|
loading...|
|
He Kupu Whakamarama 1898: Number 21. 01 November 1899 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
PIPIWHARAUROA HE KUPU WHAKAMARAMA
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 21 GISBORNE. NOWEMA 1899
HE WHAKAMARAMA NA TE ETITA.
He raumati tenei, ka tuku mai te whenua
i ona hua. Ka hua te rakau, ka hua nga mea
katoa. Ka mahorahora te noho a te tangata. E
te iwi ! Ka roa tenei au e atiutiu ana i runga
i o koutou marae. Karangatia au ki te kainga ;
kei hiki atu taku tapuae i to marae ka waiho
koe i kona nanu ai. Ma te whakahere a
Tamaiwaho ka tau ki te whare! Kia kino
mai ta koutou haere, kia kaha ai taku, tangi ki
o koutou marae !
Tenei a te Pipiwharauroa ka tukua atu i
tona kohanga hou. He ringa tauhou, kaore
ano kia waia ki te mau o te purupuru o te
whao, kei te whakairo inaianei. Otira na
taua ringa ano i whakairo tenei putanga kua
taha nei. E kitea e koutou ona he, pehia iho.
Tirohia nga putanga o mua atu, ka whakarite
ai ki enei putanga. Ki te whakaaro iho e tipu
haere ana ta tatou manu ki te rahi.
He nui nga reta a nga hoa kua tae mai,
engari e pouri ana matou ki te ririki rawa
o nga pakau o te manu nei hei hari atu. Ko
etahi o nga reta e kore e taea te korero, i te
ahua ukupara rawa o nga tuhituhi. E nga
hoa ki te tuku korero mai koutou hei haringa
ma ta tatou, manu, kia marama te tuhituhi,
hei te taha kotahi anake o te pepa. Engari
mehemea he reta mai ki te Etita e pai ana nga
taha e rua o te pepa.
Kua whakaaetia e matou e nga kai-whaka-
haere o "Te Pipiwharauroa" te tono a nga
kai-tautoko, kia whakaritea he utu, tuturu mo
ta tatou, pepa. Heoi e te iwi kia mohio mai
koutou, ko te utu ka whakaritea inaianei e
rima hereni ( 5/-) mo te tau. He utu, iti noa
iho tenei, ka taea e te rawa-kore, ko ta matou
hoki tena i tino hiahia ai. Otira e kore matou,
e pehi i nga whakaaro mai a nga rangatira.
Rongo rawa atu hoki koutou i tatou manu,
e waiata ana i tana waiata hari, mo tona tae-
nga ki te ' Ra nui ' o te Kirimete, mo tona
urunga hoki ki te ' Tau, hou.'
Me penei ake he mihi whakamutunga atu,
a matou kia koutou " Kia " whai kororia te
Atua i runga rawa, kia mau te rongo ki runga
ki te whenua, me te whakaaro pai ki nga
tangata katoa. "
Na to koutou hoa,
Te Etita.
PITOPITO KORERO.
Kua paahi a R. A. Takirihi tetahi o nga
tangata o " Te Pipiwharauroa " i te Wehenga
1 o te whakamatautauranga minita Pakeha.
Kua paahi a Tutere Wi Repa raua ko Pita
Paka, nga Maori i te Kura Takuta i Otepoti,
Otakou, i te whakamatautauranga mo te tau,
tuatahi.
Kua mutu te whakamatauranga o Hamiora
Hei mo te wehenga tuarua o te tohu L.L.B.,
tohu, roia. Kaore ano kia mohiotia te tukunga
iho, engari ko to matau hiahia kia paahi ia.
Kua paahi a Riwai Hiwinui i te wehenga
1 o te whakamatautauranga minita Pakeha.
Kua tae a Perere Peneti, te Etita tuatahi o
Te Pipiwharauroa, kei Taranaki e kauwhau
haere ana. Tera pea e noho tuturu ki reira.
Hei te 6 o Tihema te pooti mo nga mema
pakeha, a hei te 9 o Tihema te pooti mo nga
mema Maori.
Ko Te Hurinui Apanui o Whakatane, e
mea ana kia pootitia ia hei mema mo te Tai-
rawhiti.
Hei te 13 o Tihema tu ai te hui o Te
Kotahitanga o Te Aute ki Papawai, Waira-
rapa. Tera e nui te tangata e tae ki reira.
Hei te wiki tuatahi o Tihema tae ai a Te
Popa ki te whakamatautau i te Kareti i Te
Aute.
Hei te 16 o Tihema pakaru ai te Kura
Minita i Te Raukahikatea, Turanga, a hei te
1 o nga ra o Maehe 19oo ka tu ano.
Kua tae mai etahi reta a etahi Momona
whakahe mo te korero a Te Reweti Kohere i
te Nama 19 o Te Pipiwharauroa. Hei tera
pu tanga panuitia ai aua reta, me nga whaka
hoki a Te Reweti Kohere.
|
|
3 3 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NGA OPE MANUAO
O NGA IWI NUNUI.
I. INGARANGI.
Ko Ingarangi, te mana nui o te moana, o
nehera iho a e haere nei, na te toa ano o tona
iwi, na te kaha ki te hanga manuao, na te
mea hoki he iwi noho moutere e ahu mai ana
i te moana te oranga mona, ma te moana ano
hoki te putanga atu mo ana taonga, ka kaha
ia ki te whakapuare i nga tini huarahi o te
moana hei takanga mo ana kaipuke, mo nga
tima, ko nga manuao hei tiaki kei tukinotia e
nga taua a etahi atu iwi. Ki te taka te mana
o te moana he iwi ke, ka mate a Ingarangi me
ana koroni katoa tae mai ki o tatou nei mou-
tere. Koia au i whakaaro ake ai tera o tatou,
hoa Maori e hiahia ki te korero iho i enei
kupu, e whakaatu, nei i te ahua o nga ope
manuao o tawahi. He mea kohikohi mai enei
kupu i roto i nga pukapuka a te pakeha i
puta tata mai i te marama o Hune nei.
He maha nga hapu, me nga wehewehenga
o tenei hanga o te manuao. Ko etahi i hangaia
kia matotoru, nga taha, hei arai mo te mata
repo, kia taimaha nga pu, kia tino pakari
nga wahi katoa ; engari kaore i tino tere. Ko
nga mea kaha enei ki te riri, ko nga toa e
tomo ana ki te pipiritanga o te pakanga. Te
ingoa ki te pakeha he " Battleship " me
whakamaori he " Toa." E toru, nga wehenga
o enei, kei te ahua o nga tau o te hanganga ai,
kei te nui o nga tana taumaha. Tetahi hapu
nui o te manuao e huaina ana he " Cruiser,"
me whakamaori he "Heteri"; kaore i tino
matotoru nga taha, he mama tona hanganga,
he mama nga pu, engari he tere ake i nga
" Toa." Ko nga " Heteri " ki mua, ki muri,
ki nga taha hoki o nga toa rere ai, hei kimi i
te hoariri, hei kawe korero, hei arahi hoki
i nga tima me nga kaipuke hari taonga, pahihi
hoki, i nga wa whawhai. E toru ano hoki
nga wehenga o tenei hapu, manuao, kei te nui
o nga tana taumaha, o nga pu repo hoki.
