|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 3, Number 69. 04 January 1900 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
kia Timi Kara raua ko tana minita ma
raua e ata whiriwhiri,
He nui hoki te koa i te tino piki rawa o
te kaha o tenei Kawanatanga a e kore
rawa e taea te whakangaueue e te Apati-
hana mo enei ono tau e takoto mai nei.
He tino tau raruraru rawa tenei i nga
mahi nei a te whawhai, kua kotahi tonu
te reo o nga iwi i raro i te mana ote
Kuini, ki te whawhai ki te Poa.
Otira ko tatou ko te iwi maori e kore e
tukua kia haere ki te whawhai. E te
Kawanatanga tiakina to iwi maori, he
morehu tangata kaore he riwhi ina riro
atu te tahi ia aitua.
He Rakiripi.
Tiakina Tenei.
2 Ti Puunu ote Wihikei.
1 Ti Puunu o te Panikera karanu kiroto
ite karaihe kapu ranei kainu kite kore
enga wari ka hoatu ano mate nga wari
rawa ka mutu ai otira kotahi ano whaka-
inu manga mehemea katahi ano ka paatu
taua mate.
Engari ki te roa te Paanga ki te ta-
ngata katahi ka rua ka 3, 4, whakainu-
manga.
Mo nga tamariki e 4 turuturu ote Pani-
kera ki te ti puunu ote wihikei.
Mo nga tamariki ririki 2 turuturu ote
panikera ki te ½ ti puunu ote wihikei mete
puunu nui ote miraka karanu katoa kainu
ai.
Mo nga tamariki ririki rawa i turu ote
Panikera 6 turu ote wihikei kite puunu
nui ote miraka me hawhe puunu iti, i te
whakainu manga a pau noa taua mea i
ranua ra..
Kite kore nga tamariki, rarahi e kaha ki
te inu noa ake pai noa atu ki te ranu ki te
miraka.
NA TE AROHA.
Kua ara te parekura a te iwi nei a te
Rakiripi. He pao tonu i te upoko e tia e
wahia ana, me te huri o te mahunga. He
piwa, ka wera katoa te tinana, a mea ano
ka matao, ka hakuwiri ko te tinana ngehe
katoa kaore e reka te kai.
Te Rongoa hei whakamatua; He
wihiki Waipiro nei, he panikera mo te
pahake, kia rite tonu te waipiro me tepani-
ara kotahi tipunu o te waipiro, kotahi ti
punu o te panikera ka ranu, ka inu, me
whangai ia kotahi haora, ka pai haere ka
ata haere te kai.
Mo nga tamariki: —Kotahi ti punu ote
waipiro kotahi tipunu miraka kia toru nga
turu ote panikera, kia kotahi tipuna hei
whangai,
Mehemea ki te kaha rawa te paanga
mai o te mate, me whangai ia te kau-
marima meneti.
Kia pai te tiaki i te turoro.
Ko tenei rongoa mo nga takiwa kei te
puihi kaore he takuta.
Kai katoa i nga kai e paingia ana e te
turoro.
E pai ana enei rongoa; —Aconite (Aka-
naiti) mo te piwa, Belladona (Peretona)
mo te ngaruru ote mahunga.
Me whangai ia tekau marima meneti
kia rima turu ki te punu nui o te wai, kia
wehe te whangai i te tahi; i te tahi.
|
|
3 3 |
▲back to top |
Ko Tianara Hupeta tenei ko te tino
kai whakahaere ate Poa, ka ono
tekau mawaru ona tau. He
tangata nui ano tenei i roto i nga Poa,
Itu ia hei roia tumu aki mo te Kaunihera
ote Poa, koia ano to raro iho ia Kurutia.
Itu ano ia hei Tianara i ta raua whawhai
ko Ingarangi, i hinga a Ingarangi engari
kaore a Ingarangi i whakaaro kia hapai-
nga ano taua riri. Heoi riro ana ano i te
Poa tona mana motuhake. He rahi ake
nga korero motenei tangata,
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Piritani me Taranawaara
E kiia ana i tata ki te rua mano te hinganga o te
Poa i te whawhai ki Mangapoteina; a i neke atu ,
hoki i te rau nga Poa i kitea i roto i te wai, he mea
whiti nga kaki ki te kohatu.
I runga i nga rongo hinganga o te Ingarihi i te
Poa, na reira a Tianara Kapata raua ko Tianara
Kitina ka whakahaua kia haere, mai ki te titiro i te
riri a te Poa raua ko te Ingarihi, kia titiro hoki raua
ki te tahi tikanga e hoki ai te rid a te Poa.
Tianara Pura.
Eo te Tianara rongo nui nei tenei ko Tianara Pura
i whakaritea kia ia te mana o nga hoia katoa o In-
garangi e whawhai nei ki te Poa. Tona riri tuatahi
rawa ki te Poa, Whati ana ia i te hoa riri, engari e
kiia ana i nui rawo te kainga a nga punui a te Inga-
rihi i te Poa.
Heke Tuarua
Kua kori nui te Ingarihi inaianei, kua karangatia
ano hoki he ope hoia, a ka ata kowhiria nga tino
tohunga ki te pupuhi i nga pununui, me nga pu ririki,
me nga tangata mohio ki te eke hoiho, ko tenei whi-
riwhiringa koia kanohi anake.
Te Hinganga o Tianara Pura
Te Kau Nga Punui i Mahue.
