|
loading...|
|
Te Tiupiri 1898-1900: Volume 3, Number 78. 21 June 1900 |
|
|
1 cover |
▲back to top |
WANGANUI, 21st HUNE, 1900.
When you are visiting Palmerston kindly try
CLARE'S
for Hot Dinners,. Cakes of all Descriptions,
Hot Pies. You get a real good dinner with
tea, &c., for 1/- only.
S, CLARE,
THE SQUARE,
PALMERSTON.
Ki te haere wai koe ki Pamutana, haere ake ki te
whare o KEREA, kei kona nga ahua kai katoa, e
mahia ana e ia, he keeke o ia ahua, te utu wo
te tina kotahi te hereni.
S, CLARE,
THE SQUARE,
PALMERSTON.
Na Neira o Nepia,
nga Rongoa Wairakau e mahia aua mo ia ahua mate.
HE PAURA MO NGA NGIO
me nga mate wharowharo, ara Peronokaiti,
PAAMA O KIRIARA.
He rongoa mo nga matao, me nga maremare.
Me nga rongoa katoa kei toku haapu i Emataua
Tiriti, Nepia, tukua aua i nga meera katoa.
Kaore he utu mo te tohutohu atua mo te tuhi a
reta ranei.
|
|
2 1 |
▲back to top |
|
|
3 2 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Te Iwi Maori e! Tupato!
Kua tae mai a mate
Kiore!
Kei Akarana.
——————•
E te iwi maori, tenei te mate uruta nei
kua tae mai ki Akarana, kia tupato inaia-
nei, —Tuatahi nga mea hei whakaaro ma
tatou—Ko nga kainga whakapaia kaua he
mea kino e takoto noa ana tanumia ki te
whenua—Tuarua—Patua nga kiore. Ko
te mate uruta nei na nga kiore, kei nga
kiore taua mate he mea tenei kua kitea e
nga takuta. Nareira kia tupato ano ta-
tou,
Te mea hei patu i nga kiore he Paitini
kei nga Kaunihera o nga taone ma koutou
e tono kia ratou.
Mehemea ki te whiwhi koutou ki nga
paitini, tuatahi hei whakaaro ma koutou
mo koutou kainga, ko nga kiri taewa, a
me era atu kai e ora ai te kiore, whakawa-
teatia ki tetahi wahi e kore ai te. kiore e
tae atu ki te kai, ki te watea, katahi ka
whakatakoto nga paitini ki nga wahi e
haerea ana e nga kiore, ki te mahia i ru-
nga i enei tikanga tera e kaha nga kiore
ki te kai i nga paitini, kaore hoki he kai
ke atu hei kai ma ana.
•
Ki te kitea tetahi kiore kua mate, kaua
te ringa e pokanoa ki te whawha, engari
me rou ki te rakau ka tahu ki te ahi, ko te
wahi i takoto ai te kiore me ruru ki te ro-
ngoa, hei patu i te ha o te mate,
He tupato te ritenga o tenei mahia he
patu i te kiore kia kore ai e hariharia ha-
eretia ki nga wahi,
Tirohia tenei whakaatu.
PANUITANGA.
Mo te Mate Uruta.
Tari o te Hekeretari mo te Koroni,
Poneke, Mei 1900.
Ko te mate kino whakaharahara tenei
nana i horomi te tini te mano ote tangata
o Asia, engara i roto i nga tau kua pahure
tata ake nei kua pa mai ki etahi takiwa o
Polynesia, o Adelaide, o Queensland, o
Sydney, a i naianei kua whakatata mai ki
Niu Tireni. He paruparu no nga whare
me nga kainga te putake mai o taua ma-
te, na reira ka taea ano te arai. Heoi
kia taea ai te arai o taua mate, ka tika ia
tangata ia tangata hui atu ki nga ropu ta-
kiwa ki te whakakotahi ia ratou ka tahuri
ki te whawhai ki te peehi i nga paru kino
me nga mea haunga me nga mea piro, a
me tino kaha me tino kamakama hoki ra-
tou ki te mahi kia kore atu ai nga mea pa-
ruparu me nga mea kino i roto i waho ho-
ki o nga whare me nga wahi katoa ano e
nohoia ana hei kainga. Kia ma kia pai
hoki nga kai, a kia pera ano hoki te wai
inu. Kei nga wahi ma, kore paru, kore
piro, e kore taua mate uruta e toro ki rei-
ra; tena ko nga wahi paru, kino, haunga,
he kainga tuturu tena nona, kei kona ka
puta tona kaha, i whiwhi ai ia i tona in-
goa whakawehiwehi kua tapaina nei ki a
ia. Ko taua mate he ngarara meroiti ra-
wa nei, ma te karaihe anake e kitea ai e
te kanohi, a piri atu ai i te tangata kite
tangata, i te tangata ranei ki te kiore, i te
kiore ranei ki te kiore, e i te kiore ranei ki
te tangata, toro haere ai taua mate, Ko
|
|
4 3 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
taua mate e pa ana ki te tangata raua ko
te kiore; a i runga i te nui o tona pa ki
te kiore ka riro ma te kiore e tiri whanui
ki te tangata. Ko te mea nui hei tiroha-
nga ko tenei, mehemea ka tupato te wha-
kahaere, ruarua noa iho nga mea e pangia
ana o nga kai-tiaki turoro e mate ana i
taua mate uruta.
9
Ko nga purapura e rere atu ai tau a ma-
te uruta i tetahi tangata ki tetahi tangata,
e piri ai ranei i te tangata ki te kiore, i te
kiore ranei ki te tangata, e puta atu ana i
roto i te mimi, i te roke, i re huare ranei
o te turoro; ka piri ano taua mate me ka
riro ake i roto i te ha o te tangata i te wa
ka maroke aua mea paru, kino. piro, e ki-
ia ake ra, ina uru ranei ki nga kai ki te
wai ranei e inumia ana, he mea piri mai
ranei ki nga ringaringa i te raweketanga
i tetahi mea kua pangia e taua
mate, he mea ata werowero ranei
te kiri i uru ai taua mate he mea ngau ra-
nei na te ngarara i uru ai, a he mea ano i
uru ma te kiri o nga kapukapu o nga wa-
wae. Otira kaore e kitea ana nga pura-
pura o taua mate i roto i te kakawa o te
tangata. Tetahi ano, whakamakeretia ai e te kiore
taua mate nei i roto i toua roke, piri mat ai ra-
nei i ona mate koroputaputa ki nga kai, ki nga miiti,
ki runga ki nga mea taka kai ranei, ki era atu mea
ianei o te whare, na koua tere tonu te piri ki te ta-
ngata. Ko nga kutu me nga puruhi o te kiore, ma
runga ranei i nga pirau i heke iho i ona mate, ka ai
ena katoa hei tui haere i taua mate uruta e pa atu ai
ki etahi.
Mahi Tupato Hei Arai,
Me ara te pakanga mo nga kiore katou i naianei to-
nu, Me patu katoa atu nga kiore i roto i nga whare,
i nga kauta, i nga pataka, kaua rawa e tae atu e te
kiore nga kai; me tahutahu nga karukaru ki te
ahi, a rae horoi nga pueru kia ma; me pai te taka o
nga kai katoa, kia pai rawa te ma, kia para kore, nga
mea katoa o te whare; me whakatuwhera nga whare
kia tae atu ai te hau pai ki nga ruma katoa, kia whi-
tingia ui hoki e te ra; kia pai ano te tiaki i te tinana
kiu ora pai ai; me tere te ope atu i nga roke me nga
wai paruparu o te kainga ki rahaki noa atu; a me ata
mahi ano hoki he wai pai mo te kainga.
%
|
|
5 4 |
▲back to top |
TE TIUPIRI
Me hohoro te whakaatu ki nga ropu takiwa ki nga
pirihimana ranei e nga tangata whai whare ina kitea
e ratou etahi wahi whakahouhou, ina kitea ranei
e ratou he nui te matemate o nga kiore, haunga ia
nga. kiore e matemate aua i te paitini i nga ta-
whiti ranei.
Kupu Whakamutunga, —E tika ana ano i runga
i tetahi ahua kia kaha e wehi noa iho nga tangata
ki taua mate urutu; notemea, ahakoa tae mai tana
mate uruta ki tenei koroni, e kore e nai haere me-
hemea ka whakahaerea tikatia nga mahi kua oti
ake nei te tohutohu. Engari, ma te iere anake o
te whakahaere raua ko te pau katoa o te whaka-
haere o nga tikanga kua tohutohungia ake nei e
taea ai te kami o taua mate kia kore ai e nui
haere.
J. G. WARD. (TE WAARI),
Hekeretari mo te Koroni.
" Te Pire Rahui Whaka-
haere Whenua Maori,
1900. "
Ko te Pire tenei a Te Hui a Te Kotahi.
tanga i hanga ai i Rotorua, ia Aperira,
1900, hei tuku ki (Poneke.
Konga Pire me nga Ture i whiriwhiria
i roto ite kimihanga mete hanganga o te-
nei Pire: "Kote Pire Poari, 1898, "
" Pire Kaunihera, 1899, " " Te Ture Ko-
oti Whenua Maori, 1894, "me etahi atu
onga Ture e whakahuatia nei e tenei Pire
i roto i ona Rarangi, menga mahara hou i
huarahia e nga whiri whiringa mote ahua
onga mate menga Taumahatanga e pa
mai ana i raro i nga Ture.
•
KAUPAPA.
PIRE MO NGA WHENUA MAORI, 1900,
HE PIRE E HUAINA ANA.
