki te wa e

  whiriwhiria ai tetahi o enei tangata aha

                        TE  TIUPIRI.

koa maha ratou i namaneiha, kotahi ano

e tangohia o ratou, ara e wha nga takiwa

e wha ano  tangata ka tangohia ete ture

ara ko ate pooti i kite ai, kaati mahue iho

e toko maha, mete whakaaro ano ki nga

tau e toru kei mua etu mai ana e tae ano

                                                                    

 ai ki runga ki tenei ritenga katata nei te

 mutu kaati ki te tu tenei tangata ka pooti

 tia nei ate te 19th ote marama nei, kaati

 kei te roa te toru tau, etu. mai nei hei

 whakaaronga ma koutou etoa taua ma,

 ahakoa hinga koutou whakaputaina ra io

 koutou mohio tanga, ki runga ki nga rite-

 nga e ora ai te iwi mea koutou mahi ata-

 whai i waenga nui i o koutou iwi hapu

 ranei, kei tuku koutou hei tera pooti rawa

 koutou hoki mai ai ki waenga nui, ite iwi

 korero ai ia koutou korero e korero nei, e

 hara ta koutou i te ritenga aroha kite iwi,

 heoi ano te ritenga pai ma koutou kaore

 ano i tae noa ki te ra pooti, kamahi inga

 mate ote iwi aha koa he aha te mate me

  tae ki te tohutohu ina te ara e oraoi koe te

  tangata ranei te iwi nui ranei hei kona

  mohiotia ai e tangata mohio e tangata

  ngakau pai, e tangata whakahaere tika, e

  tangata tupato, kaati nga tau kua mahue

  ake nei te tino whakaaro a o tatou kau

  matua e haere ki Poneke, kite whakarongo

  korero ote Paremata ki te whakarongo

  hoki ki etahi ture e pamai ana ki te iwi

  maori heoi tu tonu atu ratou ki te atete,

  kaore ratou e mea ana manga  mema

  anake te namahi  te atete ture irunga ia

   tatou.



    Kaati nga tau maha kua mahue ake

  nei ko te mahara a o tatou mema kia tae

  rawa rano kinga ritenga e paanaki tetaha

maori katahi ano ratou kanoho io ratou

tuuru, i pootitia atu nei ratou e tatou heoi.:

e wa  poto rawa tena mo  nga tikanga

maori ko nga mahi nui ote whare, ko nga;

ritenga pakeha e whakahaerea ana heoi

aua  ritenga pakeha ra, eke mai ana ano

 ki runga ia tatou ite iwi maori e mohio

 noa atu nei tatou te hunga i waho nga

 mahi katoa e mahia ana iroto i te Pare-

 mata o Niu  Tireni, mo nga taha e rua

 pakeha maori, me te tino whakaaro nui

 ano ate iwi nei ate pakeha ko tatou kote

 iwi maori kia riro atu ki raro ki a ratou

 tikanga koia i mahara ake ai te nga kau

 ahakoa ritenga pakeha me noho tonu o

 tatou mema ki te whakarongo a me whai

 kupu mo aua putake ina ra tapepa mai te

 tahi ritenga kia tatou ki te iwi maori.

         Kaua  hei wareware kia



  HIPANGO

  Ina tomo atu ki roto ki nga whare Pooti

  ka u ia kia koutou taea noatia te mutunga



          Maharatia enei—Kupu

         Kia u kia Hipango !

            Pooti kia Hipango !

            Ka au, a Hipango kia koutou,



          AKE         AKE!        AKE!

                      TE  TIUPIRI.

  WHAKAATU RANGA.



           ————————

  Kei te 2nd ongara o Tihema e heke iho

nei te whakaingoa tia ai nga mema mote

Tai Hauauru, me era atu waahi katoa ote

motu nei kei te 19th ongara tera pooti kei

te nth o Hanuera te whakatuturu tia ai

te mohio  tanga o nga tangata i tu ite

Pootitanga.

                               

  Kote ra hei pootitanga mo nga mema

pakeha kote ono o Tihema eheke iho nei.

    He Panuitanga.









  Na  e panuitanga tenei kia mohio nga

iwi ote Waipounamu me Aotearoa.

   Ka tuturu te karanga atu a Taare Mete

me  ona iwi kia tae a tinana mai koutou ki

te whakatuhera tanga i te whare ki tahae-

 nui, ate 25 o Tihema kote ra hei taenga

mai mo nga iwi 23 haere mai enga iwi kia

 kite kohiwi kei rongo korero ki tenei ko-

tiro atahua e hua ina nei tona ingoa kote

 Poho ote Manutai. Haere mai! Haere

 mai!! Haere mai!!!

      Tupapaku.









            Ko  Winiata te Kakahi.

  Kua mate ki Toanui Raetihi note 25 o Noema nei i

mate ai kote tahi tenei onga kau matua rangatira o

Whanganui   he atihi kaiwhakawa  a  koia ano

te   tia  mana   o  te   komiti  ote   Tiupiri  o

Raetihi e  kau matua  whai  mana  ki runga ki

nga mahi  ate iwi Whanganui ara i te wa e ora

ana ratou kaumatua a ko hona iwi ko nga tinemuku

ko nga  tikura konga tirangi ko nga tihau kua riro

katoa. ki te tangi hango motaua kau matua e uri ano

tana, kau matua no nga hekenga tupuna ariki onga

whakapapa ariki ote nei awa o Whanganui tae noa ki

te awa iti e taea hoki koa te pehea ua i owa ano i

homai naana ano i tango atu kia whakapaingia tein-

goa o i owa.

  Haere  e koro haere i runga i te rangi marie haere i

runga i te pono haere i team whanui o hotupuna

haere menganui haere me nga mana ote hunga nu-

nui, kua ngaro ata nei ki te Poo.



            Tangi Aroha.

   Ra te kakau e whakangaro ata ana ki te pae ra-

 tumai hira tu ei kia aro pirimai ki ratorae he mea te

 iwi ngaro ei-kapau te tau tako e tengutu ei-naku te-

 moe  poo-ei-ikonei rawa koe kote hiko ei-oho ake ki

 te ao ei-koau anake te tuahu nei ei-pukohu ora hia ei

 na runga ana mai o tarahaangara ei-kei tua iti atu ei-

 te wa koia ki taku matua ei-kao rete ngaki mai ei kia

 au ra kairi nei ei-ite nui ote mate ei-te mutu noa ite

 rangi tuhi nai.

       He  Pohiri







                Kite  Etita o to Tiupiri.

   Tena koe te kai whakaatu inga matauranga ite no:

 Inga pai menga kino e hipoki nei i te ao katoa:

   He  kupu  torutoru nei aku  katuku  atu nei hei

 haringa atu  mate Tiupiri kinga wahi e tatu ai onga

 waewae etataki ai tona reo i nga marae o Aotearoa me-

 te Waipounamu. Ko ia ka tuhia i raro iho nei.