Teripoata mai o tenei whawhai, no te ata katahi
ka kokiri nga matua a Tianara Pura ki Tiapere, i te
mea ko ko nei kua nohoia mai e te Poa, kari rawa
nga parepare kaore he wahi i pitata i te whenua nga
hiwi, nga awaawa, kua ki tonu i to Poa.
Ko. Nga Hoia o te Ingarihi kei Awhinka.
Tianara Waiti Reiri Mete
Tianara Pura
Natera
Mawhekinga
Kimiri
|
|
5 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI Te Parekura He rongo no naianei He nui te matenga o te Poa Ingarihi Te Rongonga Poa Marika Tianara Ropata Tianara Ki tina Kipiata
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
He Raiti Whero.
Kei nga whare i takoto ai nga kamera aua katu
raiti ko tenei anake to raiti, mo nga mahi e mahia
ana i roto i taua whare.
Te Mahi Whakahua.
Kua oti ra hoki te tango e whakaahua kei roto i te
karaihe e takoto ana, ma te mahinga ki nga rongoa
katahi ka kitea te mea i tangohia e koe.
Eia tupato kei pa he. maramatanga iti ki aua kara-
ihe ki te pa tona kino nga ano tena, heoi ana te raiti
hei kite he raiti whero.
Ia koe kua uru ki roto ki te whare, ka tutaki te toa
ka mahi koe i nga rongoa.
Ngarongoa.—No .1.
Water (wai) 5½ ounces (aunihi),Nitric Acid 20 mi-
nim (turn), Pyrogallic Acib 1 ounce.
Wehe ke te patara mo tenei he nawa No 1,
NO. 2,
Carbonate of soda 2 ounces Sulphite of soda 2 oun-
ces, Bromide of Potassium 20 grains, water (wai)—20
ounces, wehe ke te patara o tenei. Ka rua ai nga pa-
tara he nama 1, he nama 2; ma te pakeha hoko i aua
rongoa e mahi.
Te (Ranunga.
Eo te nama 1, me te nama 2, kia rite tonu te mei-
ha o te tahi o te tahi, ka ri ringi ki roto ki te riihi i
takoto ai te karaihe whakaahua, ka hurihuri taua ri-
ihi a puta noa te ahua, me te painga o te putunga.
Eia te mutu pai rawa te ahua. Ka riringa te ron-
goa ki roto ki te tahi kapu nui, ka riringa he wai pai
ki roto ki te riihi ote ahua, ka whakarekare, kia rua
kia toru pera tanga me te riringa atu te wai.
Mehemea ka marangaranga nga pito ote piri kahu
o mau na i te karaihe, ua me mahi tenei rongoa wai.
Mum (arama).
Kin 1½ oz. (aunihi) o te arama, kia 20 aunihi wai,
ka tuku ki roto te karaihe ko tenei wai hei, whaka-
maro i te rongoa e piri ana ki te karaihe kaua hei roa
i roto i tera wai, ara me penei nga rihi.—-
1—Ko te rihi i nga rongoa e tu ai te whakaahua,
2—Ko te rihi e tino mutu ai te mahi, e rongoa ano
tenei he Hiposulphite of Soda, 1 pauna te wai e 40
aunihi.
Kia Tupato
Kei ranuranu nga wai rongoa, kaua rawa he ron-
goa, e uru atu ki te tahi rongoa
|
|
7 7 |
▲back to top |
TE TIUPIRI
Whakapiri
Squeegee
Perehitanga
Printing Frame
Sensitised Papers
He Tohutohu Ano
Te Whakamaramatanga
Te Whare Pouri
Tohutohu ano ki te Kamera
Ki nga hoa Tono Pepa
Raumati-Pomakariri, Whenuakura ...
Atana Te Haara
Rerepari, Hiruharama. ... ..
Mereana Huaki, Hiruharama ...
Piripi-Te Heuheu, Taupo ... ... 10 O
Rerepari-Ano, Hiruharama ... ... 5 OP.K.
Nika Waiata, Nga Urukehu... ...
Te Whia Kepa, Whare Takeho ..
To Heriri Tawhana
Tahaua Nga Whare
Te Atua Kaipo Whakataki
Tawaroa. Te Tana, Kaiwhaiki
Tukua Terangi Tutaka Ngarau, Te Whaiti
Te Whaki Honana, Kapiti Pei
|
|
8 8 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
He Haringa,
HOROWHENUA, 26th. Tihema 1899.
Kite Etita ote Tiupiri ara kia Waata Hipango.
Ehoa tena koe mete Komiti i muri ia koe tena kou.
tou kia pai koe kite tuku atu i enei kupu ki roto ito
tatou pepa ehea ma he koanga ngakau kinga kau-
matua tane wahine taitama, taitamahine mete hunga
riiiki ite mea kua tae nei tatou ki roto ite ra whanau-
tanga ote tatau ariki o ihu karaiti e karangatia kote
Kirihimete, kotera tenei kaa whakaritea, hoi tangi-
hanga hei poroporo a kitanga monga iwi kito tatou
tau tawhito kua tata te mate, kaputa mai ko taua
tamaiti kote tau hou, e karangatia nei kote Hapi nui
a, kua hou tetau meona hua o roto kua mutu te tau
tawhito meona hua i roto meona mate meona ora me
ona pai meona kino, ka uru nei tatou ki roto ite tau
hou, eheke iho nei, mete maharahara ano pehea ra
nga ahua o roto o tenei tau nga mate menga ora nga
pai menga kino inenga ture pai menga ture kino, o-
tira i roto i enei tau katoa kotemea nui rawa kote a-
roha anake kia tatou, kotenei enga iwi enga reo enga
hapu enga Rangatiratanga enga matauranga menga
huihuinga tangata, o tenei taha ote ra taha o runga o
raro tena koutou tena koutou, me mihi a wairua atu
koutou e ahau i tenei pito oto tatou whenua i raro i
tenei mokai maunga ia Tararua onga tupuna tane
wahine enga matua tuakana taina tuahine tamariki
mokopuna menga whanaunanga katoa tena koutou.