He Ture hei whakatakoto tikanga hei Rahui hei
whakatau i nga take hei-whakahaere i nga Whenua
Maori,
NOTEMEA no te tau o te Taimana Tiupiri o te
kuinitanga o Kuini Wikitoria, ka tukuna atu e nga
rangatira me etahi o nga tino tangata o te iwi Maori
o Niu Tireni, he pitihana ki a te Kuini me te Pare-
mete o Niu Tireni, he inoi ata mo nga toenga (e tata
ana ki te rima miriona nga eka), o nga whenua Ma-
ori e mau nei ki ngu Maori kia rahuitia hei nohoanga
hei oranga, mo ratou i runga. i tetahi tikanga e awhi-
hatia ai ratou he tupato kei waiho kore whenua ratou.
A notemea hei whakamaharatanga mo te pai o te
whakahaere a te Kuini i te wa e tu ana ia hei Kuini,
a hei tohu hoki mo te nui o tona atawhai me tona ata
whakarongo: ki nga hiahia o tona iwi Maori i Niu
Tireni, e tau ai te ora ki runga ki a ratou, na reira e
tika ana kia whakatutukitia nga kupu otaua pitihana,
a kia whakaritea he tikanga e pai ake ai nga whaka
haere mo o ratou whenua i runga i nga ritenga e whai
ake nei:
NA REIRA KA MEINGATIA HEI TURE e te Runanga
Kui o Niu Tireni, e noho huihui ana i roto i te Pare-
mete, i runga ano i tona mana, ara: —
1. Te Ingoa Poto o tenei Ture ko " Te Ture Rahui
Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900"
. 2. Eo tenei Ture kia wahia kia ona wa-
hanga, ara —
WAHANGA 1, —WHAKATAU TAKE (Judicial).
WAHI 1.
8. Whakamaoritanga onga kupu.
4. Ko nga kupu katoa i roto i te. Ture e pa ana ki
nga MAORI whai whenua ka kiia e toa ana ki nga
Maori whai whenua i roto i te TAKIWA Whenua
Maori ekengia ana e aua kupu
WAHI 11,
NGA POARI.
6. I runga i nga ritenga o tenei Ture kia ono nga
takiwa Whenua Maori i roto ite motu o Aotearoa,
Niu Tireni, a ko nga rohe mei nga ingoa 6 aua
Takiwa kei te Kupu Apiti tuatahi o tenei Pire.
7. Ho ia. takiwa Whenua Maori me whakatu he
Poari Whakawa mo reira, a me tapa he ingoa mona
ko te ". Poari "Whakawa Takiwa Maori o.
'ako nga mema mo taua Poari kia tokotoru,
' ara: —
(1). Hei Tumuaki tetahi, ma te kawana e wha-
katu ko tetahi pakeha, a ka huaina he ingoa
ona i raro hei ko te " Tumuaki"
(2). Kia tokorua nga tangata Maori e pootitia o
nga Maori o te Takiwa kia tu hei mema, a ko
nga tangata e pootitia Hei nga tangata anake o
tana takiwa e whai paanga Whenua Maori ana i
roto i taua takiwa, a ko te Maori i tu hei
mema i runga i te pootitanga kia kotahi ano te
Poari e uru ai ia hei mema,;
8. Me tu ia Poari hei ropu kaporeihana a me
mau tonu te riiwhi haere o ona mema, a me wha-
kawhiwhi ratou ki tetahi hiiri; a me pa enei tika-
nga e whai ake nei ki te Poari me ona mema: —.
(1). Kia toru tau te roa o te tino wa Hei tuunga
' mo nga mema o te Poari, engari ina mutu te
mematanga o tetahi tangata ka taea noa atui a
|
|
6 5 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
(3). Ka ahei noa atu te Kawana ki te whakamutu
i tetahi mema, mehemea ki te whakaaro te Ka-
wana kua puta he take e kore ai taua tangata
e tika kia tu tonu hei mema, a i te mea ra-
nei kua mau tetahi hara ona e kore ai ia e
tika kia waiho tonu hei mema.
(4). Ka watea te nohoanga, o tetahi mema ki
ta whakamutu taua tangata i tona mematanga,
ki te nukuhia ranei ia i tona nohoanga, ki te
mate ranei ia, ki te peekerapu ranei ia, ki te
— whakataua ranei tetahi hara ki a ia e whiua
ai ia ki te whare herehere mo nga marama
tekau ina rua nuka atu ranei, ki te ngaro ra-
nei ia i tona nohoanga i nga tino huihuinga
honohono e toru o te Poari, ara, mehemea e
" hara i te Poari ia i whakaae kia ngaro atu;
a ko ia nohoanga e watea pera ana ka kiia
tera he wateatanga motuhake.
(5) Ko ia nohoanga e watea ana i runga i te
paunga o nga tau kua whakaritea nei mo nga
tino tuunga ka kiia he tino wateatanga tera.
(6). Ko ia nohoanga e watea ana, ahakoa he wa-
teatanga motuhake he tino wateatanga ranei,
me whakakapi e te mana nana i whakatu te
hunga ranei nana i pooti te mema kua wha-
kamutu ra i tona nohoanga. Engari mehemea
he Maori te mema kua whakamutu ra i a ia,
a kaore i nuku atu i te tekau ma rua marama
te roa o te wa e toe ana o tona tuunga, ka
ahei te Kawana ki te whakatu i tetahi atu
Maori hei whakakapi i taua nohoanga,
(7). Ko ia wateatanga motuhake me whakakapi
i roto i nga ra e rua. tekau ma waru i mum
"iho i taua wateatanga a ko te "mema hou e
whakaturia ana hei whakakapi i taua nohoa-
nga me tu mo te wa anake e toe ana o nga
tau i "whakaritea mo te mema kua whakamutu
ra i a ia.
(8). Ka timata tonu atu nga mahina te mema e
whakaturia ana i te ra tonu i whakaturia ai *
ia
(9). Ko nga pootitanga hei whakakapi i nga tino
wateatanga nohoanga me tu i te rua tekau ma
waru o nga ra i mua mai i te ra. e watea ai aua
nohoanga i runga i te paunga o nga tau e toru a
ko te mema i tu i runga i te pootitanga me ti-
mata ana. mahi mema i te ra i pau ai taua toru
tau
(10). Ko ia pootitanga me whakahaere i runga tino i
nga tikanga e mana ana mo te pootitanga o te-
tahi mema mo te Whare o Raro o te Paremete
mo tetahi o nga takiwa pooti Maori.
(11). I runga ano i nga tikanga o tenei Ture me
nga huarahi whakahaere i raro i tenei Ture, ko
nga pootitanga mema rae tu i ia wa, a rae tu ki
* ia kainga i ranga ano i nga tikanga tera e wha-
kahaua e te Kawana mo te pootitanga tuatahi, a
ko nga pootitanga o muri mai me riro ma te
Kaunihera e whakahaere.
9. Mo runga i nga huihuinga katoa o te Poari me
pa nga tikanga e whai ake nei, ara: —
(1). E ai korama ai kia noho te Tumuaki raoa ko
tetahi o nga mema Maori.
(2). Ko te Tumuaki hei Tiamana, a me whaipooti
whiriwhiri ia, me te pooti whakatau.
(3). I raro i nga tikanga o tenei Pire me nga hua-
rahi whakahaere i raro i tenei Pire ma te Poari
ano e whakariterite ana mahi.
10. Me utu ki ia tangata e whakaturia ana i raro i
tenei Pire nga moni e whakaritea ana i ia wa i ia wa
e te Paremete, a, me utu ano hoki e nga moni e wha-
karitea ana mo ana tu mea nga utu haereerenga kia
rite ano ki ta te Kawana i whakatau ai i ia wa. i ia
wa, •
11. Ko nga rehita me nga mapi me nga pukapuka
e pa ana ki te mahi a te Poari me tuku ki te Tari Re-
hita, a ko nga mahi o te tari ko nga mahi whakaha-
ere ranei me mahi ki te kainga ki nga kainga ranei e
whakaritea ana i ia wa e te Kawana.
12, Me mahi e te Poari he pukapuka rehita, me tu-
hituhi hoki ki roto ki aua pukapuka ra nga kupu
whakaatu o nga tono katoa e tukuna ana ki te Poari
me nga ota me nga whakahaerenga i mahia i ranga
i aua mea.
13. Ka whakamutua te Kooti Whenua Maori me
ana mahi katoa, a ko tona turanga ka riro i nga Po-
ari i raro i tenei Pire, a ko nga whakahuatanga ki te
Kooti Whenua Maori i roto i tetahi Tare e whai ma-
na ana me etahi whakawhiwhinga mana me ki he
whakahuatanga a he whakawhiwhinga ki te Poari o
te takiwa i aranga ai te take. Otira ka whakatuturu-
tia ano nga Tari Rehita me nga Rehita me nga Ka-
raka me nga kai wakamaori o auatari
WAHI 111.
. ' NGA MANA o NOA POARI
14. Ko nga mana o te Poari mo runga i nga Whe-
nua Maori katoa i roto i tona takiwa, ko nga mana
kua hoatu nei ki te Kooti Whenua Maori e " Te Tu-
re Kooti Whenua Maori, 1894, " e Wahi- 111. me
Wahi 1V. o taua Ture: engari me apiti ata enei ki
te Tekiona U o taua Ture, ara;
|
|
7 6 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
(1). Ka ahei te Poari Id te tirotiro a ki te whiri-
whiri i nga tono wehewehe a ki te whakatau me-
hemea ranei e tika ana i runga i te tokomaha o
nga tangata e pa ana ki taua whenua, i te ahua
o nga mahi kua mahia ki runga ki taua whenua
a i runga i era atu take e whakaaro ana te Poari
he tika, kia wehewehea taua whenua kaore ranei.