   Ho  Panuitanga, kinga iwi, kinga hapu kinga reo,

 kinga  huihuinga tangata i roto ite rohe o Rongomai

 wahine. Timata  atu ite Tairawhiti, ite tai whakaaro

 ito tai Tokerau, ite tai tuauru, ite tai whakarunga.

                        TE  TIUPIRI.

Ara kinga a ahua tangata e noho aua i runga ia Ao-

tearoa, mete Waipounamu. Tena koutou katoa Tane,

Wahine, Tamariki, kia ora, kia ora, kia ora.

  He  powhiri atu tenei na to koutou Kuina na rongo-

mai wahine. Ki ona hapu  me ona mana  ririki i

raro ia ia e mohio maina koutou, kia tae a tinana mai

koutou ki taku marae ite mahia ate 23 onga ra o

Pepuera 1900. Hei te 25 onga ra whakapuaretia ai

ate " Whetu-Marama ote ata, " Whare Karakia kua

tu nei kirunga i tona turanga e tiaho ai tona marama-

 tanga kite ao katoa.

   Haere mai; haere mai; haere mai; ete iti, ete

 rahi ka wea mai aku mauiuitanga kia mama te wae-

 wae kia taumaha to pakete kia wawara ai te tangi ote

 koura ote hiriwa i roto i taku pureti ana hiana ta kou-

 tou na haramai kaua eruarua te ngakau kei rite kou-

 tou kite tumau o  rota. Kite  ngoikore te kikokiko,

 kote wairua kia hihiko kia tae mai ki au ite 23 onga

 ra o papuere to ra, etakahi ai tou waewae i runga i

 taku marae.

   Haere mai kia kitea ai to koutou maramatanga kite

 aroaro o to koutou Kuini o rongomai wahine e hipoki

 nei tona mana i runga ia ao tearoa me te waipounamu.

   Haere mai ehoa ma purangatia he taonga ma kou-

 tou kite peeke a ta koutou Kuini hei whakatuputupu

 inga mahi ote hahi eputa ai te marama tanga ote ro-

 ngo  pai ki te ao katoa, e whakakotahi tia ai tatou hei

  rakau kotahi i roto i te ruinga ote Atua.

 He  Waiata kei Wareware tatou kite Atua



      1. Ete Atua o matou tupuna, i matauria

              inamata,

        ' Te kai hautu o nga matua e pae nei,

         Kei iraro i te kapakapa o tou ringa,

        O  matou mana e whakahaere nei.

        Ete Ariki, ete Atua o nga mano, e

              noho kia matou

        Kei Wareware—kei wareware matou.

      2. Katau  te hiere, ka Whakatoririki te

               U mere,

         Kanunumi nga kingi nga toa ringa kurae;

         Kei te toitu tonu ia tau whakahaere o

              na mata

         Te ngakau iti te ngakau maru,

         Ete ariki ete Atua onga mano, e noho

               kia matou

         Kei wareware kei wareware matou.



     Kati i konei aku tuku atu kia koe. Na te kauni-

  hera o Rongomai—Wahine, Tane—Wahine.

 MATANE WHAANGA MAHIA.

    1st Nowema, 1899,

  E kui ete Tiupiri mau e haere e kimi haere, inga

uri aenei tupuna ara, A. TURI raua kotona teina ko

KEWA i eke mai nei i runga i to raua waka i AOTEA

koia i hua ia ai tenei motu ko AOTEA. Ara  kote

ingoa oto raua waka heoi tena, enga iwi enga hapu

enga  uri, o runga ite nei waka ara o AOTEA. E

Pohiri atu tenei na matou ara na enei iwi ara na nga

RAURU  na nga TI POURUA kia tae atinana mai kou-

 tou ki PAPATUPU WAITOTARA, ate I6th o Hanuere etu

 mai nei tau 1900, kei konei to tatou hui, ko nga take.

 ote nei hui koia e whai ake i raro iho nei.

   Take tuatahi, kei taua ra ka whakina katoa tia nga

 korero anga kau matua ote nei iwi, o runga ote nei

 waka mai ano o HAWAIKI tae mai ki tenei motu take

 tuarua, mehemea ki te huihui katoa mai nga hapu

 nga uri ranei o runga ote nei waka, me whaki katoa

 nga  korero a ia hapu aia hapu, ahakoa pai ahakoa

 kino, kaore heritanga take tuatoru, kaore earaia, te

 korero a te tangata e ahu aua ki runga ki tenei waka,

 ahakoa pehea, e ai te kupu whakatauki Ko AOTEA

 utanga nui heoi nga take, kotenei haere mai, haere

 mai, ahakoa i whea, whea ote nei motu, tae atu ki te

 Waipounamu  haere mai, haere mai, whakahokia mai

 nga  taongo o runga i to koutou waka  o AOTEA,

  Haere mai, haere mai, ahakoa kino pai haere mai.

              Te Huritau Hurutara

             Karena Tawhitopau

             Rakei Mutumutu

             Wiremu Kauika

             Kahukaka Nuiamaia

                 Riwai Rimitiriu

            Aropeta Tamumu

              Ropiha Rangihaukori

               Werahiko Taipuhi

              He Taraka Tautahi



    Otira me enei iwi katoa me nga Rauru, menga

  tipourua katoa.

                      TE  TIUPIRI.

     Karangahiku.







         MOUTOA, Tihema 4th, 1899.

       Kia Hori Pukehika,

       Kia Aitua e Koroma,

  Tena korua te ahuatanga o tatou aitua

i kona iko nei, otira inga wahi katoa kati

ake nga mihi; e koro ma kua huri Nga-

rau ote kotukutuku kua mahi te kai kati,

kote whakamaori tanga kua Tata Ngara

e pooti ai o tatou mema mote Paremata.

Kati  ko  matou  ka  pooti kia Waata

Hipango i runga ano ite marama onga

take kita matou titiro iho iroto ite Tiupiri,

tuarua  kote ahua onga  tangata mahi

perehi niupepa  pakeha koi nei etahi ta-

ngata kaha ote pakeha etu nei hei mema

mote  Paremata, ko matou kua kite ko te

 Parihi me  Katene no  Wanganui  enei,

ko Pirani no Pamutana. Koenei mema he

 tangata perehi tena atu hoki etahi tangata

 perehi kua tu hei mema, kati kaore ano

 he maori mahi perehi ki atu hei mema,

 kati metarai tatou kia Waata  i runga i

 enei take, ko matou ka tautoko ite pooti

 o Waata  ko matou  hei whakahaere ite

 pooti o Waata i enei whare pooti erua i

 Pokitana me Shannon kati enga iwi enga

 hapu menga  reo maha titiro iho kite nei

 take kite tangata mahi perehi, henui te

 mohio  kote Paranihi  itu hei Pirimia i

 runga ite mohio mete kaha kati akua nei

 tatou whiwhi ai kito tatou hoa perehi ote

 Tiupiri Niupepa. Ka  mea  tia nei hei

 mema kaore matou emea kia homai nga

 pooti kia Waata   engari titiro kinga hua

 ote nei rakau emea nei kia tupu ia iroto

 ite Paremata ko matou kua kite inga hua

 ote nei rakau ara o Waata  kati enga ta-

 ngata e tono nei kia tukua atu nga pooti ki

 etahi o tatou mema, kaua hei tonoa en-

gari mangahua onga mahi eto no te ta-

ngata engari konga hua oa  koutou nei

rakau mehemea ki te wini kia kitea ai te pai

ara kito tatou pepa kiate Tiupiri whenei

ia Wata  keite kite tatou iroto ite Tiupiri

kite kore e pai kei tate ngakau  i pai ai

heoi ano na matou.