I roto ite koanga onga ngakau onga morehu a ai-
tua o etahi o Ngatipariri katahi ka karangatia te hui
ki kouturoa kite whare huihui o Ngatipariri i koutur-
oa e huaina nei te ingoa ote whare ko Pariri, i kara-
ngatia enga enorehu o Ngatihuia me o ratou Hapu i
roto i tenei iwi ia Ngatihuia heoi ko taua ra kaore he
kupu o roto i karangatia ai, engari kote Kirihimete
anake, ki a kite kite nga morehu ia ratou whakamore
hu kia mihi mihi kia ratou moto ratou taenga kitenei
Kirihimete me o ratou aitua kua wehea atu i enei ra
i mahue ake nei.
Heoi ite ata ote Kirihimete ite II pea nga haora
katae mai a Tatana me taua whaereere me ana tao-
kete me a ratou tamariki otira me te tini ote
tangata o Ngatihuia, he whakaeke eke tonu ana mai
kite marae me etahi ano hoki o muaupoko kamutu te
mihi mihi i waho ka haere kite tina konga kai hoki
kaa oti noatu te whakapai enga weita ara e wi puka-
puka me ariki Tekiri tino nui atu te tangata, nui atu
hoki nga kai ma tenei huihui oi a kai ote pakeha
ote maori kote ahua ote tangata pena me te
mea kai runga inga ngaru ote moana epiki ana
eheke ana.
Heoi ite ahiahi ka kai ano ite mutunga ote kai ka
haere hold matou te iwi kainga ki roto, ka mihi inihi
ki a matou ite mutumutunga onga mihi katu mai Ko
Tatana ka mihi kamutu ana mihi ka kiia ei a kua
mutu nga whai korero kite kore he putake hei korero
mo te taima, me tuku atu ki ana tamariki, ehara ite
mea e aha ranei engari hemea iti noaiho, ehara ite
mea hei aha ranei, kaore, engari hei whakaara ara
noa iho, ia tatau, heoi ka pakipaki katoa to matou
whare ki a Tatana, otira i tutono etahi o matou kite
whakamihi atu kia tatana. Heoi kua tu rawa mai
ko tona tangata, whakaara ara ite matua ote Haka
ko Hemi Ohaia etia nga ringa e wera aua ite ahi,
konga kara me te karu pau a i whakapiria kite taiaha,
kau ru mai ano ona hoa kua rite motera mahi, katahi
katu katoa nga tamariki ote kapa haka, kai te raina
tonu, kite raina kotahi, kote iwi kai muri kote ahua
ota ratou tu, e whakaururu ana, e taane e wahine
he tane e wahine, U pea i ta ratou raina nuku atu,
ranei, katahi te kai takitaki ka karanga pakeha he
kaainga hoia ka tae ki tona waahi e mutu ai te kara-
nga hoia, kua timata te karanga maori, katae ki te
wahi ota ratau Haka e puta ai etahi onga tangata ki
waho pata ana nga taane kua rua nga raina, katae
ano kite takiwa e hoki ai, kua kotahi ano te raina,
heoi katae ano ki tena taima kua puta konga kotiro
ki waho kua rua nga raina, kamutu ka hoki ano kua
kotahi ano te raina penei tonu mutu noa te Haka nei
he tino pai rawa ata tau a Haka engari mei rite te
kito kaa whakapai katoa, kote kai takitaki kote kara-
ha etoru katoa nga ahua reo ote tangata nei, kote
wahi mutunga ote Haka nei kaore au i mohio he reo
aha ranei.
Heoi kamutu tenei katu tokowhita nga kotiro ko
nga ahua hold kai etahi manu rano te ahua, kote na-
ma 1 Ko Paeroa Tatana, 2 Ko Tatiana H. Ohaia,
kapene ote Poi, 8 Raiha Tatana, 4 Huma Rangia-
tamira, 5 Parekohatu Tatana, 6 Whakamiharo Mai-
na, 7 Werohia Taiawhio tokorua nga ruruhi inga pito
e mahi ana i a raua mahi Karauna ara ko Toperoa
|
|
9 9 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Tatana Ko Poha Ohepa, kota ratou tu konga kotiro
roroa ite nama 1, Konga mea popoto ite nama 2.