(2). Ka ahei te Poari ki te uiui a ki te whakamana
i nga whakatau e heare ana i runga i te tikanga
apitireihana, a i era atu whakaritenga e ahei
aua i raro i nga tikanga o tenei Pire kia tu-
kua ki nga tangata e whai paanga ana ki te-
tahi whenua.
(3. ) Ka ahei te Poari ki te whakatau a ki te
whakaoti i nga piira e ahu ake ana i nga Ko-
miti Papatupu a i nga Komihana, i runga i
nga huarahi e whakamaramatia i raro ake nei.
15. Ka ahei te Poari, mo katoa mo etahi anake ra-
nei o nga take i tukua ai he mana whakahaere ki a ia
e tenei Ture, ki te tuku atu i tetahi Kereeme, take
ranei, e kawea atu aua ki te aroaro o te Poari ki
(1). Ki te Komiti Poraka, ki te Komiti Patupu,
ki tetahi Komihana ranei maua e uiui a e ripo-
ata hoki ki te Poari.
(2). Kia whakahaerea ranei e nga tangata i wae-
nganui ia ratou te take e tautohetia ana i runga
i nga tikanga apitireihana.
16. Ma te Kawana e whakatu etahi Kaiwhakawa
Tuturu hei Komihana i raro i nga tikanga o tenei
Pire, a ko o ratou mana ko nga mana katoa e wha-
kataua ana ki te Poari e te rarangi 14 o tenei Pire
haunga ia te mana uiui i nga take whenua papatupu.
Ko nga tangata i rokohanga e te paahitanga o tenei
Pire e tu ana hei Komihana mo te Kooti Whenua
Maori me ki he Komihana ratou i raro i nga tikanga
o tenei Pire,
NGA KOMITI PAPATUPU.
17. Ko nga tangata e ki ana no ratou tetahi pora
ka whenua papatupu i roto i tetahi takiwa me ahei
i runga i nga huarahi kua whakatakotoria, ki te pooti
i tetahi Komiti, ka huaina te ingoa ko " Te Komiti
Papatupu o Poraka " a mo runga mo
taua Komiti me pa enei tikanga e whai ake nei,
ara: —
(1). Ko nga tangata mo taua Komiti me kaua e
hoki iho i te toru a e neke ake i te 15, kei runga
ano kei te maha o nga tangata e ki ana no ratou
taua whenua he whakahaereerenga.
(2), Ahakoa pewhea e kore rawa e ahei kia tu he
mema o te Poari o te Kaunihera ranei kei mema
mo te Komiti.
(8). Te roa o te wa e tu ai ia hei mema mo te Ko-
miti e toru tau, engari ka ahei ano nga,
18. Ko nga mahi ma taua Komiti: —
(1). He Karanga i tetahi hui o nga tangata e ki
ana he take tona o ratou ranei ki te whenua pa-
patupu mo reira nei taua Komiti.
(2), A te wa e hui ai, be whakatakoto i nga take
hei korerotanga, hei mahinga, a hei whakaoti-
nga ma taua hui ara.
(a) Ko te korero, ko te arataki, ko te whakaoti i
te Rohe Potae o tana whenua papatupu, i
nga Rohe Hapu wahanga Hapu ranei, i nga
rohe whanau, rohe tangata takitahi ranei i
roto i taua whenua papatupu,
(b) Ko te uiui i nga take me nga paanga ki taua
whenua, me te whakahaere i nga rarangi in-
goa o nga tangata nona te poraka, me te wha-
kariterite i te rarahi o nga paanga, me era atu
mea kua whakatakotoria.
19. Hei tukunga iho mo taua muinga ine te mea
kia marama ki nga whakahaere a te Komiti, me tuku
mihi ki te Poari a ma te Poari ki te Komiti Papatupu
te mapi o taua whenua papatupu mehemea kua ruri-
tia te mapi whakaahua ranei mehemea he pera.
20. Ka ahei te Komiti ki te whakamaua i tetahi
kairuuri kia haere ki runga i tetahi whenua ki te wha-
kahaere i nga waahi o nga rohe e tautohetia ana, ki
te whakatuturu i te taunga o nga ingoa Maori, me
era atu mea e whakahaua e te Komiti hei marama-
tanga mo te Komiti.
21. Me tuku atu e Te Komiti taua ripoata ki te Po-
ari mo runga mo nga take katoa i whaimana ai ia ki
te uiui, me te ata tohu i nga waahi i oti i runga inga
whakaaetanga, me a ratou whiriwhiri mo nga waahi
i tautohetia, me te ripoata tika o nga korero i puaki
ki toua aroaro, me te mapi, rae era atu pukapuka hei
tino maramatanga mo to Poari.
22. Me whakapumau e te Poari nga wahi o te ripo-
ata e kitea ana e ia he tika kia peratia, a me uiui a
me whakatau nga wahi e tautohetia ana, a mo runga
mo enei mea me pa enei tikanga, ara: —
(1), Ko nga korero katoa i tuhia ki te pukapuka a
Te Komiti Papatupu hei korero arahi i (o Poari.
(2). E kore e ahei kia whakaarahia he take whe-
nua hou i te aroaro o te Poari, mehemea kahore
aua take i whakaarahia i te aroaro o Te Komiti
Papatupu, engari nga korero hei tautoko i nga
take i whakaaria i te aroaro o nga Komiti Papa-
tupu.
(3). Ka ahei te Poari ki te whakahoki atu ano i
etahi take ki te Komiti Papatupu hei muinga a
hei whiriwhiringa mai ano ma taua komiti ka
tuku mai ai i tana ripoata ki te Poari,
(4). Mo runga mo nga ota a te Paori i hangaia i
runga i te ripoata a te Komiti Papatupu mo nga
take kaore i tautohetia e kore e ahei kia takoto
he piira ki te Kaunihera.
23. Kia tino tau ra ano nga take o te whenua me
nga rohe wehewehe i roto mehemea ka pera ka ahei
ai kia tino ruuritia taua whenua kia hanga ai he ma-
|
|
8 7 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
pi tuturu i runga i nga tikanga o Wahi VI, (Tekiona
62 ki 68) o Te Ture Whenua Maori, 1894, me Te '
Ture Whakatikatika, 1899. -
24. Hei te otinga o nga take katoa-me te putanga
o te ota o nga ota ranei a te Poari mo tiua whenua
ka mutu ai te tu me te mana o te Komiti Papatupu.
25, Me timata te whakahaere o nga huarahi e wha-
katuria ai he Komiti Papatupu, i roto i NGA MARAMA
TEKAU UA RUA i muri iho i te mananga o tenei ture.
25A. Me ata whakahaere nga takiwa me nga waahi
e tu ai nga huihuinga o te Poari o ia takiwa o ia ta-
kiwa kia tu ki waenganui o nga kainga Maori e noho
ana te nuinga o nga tangata e whaitake ana ki nga
tono hei uiuinga, a e rato ai te haere te takiwa huri
noa.
25B. Mehemea he paanga to tetahi o nga mema
Maori ki te whenua ki nga take ranei e whakahaerea
ana i te aroaro o te Poari a ka whakahengia e tetahi
o nga keehi ka ahei te Tumuaki ki te tono ki te Tu-
muaki o te Kaunihera kia karangatia ata tetahi etahi
ranei o nga mema Maori o etahi atu Pouri hei wha-
kakapi i te tuunga o te mema o nga mema ranei i
whakahengia.
WAHI IV.
TE KAUNIHERA PIIRA, —Mo NGA PIIRA,
26. Me tu tetahi Kaunihera me hua te ingoa ko te
Kaunihera Piira, kia tokotoru nga mema, kia rua nga
pakeha kia kotahi te Maori ma te Kawana i roto i
tana Kaunihera e whakatu. Otira ka ahei te Kawana
ki te whakatu i tetahi i etahi Maori ranei mo nga tu-
nga e kita nei mo nga pakeha.
27. Mo runga mo nga huihuinga o te Kaunihera
me pa enei tikanga, ara: —
(1). Ko tetahi o nga mema pakeha, ma te Kawana
e tohu, hei tumuaki, a me whai pooti whiriwhiri
ia me te pooti whakatau,
(2). Kia tokorua nga mema o hui mai ka whai ko-
ramu ai, a ko te mema Mauri tetahi o taua
tokorua.
28. Ko te mahi ma taua Kaunihera he whakatau i
nga piira, ake ki aia a nga Poari-i raro inga tikanga
kua whakatakotoria ara i runga i te aronga o nga
ritenga whakahaere a te Kooti Piira Whenua Maori e
whakamaramatia nei e Wahi X. o te Ture Kooti
Whenua Maori, 1894, me nga huarahi whakahaere i
raro i taua ture, haunga ia nga waki e whakarereketia
aua e nga rarangi i raro iho nei.
29. Ka ahei tetahi tangata e whakahe ana ki tetahi
whakatau a te komihana ki te piira ki te poari o te
takiwa,
30. Mo nga piira i ahu ake i te Komihana ka whai-
mana te Poari ki te whakatau a ki te tino Whakaoti a
kaore he piira e takoto atu i tana whakatau-ki te Kau-
nihera. Otira i te mea kaore ano taua piira i uiuia e
te Poari ka ahei te Poari ki te whakahao kia nekehia
tana piira ki te aroaro o te Kaunihera ma reira e uiui
mehemea 6 rite ana enei tikanga ara: —
(1). Ka tirohia e te Poari he take tika tera he i tuku-
nga atu ki te Kaunihera.