              WHATA  WI  KOHIKA,

               RAUHIHI TUPOTAHI,



             HURUNUI HETA.

        He Uira.

                           



                HOROWHENUA, Tihema ? 1809.

              Ki te Etita o Te Tiupiri.

   Ehoa tenakoe i runga ite atawhai ote Atua i te waahi

 ngaro mana e whakakahu totatou kuia ate Tiupiri ki te

 hari haere i ana utanga kia marae kia marae ote mo-

 tu nei. Heoi iho nga kupu mote mihi.

   Kapiki atu ano nga rarangi mo nga kupu e kui te

 Tiupiri tenei te tahi utanga itiiti nei mau hei hari

 atu kinga a  marae nunui  o Aoteoroa mete Wai-

 pounamu mote take aitua i whano mate ai nga kau ma

 tua rangatira tokorua inenga ruruhi rangitira tokorua,

 hoki kote ingoa onga kanu atu nei ko raniera te whata

 kote rangimaire hau. te ingoa onga ruruhi nei ko ma-

 tuakore, tuahine o Meiha Keepa.

   Ko makere te rou, ruruhi ate tahi onga kaumatua nei

 Patimata tiake to Aitua-noi e kui ana nga tokowha

 noi i roto i to ratou wharo ite pa te tahi taha mai ote

 rae o te karaka i Horowhenua ite taeta 30 ongara o

 Noema 1899 kote mahi o Tauara nate Atua he wha-

 titiri he uira kote pake tanga iho o te whatitiri haere

 mai hoki te uira whatoro ana nga ringaringa o taua

 maira kote tahi ra kau he whiro e 20 putu pea i koatu

 o to ratou whare i rangona kawhati ha runga puta atu

 ai te tahi onga kuia nei a makere te rou ana e wera

 ana to rakau nei katahi te kuiara kauare aue kawera

 tatou puta mai ai nga hoa ana e wera ana te rakau

 nei kaapatua taua ahi ka mate heoi i konei kamihi

 noa iho nga tokowha nei kia ratou ina hoki mei wha,

 wha  te maia nei ki to whare anei o koro te taui oenei

 e rere ki waho e nga- ri ia nate wa ano kaia te waiora

 e mohio  katoa ana tatou ki enei tokowha ka kite i

  tahi me uiatu kei rongo korero engari kia rongotuturu

 heoi ho meake tenei na toku nga kau kia noho tupato

  mo tenei alma a muri ake nei ku a waitohu tenei

  moetahi atu otira e kore e taea taua tuahua tepewhea

  e ki ana te kupu ote waiata nate Atua ra te whaka-

  aro kia riri nui ia heoi e te Tiupiri nga kupu e ki ake

  ra he itiiti no ake heoi mate Atua koe e whakakaha

  meou kai whakahaere katou.

                              Heoi ano.

                       MARE MARE  REUPENA,

                       TE  TIUPIRI.

      WHANGANUI, Tihema 5th, 1899.

 He whakaatu, He whakahoki.

  E te Puke ko tona tikanga ia me whai

atu ano ki tena pepa te whakautu o nga

panui kua oti mai na te panui e te Puke.

Kaati na  te poto mai  o  nga  ra, na

reira ka whakautua atu i runga i te Tiu-

piri. Tirohia te Puke nama 18 o te tau 2

wharangi 4-5. Tetahi kei te nama 19,

wharangi. 4. Te wahi tuatahi na Erueti

 Taraua. Te  wahi  tuarua na Eruera

 Whakaahu. Te wahi tuatoru na Winiata

 te Puhaki raua ko Aperahama Tahunui-

 arangi, engari kua utua tenei panui e te

 Tiupiri. Taku  whakautu  mo  te wahi

 tuatahi. Ehoa  Erueti Taraua  kaati to

 tito, heaha koe te tuku ai i nga whaka-

 aro o to mema i to kitenga i aku whaka-

 aro, to mohio tanga ano kei tikaro karowhia

 a korua take waiho ana e koe mo te mu-

 tunga a korua take whakaatu ai kia kore

  ai e taea te tikaroaro, kaati to tito i ki au

  he pai te hoko ki te karauna, ehoa ko koe

  tonu na te tangata tino aroha ki taua in-

  goa na ki te karauna, i runga i tau panui

  hurihia ana e koe te kaata ki mua o te

  hoiho, ko ahau ra te kainga ahau i te ra

  ki Hiruharama, naku katoa nga take. E

  mohio  ana au ki te patai a te kiriwehi ki

  au, i penei ka katia nei e koe nga hoko

  Kamupane  me  nga hoko paraiweti, ka

  pewhea  te Kawanatanga?   I whaka-

  maramatia e au nga tikanga o taku korero

  mo nga Kamupane rae nga paraimeti mo

nga whenua kei Whanganui ko tetahi o aua whenua

kei Whanganui ko te tahi o aua whenua kua riro mai

i au ko Puketarata, e toe aua ko Pukekowhai ko

Tatapa, ko Marama totara ko te nuinga kua riro ano

i te pakeha, na runga i te ture whakamana take i tika

 ai ratou Mo  te taha kia te karauna, koia nei hoki

 taku tutaki, me taku totohe me mutu  te hoko, te

 whakatika o taku korero tirohia i roto i taku Tiupiri

 e rere na i te ra i te ra, e korerotia ua e nga iwi katoa.

 Ehoa kei whea ta koutou whakahemo ta te Karauna,

 whakaaturia mat nga  pepa i takoto ai o  koutou

 whakaaro  kia tika ai tau pohane haere ki runga ki

 nga iwi o te motu nei, ko ahau kei te wakaae ki nga

 hoko a te karauna, kua pau katea ou na whenua te

  hoko  ki  te Karauna. E  kii ana  te karaipiture

  " Ata whakatakina nga  karaipiture" me  koutou

  waiho iho ana e koutou nga kupu i roto i aku whaka-

  aro kua oti na te tuhituhi ka meinga e koutou e hara

  i au. Ehoa ko ou ngutu ano he ngutu wahine, otira

  he wahine ano te hunga korero whenua mou kaore

  ano koe i whakapakari ki mua o ratou katahi nei ka

  mohiotia ko koe te tangata matau o Whanganui e

  ono rawa nga karamu o te Puke i ki ia koe, he aha

  tau  e parau na te kai tuhituhi ena korero. Heaha

   tau e rupahu na Patariki tena patai heaha nga mahi i

  oti ia koe ? Nu Wi Pauro ko ina taku whakahoki mo

   taua patai a  Wi, ko  etahi i oti, ko etahi, kaore, kia

   mohio koe. Heaha to utu i tonoa e au mo nga mahi

   i oti. Tena pataia tena patai ki o hoa mema pewhea

   te utu. Na  kia rongo mai koe ko te Aohau i tu

   noaiho i nga patai a Te Tiamana, i runga i aua take

   1. Te Tiriti, 2. Kooti whenua, 3. Nga mahi nunui,

   i penei nga patai. He tiamana ia nei koe i te ra o te

   kotahitanga ki Te Waipatu 1 ae. No nawhea koe i

   kite ai i nga mate i te kooti whenua maori 1 no mua.