Konga kai whakatangi o nga o kaua ara inga, mouth
organ, kote heuheu ki riona te tino kai whakatangi.
tangi, ko Hone Hikamate tetahi, kote kapene onga
kotiro nei to ratou wahine marena engari ka 20 pea
ka 22 ranei nga tau ko etahi kaite 16 heke whakara-
ro iho kite 13 tau ki taku titiro konga kai whakatangi
kaite 16 tau hoki pea, ka karangatia ete heuheu ka
timata te poi te rere heoi ite taenga kite taima e mu-
tu ai te waha ote heuheu kua timata ko a raua pu ki
te tangi kai muri raua ote kapa poi konga karauna ote
iwi kai rami inga kai whakatangi engari kote kapene
e karanga ana iana nama ote rere ate poi ko etahi
waahi ote poi nei e rite tonu ana kite kotiro e koae
ana i tona mahunga, kamutu ki reira kua kuru ki te
turi kamutu ki reira ka patu kinga matamata onga
puuta mete haere tonu i runga ite tangi anga o kana
konga waahi ano e ata haere ai nga o kana kua ata
haere hoki nga poi kaite mutunga kua teretere tonu
te poi.
Ehoa ma kote mea tino pai rawa tenei a Ngatihuia
i ta ratou Haka he nui rawa nga poi i kite au ite ao-
hou Wanganui mete matenga o Meiha Keepa kai ite
ano, engari i whakapai ano au ki era, engari no
toku kitenga i tenei poi katahi ano au ka kite ite mea
tino pai rawa heoi kamutu tenei katu ano he Haka
ano ua taua iwi. He ko au au te kai takitaki,
Katu mai te kai whakatangi tangi ite koau au he
mokopuna na tutaanekai ko henui ohaia kapai ano
hoki tenei mahi ate iwi nei a Ngatihuia na ratou ka-
toa nga mahi ote po nei ko tahi tonu ta ratou wero-
hanga i te tahi ki maima kote Karu Tukapua, te ka-
pene heoi tuana hoki ia me tona tiima heoi kapai ho-
ki ta ratou heoi ano kote whakaea tonu ite wero en-
gari kote Kuru Tukapua, he kai takitaki haka no
Wangaehu. Heoi kore rawa tenei po i hia kaitia ete
kanohi kite moe awatea kau ake heoi Pakarukau ana
matou ite turei ka kore hoki e ngahau katahi ano te
kanohi ka tahae ite awatea mana kote ahiahi katahi
ka ara. Ehoa ma hei hopu i toku teka kite tupono
te iwi nei kite haere kite kawe haere ita ratou mahi
kinga taone pakeha kei hoha kite haere kia kite
ai itoku teka engari kite kite koutou ite tika
whakatika ia taku. Heoi tena koutou katoa ko ahau
ia he tino nui rawa toku koa ki toko tae-
nga ki roto i tenei Kirihimete i kite ai ahau i enei mea
pai. Kotenei e Ngatihua tena hoki koutou i roto nga
mahi ahuareka me to tatau kaumatua me Tatana
Whataupoko. Tena koutou tena koutou kia ora
tonu tatou katoa i roto inga wahi katoa oto tatou
whenua i raro, meto tatou rangi i runga.
Heoi kote Atua to tatou piringa meto tatau ka-
ha hekai awhina e tutata aua inga wa ote he.
Kia ora katoa nga raro etita ote Tiupiri raenga
Ripoato me te etita metana komiti kia ora ate Pu-
ke mete Pipiwharauroa menga tangata korero io
tatou Pepa kia ora katoa tatou katoa.
NA EPARAIMA PAKI,
Raro Etita o Muaupoko.
A Merry Christmas and a Happy New Year to
all.
He Whakamaharatanga.
Ki nga Komiti o te Tiupiri, me nga ta-
ngata tango pepa. Tena koutou i roto i
tenei tau hou. He nui hoki te koa mo
tatou ka hikoi ki roto ki tenei tau hou
haere ai, na runga hoki i te aroha noa o
tatou Ariki na ana nga atawhainga me
. nga manaakitanga kia tatou na konei ta-
tou i whakaputa mai ki tenei te tahi o nga
ra o Hanuere 1900, kaati tena.
He whakamahara atu tenei ki nga ko-
miti a to koutou taonga o te Tiupiri he
Hanuere tenei, he mea tika kia mahara
tatou ki te pakeha mahi i to tatou pepa
ara perehi. Konga moni i utua ki te
tangata mahi i to tatou perehi i te tau ka-
huri ake nei e whitu tekau marima pauna.
Kote uta ia mona kotahi rau kotahi tekau
pauna i te tau, kua oti ano te whakama-
rama ki roto ki to tatou pepa nga utu ma
te pakeha, koia i whakamahara atu ai.
Komahi o nga tangata kei te noho mohio
tonu ka toru nga tau o etahi e kore ana e
tuku hereni mai ana mo tana pepa.
Na reira i whakamahara atu ai te ko-
miti ote pepa kia kaha mai ra ki te titiro
mai. ki to koutou taonga. Kia ora.
NA TE KOMITI o TE PEPA.
|
|
10 10 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
Pooti Mema o te
Tai Hauauru,
Henare Kaihau............ 2662
Te Heuheu Tukino........ 871
Te Aohau Nikitini........ 580
W. W. Hipango............ 441
Hone Patene............ 199
Takarangi Mete Kingi........ 173
Wiremu Ngapaki....... '.... 145
Kua tu ano ko Henare Kaihau, kia
ora.
Whenua Karauna.
He nui tekoa ote Tiupiri mo nga rongo kaha o nga
tangata whai whakaaro o Ngatiporou ki te tango
whenua Karauna hei reti ma ratou i runga i nga ti-
kanga Rihi whenua karauna.