(2). Mehemea ka whakaae nga taha katoa e pangia
ana e taua piira.
(3). Mehemea taua piira e pa ana ki tetahi: —
(a) Tono wehewehe.
(b) Tono whakamana wira, whakamana hai-
whakahaere taonga ranei.
81. Ka takoto atu he piira i te Poari ki te Kauni-
hera mo nga whakatau epa aua ki nga keehi i whaka-
haerea ki te aroaro o te Poari, mehemea i matuatia
ki reira te whakawa o taua keehi, a mehemea i ara
ake i runga i tetahi: —
(1). Whakawa whenua papatupu.
(2). Wehewehe whenua me te whakariterite i nga
paanga.
(8). Whakamana wira, me te whakamana kaiwha-
kahaere taonga.
32. A mo runga mo nga piira katoa me pa enei ti-
kanga.
(1). Ko nga whakatau a nga Komihana, ko nga
whakatau a nga Poari e watea ana i raro i nga
tikanga o tenei Pire kia takoto atu he piira ki te
Kaunihera, rae panui ki te kahiti i roto i te ma-
rama kotahi i muri iho o te ra o te whakatau.
(2). Ko nga tono piira me tuhi a pukapuka Iu te
Kairehita a me tae atu i roto i nga marama e to-
ru i muri iho i te whakatau, a ko nga take me
nga whakamarama o te piira me tae atu ki te
Kairehita i roto i nga marama e wha i muri iho
i te whakatau,
(3. Ko te moni punga mo te piira ma te Poari e
whakatau kaua e neke iho i te (£3) kaua e neke
ake i te (£15) a me utu i mua atu i te whakaha-
erenga o taua piira.
S3. Ko te Tumuaki o te Kaunihera Piira hei upoko
whakahaere i nga mahi me nga whakariterite o nga
Tari Rehita penei i te Tumuaki o te Kooti Whenua
Maori e whakahaere nei i naianei, a hei whakarite-
rite i nga takiwa hei tuunga mo nga huihuinga o te
Kaunihera piira.
WAHI V. —APITIREIHANA.
84. Ka ahei kia whakahaerea te tikanga Apitirei-
hana mo enei take ara: —
(1). Mehemea ka tuhia tetahi pukapuka whakaae
kia tukua tetahi raruraru ki te apitireihana a ko
taua pukapuka ma, nga tangata i waenganui ia
rana ia ratou ranei taua raruraru ma a ratou
kaiwhakahaere ranei e whakamana ai mo taua
tikanga e haina taua pukapuka whakaae.
(2). Mo nga take tautohetohe kua takoto ki te aro-
|
|
9 8 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
aro o te Komihana o nga Poari ranei ka ahei
kia tukua ki te apitireihana i runga i te whaka-
aetanga a nga taha katoa i te aroaro o te Komi-
hana o te Poari ranei.
(3). Ka ahei te Komihana te Poari ranei ki te
whakahau kia tukua tetahi take kua takoto ki
tona aroaro a e kitea ana e ia he tika, kia tukua
ki te apitireihana.
35. Ko nga tikanga o te apitireihana me nga wha-
katuunga i nga Apitireita me nga whakaritenga i o
ratou inana me whai i runga i te aronga o nga
tikanga o " Te Tare Apitireihana, 1890. "
36. Ka ahei nga tangata ake no ratou tetahi
whenua kua whakataua nga take ki te wehewehe,
a ki te whakatau i nga rohe, me te whakariterite
i nga paanga o ia tangata, i runga i te tikanga
whakariterite i waenganui ia ratou, a ko a ratou
whakaotinga me tuhituhi ki te pukapuka a me
haina, ma te Komihana ma te Poari ranei o te
takiwa e whakamana a e whakaputa he ota i ru-
nga i ana whakaotinga, ano e whakatau ake ua
te Komihana na te Poari ranei.
37. Ma te Kawana i roto i tana Kaunihera e
hanga he ruuri whakahaere i raro i nga Ukanga o
tenei Pire.
WAHANGA II.
HUARAHI WHAKAHAERE WHENUA MAORI.
WAHI I. —NGA KOMITI PORAKA.
38. I runga i te whakaaetanga a te nuinga o
nga tangata no ratou tetahi poraka whenua, a i
runga i te whakaaetanga, a to nuinga o nga ta-
ngata no ratou etahi poraka o tuhonohono ana te
takoto, ina marama ki te Poari tera e painga e
puta ki nga tangata no ratou, ina - whakahaerea
taua poraka ranei i raro i tenei wahi o tenei ture,
ka ahei te poari ki te whakaputa ota hei whakatu
i nga tangata no ratou taua poraka, aua poraka
ranei, hei " tinana-huihui" i raro i te tikanga rii-
whi tuturu a me whai hiiri hoki ratou, me kara
nga te ingoa " Ko nga tangata no ratou hei ko"
nei ka whakahua i te ingoa o te whenua nga whe*
nua ranei kua meatia nei he ' tinana huihui' mo
nga tangata no ratou] "ai runga i te peratanga
ka kiia kua whakawhiwhia taua " tinana-huihui"
ki taua whenua.
89. Ina oti ratou te mea hei "tinana-huihui"
ka ahei nga tangata no ratou taua whenua, aua
whenua ranei i raro i nga ritenga kua whakatako-
toria, ki te whakaingoa i tetahi Komiti hei wha-
kahaere mo taua whenua, kaua e iti iho i te toko-
toru, kaua hoki e maha ake i te tokoiwa nga ta-
ngata mo te Komiti, ahakoa no roto i nga tangata
whaitake ki te whenua, kaore ranei.
40. Ko nga Komiti penei katoa e whakaturia
ana i raro i tenei wahi o tenei ture me ki he Ko-
miti Poraka.
41. Ko nga whakatunga Komiti katoa me nga wha-
katunga riiwhi mo tetahi mema Komiti, ma te ota.
anake a Te Poari e whakatu.
42, Me whaimana tonu te Komiti ki te whakahaere
i ana mahi mehemea kaore i te iti iho i te tokotoru
nga mema e tu ana..
43. A te wa e whakaturia ai he Komiti mo tetahi
Poraka me etahi Poraka ranei i raro i tenei wahi o
tenei ture, me tu ko te Komihana o nga whenua
Karauna tetahi o nga mema mo Te Komiti, a ko etahi
o nga mema mo Te Komiti ma nga tangata no ratou
te whenua e pooti. A kahore e utu mo Te Komihana
o nga whenna Karauna.
44. I runga i te toranga o tetahi Komiti Poraka mo
tetahi whenua, me whiwhi tana Komiti ki enei mana
e whai ake nei, ara: —
(1). Me ahei te Komiti Poraka ki. te ata wehe i te
whenua hei mahinga, hei kainga noho mo nga
Maori no ratou te whenua i runga i nga ritenga
e maharatia ana e Te Komiti Poraka he tika,
(2). Me ahei te Komiti Poraka ki te ata wehe i
etahi wahi o te whenua hei whakarite i nga hia-
hia nunui a nga tangata no ratou te whenua,
nga hiahia i waho o enei kua tohungia i runga
ake nei.
(3). Ina tae ki te wa e tukutukuna ai te whenua e
Te Komiti Poraka, me ahei Te Komiti ki te ma-
tua whakariterite i nga tono whenua a nga Ma-
ori no ratou te whenua i te tuatahi, a i muri iho
ko nga tono whenua a era utu Maori ehara nei ia
ratou te whenua, kia rite rawa enei, katahi ka
whakarite i nga tono a nga tangata ra waho.
Engari kahore tenei ritenga e pa ki nga whenua
e meatia e Te Komiti Poraka kia tukua i ranga
i te huarahi makete, tenei ranei.
(4). Me ahei Te Komiti Poraka ki te uiui i nga
hiahia o ngu tangata whai paanga mo runga i
nga wehewehenga, me nga whakariteritenga
paanga [determination of relative interests] a
ki te tuku ripoata atu ki Te Poari kia wha-
kapumautia A me ahei te Poari ki te wha-
kaputa whakataunga i runga i taua ripoata,
ano nana ake te take i uiui.
(5). Me ahei Te Komiti Poraka ki te nama mo-
ni i runga i te mokete, a ki le tuku atu i te
whenna hei punga mo aua moni i raro i nga
tikanga o te Wahi II. o tenei wahanga o te-
nei Ture.
45. Ko nga huarahi whakahaere katoa e hanga,
hei tohutohu i nga whakahaere e mahia i raro i
tenei wahi o tenei ture, me haere i runga i nga a-
ronga i runga i nga huarahi whakahaere kua wha-
katakotoria i raro i te Wahi II o Wahanga II o
Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.
WAHI II.
. (1. ) NGA MOKETE,
46. Kia taea ai he tikanga e riro mai ai he moni
hei hanga rori, hei whakahaere tikanga ranei mo te
|
|
10 9 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
whakapuare i te poraka ki te riihi, mo te whakanoho-
noho ranei me te mahi, me te whakapai, me te mahi
whakatupu kararehe kirunga ki taua whenua ra, a hei
whakaea i nga riana, utu ruuri me era atu taimahata-
nga, ka ahei Te Komiti Poraka i runga i te whakaae
a te hunga whai paanga ki te tono moni i tetahi Tari
Tuku nama a te Kawanatanga i runga i te tikanga
mokete ki runga ki nga whenua o Te Komiti Poraka,
ki runga ki nga utu reti e puta mai ana inaianei a
muri ake nei ranei, ine nga hua mai hoki o aua whe-
nua.