    Kite atu ano koe i te mate  o te kooti, heaha koe te

    unu mai ai ki waho. Ka  taea ranei o koe te turaki

   nga ture mo nga mahi nunui ? ae. Kaore koe i te

   mohio ko te tino puna tena o nga Kawanatanga. Ne

    ehoa nau i hurahura, koia ka hoatu e au, na runga i

    te mohio o taua tiamana ra ki nga tangata kei roto i

    te kotahitanga, me nga mahi Kooti, mo nga ture, na

    mou ana korua i taua ra ki Hiruharama. He patai

    tino kiko enei. Nau tenei ki au. Ka whakaae ranei

    koe ki te whakaho ki mai i te tuhi whenua o te tahi

                        TE  TIUPIRI,

tangata ia koe ? Ina taku whakamarama mou tonu

hoki tou  patai kia whakahokia  ata  e au  te tiihi

whenua  i  Putiki ki a koe. I penei au, ko tana

whenua  i Karaua Karaati kia Ngoki Arihia, be mea

tuku mui e ia i roto i tona wira ki ahau. Ko te take

tenei i oma ai koe, e korero rupahu haere nei koe i

roto i nga huihuinga tangata kia tupato koe mo tena

ara ke nga tangata na ana te Aohau i tautoko ko ona

taokete, kaore koe. Ehoa e kore e reka i te wairangi

nga kupu  tika, he mea horihori katoa hoki nga mea

 pai kia ratou, ka hinga ano te ngutu wairangi.



    mo ta Eruera Whakaahu.

   Mo o kupu i kotiti mai ki au me te taimahatanga

 hoki whakahua rawa koe i to mataika katahi nei au

 ka mohio he toa koe, no naianei ranei to toa no mua

 ranei. He  tamaiti koe i hapainga e Whanganui i

 nga ra o te Kaunihera a Te Puhaki raua ko Taitoko,

 i u ranei koe? Kaore, e mohio ana au mo tena, o te

 tau 1896 ka whakaahuahuatia o koutou ingoa me to

 tatou pupa me Taitoko.

   Ehoa  i penei ranei o take me o whakaaro e korero

 nei koe i roto i te Puke-ki-Hikurangi kaati e matau

 ana au ki a koutou take katoa i taua ra i whakatae-

 tae ai koutou ki te turaki ia Taitoko, mea koutou

 pepeha mo taua kaumatua. Kaore koia koe i tuta-

  kina e au i Waitotara, mo au korero mo Taitoko?

    Ehoa kaua hei haere i runga i nga whakaaro kuare

  engari i ta nga whakaaro nui, ko te whakahoki i te

  kupu a tetahi kia hangai atu ano ki a ia, otira kua

  oti ano to korero i roto i ta koutou hui ki Putiki " ka

  ara takina haere tia e koe nga whakaaro o Raumati"

  na konei pea au pepeha ka huri mai ki au te tunga

  oto pu. Ehoa ko tonu whakamaoritanga mo taua

  kupu  kaore au pai, he kino katoa kei mua ia koe.

  Na kia rongo mai koe, whakarerea, na kua mohio au

  e hara koe i te tangata mohio, ko to hiahia hoki. He

  raupatu i nga whakaaro o nga tangata kuare.

    Ina taku mehemea ko taua anake hei pooti kowai o

  taua hei tu 1 a te mahara koe ka waiho tonu to ingoa

  kia tu ana, mehemea ka neke-atu tou pooti i au heoi

  ano kua wini koe e tika au korero.

     E toru nga  take kei te hariharia e koutou kei te

                                        O

  whangaia  ki nga take pohehe e  kiia nei e koutou

naku  aua take  ara 1, Kei te whakaae au  ki te

hoko ki te Karauna. 2. He tutaki i nga hoko parai-

weti. 3. Ko ahau mo Whanganui anake. Kaore

rawa enei take i te tika.

  Heaha  ra koutou te whakakotahi  ai i te tahi ta-

ngata ma koutou na, kia pai ai i te mea he rite tonu

a koutou na take. Kia marama a i te whawhai mai

ki au me to Waikato penei kua wini koutou kua

hinga ahau  te tangata kotahi.

   Mo te whakakino mo te reti engari te mahi paamu.

 Heaha te take i retia ai e koe a Te Ruanui e puta nei

 ki a koe e £70 i te tau kei roto hoki tenei whenua i te

 rohe potae. Kaore au i te whakahe  mo te mahi

 Paamu. ' Na tou whakaaro ngakau huri ke, na kona

 koe i whakapouri. I au koe me o whakaaro kaua

 koe e huna i tenei engari me penei e koe na nga

 kupu a  raumati katahi koe ka hokai takapu, E

 pai ana  ka  puta  ia  koe to  kupu he  porangi

 katoa toku iwi a Ngatiruaka, a Ngatihau, a Nga-

 tikura a  Ngatirangi, a. Ngatiruru, a Ngatitu, a

 Ngatihaua, a Ngatimaru wharanui, a Muaupoko, a

 Tanenuiarangi, a Ngatihau ki pumaai. He  tino

 porangi enei iwi ki te pooti mai ki ahau i runga

 i te korero a Eruera Te Kahu o Ngawairiki, Kau-

                                                                                  

 angaroa.

                      Kaati kei Tureiti,

                           W. W. HIPANGO.





       Awhina.

               -——————

   Whakamahara  kinga hapu o Whanga-

 nui. Puta noa ite tua whenua tae atu kite

 awaiti me  nga rohe katoa ote nei iwi o

 Whanganui, taane, wahine, tamariki, te-

 nei kua tata nga ra e tae mai ai to tatou

 tima ara te tima mote awa o Whanganui,

 e whaka ma hara atu tena kia koutou, kote

 wa tenei ote nga huru, kia mahara kinga

 toenga ote peere wuuru mo te tahi Hea

 Mou  kaua e hokoa katoa tia ki nga mea

  ehiahia ana koe ote taone, enga hoa tutu-

  ru o roto ote awa meona takiwa tau toko-

  na to tatou taonga me titiro atu tatou ki

                       TE  TIUPIRI,

era tangata nunui o te pakeha kua aw-

hina, mai nei i a tatou i runga i te mate e

paana kia tatou me ota tou hoa pakeha

ote nei takiwa i runga i te mahi a Hata-

riki e pahua nei i a tatou me o tatou hoa

pakeha ko ta ta tou nei awhina atu aha

koa kotahi hea ate tangata he nui kote tau

toko anake te mea nui.