Kei raro i enei he hapu ke, tona ingoa he
"Gunboat;" he manuao ririki rawa enei, he
torutoru ona pu, he tere, ko tana tino rakau
patu he topiro. Kei raro rawa iho ko nga
manuao " Topiro," he mea ririki rawa iho i te
" Gunboat," engari he tere atu e tae ana ki te
30 ki te 35 maero i te haora te tere. E rua
nga wehenga o enei, ko nga mea hari topiro,
ko nga mea whai manuao hari topiro. Na
te Ingarihi enei, nga mea whai manuao hari
topiro, i hangaia hei pakanga ki a te Wiwi
manuao hari topiro : te ingoa he " Torpedo-
boat Destroyer." Te ingoa o nga manuao
hari topiro he " Torpedo-boat."
Ko te huihuitanga tenei o nga tino manuao
a Te Ingarihi.
I. NGA TOA.
Ko te Wehenga Tuatahi ;
Tau i hanga
ai. i te haora.
91-96 Hapu Royal Sov-
ereign e 8 nga man 14150 17½ m.
1892 Renown. 12350 18
94-98 Hapu Majestic
e 9, 14900 17½
1897 Hapu Canopus
e 6 kaore ano i tino oti 12950 18 1/4
1898 Hapu Formidable
e 6 15000 18
1899 Hapu Duncan
e 4 14000 19
Hui katoa e 34 kua oti a e hangaia ana
o tenei ahua.
E rua nga mea hou kua whakahaua e te
Paremete o Ingarangi kia timataia i tenei tau.
Wehenga Tuarua ;
1887 Manuao 9500 haere atu 16½ ahu
1887 93 ki te 11940 atu ki 18½
He ropu kaha tenei e tutata tonu ana etahi
ki nga mea o te wahanga tuatahi engari na
te ahua ririki o etahi, na te mea kua tawhito
haere i tukua iho ai ki tenei wehenga.
Wehenga Tuatoru :
1870- 1882 12 Manuao 8320 tana ki
te 11880
14 ki
te 14½
He manuao tawhito rawa enei e puritia ana
i Ingarangi tonu hei tiaki i nga awa o tera
whenua. Ko etahi kua whakahoutia nga
mihini me nga repo. Kia ngaro ra nga tino
toa i te moana ka whai waahi ai enei ki nga
pakanga nunui o tawahi.
II. NGA HETERI (CRUISERS.)
Wehenga Tuatahi :
Tana. Maero Moana.
1886 Imperiense 8400 16
|
|
4 4 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Hapu Cressy
1898. (kei te hangaia) 12000 21
e 6 Manuao
1899 Hapu Drake e 4 14100 23
E rua nga mea no tenei tau i whakahautia
ai e te Paremete kia hangaia. Hui katoa o
tenei wehenga kua oti, kua timataia, kua
whakahautia ranei, e 35.
Wehenga Tuarua :
1888 Hapu Australia 5600 16
e 7 manuao 5000
1882 Hapu Arethusa 4050
ki ki te 17
1887 e 8 Manuao 4300
1893 Hapu Astraea 4360 - ki te
tia e te
Paremete. Hui katoa o tenei wehenga, e 63.
Wehenga Tuatoru :
E 44 nga manuao o tenei wehenga, e 41 kua
oti, e 3 e whakaotioti ana. Ko nga tana kei
te 16oo ahu atu ki te 3730: ko te tere 16 3/4
maero moana i te haora ahu atu ki te 20½.
[ Ko tenei mea ko te maero moana ( ki te
pakeha he "knot") he roa atu i te maero
o uta e matatau nei tatau : ara e 7 maero
o uta ka rite ki nga maero e 6 o te moana ] .
Ill. Gunboats"
E 34 nga manuao o tenei ahua. Ko nga
tana kei te 525 ahu ake ki te 1070. Ko te
tere kei te 18½ maero ahu ake ki te 20 1/4. He
manuao ririki rawa enei e kore e tino uru, ki
nga whawhai.
IV. Manuao Topiro.
A. Hari Topiro. E 05 o te karaihe tuatahi,
timata ake i te 360 tana ahu ake ki te 2690 :
ko te tere kei te 17 maero ahu ake ki te 23.
E 72 o te karaihe tuarua, he ririki iho i o
te karaihe tuatahi, he porori iho. Hui katoa
166.
B. Whai Manuao Hari Topiro.
Ko nga tima tere enei o te ao. No te tau
1893 ka timataia e Ingarangi te waihanga
i tenei tu ahua manuao, hei whai hei tukituki
i nga manuao hari topiro. Ehara i te mea
kaore o ratou na topiro, he pera hoki nga
manuao katoa o te ao. No te tau 1898 ka
oti e 42 o tenei ahua, te nunui e 250 tana ahu
ake ki te 300 te tere e 27½ maero moana i te
haora.
No te tau 1896 ka whakahautia e te Pare-
mete kia hangaia ano etahi manuao o tenei
ahua kia nunui ake, kia nui ake te tere, e 50
i whakahautia. Tekaumarima o enei kua oti
rawa, e 20 e oti i tenei tau, hei tera tau,
te toenga oti ai. Ko te taumaha e 300 tana
haere atu, ki te 360, Ko te tere e 30 e 31
maero moana i te haora. E rua nga mea hou,
no tenei tau i timataia ai te hanga, i kiia
kia 35 maero moana ara e 41 maero tuturu te
tere i te haora.
Kei waho atu ano i enei etahi manuao o
Ingarangi. E 23 nga manuao tiaki awa e
tata ana ki te 30 tau te kaumatua o etahi,
kei Ingarangi kei Inia kei Awherika e tau, ana
enei. Ko etahi kei nga motu, he manuao
ruuri i te moana, whakataki i nga toka, wha-
katatutu i te hohonu, o te moana, me era atu
tini mea e marama ai te rere a nga kaipuke me
nga tima i te moana.
Ko te huihuinga tenei o nga manuao o
Ingarangi :
1. Nga Toa e 29
2. Nga Heteri e 142
3. Gunboat e 34
4. Topiro Ko etahi o enei
A. Hari Topiro 166 kaore ano i oti.
B. Whai 94.
5. Tiaki Awa 23
6. Manuao Ruuri 24
542
Tera atu ano etahi, he manuao mo nga awa
o Awherika, e taea ana te wawahi mai i te
taha moana ka tari ki te tuawhenua he
manuao akoako i nga taitamariki, me era atu,
tera pea e tae enei ki te 6o : ka hui katoa ai e
600. Engari e 260 o enei e tau mo nga
pakanga nunui.
NGA TANGATA O NGA MANUAO.
Tera ano e taea te whakaatuatu, te tokomaha
o nga tangata o ia manuao, o ia manuao,
engari ka taumaha hoki te panui nei, e kore
e uru, atu etahi korero. Hui katoa nga tangata
o nga manuao o Ingarangi i whakaritea e Te
Paremete mo tenei tau, 101, 812: e uru, ana ki
|
|
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
enei nga apiha e whakahaere ana i nga mahi
o uta; kei waho atu, nga tamariki e akona
ana hei apiha, hei heramana me nga tangata
whai-penihana, te tokomaha e 8828 : ka hui
katoa ai 110,640.