47. Ko taua tono moni me tuku atu ki Te Komi-
hana o nga whenua Karauna mo te takiwa mana e ui
ui a e tuku atu tana ripoata i te taha o tana tono ki
te Tumuaki o te Tari Tuku nama ki nga tangata no-
ho whenua ki tetahi atu tari tuku nama ranei a te
Kawanatanga.
48, Ko te ahua o te whakariteritenga o te nui o te
moni e taea te tuku i runga i te mokete, ki Te Komiti
Poraka me te whakaeanga o te mokete me te itareti
me whai i runga i nga tikanga o Te Ture Tuku Na-
ma ki nga Tangata Noho Whenua, 1894, me ona
whakatikatika.
49. Otira kaua nga ritenga o enei tekiona i runga
ake nei e arai i te hiahia o Te Komiti Poraka ki te
nama moni i runga i etahi atu huarahi, a ki te punga
ki runga ki ana taonga mo ana kararehe mehemea ko
ia ano kei te whakatuputupu kararehe i runga i te
whenua, otira kia kaua e taea te punga enei tu moni
mokete ki runga ki te whenua o te Komiti.
50 Me whakatikatika " Te Ture Tuku Nama ki
nga Tangata Noho Whenua, 1894, " kia ahei ai te
Tumuaki o te Tari i raro i tana ture ki te tuku moni
ki runga i enei tu whenua ara: —
[1], Nga whenua Maori kua tu nei he Komiti Po-
raka i raro i nga tikanga o tenei ture,
[2]. Nga whenua e retia ana e tetahi e etahi tangata
ranei i Te Komiti Peraka i raro i nga ritenga e
whakamaramatia i raro ake nei.
[2], NGA RIIHI.
51, Ka ahei nga whenua o te Komiti te riihi i ru-
nga i te tikanga tena, makete te rotarota ranei, mo
tetahi wa kia kaua e neke atu i te wha tekau ma rua
nga tau, kei ta te Komiti e whakaaro ai e pai ana hei
tikanga a, i runga ano i nga tohutohu a to Komihana
o nga whenua Karauna.
52. Ko te aronga o nga tikanga e taea ai te whaka-
puare nga whenua ki te riihi ki te whakanohonoho ra-
nei me whai i runga i enei tikanga, ara: —
[1]. Me matua whakarite nga hiahia o te hunga
whai paanga i roto i tetahi huihuinga kia wehea
he whenua hei mahinga kai, a hei kainga noho,
me era atu hiahia nunui o nga tangata whai pa-
anga.
[2]. Katahi ka tahuri ai te Komiti mo runga mo
nga wahi e watea ana o te whenua ki te roherohe
a ki te tekihana i te whenua kia whakahaerea i
runga i te tikanga riihi a i te whakanohonoho ta-
ngata,. A mo runga mo enei tikanga mo te ruu-
ri, mo te tapatapahi, mo te whakatekihana, mo
te wariu i te whenua me nga whakapainga, mo
te whakatau i nga kara he whenua mo te whaka-.
riterite i te ahua utu mote moni reti motu
whakariterite ite ahua ote take ote riihi
me te maha o nga tan [i roto ia te araitanga a te -
nei Ture kia kaua e neke atu i te 42 tau] me uru
mai te Komihana o nga whenua Karauna hei
whakahaere a hei whakatutuki i raro i te mana o
Te Komiti, ko te tikanga hoki kia riro ai mana
ma te tangata kua tino mahi i tenei mahi e tohu-
tohu Te Komiti a e mahi i runga i te ingoa o Te
Komiti.
[3]. Ka ahei te Komiti me te Komihana o nga whe-
nua Kamana i runga i te tono a nga tangata ta-
kitahi o te hunga whai paanga i runga ranei i te
tono a, era atu Maori ki te wehe i etahi a nga te-
kihana o tana whenua kia puare ki nga tono a
pukapuka anake a ana tangata Maori, ko nga
tono a te hunga whai paanga e whakaaro i te
tuatahi.
[4]. Ka whaimana Te Komiti i runga i te whaka-
aetanga o te nuinga o nga tangata whai paanga •
ki te whenua a Te Komihana hoki o nga whenua
Karauna ki te whakauru i tetahi kupu whakaae-
tanga mo te taha ki Te Komiti mo te utunga ka-
toatanga o nga whakapainga a te mutunga o te
riihi; a ka ahei Te Komiti ki to wehe mai i ia
tau i te wahi o te utu rite e whakaaro ui ia e. ti-
ka ana me whakahaere e ia i runga i te tikanga
whakaea moni kia puta ai he moni hei whakaea i
aua whakapainga ra Ko aua moni whakaea ma
Te Komihana o nga whenua Karauna o te takiwa
e pupuri e whakahaere.
[5]. Ka ahei ano hoki Te Komiti ki te hoatu ki ro-
to i te riihi i tetahi kupu mo nga whakapainga
ara kia tukua atu etahi tau ki te kai tango riihi
i muri iho i nga tau o te riihi hei tikanga mo nga
whakapo inga mehemea kaore he whakaritenga
kia utua aua whakapainga.
53. Mehemea ka hiahia te kai tango reti o tetahi
whenua i raro i Te Komiti ki te nama i etahi moni i
nga Turi Tuku Nama a te Kawanatanga me pu enei
ikanga: —
[1]. Me tono a pukapuka ki Te Komiti a ma Te
Komiti e tuku atu taua ripoata ki Te Komihana
o nga whenua Karauna.
(2). Ma Te Komihana e tuku atu taua tono me ta-
na ripoata ki Te Tari Tuku Nama,
[3]. Ko nga tikanga katoa o Te Ture Tuku Nama,
1894, e pa ana ki nga mokete mo nga whenua
riihi me pa ki nga mokete mo nga whenua riihi i
raro i te mema o tenei wahi o tenei ture.
|
|
11 10 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
WAHANGA III.
Mo NGA TUKU,
54. I muri tonu iho i te wananga o tenei Ture
e kore e ahei kia tukua tetahi whenua Maori aha-
koa ki te Karauna ki tetahi atu tangata ranei, hei
runga anake i nga huarahi e whakaaturia ana e
tenei Ture.
55. Ina tupono tera tetahi tuku kei te whaka-
haerea i te wa e mana ai tenei Ture tetahi tuku o
nga whenua Maori e tau ana te. mana o tenei Tu-
re me pa enei tikanga e whai ake nei ara: —
(1), Mehemea he tuku tika i tetahi whenua Ma-
ori ki tetahi tangata noa, a ko tafia tuku i
timataria " bona fide—tia i muri mai i te pa-
ahitanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori,
1894, " a e haere "bona fide" ana i naiane,
a kua oti "bona fide" tetahi wahi, hei reira
ka pa enei tikanga e whai ake nei, ara:
(a) I nga ra katoa o roto i ngu marama e rua
i muri tonu iho i te mananga o tenei Ture,
ka ahei nga taha katoa e pa ana ki taua t ku
ki te tuku panui atu ki te Poari, he mea
tuhi ki te pukapuka, hei whakaatu i te aro-
nga o tana tuku, i te whenua e pangia ana
i nga wahi o taua tuku kua oti, me te hia
hia ki te whakatutuki rawa i taua tikanga,
(b). Ko nga tuku katoa kia tukua atu he panui
pera me tera kua tohungia ake nei, ka ahei *
kia whakaotia i roto i nga marama tekau ma
rua i muri tonu iho i te mananga o tenei tu-
re, ahakoa te takototanga ketanga o nga ku-
pu i runga ake nei,
(c). A te paanga o te wa kua oti te whaka-
rite i runga ake nei hei whakatutukitanga
mo tetahi tuku me ahei te Poari ki te rapu
ki te whakatau hoki i runga i te wehewehe-
nga o te whenua i runga ranei i tetahi atu
huarahi i nga paanga o nga hunga katoa e
uru ana ki taua tuku.
[d]. E Kore e tika kia kiia e whakanana
ana nga kupu o tenei tekiona i te whakatu-
tukitanga o tetahi tuku kaore nei e taea
te whakatutuki tika i runga i te ture me i kaua
' tenei Ture i paahitia.
(2), Mo nga tuku ki te Karauna e tarewa ana ko
te tiwhikete a Te Minita mo nga whenua hei ma-
ramatanga mo te Poari tera kei te tarewa taua
tuku, a ma te Poari e whitiwhiti a e whakatau
roe whakaoti taua tuku kaore ranei,
56. Mehemea tera tetahi whenua no tetahi tangata
kotahi kua motuhake ki a ia i mua atu i te mananga o
tenei Ture i muri iho ranei e ahei ana ia ki te tono
ki te Kawana kia kapea mai taua whenua ki waho i te
mana o tenei Ture, a ma te Kawana i roto i tana
N
Kaunihera e whakatau i runga i te ripoata a te Poari
o te takiwa kei reira nei taua whenua.
57. Ko nga whenua pera me nga whenua e Korero-
tia nei e tekiona 56, mehemea kua puta he Karauna
Karaati a kua rehitatia i raro i " Te Ture Rehita Ti-
iti, 1868, -*' kua tan ranei ki raro i " Te Ture Wha-
kawhiti Whenua, 1885, " e ahei ana kia kiia he whe-
nua tika hei tukunga nama mai ma Te Tari Tuku
Nama ki nga Tangata noho Whenua.