  Ehoa ma  kua kite tata nei tatou i te ora

kua tae mai o runga ote nei mahi, ara ti-

tiro atu ki Pipiriki kei te hoko i nga taonga

menga kai i runga i te moni iti rawa, ara

na te tu o nga toa a taua kamupene ki

Pipiria koia iti iho ai enga tangata o Pi-

piriki tae atu ki Raetihi me ona waahi, kia

mahara koutou ki te ora nui kua tupono ki

waenganui i a koutou kaua e whakaretea

awhina tia mana aki tia e koutou tenei ake

ngara e ora ai matou nga tangata ote awa

kia tae rawa mai to tatou tima katehi ka

 hoki iho te utu mote tangata haere i ru-

 nga mete iti iho hoki ote utu o nga taonga

 e haria ana i runga i te tima, ki te kore ta-

 tou e awhina ka ahua hoha kawhai ke ki

 te utu a Hatariki me whakahoki ki raro ra-

 wa ota to tatou kamupene, ko to tatou nei

 matenga ano tenei ina ra pakaru to tatou

 kamupene me kore e awhina tia e tatou

 koia au i mea ai aha koa kotahi hea ote

 tangata e nui tena hei pupuri i te whaka-

 aro haunga ia te tangata e mea ana kia

 nui ake o ana hea ite kotoki kotenei awhina

 tia mana aki tia, tau tokona to tatou tao-

 nga. 

           Heoi ano na tokoutou hoa,



                    II. PUKEHIKA.

     Na te Marae,





 He wai na nga titotara, tona ingoa he

           Remena Hirapu.

             NGARANU.

   2 pauna huka (loaf sugar), 4 nga hua remena, ½

 aunihi atiti (tartaric acid), ½ tipunu o te remena rori-

 karo nei (essence) kotahi paina wai mataotao.

            TEMAHINGA.

   Me  riringi te wai ki roto ki te hopane, ka hoatu

 nga huka  ki roto, ka paera ara kia rua meneti te

 weranga, katahi ka hoatu te wai o nga remena, me

 tawiri, me te atiti, ka ahua mataotao, ko te rorikaro,

 ka waiho kia matao rawa, kotaki patara. Mo   te

 rahipere Hirapu he penei ano  te mahinga, ko  te

 temena hei whakakore, kia kotahi paina rahipere hua

 nei.

   Mehemea  ki te hiahia kia nui ake rae tapara haere

 nga ranu.









 Piritani me Taranawaara.

               NOEMA  26th, 1899.

   Te tahi whawhai ate Poa mete Ingarihi konga Poa

 i runga ite maunga tiketike ko Paremora te ingoa ko

 nga Ingarihi i raro heoi ano te mahi nui na nga pu-

  nui ate Ingarihi ka kite te iwi nei te Poa katahi ka-

  hiwia ano te haki ma ka pororaru ano ra te iwi nei

 te Ingarihi, katehi te tahi apiha kahaere atu ki te

  whakaora ite tahi Poa etakoto mate ana katahi ka

 puhia mai te koro ke marohirohi nei kamate a e maha

  ote Ingarihi i mate i taua tumahi ate Poa, ka to hi

  ka tino tau po kia ete Ingarihi, kariro ra ko to koura

  tima kaari ara kote pirimia onga ope hoia ate Kuini

  kaore hoki taua nama i pupuhi haere tonu tau poki

  ana te wahi inoho ai nga Poa, wero wero, hia ana ki

  te peneti 81 ki te matanga onga Poa 24 ote o pe toa

  taua nei i mate.

    Kua  tukua atu te pukapuka ete tianara ote In-

  garihi ki nga rangatira o nga Poa whakahe mota-

  ratou ritenga whawhai e hara ite whawhai na te ta-

  ngata e whawhai  na te kuri, ara mo nga ritenga

  whakaara ate Poa i te haki ma.

    Te kupu tuturu atu ate tianara i roto ano i tana

  reta e kore e whakaaroa e ritenga whakaora i roto

  inga whawahi amu atu ote pukapuka nei.

    Inga whawhai kuo mahue ake nei kote Poa ki te

  whakatara i ara ua whawhai i naia nei kua riro kote

  Ingarihi kei te whakatara haere mete nuku haere atu

  ki runga ite taha ki te Poa.

    Ko nga iwi nunui ote ao nei kanui te whakapai ki

  nga ritenga whawhai ate Ingarihi ia kaua kote Poa

  e pakanga nei.

    Te tahi kohi moni ano hei a whiua i nga tangata

• tu kai a kiri menga pou aru ote whawhai ki ta rana

  waara.

TE   TIUPIRI.



Na Te Kuini Wikitoria

Na Ripitona o Ranana

Na Tuutu o Potiakitene

Na Te Tahi Piriniha o Inia

Tiuku Portland



Ingarihi





Te Ropu o Kerenatia

Te Ropu o Te Kotaranui

Te Ropu o Te Koorotima ko tenei nama

kei te taha ki te ringa matua ote pakanga

Te Ropu o Notamaraua

Te Ropu o Okaira

Te Ropu o No Tamatana

Te Ropu o Rangititia



Pitoria



Ingarangi

                       TE  TIUPIRI.

     Panuitanga.





  E whakamarama kite hunga tuku korero

mai kia pai takoutou tuku korero ki roto

ki to tatou pepa ara nga panui ahua taunu

ki te tangata hapu ranei kei waiho hei a

hua ingoa kino mo tatatou pepa a hei take

putanga atu hoki mo  era tangata hapu

ranei a iwi nui tonu ranei ki waho o to-

tatou taonga i runga ite whakaaro a tetahi

hapu  a ate tahi tangata kotohi ranei e

ahua korero taunu ana, a kei pamai hoki e

 raruraru ki te pepa.

  Engari kia tino marama ano koutou e

 kore e tukuna nga panui whakakino ingoa

 a taunu ranei kite tangata a ki etahi ta-

 ngata ranei i iwi nui ranei.

   Aunga ia nga whakahoki korero engari

 me haere i runga inga kupu ote panui e

 whakahokia ana etc kai whakahoki kaua

 nga kupu rawaho waihoki ki te kore e taia

 a ua tu panui kua penei te whakaaro ote

 tangata naana taua panui kamutu au ki

 tenei pepa kaore hoki i panuitia taku pa-

 nui.

     Whakaatu Kinga Hoa. Tawhito.



   Tenei ano au tokoutou hoa a taare ture

 kua noho  ano ki toku toa i te Rataka o

  Whanganui ite papa, katuhera taku whare

  mote hoko Huruhuru Hipi, kiri hoki me

  era atu mea a oku hoa maori kawea mai

  nga hua ote whenua, ki tokoutou hoa.

    Ki toku iwi maori kia Whanganui. E

  koro ma e kui ma. Tenei ano ahau te

  tamaiti a to koutou hoa a Meki Hokena

  kua tu ano taku Maapu hei hoko Wuuru,

  kiri hipi, me era atu mea a koutou e hia-

  hiatia ana kia hokona. Haria mai ehoa

  ma. Ana taku haapu kei te whare tua-

  tahi o Wiremu kai teera.