MONI I POOTITIA MO TE TAU 1899-1900
Ko te whakatoputanga o te moni i pootitia
e te Paremete o Ingarangi i te Maehe ka taha
nei hei oranga mo ana ope manuao, mo nga
pa, me era atu raruraru, e £26,594,500. Ko
te whakahaerenga o enei moni i penei :
1. Hei utu mo nga Apiha
me nga heramana £5,242,700
2. Utu Kai, Kakahu £1,606,700
3. Takuta, Rongoa £176,600
4. Kooti, Kura Whakaako £172,300
5. Hei hanga manuao,
hei whakahou hei utu - £12,817,000
i nga Kai-mahi
6. Apiha, heramana e puritia
ana i uta mo nga takiwa £271,000
whawhai
7. Hei hanga pu repo,
topiro, mata.
8, Hei hanga whare, £725,100
pararaki
o. Nga raruraruraru o Te
Tari Whakahaere £261,600
10. Etahi atu raruraru £248,200
11 . Penihana £2,232,200
12. Mo nga Manuao i Ahitereria £60,300
Hui katoa £26,594,500
TE WEHEWEHENGA O NGA MANUAO
KI NGA MOANA O TE AO.
I. MEDITERRANEAN. ( Te Moana Nui.)
Nga Toa. ... ... 11
Tiaki Awa ... ... 2
Heteri ... ... 11
Gunboats ... ... 6
Whai Topiro ... 6
Hui katoa nga manuao o Ingarangi kei nga
moana o te ao nei, 156, e tiaki ana, e pupuri
ana i tona mana, e tautoko ana i te mana o ana
ture. Ko te nuinga kei nga awa tonu, o
Ingarangi e tau ana, ma te pakanga ra ano e
karanga kia whitiki enei, ka rere ai ano ki te
kawe i te wehi ki nga ngakau o nga mana
nunui, e kino mai nei inaianei ki te kakenga
rawatanga o tona mana ki runga.
Hei tetahi atu takiwa ka whakarapopoto ai
i nga korero mo nga ope manuao a Te Wiwi,
ko era kei raro tata iho i a te Ingarihi. Hei
muri rawa ra whakariterite ai i te kaha o enei
ope. Ka hiki atu ai nga whakamarama ki
nga ope hoia o uta.
A. T. Ngata
|
|
6 6 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE WHAWHAI KI TARANAWARA.
( He maha nga rongo korero o te whawhai kua
tae mai, engari e kore e whakaponohia katoatia e
matou. Heoi ano nga mea e whakaponoia e matou
a e tuhia hoki ki "Te Pipiwharauroa" ko nga mea
tino tika ara ko nga mea e puta mai an
Whawhai" i Ingarangi)
TE MATENGA O TIANARA HIMIONA.
He nui te pouri i pa ki te Kuini me te iwi i
te taenga mai o te rongo kua mate a Tianara
Himona, te toa i korerotia ra e matou i te
Nama 20 o " Te Pipiwharauroa." I te tanu-
manga, kaore te tinana i whaongia ki roto i te
kawhena, engari i takatakaia ki nga haki a te
Kuini. Tae ana ki te hoa-riri te whakamihi
ki te toa o Tianara Himona. I tuku waea a
Tianara Tiupete (Joubert) tino rangatira o
nga ope hoia katoa a te Poa, ki te pouaru a
Tianara Himona whakaatu i tona pouri ki te
matenga o taua marohirohi.
KA KINO TE HAERE A TE POA.
I whakaekea e te Poa a Reirimete ( Lady-
smith ) he pa no te Ingarihi, i te 31 o nga ra o
Oketopa nei. I te po o te 30 o nga ra, ka
tonoa e Tianara Waiti tetahi ope hoia 1500 ki
runga i tetahi hiwi e tata ana ki te pa, hei tiaki
i te taha maui o te pa, e marama ana hoki ki
te pupuhi mai i runga o taua hiwi. Kaore
tonu taua ope i ata tau, rokohina ka tau etahi
mata a te hoa-riri ki waenganui o nga miuru
to i nga pu repo me nga pu mihini, ko te oho-
nga i oho ai aua miuru, ka kawhakina nga pu.
Ka timata tonu i konei te raruraru. He mahi
nui te whakahokinga i aua pu, otira na te mahi
i te po tetahi i uaua ai. Kaore tonu aua pu i
tae ki runga o te hiwi ka puta te kokiri a te
Poa i te ata tu. He autaia te kawenga a te
ope nei ; he pu pakupaku anake he hoari hoki
a ratou patu. Te kitenga e kore ratou e whai
morehu ki te tohe tonu ratou ki te riri, i te
mea kua karapotia ratou e te 8ooo Poa, katahi
ka whakaarahia te haki ma, ka whakaae hoki
kia riro herehere ratou. Kua tae i te Poa ana
herehere kei Piritoria ( Pretoria ) kei te tino pa
o tona kingitanga. He tokomaha o aua here-
here i omaoma mai i te huarahi, i Piritoria
hoki. Neke ake i te 100 kua tae mai ki Rei-
rimete, a kei te whawhai ano i enei ra. Te
pakeha ! Te pakeha ! Ka honea mai, hoki to-
nu atu, hoki tonu atu ! Kei te pai te tiaki a
te Poa i nga herehere. He purei whutupooro
etahi mahi a aua herehere.
ME OKIOKI.
I te Paraire te 10 o nga ra, ka tono te Poa
ki te Ingarihi kia okioki raua ara kia mutu te
whawhai a tae noa ki te mane te 13. Hei te
14 ka ara ano te whawhai. Whakaaetia ana
e Tianara Waiti, engari i mea ia, me kaati
tonu te noho o nga hoia a te Poa tae noa ki te
14. o nga ra. Whakaaetia ana e te Poa. I te
ahiahi o te 13 o nga ra ka tonoa e Tianara
Waiti he Paruunu (Balloon) ara te kaipuke
o te pakeha e rere nei i te rangi, ki runga hei
heteri. Tiro rawa iho te heteri ra, e huri haere
ana tetahi matua a te Poa i tua o te hiwi, e ahu,
ana ki muri o te pa. Ka waeatia iho ki raro.
Ka whakatakotoria e Tianara Waiti he kokiri.
He torutoru o taua matua i ora atu, na te kaha
tonu ki te oma i ora ai. Kei te oma te tika, na
te oma a Tawheta i ora ai !
Reirimete ( Ladysmith).
I muri iho o tenei pakanga, ka puta te kupu,
a Tianara Waiti kia huihui katoa te Ingarihi
ki Reirimete. Ka whakapaea hoki taua pa e
te Poa. Otira i taua wa kua tae atu etahi
heramana o runga manuao me a ratou repo
nunui. Na konei i tino kaha ai taua pa. Tino
mohio atu aua heramana ki nga tini raweke
o aua tu pu. Kaore te Poa i kaha ki te wha-
katata mai i te tika o te whakahaere o nga repo
o te pa. E tata ana ki te 10,000 te Ingarihi
kei roto o taua pa, engari ko te Poa kei waho
e karapoti ana i neke ake i te 26,000. He
maha nga whakaekenga a te Poa i taua pa e
kore rawa e rarua. E ki ana a Tianara Wa-
iti e kore rawa e tahuri tona pa i nga mano o
te Poa. I te o o nga ra o te marama nei, ka
tino whakamoea e te Poa kia horo taua pa.