58, E kore e pa tenei ture ki: —
(1). Nga whenua i atu hokona e te Maori i te Ka-
rauna i tetahi Pakeha ranei.
(2). Nga whenua e taka ana ki raro e whakahaerea
ana ranei i raro o tetahi o nga Ture e whai ake
nei ara; —
" Te Ture mo nga Rahui Maori o Te Tai Haua-
uru, 1892"
" Te Ture Taone Maori, 1896 ''
" Te Ture Rahui Maori o te Takiwa o Te Ure-
wera, 1896. "
(8). Nga whenua Maori katoa b te Waipounamu.
Engari ka pa tenei ture ki nga whenua i raro i
" Te Ture mo nga Takiwa Nawha, 1881. "
59. Ko nga tukunga whenua e mahia ana i raro i
tenei Ture ka ekengia e te tu ite pane Kuini pera ano
me era atu tukunga whenua * nara nei i te whenua
Maori, engari e kure e ekengia e to tuite pane Kuini
whenua Maori,
WAHANGA IV.
MO NGA TAKE TAKITAHI
60. Mo runga mo nga keehi e whai Kereeme ai
nga tamariki whangai mo nga taonga a o ratou matua
whangai, me whakatau e te Poari i runga ite titiro
ki nga hiahia o te tupapaku me te titiro ano hoki ki
nga uri me nga whanaunga ake o te tupapaku ara ma
ranga i te tirotiro a te Poari i nga huarahi whakaaro-
aro ki nga aronga me nga ahuatanga katoa i raro i te
[equity and good conscience].
61. Ko nga whenua Maori katoa, mehemea kahore
he hoa e puta ana ki nga Maori whai-paanga ki ana
whenua, ka kiia, kahore e pangia e nga ritenga o " Te
Ture Taaka Whenua Tauke i nga Taonga a nga Tu-
papaku, 1881, " haunga ia nga whenua e puta mai
ana he hua ki nga Maori whai-paauga ki ana whenua,
kahore era whenua e watea ki waho i nga ritenga o
taua ture.
62. Ko te tekiona 7 me nga wahanga tekiona 1, 2,
3, 4, o taua tekiona o Te Ture Taake Whenua Taake
Moni Potatau 1895, kua whakatikatikaia, a ko te
taake e tohungia nei e taua rarangi kahore e tika kia
kia utua ki te moni reti hei utunga ki nga Maori no
ratou te whenua, mehemea taua whenua no mua atu
te mananga o taua ture i riihitia ai
63, Kahore te Maori marena ki te pakeha e tika te
hanga i totahi wira ki tana tane wahine pakeha ranei
|
|
12 11 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
engari me haere tonu nga whenua taonga hoki a ana
Maori ki te taha ki a raua tamariki mokopuna hoki.
Mehemea kahore a rana tamariki me haere ki te wha-
naunga tata o taua Maori. Haunga ia nga hua e pu-
ta mai ana i aua whenua me aua taonga, me haere ki
te taane, wahine pakeha nga hua o ana whenua taonga
hoki i te wa e ora ana, a taea noatia te wa e
marena atu ai tana taane, wahine pakeha (pouaru) i
tetahi atu wahine tane ranei, ka mutu tana tika ki nga
hua me nga painga o nga whenua me nga taonga
a nga whanaunga o te tupapaku.
64. Ko nga rakau me nga harakeke e tupu ana
i runga i nga whenua Maori me ahei te Maori te
hoko i ana taonga ano ehara i te waki no te whe-
nua.
65. Mo ahei te tamaiti ana eke ki nga tau o te
pakeketanga ki te tono i nga kaute i tana kai-tiaki
a ki te hamene hoki i taua kai-tiaki.
66, Ko nga moni me nga oranga e pau ana i
nga hui a nga Komiti Papatupu e karanga ai mo
whakaaro katoa e nga tangata e kereeme ana ki
taua Papatupu.
67. E kore e tu be roia he kai-whakahaere ranei
i te aroaro o te Poari, -o te Komihana, o te Kau-
nihera o te Komiti Papatupu ranei mo tetahi ta-
ngata i roto i etahi whakawa whenua Maori e hara
nei i. te tangata epa ana ki te whenua ehara ranei
i te mea marena i runga i te ritenga Pakeha i te
ritenga Maori ranei ki te hunga whaitake, i te kai-
tiaki ranei, engari ano mehemea e ngaro whai take
ana tetahi tangata, ho kuare ranei ki te whakaha-
ere i ona take, kei te Ponui kei te Kaunihera kei
te Komihana kei te Komiti ranei, mana e whakaae
ka tika ai te tu o te kai-whakahaere mo te wa a
nake i whakaaetia ai, ka mana ano ki te whaka-
kore atu i taua whakaaetanga.
68. Hei huarahi e tutuki ai nga tikanga o tenei
Ture e pa ana ki nga tukunga me nga whakahaere-
nga o nga whenua i raro i te Wahanga U o tenei
Ture, engari kaua mo etahi atu tikanga, ka kiia kua
wetekina nga here katoa, me nga tikanga atu katoa
i tau ki runga ki aua whenua i tetahi Tare, i tetahi
Karauna Karaati, i tetahi ota wehewehe, i tetahi atu
tu pukapuka taitara ranei.
69, Eo ia Ture e pa ana ki te iwi katoa, ko ia ture
e pa motuhake anake aria ki etahi tangata noa iho,
me ia Ture ranei e pa motuhake ana ki tetahi takiwa,
mehemea e taupatupatu ana o tatou tikanga ki nga
tikanga o tenei Ture, kaa whakatikatikaia kua wha-
kakorea e tenei Ture nga wahi o aua Tore e taupatu-
patu ana ki tenei,
70. A te wa e paahi ai tenei ture me mate enei e
whai ake nei: —
(1) Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori, 1893.
(2) Tare Whakamaua Take Whenua Maori, 1889,
1893; me ona Tare Whakatikatika,
Putiki.
Kua tae mai a Hone Heko me Waikato me Ngati-
maru me nga tiwhatua ki konei.
Ko te haere mai a taua iwi e haere ana ki Poneke.
Heoi i tono a Whanganui kia homai ta ratou pire kia
tirohia he pewhea te aronga; notemea kua oti ta
Wanganui kei a Timi Kara e takoto ana e rite mm
ki te ta Kotahitanga Pire, a heoi kaore i takoto mai ia
Waikato, heoi ano te kupu kanui te pai o ta Whanga-
nui taka, engari me haere ki Poneke hei reira whaka-
haere ai.
Te Tainamana.
Kei te kino tonu te mahi a te iwi nei a te Tainama-
na ki nga pakeha e.
|
|
13 12 |
▲back to top |
•TE TIUPIRI.
Whakaatu Ranga.
Erua haerenga ote Aotea i roto ite wiki
kei te turei kei te Paraire 7. 30 a. m. oia.
wiki oia wild ka timata nei ite Paraire te
20 o Hurae tana mahi harihari taonga me-
nga tangata.
Kupu Whakamarama.
Kinga hoa tuturu enoho ana i nga taku
tai o roto o Whanganui menga tangata o-
nga takiwa kei pouri o koutou nga kau mo
runga ite utu ka ta ati tia ina ia nei tima-
ta atu nei ite Paraire 20 ongara ote mara-
ma nei ka pera ano menga utu e tango hia
ana e nga tima o Hatariki moia kainga.
moia kainga timata atu nei i Upokongaro
a tae noa ki Pipiriki, ite mea e kore e pai
ma tatou e patu tuatahi te utu engari ma
ana ano mate tangata tuatahi na ana nei
i whakatakoto te utu mo ia kainga, mo ia
kainga, o roto ote awa mehemea ki te wha-
kahokia iho e Hatariki tana utu kahoki iho
hoki ta to tatou, ki tenuku iho a kumuiho
ano e kore e peneitia ki te hoki iho ta Ha-
tariki a ka tukua iho pea ta tatou ki raro
iti iho kao engari ka whai haere tonu i ru-
nga, penei ra mete haerenga nei ki te hui
ki Koriniti na apa i whakahoki kite 5/-: he-
oi noho ana hoki to tatou i runga i taua
5/- kore kau e tangata i riro ia ia riro ka-
toa i to te iwi nui nga tangata ote hui.
Engari ka whakaatu ria ano ki roto ki
nga whakaaturanga e mau ana ki nga pa-
pa ia kainga, ia kainga, te ritenga ote utu
aha koa ahu whakararo te utu ka whaka-
marama tia ano ki roto ia ua papa kia no-
ho mohio ai nga tangata i mua atu o tona
e kenga ki runga i te tima.
Na tokoutou hoa pono,
H. PUKEHIKA.
Herongoa,
Tenei tetahi rongoa e hangai ana mo tetahi mate
e paana kinga, ringaringa menga waewae onga tama-
riki ara he tona, ki te reo o Whanganui ki tonga iwi
nei ranei e Kiritona perihi te ahua o taua rongoa.
He kiko miiti hipi ranei kaua i tau miiti ake me-
tiki atu i tetahi miiti a tetahi atu tangata me tango
tahae mai kaua hei kitea te tango hanga mai ki te
kitea kaore i mana. tena rongoa.