    Kote  utu ote Wuuru   ki nga kaitango

  Wuuru  o Whanganui   nei 5½, 53/4, 6d. kei

  te utua ina ia nei ki nga wuuru kua tae

  mai.

   Te Te Era Kirehe.



       —- —

  Ki Whanganui  nei Tihema 2th, 1899.

Kau o Kiha £6 ki £6 5s.

Kau uha £3 19s. ki £4 5s.

Hipi momona  kua katia 6s. 6d. ki 9s.

Mo nga weta e mau ana nga wuuru 14s. 9d.

Mote  poaka kua  oti te patu 3d. mote

    pauna.

Hoko  ora ite poaka 2d. mo te pauna.





 Te Utu Mote Wuuru.

         ——————

         Ki WHANGANUI, Tihema 5th.

 Mo nga Marino pai—6d. ki 6½d.

 Awe  Purere—6d. ki 61/4d.

 Ringikina—4½d. ki 5d, 5½d.

 Mo  nga kiri pai kaore i pakaru—4d

 Nga  kiri kaore i tino pai—3d. ki 3½.

 Mo  nga Pirititi—3d.

 Mo nga Kaka—1½d.

        WHANGANUI, Tihema 5th, 1899.



  He  whakaatu, Ke whakahoki.

    E te Pake ko tona tikanga ia me whai

  atu ano ki tena pepa te whakautu o nga

  panui kua oti mai na te panui e te Puke.

  Kaati  na te poto mai  o  nga ra, na

  reira ka whakautua atu i runga i te Tiu-

  piri. Tirohia te Puke nama 18 o te tau 2

TE   TIUPIRI.

Te Pohonui Otaane,

Kite Etita o te Tiupiri.

Ehoa tena koe mete taonga o to papa o Meiha
Keepa i waiho ake i te ao nei hei taonga mo te iti
raua kote rahi, mote ma tapo raua ko te kopa, utaina
atu henei kupu ruarua ki runga ki te waka kia te
Tiupiri, hei titiro iho ma o tatou hoa maori i Aotea-
roa mete Waipounamu, ko to taenga mai o tetahi
tangata he tai ua maua ki to oka kainga ki te Poho-
nui o Taane, i te tekau maniua 15 ongara Oketopa
nei, i haere mai i te tahi taone nui koha na wira te
ingoa maori ki te ingoa pakeha Hunterville te hoiho
o taua tangata i haere mai i te tekau ma waru maero
ko hona waewae te take o te haere ate tainamaua
nei kua rongo ia ki tetahi taonga nui kai ahau o te
motu nei koia tenei te taonga nei he hake ka e rima te-
kau nga peeke ko rerawa te rangatira nei a te taina
mana i patai mai hea ha te utu mo te pauna o aku
taonga na te rangatira tonu nei i whakahua mai ite
utu tona utu kotahi kapa mete hei pena mo te pauna
katahi kautua e ahau te kupu a te taina mana nei be
tangata tiaki haapu ranei koe kautua mai te patai ha
ae, ka patai a tuarua tia ko te homai ranei e kue ma-
ku e whakarite he utu mo ho taonga i roto i ton
whare, kore rawa te taina maua nei i ko Reremai
hoki kau atu. Ehoa ma koto tatou mate tenei i te
iwi nei i te pakeha koia au ka whaikupu kia koe e
te Tiupiri me to hoa mote Puke ki Hikurangi me ta
korua tamaiti mete Pipi Wharauroa kua noho nei
koutou tokotoru hei kanohi mo te mata pohe wae-
wae mo te kopa kia tiaho raia ho koutou maramatanga
kiwa enga nui o henei tangata to korua kia kite ai
raua iha koutou hanga pai ko te pai ra tenei ko te
whakaatu i nga mohiotanga o te iwi nei o te pakeha.

E maha ake nga kupu kaati kia uru ai ki tetahi
wharangi ote Tiupiri

NA TE OTI PAETAHA, '

                        TE TIUPIRI.

      4. —MITARA  (MEASLES. )



  RONGOA: He Aconite, He Pulsatiila. me pera ano

me nga mea i tohutohungia nei mo te mate pupuhi,

engari ko te tino rongoa mo tenei mate he mahana

kaua rawa  te turoro e puta ki waho o te whare kia

ngaro ra ano  te mitara.

  Epai ana  enei rongoa hei tango, me tango mai i

nga whare  kemiti i o koutou taone, engari me tupato

ano, kaua hei tangohia mai aua rongoa ina kaore i

te hiiri, ara, he penei aua rongoa, ko te takotoranga

kei roto kei te rakau, a pukapuka ranei, engari he

 mea mahi kia rite tonu ki te pataia ko te utu mo te

 patara kotahi te hereni.

   Ko te tino ingoa o aua  rongoa he Homiopatiki

 (Homoeopathic) kei wareware ki te ingoa rongoa ina

 tonoa atu. Ko   te rongoa hei tiaki koia tenei: —

 Aconite (Akanaiti), Belladona(Peretona), Phosphorus

 Putoraihi), Nux Vomica (Naka Vomika), Bryonia

 Pitraioma).



       WHAKAMARAMATANGA.

   Ko te Akanaiti mo nga mate piwa katoa ara 

 ika, he wera no te kiri.

 Peretona: —Mo   nga mate ngaruru e pa ana ki te

 Upoko. Potoraihi: —Mo nga mate  e pa ana ki te

 uhia me nga kaokao, ara mehemea ki to nui te mare-

 mare kawero nga kaokao ano he naihi kei te wero.

 Naki  Pomika: Ki te ngau te puku, a ki te ahua

 whakakinokino  ake ranei a roto ote puku koia nei te

 rongoa.

   Ahakoa  P rua nga ahua mate, he kirika he ngaruru

 a he kirika he maremare, e tika ana kia rua nga ron-

 goa, kua oti ra te whakamarama mai i te Pepa Nama

  43.

    Ki te tango  rongoa koutou  matua tono atu ki te

  kemiti kia tuhituhia nga ingoa maori ki a rongoa kia

  rongoa.

   Nga  tohutohu mo nga kai.

    Ko  te kai e tino tika ana ma nga turoro katoa

  ahakoa kaumatua, tamariki ranei he miraka engari e

  pai ana  ano  te kanga  paraoa te otimira te tapioko,

  te teeko me nga kai pera, ko te taewa me te miti kaua

  rawa e kai a ora noa te tangata.

    Mo  te horoi. Me horoi te turoro ki te wai mahana

  ia ra ia ra kauaka ki te wai makariri.

    Kati mehemea  he mate ta tetahi tangata whaka-

  aturia mai  kia kimia  te rongoa e  ora ai ia tona

  mate. Tenei ake ano te roanga.



                   NA TE TAKUTA.

        PANUITANGA POOTI.



   TAKIWA POOTI MAORI WHAKA-TE

            HAUAURU.