Kotahi tonu te whakaekenga o nga taha
katoa o te pa. He autaia te kawenga a te Poa
Otira kaore i rama, engari e 8oo o ratou i
mahue iho hei whakawairakau mo te raorao
i Reirimete.
TE OPE WHAKAORA.
Kua tonoa e Tianara Pura tetahi ope 10,000
ki te awhina i a Tianara Waiti, he mahara-
hara nona kei pau nga kai, nga paura ranei.
E kore e hapa tetahi whawhai nui i enei ra tata
tonu,, i mua atu pea o te taenga atu o tenei
rerenga o ta tatau, manu, ki o koutou marae.
Ko te take e kore rawa taua ope whakaora e
tae ki Reirimete, ki te kore e hinga i a ratou,
te Poa i te tuatahi ; no te mea ko te Poa kei
waenganui o ratou, o te pa.
|
|
7 7 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE " ORANGE FREE STATE."
Ko te " Orange Free State " tetahi whenua
e piri tonu ana ki Taranawara. Ahakoa e
wehewehe ananga kawanatanga o enei whenua
engari, ko nga iwi he katahi tonu, ara he Poa
katoa. Te aranga ano o te whawhai, ka hui-
hui enei mana e rua ki te whawhai mai ki te
ingarihi.
KIMARI (KIMBERLEY).
Kei runga i te rohe o te taha hauauru o te
" Orange Free State," tetahi taone nui o te
Ingarihi ko Kimari te ingoa. I nui ai taua
taone na te mea e tu, ana i waenganui o te
whenua keri taimana. Ko nga morehu Inga-
rihi i reira i mea kia puritia tonutia taua taone
kia kaua e tukua ki te Poa. Kua hangaia e te
Ingarihi he parepare ki nga taha katoa o te
pa. Ka maha nga whakaekenga a te Poa
kaore ano kia rarua, a ki ta matau mohio e kore
rawa e rarua. He pu mihini ano kei roto o
taua pa hei tiaki i nga kokiri a te Poa. Ka
maha o te Poa kua mate i te whainga kia ho-
ro taua pa.
MAWHEKINGI (MAFEKING).
Ko Mawhekingi tetahi pa o te Ingarihi kei
runga i te rohe o te taha hauauru o Taranawa-
ra. E tata ana ki te 1,000, nuku atu, heke iho
ranei, te Ingarihi. engari ko te Poa e 4000. He
tono tonu te mahi a te Poa kia tukua te pa kia
ratou, kaore te ropu iti nei e whakaae. Ka
maha whakaekenga a te Poa kaore ano kia
hinga taua pa. Tera pea e horo a enei ra e tu
mai nei, e kore hoki e tae wawe he awhina i
te tawhiti rawa o taua pa. Kua mate te tamaiti
a Tianara Koroti " Kronje " o te Poa. I hinga
ia i te mea e whakahauhau ana i ana hoia kia
taupokina te pa, otira kaore i taea. He tanga-
ta toa ia !
ETAHI KORERO O TE WHAWHAI.
Ka 31,000 nga hoia ate Ingarihi kua tae ki
Awherika, haunga nga hoia a Tianara Waiti
no Awherika ake era ; kei te whakaeke tonu
i enei ra. Katahi ano a Ingarangi ka uru ki
tenei whawhai.
Kua motu te ope a Tianara Pura kei te hu-
arahi e haere ana inaianei. E tika tonu ana
tona haere ki Piritoria, ki te tino pa o te Poa.
Ki te hinga mai te Poa i reira ko tona poro-
poroakitanga ano tena ki te ao-tu-roa.
Kua pootitia e te Paremata o Ingarangi kia
£10,000,000, mo te whakahaerenga o tenei
whawhai. Ki te roa tonu te whawhai, ka
whakaritea ano etahi atu miriona pauna.
HE INOI MO TE WA O TE PAKANGA.
He mea whakarite na Te Wiremu, Pihopa o Waiapu,
kia korerotia i roto o nga whare-karakia.
E te Atua Kaha rawa, ko koe te rangatira
o nga kingitanga katoa o nga iwi, mau e mutu
ai te pakanga i nga wahi katoa o te ao. He
moi tenei na matou ki a koe kia whakamutua
wawetia te whawhai ki te pito ki te tonga o
Awherika. Whakaputaia ketia te nanakia o
te tangata hei mea e puta ai tau e pai ai, e
neke haere ai tou kingitanga •, hohorotia hoki
te wa e kore ai tetahi iwi e hapai hoari ki tetahi
iwi, a heoi ano ta ratou ako ki te whawhai ;
tukua mai tenei he whakaaro ki te mahi pai,
ki te mahi wawao, a te Rangatira o te Rongo-
mau, a tau tama, a to tatou Ariki, a Ihu
Karaiti. Amine.
HE WHAKAHOKI PATAI.
Patai: (Whakamaramatia a Whakakitenga 13,
18: ara te whika o te kararehe (666)
Ko nga Karaipiture he mea whakamaori
mai i te reo Hiperu i te reo Kariki. I aua reo
e waiho ana te reta hei whika, e whakaatu
mai ana hoki nga whika i nga reta o te ingoa.
Ara i te kimihanga ake i nga reta o te whika
nei 666 kitea ana tona whakamaramatanga ko
Nero Hiha 666, ko Mahomete 666, ko
Naporiana 666. Mehemea ki te whakawhi-
kaia nga reta o enei ingoa ka tae katoa ki te 666.
Tera atu ano hoki etahi ingoa e rite ana ki
taua whika. Ko tenei whika he mea ngaro
kia tatou. Na te Atua ano i huna mai tona
tikanga, kia noho mataara tonu ai tatou. Ko
te tonu tenei, o te Anatikaraiti. Kia tae mai
taua Anatikaraiti ka mohiotia ai e te hunga
whakapono te tikanga o taua whika. Ko te tino
whika ki te reo Hiperu he 7. Ko te whika
tenei o te otinga. Ko te 6 i tata rawa ki te 7
engari kaore i tae rawa atu. Ko te kararehe
ka whakamatautau i nga mahi katoa e hinga
ai te ingoa o te Karaiti i a ia. Kia mataara
tatou, kia tupato !
( He mea pai ano tenei ara te tuku mai ki te
Pipiwharauroa i nga wahi o te Karaipiture e
kore ana e marama, kia whakamaramatia ara
ki te taea e matou. Ma wai oti e whaiwhai
atu te matauranga e takoto nei i roto o te Pa-
ipera? He ahakoa ra ka tuhia ano te patai me
ta matau whakamarama, penei me tenei i ru-
nga ake nei).
|
|
8 8 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
ANARU.
Ko Anaru tonu tetahi o nga akonga tuatahi
a te Karaiti, ko tona hoa i aru ai i a te Karaiti,
kaore te ingoa i whakaaturia, engari ki te
whakaaro ko Hoani (Hoani 1. 40. ) He
akonga raua na Hoani te Kai-iriiri. I rongo
raua ki nga whakaakoranga, me nga korero
a Hoani mo te Mihaia. Na reira rongo pu
ana ano raua ki to raua kai-whakaako e mea
ana ; " Na te Reme a te Atua," kaore o raua
ngakau i whiriwhiri, engari hohoro tonu te aru
i a te Karaiti ki a matau, i hohoro tonu
kaore i whakaroa, i ngakau rua.