Kite riro mai taua ki ko miiti ra ia koe katae atu
ki te tamaiti a ki te pahake ranei e pangia ana e ta-
ua mate ka panipani ki runga ki aua tona ka mutu
ka kari erua kia hohonu kia kaua e taea ete kuri taua
kiko miiti ki te kainga ete kuri taua kiko miiti katahi
ka tino nui atu te tupu o taua mate, ki te Pitau taua
kiko miiti ra i runga ite tanu manga. Pirau tonu atu
hold taua mate ora tonu atu whakamatau ria te ro-
ngoa nei kua kitea hoki e ta koutou manu te ti-
ka ote rongoa nei.
Na te Tiupiri,
Aotea.
Kei te 20 ite Paraire ote marama nei rere atu ai
ate Aotea tima i te taone o Whanganui ki Pipiriki ite
7. 30 onga Haora a. m. ko taua ra tino oti pai ai taua
tima ko tona rerenga tua tahi hoki tenei ki Pipiriki
haunga hoki te rerenga ki Koriniti ite 28th. ongara
ote marama ka hori ake nei mote hui anake tena ha-
erenga, ko tenei haerenga ate 20 ongara nei e whaka-
tuhera i tana mahi harihari tangata taonga i reto ite
awa o Whanganui,
Ka haere ka toa te komiti o taua tima a taua ra
menga tangata nunui taua kamupene.
Kinga tangata ehiahia ana ki te tango hea ma kou-
tou ka whakatuhera tia mo te 12 marama hei whaka-
aronga mo tou hea engari kote 5/- ano hei tau maha mo
te hea i te wa tuatahi, ki te kore e kapi te toenga o
taua hea inga marama i whakahua ina ake nei te ra
e whakakorea atu taua hea meteingoa ote tangata
naana ra taua hea a ka kore atu hoki tana 5/ i tau
nahara i taua hea
H. PUKEHIKA,
|
|
14 13 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Nga Tianara e whawhai
mai nei Inia,
Roori Ropata, Tino Kaiwhakahaere
Roori Kitina, kei raro ia Ropata
Rewheteneti Tianara Ta Waaka K. C. B. C. M. G.
Rewheteneti Tianara Ta Haimona (kua mate)
Rewheteneti Tianara Ta kataeka K. C. B. D. S. O.
Rewheteneti Tianara Roori Metuene K. C. V. O. C. B,
Rewheteneti Tianara Ta Kereri K. C. B.
Rewheteneti Tianara Ta Ranara K. C. B, G. M. G,
(D. S. O. )
Rewheteneti Tianara Ta Hanita K. C. B. D. S. O.
Rewheteneti Tianara Ta Waiti V. C. G. C. B.
Rewheteneti Tianara Ta Warena G C. M. G. K. C. 6.
Rewheteneti Tianara Keri Keni C. B.
Rewheteneti Tianara Karingitana K. C. B. K. C. M. G.
Meiha Tianara Tikitana
Meiha Tianara Matara R. N.
Meiha Tianara Wewara
Meiha Tianara Kamura M. V. O.
Meiha Tianara Noki
Meiha Tianara Hawari
Meiha Tianara Parahona
Meiha Tianara Purukuhaata M. V. C.
Meiha Tianara Hiriata C. B.
Moiha Tianara Haata C. B.
Meiha Tianara Ta Wuruketi K. C. R. G. C. B.
Meiha Tianara Rititini C. B.
Meiha Tianara Patene C. B.
Meiha Tianara Kuki
Meiha Tianara Taamutaira G. C. M. G. C. B.
Meiha Tianara Ta Karawira K. C. M. G. O. B.
Meiha Tianara Watapu C. B, (kua mate)
Meiha Tianara Keremeta D. 8. G. A. D C.
Meiha Tianara Makitonore C. B, D: S, 0, A. D. C,
Meiha Lianara Karuu C. B.
Meiha Tianara Pereniha
Meiha Tianara Parana Pauera o Mawhekingi
Meiha Tianara Poi
Tianara Pura, T, C,
Nga Ingoa o nga Hoia,
Tutohe Mikaera Roka Ropiha
Ritima Maaka Heremaia Maika
Puhau Tamihana Mei Patere
Mane Peniamine Haka Hakaraia
Tuke Rota Ngawhiro Tawaroa
Kihe Manihera Wirihana Nireaha
Kara Potatau Matenga Horomona
Motete Paratene Pahau Hoone
Waari Witinitara Hori Manihera
Hemoata Reihana Tuhurangi Rautu
Mita Waata Akitu Watene
Tiwhi Peniamene Timaru Hohepa
Paina Hohepa Kaipo Hemi
Henare Himona Kura Tamatea
Arapata Himona Karauria Namana
Inia Manihera Poua Pahira
Kereu Karaitiana To Ao Ngatuere
Huatahi Aporo Tamahau Aporo
Kawana Witinitara Nini Korou
Roera Henare Poko Manu
Pitihira Reihana Materoa Hamuera
Te Ohonga Paraone Manaena Waaka
Wainohu te Huki Kani Ihaka
Hamuera Ihaka Keeti Namana
Pita Naera Matenga Potangaroa
Hamuera Potangaroa Poriki Manga
Pehi Hemi Whaiwhaia Namana
Harawira Naera Hautu Hemi
OFFICERS (APIHA)
Capt. Rimene Lieut, Rangitauira
Lieut. R. Naera Lieut Puhara
Sergt. Major Williams Q. M. K. K. Karaitiana
Buglar Meihana
Tupapaku.
Ko Kararaina Henare hua mate ki Patiki nei ite
6th. ongara o Hurae nei 1900 koona tau 52 he wa-
hine rangatira no Whanganui nei me te atiwa menga
titoa, Heuri Hoko Puna na to Kaponga nui tonu e
whakatau ki tia nei e upoko Kaiparaoa e 8 nga pata
ki te mahunga i te Parekura i te Pukeroa kaore i ma-
te, ho mokopuna hoki na te rangi ka tatu, rangitira
onga titama o te atiawa onga titoa, i moe ia Henare
haere tuterangi o Whanganui menga tituwharetoa e
wahine hoki i puta mai i roto inga hekeheke nga a-
riki o tenei iwi o Wanganui,
Konga Piki Waaka, kua mate ki kai iwi ite 6th.
ongara o Hurae nei e wahine rangatira no nga tipa
moana me apa hapai taketake merauru ki tahi he
ariki no runga i te waka ingoa nui nei ia Aotea,
Ko te Kiria te Wiki kua mate ki te Parapara ite
. 6 ongara o Hurae 1900 he tai tamariki rangatira ro-
nga hapu nei no nga Poutama menga tipa moana.
Ko nga wai nga whata, kua mate ki Pakaraka ite
10th ongara ote marama nei e tamahine na Pene te
marae,
|
|
15 14 |
▲back to top |
TE TIUPIRI,
Te Hui ki Koriniti.
Hurae 1st,
Na te tima hou nei na Aotea i mau nga tangata
nga wahine me nga tamariki ki tenei hui. He
nui nga hapu i tae ki tenei hui, ara ko nga hapu
hoia tenei: —
Ngatipa, Ngawairiki, Ngatiapa, Ngapoutama,
Ngatirangi. Ngatihinearo, Ngatiruaka, Ngapaera-
ngi, Ngatikura, Ngatitupoho, me Tepatutokotoko,
Natihau, ko te Kaumatua, ko Topia Turoa.
He maha atu era take i huri hurihia e nga ha-
pu o Whanganui, kaati hurihia ake era kupu, tu
ana ko Eruera te Kahu me Hori Pukehika hei tia-
mana whakamarama mo nga take i oti mai i te
hui ki Turakina, kua oti nei te panui ki te nama
67 ote Tiupiri,
Take Tuatahi: —Poari whakahaere whenua ma-
ori.
Kote whiriwhiri a tenei whakamenga, kaore he
raruraru mo tenei take, notemea kua rite ta te
Kawanatanga me ta te kotahitanga i runga i taua
upoko e kiia ake nei " Poari" paahitia ana;
2. —Ko te kati ite hoko inga whenua maori
kite Kawanatanga kinga pakeha noa ranei,
3. —Konga whenua maori me Riihi moto mo
ui e rite ana kite hiahia ote tangata no-
na te whenua.
4. —Kote whenua ote hapu ote iwi ranei e
- hiahiatia ana kia retia mote moni i
whakaaetia ete hunga whenua me whaka-
tu e ratou etahi o ratou hei komiti wha-
* kawhaiti- ite hainatanga whakamana ite
Riihi, kote moni reti ma ia tangata ano
e tango ite ringaringa ote Kaitango Riihi,
5 —Kote tangata e hiahia ana kite mahi pa-
amu ka whakaaetia e tenei ture.
6. —Kote tangata kua motuhake toona Kara-
ati kai a ia ake te mana o toona whenua.
7, —Ka tuhera ite Karauna te peeke tuku mo-
ni kite tangata kite whanau kite hapu ra-
nei i raro ite itareti iti noa iho.
8, —Konga whenua e hiahiatia ana ete tangata
ete whanau e te hapu ete iwi ranei kia
rahuitia hei papa kainga ka whakaaetia e
tenei ture,
9. —Ko te kooti whenua maori me kimi tetahi
tikanga pai e taea ai te whakatu he riwhi
e iti ai te taumaha onga mahi,
10. —Ko te whakatu kura, hei ako inga tamariki
' kinga mohiotanga monga mahi ate ringa-
11. —Ko te pire kiore ara whakapai marae.