Note 19 o Tihema nei i maketetia ai nga whenua
ote Karauna ki Turanga, he nui nga pakeha me nga
maori i tae ki te patupatu whenua ino ratou.
Koia tenei nga ingoa onga kai tono, me nga ingoa
o nga whenua ara: —
INGOA, WHENUA. EKA.
Henare te Owai.... Taumataomanu... 1093
Henare Peti... Taurawharona... 1017
Hopa Henare... Taurawharona... 1019
Peti Rima... Waihuka... 850
Kia ora koutou mo runga i tenei hikoinga nui.
Pamoana Kura.
Kua panuitia a Kanatarakatia ki roto ki te Nupepa
pakeha ki te tangata ma ana e hanga te tahi ruma
hou mo te Pamoana Kura i Koraniti Whanganui.
He Whakamoemiti,
KORINITI, 20 Tihema 1899.
Ki te Etita o te Tiupiri.
Ehoa Panuitia atu te reta, no te 19 ongara o Ti-
hema katae mai te reta a Te Mea o Whanganui me
te reta a te Mea o Poneke e whakamoemiti mai mo
te taenga atu onga moni a Nga Tamariki ote Pamo-
aua Kura i kohia nei hei whakaora i nga pouaru o te
Ingarihi e whawhai mai nei i Awerika, e penei nga
korero o aua reta.
Kia Tekerehi Mahita ote Kura o Koriniti, kua tae
mai nga moni kia hau a nga tamariki ote Pamoana
Kura, £1 10s. Eoi me penei atu an ko te kaha ote
Atua mana e awhina nga tamariki o te Pamoana Kura,
mo te putanga ake o te aroha roto i enei tamariki ki
te Kuini o Ingarangi me taku ki ano e kore rawa e
wareware tenei whakaaro inga Whakatupuranga e
haere ake nei hei kupu mutunga maku Mere Kirihi-
mete Hape nuia nga tamariki ote Pamoana Kura, To
Mea o Whanganui Hatariki.,
Epena anake te ahua onga korero o aua. reta.
POKIHA, Tiamana o te Pamoana Kura.
Te Teera Kirehe.
No Johnsonville.
Kau okiha tino pai—£7 10s ki te £7 17s 6d.
Kau okiha ano—£6 15s ki te £7
Kau uha—£5
No Whanganui.
Mo te Weta e rua niho—9s. 6d.
Mo te io rua niho—9s. 7d.
Hokete Wuuru—13s. 7d.
Io momona—8s. 7d.
Weta momona—11s. 3d.
Poaka—Pekana 30/- kite 44/-
Poaka 17/- ki te 29/-
Te Utu Mote Wuuru.
——————————-
Ki WHANGANUI, Hanuere 4th.
Mo nga Marino pai—6½d, ki te 7 3/4d.
Awe Purere— 6 1/4d. ki te 7 3/4d.
Mo nga kiri pai kaore i pakaru—4d.
Nga kiri kaore i tino pai—3d. ki 3½.
Mo nga Pirititi—3d.
Mo nga Raka—1½d.
|
|
11 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Whakapanga Minita
Poneke.
I te Ratapu i mahue ake nei ka whaka-
pangia e Pihopa Warahi a Mokai Kereru
o Waitotara hei rikona, a koia hei hoa mo
te Wiremu minita o Putiki, He nui te
koa mo te putanga o to tatou hoa hei he-
para hei pononga ma te Ariki, a he tohu
pai tenei mo tona iwi mo Ngarauru kua
whiwhi matua hei tiaki i te iwi. Tenei
ano hoki tetahi e tata ana te puta, he ta-
maiti na whakarua o Waitotara. Tokorua
raua i te kura minita i Turanga.
Tupapaku.
Mare Ihaka.
Ko Mare Ihaka tamahine a Ihaka te
Iringa raua ko Mata te Kaihoe, no te 3
onga ra o Hanuere nei i mate ai ki Putiki
nei ka 13 ona tau. Kote tahi tenei o
nga tamariki o te Kura o Putiki, he nui
te tangi me te mihi ki taua kotiro, he ko-
tiro maia he kotiro hoki e uru ana ki nga
kura Ratapu. I tona whanotatanga ki te
hemo ka tono ia ki ona tuakana kia wai-
ata i te waiata ote himene 10.
" Te Ariki hei au koe noho ai "
No Pipiriki.
Kua tae mai te rongo kua mate a te
Keepa Tahukumutia ki Pipiriki, He nui
atu te paanga mamae mai ki tera kau-
matua kua "riro atu nei i te ringaringa ka-
ha o te Atua.
No Karatia.
Kua tae mai nga rongo ko Rarikena
Tairapanga he kaumatua no Ngatipa-
moana, kua mate.
TE AROHA WHARE,
Tu KI TOANUI
Ehoa e te Etita o te Tiupiri.
Tena koe te whakamaunga onga whaka-
aro me nga mahi o te ao hei whakaatu ki
o tatou motu e rua e tu mokemoke nei i
te ao e Waata utaina atu e na kupu e
whai ake i raro ihona kia Te Tiupiri ma-
na e hari atu ki nga marae o aitua me nga
whare o apa kura hei mihi hei tangi ma-
nga whanaunga i te ra wahi i tena waahi
o -Aotearoa tenei to koutou whanaunga
ara a Winiata Te Kakahi kua riro i te
ringa kaha o aitua he nui te huinga o hona
iwi ki te tangi koia enei kupu haere te
mana haere teki haere te mutunga o aku
matua e mahara ana o iwi me mutu te
mate i to papa ia Taitoko no te mea koia
na te mutunga o te tangata
He Waiata.