1. Te tohu o te whakapono ora.
I te kitenga o Anaru i te Mihaia, i tona
mohiotanga ki a Ia, i pehea ia ? I hone ranei
mo rana anake ko Hoani te Kai-whakaora?
Kaore ranei i whakaatu ki etahi i te Mihaia, i
wareware ranei ki ona whanaunga ? Kaore !
Engari, i to raua kitenga ano i a Ihu, tere
tonu to raua haere ki te tiki i o raua whanau-
nga. I mauria mai e Anaru tona tuakana a
Haimona Pita ki a te Karaiti. ( Hoani 1. 42
Ko tenei tetahi o nga tino tohu o te whaka-
pono ora, ara ko te whai ki a ora hoki etahi
atu. Mehemea he korero nui kei tetahi tangata
i whakaritea mai mo te ao katoa, ka he taua
tangata ki te hunaia e ia ki a ia anake. Me-
hemea he taonga nui a te Karaiti ki te tangata
e kore e hapa tona whakaatu i a Ia ki etahi
atu, me tona korero hoki mo tana i aroha ai,
"na te purenatanga hoki o te ngakau ka
puaki te mangai." Te tangata whutupooro
kei te whutupooro anake te nuinga o ana
korero. Otira he tinihanga te korero a te
tangata mo te Karaiti mehemea kei ona ngutu
anake, engari kia pupu ake i te ngakau ka
tika.
Koia nei tetahi he o nga Karaitiana Maori,
o nga kai-karakia, me nga minita, kaore ratou
e kaha ki te ata korero ki te tangata kia tapae
atu i a ratou ki te Atua. Ka mutu te karakia
heoi ano, kaore e korero ra- wahi ki te tangata.
He maha nga tangata i korero takitahitia e te
Karaiti. E whitu i tuhituhia e Hoani; ko
Natanahira ( ko Patoromu), ko Nikorima, ko
te wahine o Hamaria, ko te turoro, ko te
tangata hara, ko te matapo, me Raharuhi
(Hoani 1, 2, 4, 5, 8, 9, 11 ). I muri iho i te
merekara o te whangainga i te 5ooo, ka mutu
te hihiko o te Karaiti ki te kauwhau ki te
mano, engari ka kaha tana ako i te Tekau-ma-
rua, mo te tae rawa ake ki te ra e hoki ai Ia
ki tona Matua, ka mahue iho ko ana akonga
hei mahi i te mahi i timataria e Ia. Mehemea
na te iti o te whakapono o te tangata i kore ai
ia e whai i etahi atu kia uru hoki ki te rangi
tera pea i te iti rawa o tona whakapono e kore
a ia ake e uru atu, ki te rangi.
2. Nga hua o ta Anaru.
Kaore i nui rawa nga whakahuatanga i te
ingoa o Anaru i te Kawenata Hou. I mahi ia
mo tona tuakana i te tuatahi ( Hoani 1. 41.)
He timatanga mo te whakapono o te tangata
hei tona ake kainga. E hoa ma, kei te tohe
ranei koutou ki o koutou whanaunga kia haere
mai ki a Ihu ? I mahi ia mo tona ake iwi
i muri mai (Hoani 6, 8-9 ) E hoa ma,
kei te tohe ranei koutou ki to koutou iwi ki a
hapai i te whakapono ? I mahi ia mo nga
tahiwi i muri rawa (Hoani 12. 21, 22. E
hoa ma kua rongo koutou i te Rongopai, kei
pohehe koutou ki a koutou anake. He mano,
he mano, te tangata kei te ao nei, kahore ano
ki a rongo noa ki tenei ingoa ki a Ihu. He
aha ta tatou mo te tuku i te Rongopai ki a
ratou ? Ehara a Anaru i te apotoro ingoa nui
pera me Pita, otira nana a Pita i mohio ai ki
a te Karaiti. I te ra o te Petekoha e 3000
nga tangata i ripeneta i te kauwhau kotahi
a Pita. Titiro ki nga hua o te kakama o
Anaru ki te kawe i a Pita ki a Ihu. Kia pera
hoki tatou, kia whiwhi hoa ai mo te taenga ki
te rangi, kei haere mokemoke.
3. Me aha tatou.
Me pera me Anaru, me haere kia te Karaiti
i te tuatahi. Kia pa ki a Ia, ka haere ki te
tiki i etahi, kia tika ai ta tatou kupu " Haere
mai ki a kite," he he ki te mea " Haere kia
kite." Mana tatou e whakaki ki Tona Wairua
Tapu, hei whakato i te aroha ki o tatou ngakau,
hei homai i te mohiotanga ki te korero ki te
tangata, ki a rata mai ai kei oho. " He
whakaaro nui ano te tangata hopu wairua."
(Whakatauki 11. 30. Ehara tenei mahi i te
mea ma nga minita anake, engari ma nga
Karaitiana katoa. I mea a Akipihopa Pene-
hana o Kanatipere : "Te mahi tuatahi ma te
Karaitiana he mea kia Karaitiana etahi atu
tangata. "
4.He aha nga utu?
Ehara i te mea ma te utu rawa ki a whaka-
aria ka mahi ai te Karaitiana, engari ma tona
aroha ki a te Karaiti ia e akiaki ( 2 Kor. 5. 14),
" Ki te aroha koutou ki a au, kia mau ki aku,
ture (whakahaunga)" Otira tera ano he
kororia nui mo te tangata e whakatahuri ana
i tetahi ki te pai. " Na, te hunga e whai
whakaaro ana, to ratou kanapatanga koia ano
kei te kanapatanga o te kikorangi, te hunga
ano hoki i anga ai nga tangata tokomaha ki te
tika, ka rite ratou ki nga whetu, a ake ake
ake." ( Raniera 12. 3. ) " Kia matau ia, na,
|
|
9 9 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
te tangata i tahuri ai te tangata hara i te he o
tona ara, e ora i a ia he wairua kei mate, a he
tini nga hara ka hipokina e ia." (Hemi 5. 20
' Ki te mea atu Ahau, ki te tangata kino, ko te
mate kau mou, a ka kore koe e whakatupato
i a ia, ka kore e korero, e whakatupato i taua
tangata kino ki tona ara kino kia ora ai ia;
ka mate taua tangata kino i runga i tona he,
a ka rapua e Ahau, he utu, mo ona toto i
tou ringaringa. Ki te whakatupato ia koe i
taua tangata kino, a ka kore ia e tahuri mai i
tona kino, a tona ara kino, ka mate ia i runga
i tona he ; ka ora mai ano ia i a koe tou,
wairua." (Ehek. 3. 18-19)
TE RETA A A. T. NGATA, M.A., LL. B.
PUKAPUKA. V.
3. Te Whakapono. Ko te takiwa o Ngatipo-
rou, e topu ana ki raro i te ' Hahi Mihinare '.
Na te Mihinare i whakau, mai te Whakapono
ki roto o Waiapu, i mua tata atu, o te Tiriti o
Waitangi, ka manaakitia i reira e nga kauma-
tua o Ngatiporou, hei taonga ma ratou, a tuku,
iho nei ki a ratou, uri. Ka pakari te karakia,
ka tupu, ka wehewehea te rohe o Ngatiporou,
e whitu nga pariha. Ka whakatakotoria he
tahua moni hei whangai Minita. Ehara i te
moni nui rawa, engari he pakatua i era ra.