He nui te whakamoemiti kia Eruera te Kahu raua
ko Hori Pukehika i te kaha o raua ki te whaka-
marama ki te iwi ia upoko ia upoko i nga take, a he
kaha hoki raua ki te whakamarama ki nga tangata
e tu mai ana ki to patapatai mo runga mo aua take,
ara i timata ta raua mahi me te iwi i te waru onga
haora o te ahiahi tae noa ki te rima o nga haora ote
ata tu ki pai hoki raua i noho kiraro i roto inga
haora e 9 ehara ite mea kote tahi e tua ua a ka-
nohi pea tetahi kaore i tutahi torua raua ao, noa
tara.
Heoi paahi katoa ana enei take. •
Nga whakaaro onga
Kaumatua.
I runga ite whakahaerenga onga take i runga ake
nei i nui rawa te tohe mo runga i etahi o nga take
me te hui hoki ote whakamarama.
I kitea i konei te ahua whakaaroha onga kupu a-
nga oranga kau matua onga hapu. nei i runga ito ra-
tou mohio kite ata titiro ite hangaitanga o aua take
karite hoki pea to ratou whakaaro te hangai tanga o
aua take ra menga mahara. anga tangata nunui
ka ngarongaro atura kite po, e korero ra ite wa e ora
aua ratou, mehere te kaupapa whenua hei oranga
mo nga uri whakatupuranga timata maira ite tau
1840. E korero tonu aua ratou motena kupu me-
here te kaupapa whenua.
A no tenei warawa i tutuki ai tena kupu koia i
mau ai te whakaaro onga kaumatua nei kirunga i
enei kupu me whakamutu te hoko inga toenga whe-
nua kite Kawanatanga menga pakeha noa.
Tuarua: —Me rahui tetahi waahi ote whenua hei
papa kainga, kia kore e-taea te riihi te pehea ra nei i
runga inga ritenga e kore atu ai taua rahui i runga.
ite ingoa maori hei aha atu hoki maratou etahi take,
monga tamariki e whakahaere atu.
I rite nga kaumatua i rite nga hakui kite whaka-
puaki i tena kupu. Me te ki kaumatua
mehemea kapaahi tia enei take ite wa ano hoki e ora
ana ratou a mete wa ano hoki. enoho aua to tatou
Kuini i runga ite toroana o ona tupuna a notona
Kuini tanga nei ki te iwi pakeha mete kiano o aua
kaumatua ma koutou manga tamariki menga matau-
ranga e hanga nga ringaringa menga waewae, ko ma-
tou konga kaumatua -kaati i enei kupu heoi kihei i
hiki te whakaaro o nga kaumatua nei i runga ite ka-
wenga, ate matauranga heoi mau tonu ratou kinga
kupu nei,
Henui te hari ote nga kau mote hurihanga konga
tangata kua moehewa hei tangata me tau konga - ta-
ngata matau hei korero inga korero one he ra ano.
Note 2 p. m. ote 2 ongara Hurae i Pakaru ai te
hui nate AOTEA ano whakahoki mai i reira tonu
hoki e tatari ana inga tangata ote hui, ote Paraire
mai ra ano tae noa ki te mane e whanga ana te tima.
|
|
16 15 |
▲back to top |
TE TIUPIRI.
Papawai.
I te rua tekau onga ra ote marama nei o Hune,
ka whakaekeeke nga iwi ki Papawai. I te rua tekau
matahi, ka eke ano etahi o nga iwi. Ite rua tekau
marua, katahi ka porini nga hoia me o ratou apiha,
ka hiwia hoki nga haki hei tohu mo te ra whakama-
haratanga mo te ra Taimana Tiupiri o to tatou Kuini,
i neke atu ai tona nohanga i runga i te Torona Ki-
ngitanga o ana tupuna. Tuarua: —Ko te whitinga o
nga tamariki maori ki taua ra, ko o ratou tohu na
aua ratou i whakawhiti, ko nga tohu a te Kuini i ka-
kahuria e ratou. Kei runga pea kei nga kupu a Pa-
ora " Kakahuria iho nga mea whawhai katoa a te
Atua kia taea ai e koutou nga hanga rau a te rewera
e tu ki te riri. " Koia nei ra nga kakahu o aua ta-
mariki maori, koia i purutia ai tenei ra e Tamahau
me ona morehu Lei ra nui kia tatou ki te iwi maori.
Ka mutu te parakuihi ote ata, katahi ka rewa nga
hoia ki Kereitaone ki te arataki mai ia Kapene Tunui-
arangi me te ahua wairua o Taitoko, me Ngatihika-
wera,
Ite tekau marua o nga haora, ka kitea atu nga ho-
ia me ona ropu, e rere ana nga haki.
Ka maranga nga matua o te marae, ki te powhiri,
mamaru ana te wahine te tane i te rau rakau.. He
karanga tonu kia Taitoko, na Tunuiarangi i hapai
mai ki waenga nui o te marae ta ai, e tia te ngakau
me te roimata o te tai o te tangata me te wahine e
unuhia atu ana, i te aroha nui, me te mahara nui ki
to ratou Kaumatua. Ko Meiha Tuhua tonu te rira
ote Apakara, kinga mano i raro hei hapai, te pakeke
ra au mahi. E mutu ka an ana te tangi; kote whai
korero, ote marae na Whanganui me Ngatiapa, i mu-
ri ko te Rangihiwinui me Ngatihikawera.
He mihi tonu te whakahua ote korero, he whaka-
rawhirawhi i nga papa o ona waka, e whakatau i te
mauri raua ko te whatumanawa kia tatou, ara he
whakaoti i nga mahi a Taitoko ka mutu nga mahi o
te awatea.
ITE PO.
Ka tuhera ia Tamahau te whakaaro a ona iwi ara
he whakaahuareka i nga mahi o te ra Taimana Tiu-
piri. I te tuatahi ko te ope a nga tamariki maori
ote kura, he maati haere i roto ia Aotea, me te wha-
kahua ano i ta ratou waiata mo nga " Hoia ote Kui-
ni " Weri Kuru " Kapai" ka mutu te maati, katahi
ka whakahua i te Waiata mote Kuini,
Ope tuarua: —He ropu haka maori na Hamua ko
Kapene te Tatete te kai whakahauhau, e ka rawe te
tu o te tamariki.
Te ope tuatoru: —He poi na Ngakotiri ko Kapene.
•Te ope tuatoru: —He haka wahine.
"Hia! Hia! "Nga mahi!
KANIKANI PAKEHA.
He ruma ano mo tenei mahi kei roto i te Waipou-
namu, ko Hipango te Tiamana a tenei ruma.
KO NGA TAMARIKI I WAIATA PAKEHA.
Hiraamu, Matenga Mawhai, Tekuihi Hanea, he
whakatangitangi Koriana, Te Ruihi te Kani, Kura-
mate Patapu, Mane Anaru, Rawinia Hipango, Kura-
mate me Karihi Kuramate, ka mutu enei mahi katahi
ano ka whakauru mai ki roto ia Aotea, nga rau nei.
HIPANGO: —Ka whakamarama ko tenei ra kote 22
o Hune he ra whakamaramatanga mo te Taimana
Tiupiri o te Kuini. Tuarua-He whakamahatanga
mo o tatou tamariki maori i whiti nei ki te whaka-
nui i taua ra He tohu whai tikanga rawa tenei.
tie pera hoki me nga pakeha e whakamana nei ia
ratou nei ra, a ko koutou rawa te iwi tuatahi na ana
i whakatapu tenei ra hei tino ra, ma tatou ma te iwi
maori. He mea tika ano hoki kia whakamaramatia
kia a tatou tamariki kia noho mohio hoki ratou ki te
tikanga o tenei ra, kia mohio hoki tatou, i runga i te
oranga o Reirimete, o Kimiri me Mawhekingi, i puta
te kupu a te Pirimia ki nga kura katoa o Niu Tireni
kia harare, na he tohu tena ki nga tamariki hei ri-
tenga hoki ki a tatou tamariki. I muri ko te Waiata
mo te Kuini.
E toru nga hipihipi mo te Kuini, e toru nga hipi-
hipi mo te Kawanatanga.
E toru nga hipihipi mo Tamahau.
Na kuku Karaitiana, kia toru nga hipihipi mo
Whanganui, kia tonu nga hipihipi mo Ngatiapa.
KA MUTU NGA MAHI O TERA.
O Ngatiapa i tae mai: —Ratana Ngahina, Maru-
maru, Te Manaotawhaki, Eruera te Kahu, Pateriki
Ngauta te Kahu, o Whanganui i tae mai, W. W.
Hipango, Pita te" Rahui, Pehimana te Tua, Hori Pu-
kehika, Etna Hipango, Rawinia Hipango, Porokoru
Patapu, Pineaha Utiku, Pura Kuramate, Rora Ma-
tuakore.
Te Rongo Hou.
Tainamana me nga iwi.
Kote take o tenei raruraru mo te hiahia nui e te
Emepara Hou o Taina ki nga iwi nunui o te ao kia
noho ki roto ki ona rohe katoa hei ako i tona iwi ki
nga matauranga ote iwi pakeha, a kia kaha haere
hoki nga mahi whakapono ki roto ki tona Kingitanga.
He pai tenei whakaare a taua tamaiti te kimi i te
matauranga mo tona iwi,
I runga i tena whakaaro pai, kaore tona whaea
keke i whakaae ki taua whakaaro, ko tona hiahia
kia mau tonu ki nga tikanga ano ate Iwi Tainamana.
No reira te pakanga nei, ara ana i roto i te iwi
Tainamana taua ropu he Hauhau, tahuri ana taua
iwi ki te kohuru i nga minita a ki te tukituki i nga
tereina ki te whakakino, hoki i nga whare o nga iwi
|
|
17 16 |
▲back to top |