  Na i runga i nga ritenga o Te" Ture Pooti, 1893, "

Ko ahau tenei Ko Hori Tamati Wirikihana, te Tino

Kai whakahaere o te Pooti mo te Takiwa Pooti Maori

Whaka-te Hauauru, ka panui atu nei, koia tenei: —I

runga i te inana o te tatahi Pukapuka Whakahau i

tuhia i te 22 o nga ra a Noema, 1899, he mea tuku i

raro i te Hiiri o te Koroni, Ka turia tetahi pooti hei

whakatu  i tetahi tangata tika, i runga i a te Ture

ritenga, hei Mema ki roto i te Paremata mo te Takiwa

Pooti Maori Whaka-te Hauauru.

   Heoi: He whaka-atuatu tenei naku ka tu te pooti

 whakahuatanga ingoa ki te Hooro a Hone Hetete, i

 Otorohanga, a te HATAREI te 2 o nga ra o Tihema,

 1899, i te 12 o nga haora i te awatea, hei whakaatu

 mai i nga ingoa o nga tangata e hiahiatia ana kia tu,

 a, ko te pootitanga (ina meatia kia pooti) ka tu a te

 TUREI  te 19 o nga ra o Tihema, 1899, ki nga kainga

 pooti katoa o roto i te Takiwa Pooti Maori Whaka te

 Hauauru.

   Heoi ano.

             NA HORI WIRIKIHANA,

              Tino Kai-Whakahaere o te Pooti.

   Tari Maori, Otorohana,

     23 Noema, 1899.



   Ko  nga ingoa o nga kainga pooti katoa o roto i te

 Takiwa Pooti Maori Whaka-te Hauauru ka kitea ki

 roto i te Kahiti Apiti ki te Kahiti o Niu Tireni i taia i

 te 22 o Noema, 1899, Kahiti pakeha hoki o taua ra,



           RANFURLY, Kawana.

      Na tona Tepute, ua ROBERT STOUT.

   I RUNGA  i te whakahaerenga i nga ritenga o nga

  mana kua tukua mai ki au, i runga i nga tikanga o

  " Te Ture Pooti, 1898, " tenei ahau a Uchter John

  Mark, Earl of Ranfurly, te Kawana o te Koroni o

                       TE  TIUPIRI.

Niu Tireni, ka whakarite nei. koanga, wahi, e mau nei

nga ingoa i roto i te Kupu Apiti-ki--tenei, nga, wahi

hei tuunga mo te" pooti mo nga Takiwa Pooti Maori

e mau nei te whakaaturanga i roto i taua Kupu Apiti.







            KUPU  APITI.

  Takiwa  Pooti Maori Whaka-te-raki,

Peria, Oruru Valley—Te Whare. Kura.

Pamapuria, Victoria Valley—Te Whare Kura.

Ahipara—Te  Whare Whakawa.

Awanui—Te  Whare Kura.

Pana, Parengarenga—Te Whare Kapia o Mrs. Yates.

Te Kao—Te Whare Kura.

Te Ngaere—Te Whare Kura,

Kororareka—Te Whare Whakawa,

Kawakawa—Te Whare Wha kawa.

Waimate—Te Whare Whakawa.

Waikare—Te Whare Kura.

Waihou - Te Whare Kura.

 Whakarapa—Te Whare Kura.

 Mangamuka—To Whare Kura.

 Hokianga—Te Whare Whakawa, i Rawene (Herd's

 • Point).

 Kawerua—Te Whare Kapia a Mr. Jar vie.

 Mangakahia—Te Whare Kura.

 Waima—Te Whare Kura.

 Pakia—Te Whare Kura.

 Otaua—Te Whare Kura.

 Whangaroa—Te Wharo Whakawa.

 Whangaruru—Te Wharo o Hiri Wehiwehi.

 Taiharuru—Te Whare Kura.

 Kaikohe—Te Whare  Kura.

 Makarau—Te Whare o Barlow.

 Reweti—Te Whare Runanga.

 Here piiti (Shelly Beach)—Te Wharo Runanga.

 Whakahara—Te  Whare Kapia a Mr. Clarke.

 Pouto, i te taha whaka te Raki o te wahapu (Kaipara)

   -Te  Whare Kura. '

 Otamatea (Kaipara)—Te Whare Kura. 

 Maunganui Bluff—Te Whare o Netana Patuawa i

   Maropiu,

 Whangarei—Te Whare Whakawa.

 Poroti—Te Whare Kura.

 Whangape--Te Whare o Te Makemata (Lr. D. J

   McMath).

 Kaihu—Te Whare Whakawa.

 Warkworth—Te Whare Whakawa.

 Lucas Creek—Te Whare Kura.

 Auckland—Te Tari o te Kooti Whenua Maori.

 Hohoura—Te Toa a Mr, Evans.

 Manukau—Te  Toa Maori.

 Taupo—Te Whare Maori.

 Waikiekie—Te Whare  Huihuinga (Public Hall).

 Hukererenui ki te Tonga—Te Whare Kura.

 Kaeo (Whangaroa)Te Whare Kura.

Takina Pooti Maori Whaka-te-Rawhi



Kereitaone—Te Whare Whakawa.

Matiniparo (Matinborough)—Te Whare Kura.

Mahitaone—Te Whare Whakawa.

Kaihoata—Te Whare o Mr. F. W. Hale.

Mataikona—Te  Whare o Hami te Patangaroa

Te Kohunui—Te  Whare  o Piripi te Maari.

Hamua —Te  Whare o Nireaha Tamaki.

Porangahau—Te  Whare o Paora Ropiha.

Tahoraiti—Te Whare o Manahi Paewai.

Takapau—Te  Whare o Anaru Tuhua.

Waipawa—Te  Whare Whakawa.

To Hauke—Te  Whare o Ekengarangi.

Tikokino (Hampden)—Te Whare o Te Hira.

Heihitingi (Hastings)—Te Whare Whakawa.

Waimarama—Te  Whare Katinga Hipi a Tonore (

  P. Donnelly).

Kairakau—Ta  Whare o Hone Rangikangaiho.

Pakowhai—Te  Whare Kura.

Omahu—Te  Whare o Renata.

Nepia (Napier)—Te Whare Whakawa.

Petane—Te  Whare o Henare Pangopango.

Maraekakaho—Te   Whare Katinga Hipi a Te Ma!

   rini.

Te Haroto—Te  Whare o Aneta Kingita.

Mohaka—Te  Whare o Rev. Haoni te Wainohu.

Wairoa (Hawke's Bay)—Te Whare Whakawa.

Tu Reinga (Wairoa)—Te Wharo o Hori Niania.

Romoto— Te Whare o Rev, Tamihana Huata. -

Waikaromaona—Te  Whare Kura i K okaka.

Whakaki—Te  Whare o Hori te Roi.

Nuhaka—Te   Whare Kura.

Te Mahia—Te Whare Katinga Hipi a Mr. 

Muriwai—Te  Whare Kura.

Turanga (Gisbourne)—Te Whare Whakawa.

Whakato—Te  Whare Kura.

Ormond—Te  Whare Kura.

Whatatutu—Te  Whare Huihuinga (Public Hall).