Kaore ano hoki te tangata i whiwhi moni i
reira i nga mahi pakeha, i nga reti whenua : a
e nui ana hei oranga mo nga minita i era ra.
Kaore ano hoki i kakai ki nga kai pakeha, i
mahorahora ranei te mau i nga kakahu, pakeha.
Otira i nga ra o muri nei i aro a Ngatiporou,
ki nga mahi a te Hahi. Ko te patanga o to
ratou whakaaro ko nga whare-karakia, ko nga
whare manuhiri e tu ana ki nga taha o nga
whare-karakia. Ko nga whare tawhito kua
tukitukia, ko etahi i pirau, noa iho. O te tau
1882 tae mai ki tenei tau, ka 13 nga whare
karakia kua ara kei runga, 16 nga whare ma-
nuhiri. Kei te tu putuputu, tonu enei whare,
taki-rua, taki-wha rawa ki roto ki te pariha
kotahi. Mehemea ma nga mahi pai e tutuki
ai te tangata ki te rangi, tera a Ngatiporou e
tae katoa ki reira. He iti te £10.000 ki te
whakahua mo enei whare kua oti nei me nga
raruraru, e pa ana ki runga, ara mo nga hui.
He whare ataahua nga whare maori, he mea
whakairo etahi, ko etahi i eke nga tikanga
pakeha ki runga. E rua e toru ranei nga
whare karakia e toe ana, e rua e toru, hoki nga
whare maori, ka tutuki enei mahi a Ngatipo-
rou.
Otira kei te mahora tonu te whakapono, te
karakia, ki runga ki te takiwa nui takoto ai,
kaore ano i tino hou, iho ki raro. He tika ano
kei te whakangawari te wehi o te Atua i etahi
mahi a te tangata i kore ai e puta : kei te tupa-
to te tangata i nga hara nunui, kei te wehingia
nga Ratapu,, kei te pehia nga raruraru, whaka-
pae, korero kino, puremu, tahae, patu, tangata.
He nui ena. Kia timata te hou, iho o nga ako
ki te tinana tonu,, ki te wairua, o ia tangata o
ia tangata, e kitea ai etahi atu, pai, he nui noa
atu, hoki kei te toe atu, hei whainga atu.
4. Nga Kura. I toku itinga kotahi ano te
kura o roto o Waiapu katoa ara ko te kura i
Wai-o-matatini. No te paripari hoki kotahi
ara ko te kura i Akuaku,. He morehu, enei no
nga whawhai hauhau, na te kaha o nga kai-
whakahaere o te iwi ki te pupuri i era ra i toe
ai. He tini te tamariki o Ngatiporou i aua ra
kaore rawa i uru ki nga kura. Ka kiia e o
matou tipuna, kaore he taonga i tua atu i te
kura, ka tawhaia e matau te whenua roa, te
moana roa, ki Heretaunga, ki te Kareti i Te
Aute Kei reira matau ka tipu ake nga kura
i muri nei, ka tu he kura ki Tuparoa, ki Hi-
ruharama, ki Tikitiki, ki Rangitukia, ki Te
Kawakawa, ki Wharekahika. Na te Kawa-
natanga ake enei, e whakahaerea ana i raro i
te mana o te minita mo nga kura. E rua nga
kura a Te Poari kei te Tai-rawhiti, kotahi kei
Waipiro, kotahi kei Te Awanui : ka hui katoa
nga kura o tenei takiwa e iwa. Na Ngatipo-
rou ano enei kura i tono, na ratou hoki i tuku
he whenua hei tuunga whare. Kei te piki
etahi-kura kei te heke etahi. Ka piki etahi i
te kaha o nga Kai-whakaako, o nga Komiti
ka heke etahi i te ngoikore o ratou Kai-wha-
kaako, o nga Komiti hoki. Kei te kaha te
iwi nui ki te tautoko i nga kura, a kei te tono
ano i tenei tau kia homai ano he kura.
Ko nga tamariki e haere ana ki enei kura e
tata ana ki te 400 : e pumau tonu ana tena
ahua i nga tau e 4 kua taha nei. E kore rawa
e ngaro a muri ake nei te hekenga o te tangata
o tenei takiwa : me titiro tonu ki nga kura : ka
heke te tokomaha o nga tamariki e haere ana
ki nga kura, kei te heke haere hoki te iwi.
Kua panuitia ki roto i Te Pipiwharauroa
nga tamariki o tenei takiwa kua puta atu ki
nga mahi nunui. Na te titiro pea ki era i
hihiri ai a Ngatiporou ki te manaaki i te kura
ki te hopu i te matauranga o te pakeha.
Ko te kupu whakamutunga mo nga kura o
tenei takiwa, ko te kupu a Te Kai-tirotiro o
nga kura ( Hemi Te Popa ) i tana ripoata ki
te Paremete i te tau 1898.
|
|
10 10 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA
" Ko nga kura tonu o te Tai-rawhiti, i Wha,-
" rekahika ki Tokomaru, kei mua o nga kua
" Maori o te Motu. Otira kei te tipu mai
" i etahi atu wahi he kura hei tauwhawhai -
" nga ki enei. E iwa nga kura o te Motu i
"neke ake i te 80 nga maka mo nga mahi
"katea. E rima o enei kura no te takiwa
" o Ngatiporou.
Ka tata nga ra e tino kite ai a Ngatiporou
i te ora i a ratou kura, e whai painga ai kia
ratou mo ratou i tatari roa ki nga hua o te
matauranga pakeha. E kore e tino kitea inai-
anei, no te mea he purapura takoto roa te
tamaiti i whiua ki te kura. Kei te ata huri te
tau, kei te haramai te ngahuru e hauhake ai
koe. Ahakoa hoki pehea te hihiko o te ngakau
tamariki ki te hopu i te matauranga, ko te
Atua kei te ata pupuri atu i te pahau, hei tiro-
hanga atu ma te iwi ka hurunui, ka tau hei
tohutohu.
5. Nga whakahaere nunui a te Iwi. Ka oti ake
ra nga whakamarama o etahi o nga whakaha-
ere nunui o tenei takiwa, te whakapono, nga
kura, nga whakapai whenua. Mo te taha ki
nga ture no mua iho i taka tonu ai nga wha-
kaaro, nga whiriwhiri, a Ngatiporou i nga roro
tonu o ratau whare. Ko te patai tuatahi tonu
a te ngakau mo nga ture hou e hangaia ana e
te Paremata e whakaaria mai ana ranei e nga
matauranga o era atu wahi, " E tau ana ranei
enei ture ki nga whenua o Ngatiporou, i te
ahua ano o te iwi, i te ahua hoki o nga take
whenua, kaore ranei ?" Kaore ano o konei
matauranga i kokiri ture ki nga marae o waho
hei whakahoha i era atu iwi. Ehara i te mea
he kore no te matauranga, engari he whaiti no
te matauranga ki roto tonu i enei rohe, weti-
weti ana ki te kawe atu ki waho ki nga iwi
kua romiromi noa atu i nga pukapuka a te
pakeha. Otira i takoto ano he kupu i o konei
, kaumatua, na ratau ano i kite a ratau na kupu
ehara i te mea ako : (1) Kia mau ki te whenua
(2) Kaua e araia nga tikanga pakeha, nga ti-
kanga Kawanatanga, engari me ata titiro atu
ka hopuhopu i nga mea e rite ana (3) Kaua e
pakeke ki nga ture: kei te watea tonu nga
huarahi whakahe i runga i te rangimarie (4)
Na te piri-pono ki a te Kuini i ora ai a Ngati-
porou : kia mau ki a te Kuini me ana tikanga.