. Haere kahi e kaihauatu koe, ki hei nei
i tirohia ko te ata ite tonga kare wa kopu
karewa whakaahu ko tona rite ia kai hea
ra e taka i tona rau waka kia ko kiritia ki
runga o rimu tahi hei toka ko tuku mo
ngai iwi, tenei e kahi nga tai karokia hei
kawe ia koe te pikinga io kare kirunga
rangi ta awhiki a ineine korua ko te poho
oterangi hoorongo te hoki ki muri ra nga
wai pouri iroto o Whanganui ka whati rae
te toko whakaara i te Ihu o te waka ma-
rere i reira te puhi o ngatihau nau ia
waiho i roto paparoa he turanga tohu nao
matua naai.
Enga iwi enga hapu mihi mai ki to kou-
tou whanaunga kua riro nei i te ara onga
toa taua nei o tawhaki raua ko te Karaiti
|
|
12 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
He Huihui na nga Mema
Kaunihera o
Whanganui,
Ko te Mea (Hatariki) i te tia. He huihui tenei
hei rapurapu i te tahi tikanga hei awhina mo nga
hoia e haere nei ki te whawhai, a na nga pakeha rawa
o Whanganui i timata te kohi nga moni e rima
rau pauna i nga ra o Oketopa nei; paaho ana te reo
ki nga wahi katoa o te ao, " a te wanuiatarawera. "
I tenei huihuinga na Paura. Kai hoko ka-
•kahu kotahi te hoiho, ki te kore ka ho-
mai te Ł20, na te kai whakaako ote Kareti o Whan-
ganui e Ł25 te Ł10 na nga tamariki ote kura; na
tuari kai whakahaere o te awa, e Ł2 2s. Na teira
Ł3 na Nikitini kotahi te hoiho na Moult kotahi te
hoiho.
Na Wirihi mema te Ł10, na te Peneha Ł1, na
Kamene Ł2 na te Mea Ł10, na Takuta Eneti Ł10
Parango Ł2, Pono Ł1 1s, E. Pereti Ł8 8s, H. I. Teone,
me te tama Ł10 hui katoa nga moni i kohia i roto i
te-ruma Ł156 6s, Ka whakatuwheratia te kohikohi
inaianei.
TUHIMATE ONEPU TE AUTE, Tihema 16 1899.
Kite Etita o te Tiupiri
Ehoa tena koe; ehoa e te Etita. Mau o uta atu te
matenga o ta maua tamahine ko taku wahine te in-
goa o ta maua tamahine ko Pora Poneke toua ingoa,
nui to Manapouri ki ta maua tamahine, me he mea i
mate ta maua tamahine i runga i nga mahi o te
Rongopai e kore maua e pouri, koia te whakahemo-
nga o a maua tamariki wahine, ko a maua tamariki
kua mate katoa ko tahi tonu kai te ora ko te Tungane
ko Epiha, mau e tuku atu kia kite mai ona matua,
ona tungaane ona tamariki ona whanau nga, ona
hapu, i te tahi taha i te tahi taha tae atu hoki ki
Waikato ki te taha ki taku wahine kia maria Tara;
kaka, no te mea ko ta maua tamahine i puta mai i
roto i nga kawai rangitira o te taha kia au o te taha
hoki ki taku wahine.
No te 11 o Tihema i mate ai a Rora nui atu to
maua pouri, ko ana tamariki tokowha, i moe ta
matia tamahine ia te huki taunga kore, kati kua ma-
hue to taana, mate, nei ia i tona mate, ma
koutou, e tangi mai i kona, ki to koutou tua
hine, ki ta koutou mokopuna, ki to kou-
tou hakui, nga mea e hangai ana, mihi mai, tangi
mai i kona, me tangi me aha, te mea kua mate a Rora,
taku tamaiti tangi nonoi kia au ki tona papa kia au,
koia tenei tona whakapapa.
Ko Taraia kaahu tenei ki te taha ki
Rangikohea taku wahine ko taku wa-
Te Ao hine hoki ko maria no Wai-
Ranginui kato he Tamahine na Ta-
Rangaiwaho rakaka koi a tenei.
Rakaikumia Ko Rangitihi
Te Wahine-puna-hau Kawatapuarangi
Ko Tamamahue Pikiao
Te Hinu Hekemaru.