Whangara—Te  Whare o Hapi Hinaki.

Uawa (Tologa Bay)—Te Whara Whakawa.

Anaura—Te  Whare Katinga Hipi a Te Omana.

Tokomaru—Te  Whare Kura.

Tuparoa—Te  Whare Kura. '

 Hiruharama—Te  Whare Kura.

Waipiro—Te  Whare Kura.

Waiapu (Waiomatatini)Te Whare Kura.

 Tikitiki—Te Whare Kura.

 Rangitakia—Te Whare Kura

 Kawakawa—Te Whare Kura

 Wharekahika (Hick's Bay)—Te Whare Kara.

 Raukokore—Te Whare Kura.

 Poroporo—Te Whare Kura.

 Te Kaha—Te Whare Kura.

 Omaio—Te  Whare Kura.

 Ruatoki—Te Whare Kura.

 Torere—Te Whaka Kura.

 Omarumutu—Te Whare Kura.

 Opotiki—Te Whare Whakawa.

                       TE  TIUPIRI.

Ohiwa Te Whare Kura.

Te Waimana—Te Whare Kura.

Whakatane—Te Whare Kura..

Maraenui—Te Whare o te Waaka.

Ruatahuna—Matatua, Whare Runanga...

Maungapohatu—Te  Whare o Hetaraka te Whaka-

  unua.

Te Teko—Te Whare Kura.

Karatia (Fort Galatea)—Te Whare Kura.

Matata—Te  Whare Kura.

Maketu—Te  Whare Whakawa.

Te Maitai—Te Whara Kura.

Mourea—Te  Whara o Hapata.

 Te Ruato—Te Whare  o Auaha te Rahui.

 Rotorua—Te Whare  Whakawa.

 Opepe—Te Whare o Ngamotu Wiremu.

 Waipapa—Te Whare o H. te Paerata.

 Tauranga, Taupo—Te Whare e Hori te Tauri.

 Tapuaeharuru—Te Whare Whakawa.

 Moroa—Te-Whare o Ihakara Kahuao.

 Te Ngae—Te Whare Kura

 Te Awahou—Te Whare Runanga.

 Mokoia—Te  Whare o Hemi Kokiri.

 Waiotapu—Te Whare  Kura.

 Te Houhi, e tata ana ki Karatia Te Whare Kura.

 Te Whaiti—Te Whare Kura.

 Tokaanu—Te Whare Kura.

 Ohaki—Te  Whare o Nepia Matenga,

 Tarukenga—Te Whare Runanga.

 Horohoro— Te Whare o te Kapihana.

 Motiti—Te Whare Runanga.





  Takiwa. Pooti Maori Whaka-te-Rato,

 Cabbage Bay, Coromandel—Te Whare Kura.

 Harataunga, —Kenneday's Te Whare Kura.

 Gum Town, Mecury Bay—Te Whare Kura.

 Pukiore, Tairua—te Whare Kura.

 Manaia, Hauraki—Te Whare 

 Shortland. Thames—Te. Whare Whakawa Tawhito

 Mataitai—Te Whare Runanga.

 Miranda—Te   Whare Kura.

 Taurangakoura, Waitakaruru—Te Whare Runanga.

 Te Hoe-o-Tainui, Upper Piako—Te Whare Runanga.

 Kerepeehi, Piako—Te Whare  Runanga..

 Paeroa—Te Whare Huihuinga i Waapu Tiriti (Wharf

   Street Hall.

 Whangamata—Te  Whare Runanga

 Omahu, Te Aroha—Te Whare Runanga

 Waterford, Katikati—Te Whare Whakawa

 Tauranga—Te Whare Whakawa      • •

 Karikari. Tauranga—Te Whare Runanga

 Rangiwaea, Tauranga—Te Whare Runanga

 Te Kakaho, Taupo—Te Whare Runanga

 Waihi, Taupo—Te Whare Runanga

 Tapapa—Te  Whare  Runanga

 Te Waotu—Te Whare Kura

 Aotearoa (Wharepuhunga)—Te Whare Runanga

  Maungatautari—Te Whare Runanga

Waharoa—Te  Whare Runanga

Tauwhare—Te Whare Runanga

Hakanui—Te Whare Runanga

Kihikihi—Te  Whare  Huihuinga (Public Hall)

Mangaorongo—Te  Whare o te Paehua

Te  Kopua, Waipa—Te  Whare  Huihuinga:

  Kopua

 Otorohonga—Te Whare Huihuinga a Mr Hetet

 Te Kuiti—Te Whare Huihuinga o Mr. Perry

 Manga katote—Te Whare Papa o Kahu

 Te Ruangarahu—Te Whare Runanga

 Poro-o-tarao—Te Whare Huihuinga (Public Hall

 Taumarunui, Upper Whanganui—Te Whare Pa

   Te Manuaute

 Pukerimu, Ohura—To Whare Runanga

 Kawhia—Te Wharo Whakawa

 Te Taharoa—Te Whare o Pouaka

 Raoraokauere. Aotea—Te Whare  Runanga

 Raglan, Whaingaroa—Te Whare Whakawa

 Weraroa, Raglan—Te Whare  Runanga

 Waingaro—Te   Whare Runanga

 Whatawhata—Te  Whare Kura

 Tangirau—Te Whare Runanga

 Waahi, Huntly—Te Whare Runanga

 Matahuru—Te  Whare  Kura

 Te Awaroa, Whangape—Te Whare Runanga

 Taumata, Rangiriri—Te Whare Runanga

 Te Paina, Mercer—Te Whare  Whakawa

 Papakura—Te  Whare  Kura

 Kohanga—Te  Whare  Runanga

 Waiuku—Te  Whare Wakawa

 Puketapapa, Mangere—Te Wharo Runanga

 Awhitu—Te  Whare Runanga

 Mokau Heads—Te Whare Runanga

 Urenui—Te Whare o Tahana Kaawhe

 Waitara—Te  Whare Whakawa.

 Tarata—Te   Whare  o Hiroa

 New  Plymouth—Te Whare Whakawa

  Rahotu—Te  Wharo  Huihuinga

  Puniho—Te  Whare o Taiawhio

  Pihama—Te Whare  Kura

  Otakeho—Te Whare Kura

  Waiokura—Te  Whare Runanga

  Mawhitiwhiti—Te Whare Kura

  Taiporohenui—Te  Whare Runanga

 Manutahi—To  Whare Runanga

  Pariroa—Te Whare Runanga

  Whenuakura—Te Whare Runanga

 Te Puau. Oakura—Tu Whare Runanga

  Kaipo, Waitotara—Te Whare Runanga

  Kai-iwi, Whanganui—Te Whare  Runanga

  Whanganui—Te  Whare Whakawa

  Kuaomoa, Raorikia—Te Whare Runanga

  Parakino—Te  Whare Runanga

  Koriniti—Te Whare Runanga

  Ranana—Te  Whare o Mr. Marshall

  Hiruharama—Te  Whare Kura

  Pipiriki—Te Toa a Mr. Manson

  Utapu—Te Whare Runanga