Tera atu etahi, nga tohutohu mo te ata noho
mo te whakaaro rite, mo te ngawari o nga
rangatira whakahaere. E ngawari ana te ta-
ngata i nga ra o mua, i te mea e ora ana nga
Kai- whakahauhau, ki te tautoko i nga mahi a
te iwi. No te wa ka raruraru i nga whakawa
whenua, ka noho wehewehe te tangata, ka
whakatangata ke. Ma nga aitua tino nunui
rawa, ma nga hui nunui. katahi ka kitekite
etahi hapu, i etahi hapu. Ka kore nga huara-
hi whakahuihui tangata o mua, te karanga
noa a te rangatira, te whakaaro maori noa
ranei ki runga i nga whakataumahatanga o
etahi hapu. Ehara i te mea i ngaro rawa
engari i kupapa noa iho ena mahara, kaore he
mea hei whakaohooho, hei whakaaraara.
WAIKATO KI TARANAKI.
I powhiritia a Kingi Mahuta e Ngati-rangi-
katitia ratou ko nga rangatira e 21 o Ngati-
ruanui, kia haere atu ki te tomo i te whare i
Patea, ko Taiporohenui te ingoa. Ka kiia e
Mahuta ko tona teina ko te Wherowhero e
haere me Waikato ; ka puta hoki te kupu a
te Wherowhero ko au tetahi me haere. No
te 18 o Hurae katae te ope a te Wherowhero
ratou ko Waikato, a no te 20 o nga ra ka
whai muri atu au, i mau atu i au ki Otoroha-
nga te ope. Rokohina atu e au e whiriwhiri
ana a Waikato i te wa tika e whakautu ai
ratou i te rakau wero haka a Ngatimaniapoto.
Whakaae ana a Waikato i runga i taku tono
kia homai tana rakau ki au, kia whatiia e au i
te aroaro o Ngatimaniapoto, kia mutu, ai tera
mahi te haka. I taku tononga kia Ngatimani-
apoto, kia whatiia e au kia mutu ai tera mahi
te haka, e toru, haora pea matou e kawe ana
ka oti ki taku i tono ai, a ora ana te ngakau.
No taua ra ano ka tae ake a Mahuta, koia
tenei ko tana kupu ki tona iwi : " Ko te ka-
kahu nei ka haria, ahakoa kua pakarukarutia
ahakoa whakahouhoua mai e era iwi, ka haria,
ahakoa noho atu a Nikora ma ka haria ano."
He koa nona ki toku haerenga i penei ai ana
kupu. No te karakia o te ahiahi ka whakaatu
au ki te iwi i toku, koa mo nga kupu a te
Kingi, me taku, whakamarama i taua kakahu
ara ko ta Paora e ki ra i a Karatia iii, 27. ara
ko te Karaiti. Kanui te koa o te iwi ki te
kupu a te Kingi, katahi ratou ka mohio e tino
kaha ana te Kingi ki te tautoko i te Whaka-
pono. I te Kuiti ka hoki a Mahuta, ka ahu
to matou ope ki te hauauru, puta mai ki Mo-
kau. He nui atu o matou hoiho i mahue atu
i te ngenge, i te kino, i te mate kai, i te
paru o te huarahi. I to matou taenga ki Wai-
tara, pa ana te aroha ki toku ngakau mo nga
tamariki o reira; ara i runga i te kupu
a te Ariki e ki ra : " Tukua nga tamariki no-
nohi kia haere mai ki au, aua hoki ratou e araia
|
|
11 11 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
atu." I te mea ka popo mai te tamariki ki te
whakarongo ki te Kupu a te Atua e whakapu-
akina ana e au, i to matou karakia, ka kite au
ka haere mai tetahi o te tangata whenua ka
peia nga tamariki ki waho, ka tu mai ano ia i
waho o te whare whakarongo mai ai. Nui
atu te pakeke o nga ture o taua kainga, na te
mea hoki kei raro ratou i nga whakahaere a
Te Whiti. Kore rawa au I whai kupu ki te
pirihimana ra he ahakoa ra i te kaha o te
aroha i au ki aua tamariki puta ana mai te
maramatanga ki toku ngakau. I te ata ka
kawea to matou karakia ki te marae, na te
peene i hapai te himene, popo mai ana te
tangata whenua, haunga hoki a Waikato, ka-
ore hoki i nuku ke atu. Nui atu hoki toku
reo ki te hamama, kia rongo mai ai te iwi ki
te whakamaramatanga o Hemi i, 15. I te
karakia o te ahiahi, kiki ana te whare me wa-
ho hoki, kaore i araia atu tetahi. No tenei
ka puta taku whakawhetai ki te Atua mo tona
aroha o tua iho. Ka puta ano hoki taku ma-
hara kia koutou e inoi tonu na mo nga kai-ka-
we i te Rongo Pai. Ka mahara au ki te awhina
mai a te Ariki, me te puta ano te mahara kia
koutou e inoi mai na, e whakaara ana i oku
ringaringa, pera me Hohua raua ko Huru ki a
Mohi.
Ma te Atua tatou e tiaki. E whawhai ana
te tuhi, na reira i kore ai e nui atu nga kupu
o te haere nei, ko te aroha ia kia koutou katoa
nui atu. E rua a matou peene e haere nei.
Te ingoa o te mea paraihe ko " Kia Ora," te
ingoa o te mea whiowhio ko " Taniwha-rau."
I etahi wa, ko tenei hei hapai i nga Himene
ki te tae matou ki nga kainga. Ki te mutu te
whai-korero a Te Wherowhero Tawhiao, ka
himenetia te himene 166 me " Kawari." Ka
mutu enei himene ka waiatatia te waiata mo
Kingi Mahuta. He pena tonu te mahi i nga
marae katoa. Ki te tu te peene ki te whaka-
tangi i enei, himene e korerotia ake nei, ka
maunu katoa o ratou potae. Ki te tu ratou ki
te whakatangi noa iho, ko enei himene e wha-
katangihia ana i te tuatahi. Ko ta ratou wha-,
katangi whakamutunga ko te waiata mo te
Kuini, ka maunu ano o ratou potae.
Nikora Tautau.
MO TE PATU I TE KARAKIA.
He tohutohu enei ki nga tangata katoa e
hiahia ana kia mate te karakia. E te whanau
ki te aru koutou i aku whakahaunga e kore e
roa kua hemo te whakapono o te pariha.
1. Ki te tangi te pere karakia, kia kaha te
rapu take e kore ai koe e tae ki te karakia.
Me ki koe he maku, he paru no te huarahi, he
mate moe ranei nou.