Tutawaru Mahuta
Kopi Ko Uerata
Te Whakamoe Huakatoa
Whakataane Urupuhiahia
Rora Tinikore
Te lwitu
Tangiamio
Takaha Waitapu
Hikawera Tarakaka
Whatuapiti Maria
Hikawera Rora
Hinewhare Heoi ano he nui atu ana
Te Mouha ara katina e tuku atu ekore
Hahake au e kaha e hoa ma mihi
Hoeke mai tangi mai kia rora te-
Eia " nei kua mate i nui ai toku
Hauaho pouri i mate i ranga i nga
Whakataane mahi maori ara i te mahi
Rora a te Roto-kuihi heoi ano na
Na te Whatuiapiti ano Whakataane
ka moe a te whatu apiti Hauaho
ia te Poniti ka puta ki Tiorirangi
waho ko Nukanoa kamoe Hauaho
ano i a raua moko puna Mei mate i runga i te
ko Hikawera kaputa ki rongopai e kore rawa au e
' waho ko Hahake. pouri mona no te mea i
Hoeki mate hoki i runga i te ro-
Ria ngopai,
Te Hauaho
Whakataane
Rora
Kamutu te taha kia au
|
|
13 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI
Te Aroha a te Kawana,
Kaa patua ata te waea a te Kawana Ranapare, be
taku atu i tona whare nohoanga i Aerana, hei whare
mo nga hoia Airihi i tu kai akiri i te mata i te mahi
e whawhai mai nei. He whare nui tana whare, ko-
tahi rau nga ruma tera e uru te 400 tangata, He
nui tenei aroha no te Kawana ki tona iwi ki te Airihi
kiao ra:. te Kawana.
Whakaatu mai.
Etita tena koe ma te Atua tatou katoa e manaaki
e tiaki i roto i nga wa e takoto mai nei i mua i o ta-
tou a raro kia ona koe.
Tenei katahi ano ahau ka whakahoki atu i to to-
no mai ka au kia tu hei (Etita) naro Etita o te tao-
nga na; mo Te Tiupiri. Kua whakaae ata ahau.
NGA HEMA o TE KOMITI: —Ko Tekihirini Wenetia.
Ko Hoani Reimana, Wikeepa Karanama, Ko Wika-
rena Wihapi—TIANANA HEKERETARI, RIPOATA Wika-
rena Wihapi, maku e kite he tangata Tiamana i nga
wa e tu ai he hui—Etino whakaae aba tenei Ropu
ki te tautoko ia te Tiupiri Pepa.
Pikauua atu enei torutoru kupu ki nga marae nunui
o enei motu erua o Aotearoa me te Waipounamu: —
Ko nga mema e tono ana ratou kia pootiti a e tai
Rawhiti hei mema mo te Paremata nui o te Koroni
e pakakaha ana te rongo kia inohi te Atahikoia ko
Wi Pere. Ko tare mete no N. Kahungunu enei. Ko
Apanui ara te Hurinui Apanui o N. awa tetokowha.
Kaati ko te Hurinui kua timata ki te kauhau haere
i te tima tatanga o nga ra o Noema nei, I matata
ka timata toua whakaatu i ona mahara, Ko nga
hapu o tera kainga ko N. Rangitihi ko Te Tawera.
Kua whakaae katoa kia te Hurunui Apanui.
Ite 3 onga ra ka noho ki Maketu. He kooti whe-
nua maori kai konei. I hui katoa a N. Pikiao ko te-
tetahi tenei o nga tino koata o Te Arawa, me N.
Whakaue, he hapu nui tenei kei maketu nei.
I te tononga a te Hurinui Apanui o ratou pooti
mona whakaae katoa nga Rangatira o N. Pikiao me
N. Whakaue he ruarua nei iputa ki waho o tera
whakaaetanga, He nui. te manaaki o nei hapu ki
tenei tangata, he tino momo Rangatira, no enei waka
e rua no te Arawa me matatua.
I te 6 onga ra ka tae ki Rangiuru ko tapuika me
N. Moko i whakaae katoa kia (Te Hurinui Apanui)
ia, he torutoru nei nga hunga i pakaru ki waho.
I te 7 onga ra ka tae ki Otawa. He torutoru nga
tangata i huri mai kia ia.
Ko tenei wahi ki taku mohio kai a mohi te Ata-
hikoia.
No te 8 onga ra ka haere ki Rotorua. Kia Te Ara-
wa i reira, Ka mutu a reira ka haere ki Taupo kia
N. Taiakaiahi. Kia N. Tekohera kia N. Tuwharetoa
i roto i te takiwa pooti o te tai Rawhiti ki te mohio
ake tera pea e riro ia ia (Te Hurinui Apanui) tetahi
wahanga nui o te Arawa ki te Rotoiti, me Rotorua,
Ki te Rongo ko Tuhoe, ko N. Awa kua topu katoa
kai a Te Hurinui Apanui anake.
Kooti Whenua Maori, Maketu
Judge Johnson.
Te keehi tuatahi o tenei kooti ko Te Rotoiti Pora-
ka 19, 000 na (he Papatu) nuku atu, iti iho ranei.
Ko te 3 tenei o nga marama e whakahaere ana ka
rua tonu nga keehi tawari ka korero. Ko nga ra o
te kai korero tuatahi o te keehi tuatahi, e 22 nga ra
huihui katoa. E tata ana te mutu o te keehi tuarua.
Ki te mohiotia e kore e oti tenei keehi i mua o te
Kirihimete e 8 nga keehi katoa, e 6 nga keehi ka mu-
ri. Ko Tuta tamati te Roia o tetahi o nga keehi,
Rangiuru te (Puke.
Kua timata te huri o te mira mahi whitau (muka)
ki konei; whakahoutanga tenei he whai he inianei
(engine) hou katoa. Tera ano e tu tetahi atu ki
kaikokopu takiwa o te Puke nei.
Kai te kaha te mahi koura o konei engari kaore
ano be mira.
I mahi tonu nga tangata o konei ki te tapahi har-
akeke, ki te parau whenua hei tupunga kaanga, he
taonga nui tenei ki tenei wahi o tenei motu.
Kaati mo tenei taima.
Kia ora tonu mo nga wa maha i mua ia tatou ka-
toa.
NA W. K. W.
E Wihapi.
Kia ora koe me to komiti me te iwi i roto i te
Kirihimete Haringa me te Tau Hou. E koa ana ho-
ki te ngakau mou whakaae mai kia tu mai koe i tena
matawaka hautu mui ai kia ora, kia ora.
HIPANGO.
|
|
14 16 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
No Whanganui,
—————S3©—————
He nui te whiu a te mate nei a te Rakiripa i nga
maori o Whanganui, tane wahine me nga tamariki.
Henui te pakeha i tae mai ki te Reriwe teihana ki
te poroporoaki ki nga hoia mo te haere atu ki Po-
neke, hei reira pahitia ai nga mea mo te haere; ki te
whawhai ki te Poa.
E maharatia ana tera pea te Paremata e tuwhera
horo i tenei tau.
E korerotia ana i pa na mai nga kai whakahaere o
etahi o nga mema i te whare pooti i Ohau; ahakoa
te pukapuka whakamana a te mema i tana tangata,
kaore i whakaaetia e nga kai whakahaere o te whare
pooti.
Kei Patiki nei a Rev. Peneti rae tona hoa wahine
e noho ana, tenei ake nga ra e hoki atu ai ki to raua
kainga i Taranaki.
-
Kua oti te whare hanga hou o Ngatiruake ki Ra-
nana pai atu te hanga o taua whare, he whare maori
nei ano, he pakeha te tohanga na ana i hanga. Te-
nei ake e Karangatia ai e Raihania Takapa me nga
morehu o Ngatiruaka e hui tomokanga i taua whare.
Ko te utu o nga wuuru a nga maori o Whanganui
e whitu kapa me te heipene, mo ta pauna kapai Mere
Kirihimete.
Tera te tahi pakeha i whainatia ete kai titiro hipi,
mo te korenga e paranitia ana hipi i muri iho o te
Katikatinga, Rukauta maori tenei ture.
He Whakahonore Mu,
He whakapai atu ana au ki nga tane me nga wa-
hine i pooti mai nei ki au, me koutou hoki e kore e
warewaretia e au, kia ora koutou i roto i te Kirihi-
mete haringa me te tau Hou.
WAATA. W. HIPANGO.
Nga Apiha mo te Tiupiri,
Nga Mema mo te Tiupiri i
TOPIA TUROA
POROKORU PATAPU APERA TE KEUNGA
HORI PUKEHIKA RAIHANIA TAKAPA
KU REWETI TE HIRA. MATIU, KAIPARA.
TE KOMITI O NGAPUHI, KAIKOHE.
HEREMAIA HIKU, Tiamana. WIREMU HEREMAIA, Etita.
KOMITI O NGATIKURA, PIPIRIKI.
IHAKA REREKURA, Tiamana.
KOMITI O TE HAUKE, HERETAUNGA.
KEREAMA HUPITA, Tiamana. AREPA MAKI, Etita.
KOMITI O RAETIHI. WINIATA TE KAKAHI, Tiamana.
KOMITI O TANENUIARANGI.
HANEA KAWANA, Tiamana. RANGI MAWHETE, Etita.
KOMITI O TE AUPOURI, TEKAO MURIWHENUA.
E. M. KAPA, Tiamana. M. T. TAURERE, Raro Etita.
Te Ripoata mo te Tiupiri:
TE KORONEHO, WAIRARAPA.
He Raro Etita mo tera takiwa katoa, o Moawhango
me Taupo:
HENARE PENETI.
Nga Etita o te Reiri Karamu:
NINIWA I TE RANGI, MARTINBOROUGH
MERI H. MANGAKAHIA, WHANGAPOUA.
He Etita mo nga tikanga katoa e pa ana ki nga
whakahaere tupuna:
HAAMI TE RIAKI, WHANGANUI.
Raro Etita mo nga Takiwa ki Raetihi Manganuiotea
MARAEA TAMATEA.
Koia te Kai whakahaere mo te Tiupiri mo nga
Takiwa ki Harataunga:
MOHI TE ATAHIKOIA, WAIMARAMA.
Raro Etita mo nga Takiwa kia Muaupoko
EPARAIMA PAKI LEVIN.
Hei Raro Etita mo te Tiupiri mo te Takiwa
Ngatiraukawa:
WIREMU KIRIWEHI, OTAKI.
Hei Raro Etita mo Ranana:
PERETINI REWI, RANANA, WHANGANUI
Raro Etita mo Heretaunga, Waipatu
PARAIRE: HENARE TOMOANA.
Raro Etita mo Tokaanu:
RENATA NGAHANA.
Raro Etita mo Kai taia:
EREPETI RAPIHANA.
Raro Etita mo te Takiwa ki te Reureu:
HUE TE HURI.
Raro Etita mo Lower Mohaka:
REMUERA H. TE URUPU.
He mea Perehi e Waina me Waina, a be mea panui e
Waata Wiremu Hipango. I raro i te mama o te Komiti
Nui o Whanganui.
HANUERE 4th, 1900.
Printed by Vine and Vine at their Registered Printing Office,
Wicksteed Place, Wanganui, and published by Waata
Wiremu Hipango, under the authority of the General
Maori Committee of Wanganui.