2. Ki te haere koe ki te karakia kia mutu
noa atu te tangi o te pere ka haere ai, kia tae
rawa atu ai koe kua tata te mutu.
3. Kaua e mauria he pukapuka, kia korero
pukapuka ai, kia waiata ai etahi ka nohopuku
koe na.
4. Ka noho, kia tau rawa taha ki raro, kaua
e noho poupou, engari me whakawhirinaki ; ,
ka tu etahi ki runga, ka whakawhirinaki tonu
koe na, wharoro rawa. Mehemea he paraikete
tou katahi ano ka tino pai rawa, ka hohoro
tonu te tae mai o te moe kia koe, a tae rawa
ake ki te kauwhau kei te ngongoro ia koe na.
5. Ki te kore koe e tupono ki te moe, me
korero koe i te nupepa i etahi atu pukapuka
ranei ; ko nga wahine he tamariki pakupaku
a ratou me korero me matakitaki ki a ratou
tamariki.
6. Ki te roa rawa te karakia, me hamumu
to waha, me tuwaharoa, me ngetengete ranei
a mehemea kei te whare maori te karakia, kia
tere tonu te takiri i te maati hei whakau i to
paipa i muri tata tonu iho o te ' Amine ' wha-
kamutunga.
7. Ko to ahua i te wa o te karakia, me
ngakau-kore, kaua e titiro ki te Kai-karakia,
engari kia ngoikore te ahua.
8. Ki te tomo koe ki te whare-karakia me
whakaaro koe he tino honore nui tera ki te
minita, ki te Atua ; i te mea tonu e tomo ana
ki roto o te whare-karakia. Ma etahi atu te
karakia. He iti ia nei te tomokanga ki roto
ki te whare-karakia ?
0. Mehemea he ohaoha, kaua rawa e hoatu
e koe he pene kotahi, waiho tau mea hereni hei
hei hoko poro tupeka mo to paipa, hei mea
whakamakuku ranei mo to korokoro.
10. I te wa o te karakia, me puta ke o wha-
kaaro ki te ao katoa haere ai ; kia manawanui
tonu me te mea nei e patua ana koe ; i te
mutunga o te karakia kia hari, kia tataki kia
kakama, me te mea nei kua taka atu tetahi
pikaunga taimaha i runga i to tuara.
11 . Kaua rawa e awhina i te minita.
12. Korerotia nga he o te minita, ona haua-
tanga, te reka kino ranei o tona kauwhau.
13 Kaua rawa e tango i te Hapa a te Ariki,
waiho atu ki nga koroua ki nga kuia tena
whakaaro, ko ratou anake hoki te hunga he
wairua o ratou.
Ki te rongo koutou ki aku kupu, ka kino ta
tatau haere !
Heoi ano,
Na Nehe Hatana.
|
|
12 12 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NGA TAKARO.
Ko Paraire Tomoana, ko Taranaki te Ua,
ko te Roera, me Kurupo Tareha nga tamariki
rangatira o Nepia etahi o te tiima purei Koro-
wha ' Golf ' o Haki Pei i tae mai ki Turanga
nei, i hinga ratou i te tangata whenua. E koa
ana matou ki te kupu, a te Kapene o te Karapu
Korowha o Hehitingi, kia kaua rawa ona
tangata e purei i te Ratapu.
Ko Ata Tanikena te tiamupiana mo te pu-
rei Korowha o Nui Tireni nei.
I te pureitanga o te tiima whutupooro o
Ingarangi ki nga tiima o Ahitereiria, e 21 o
ratou pureitanga, 18 o ratou wininga, e 3 o
ratou hinganga, e 335 a ratou paina katoa,
104. a era atu tiima hui katoa. He minita te
kapene o te tiima o Ingarangi, ko Morinu te
ingoa.
No Akarana te tiima kaha atu o Nui Tireni
nei i tenei tau. I mate i a ratou a Otakou, a
Poneke, a Taranaki, a i rite raua ko Karaihi-
tiati.
Ko Tutere Wi Repa ( tetahi o nga tamariki
maori kei te Kura Takuta i Otakou ) te whu-
rupeke o Otakou. Ko Takarangi te whuru-
peeke o Whanganui. Ko Aritaku tetahi o
nga toru-koata o Nepia, ko Henare Kohere o
Whakatu ( Nelson ). Ko Tirongo Paora tetahi
tangata tino kaha o Akarana. No Te Aute
katoa enei tamariki. Haere tonu Te Aute !
Haere tonu ra ! Ake ake kia kaha, haere tonu
ra!
I te purei whutupoorotanga o nga Maori o
Tauranga ki nga Maori o Te Puke, mate ana
a Tauranga, engari i mea ratou na tetahi ko-
roua o Te Puke ratou i makutu. I oati ratou
e kore rawa ratou e noho ka purei ki Te Puke.
He kore kaha tonu pea ia, ka ki ke he mea
makutu. Ka kino te haere a te makutu ! Ma-
kutu eweri taima !
Kua mutu te purei kirikiti o te tiima o Ahi-
tereiria i Ingarangi. E 35 o ratou pureitanga
katoa, 16 wininga, e 3 hinganga, ko enei hi-
nganga na etahi tiima ririki noa nei, 16 ritenga.
I te purei kirikititanga o etahi kura i Inga-
rangi, e 628 nga paina a tetahi tamaiti ko
Kiriwhitana te ingoa, kore rawa ia i mate
a mutu, noa te purei !
MATENGA O REV ERUERA KAWHIA
Ko Hikurangi te maunga, ko Waiapu te
wai ko Ngatiporou te iwi ko Taumata-o-mihi
te kainga. No te Wenerei te 1 o nga ra o
tenei marama ka tae mai te waea whakaatu
mai i te matenga o Rev. Eruera Kawhia.
Whiterere ana te manawa ! Tangi kau ana
te mapu ! Tau ana te pouri !
Kihai i rikarika te paanga o te aroha
Ngoto ana ki roto ki aku iwi e - !
Haere ra e Koro ! I te huarahi o te tini o
te mano ! I te huarahi o te iti o te rahi !
Waiho te iwi mana e mae noa !
Haere ra e koro,
Koutou ko matua
Unuhia i te rito o te harakeke,
Ka tu i te aro-a-kapa!
Aku nui aku rahi,
Taku whaka-tama-rahi ki te rangi,
Waiho te iwi mana e mae noa.
He kauwhau ariki. He morehu kaumatua.
He minita. He tangata tu marae ; he tangata
manaaki i te iti i te rahi. Koia i tino nui ai
te tangi o te iwi. He tangata e tino hopoho-
pongia ana e tona hapu. Kia ratou he kupu
mana tana kupu. Ka pai te kauwhau, ka pai
te kupu, ka whakanuia e te iwi. Kua mawehe
atu ia i nga mamae o te tinana ki tona Ariki
i te rangi.
Mahue rawa tenei ao,
Reia ko runga ra;
Kei aua atu, kei mamaoa,
Te ao e marama.
Hore o reira wahi he
Hore te mate e tae
Hore he tangi he aue
Hore he wa mamae.
Te Raukahikatea.
PANUITANGA.
Ki te tuhi mai ki te pepa me penei te tuhi :
TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.
TE RAU,
GISBORNE.
Kaua rawa e tuhia te ingoa o tetahi tangata.
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.