|
loading...|
|
He Kupu Whakamarama 1898: Number 40. 01 June 1901 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
te Pipiwharauroa He Kupu Whakamarama. NAMA 4.0. GISBORNE. HUN
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
HE TANGI MO KUINI WIKITORIA.
(Na REV. MOHI TUREI.)
KAORE hoki e te aroha pakatokato ana
te paanga mai ki roto ra. Ka tu ki
runga ra ka taka te whenua. Ka hoki whaka-
muri te mahara ki nga rangatira o Porourangi
ka ngaro nei ki te po. E hoa ma e, whakarongo
ake ra ki te harurutanga mai o te pu repo e
tuki mai i Ingarangi. Tera te uira o te waea
te rere nei i te moana he homai i nga rongo e
panuitia mai ra e te Puke-ki-Hikurangi, e
tiorotia mai ra e Te Wharauroa, ko Kuini
Wikitoria kua moe atu i te moenga roa i a
koutou, ka rongo te taringa ka hiki te mauri,
ka hotu te manawa. He hanga makuru noa
te wai o te kamo ki waho ra e ai te wai korari,
e ruiruitia mai ra e te ata rarangatanga mai o
te hau moana.
Whakatika ake ra e Porourangi i te riu o
Waiapu, tangihia Wikitoria; tangihia i roto i
o whare nunui, i o whare whakairo, i roto i o
whare karakia i nga whakawhetaitanga i te ata
i te ahiahi. Tangihia ra te Kuini i waiho ai
koe hei rae tiparetanga mo tona Karauna Tapu
I haria ai koe i Waikare Taheke, ka tu kei
runga o Panekira ka pono e koe ki roto ki
Waikare Moana. Ka whakairia ki runga i
Tauwharemanuka i Maungapohatu. Ka whiti
ko te ra ki runga ki a Te Urewera ka kowha-
wha mai Tamakowhawha i roto ra. Ka whiua
e koe ki te pu o te tonga ki runga o Rangipo
i Patea, ka poni takati ai ara te take o Taranaki
ka mau ko te rongo ko nga Waka Taurua.
Ka namunamua haeretia i ara i te takutai o te
Tai-Rawhiti ka huri i te motu, ka whakapu-
kaitia ki te riu o Waiapu ka hipokina iho ki
tou mana e iri ra i runga "ko Atareta," ka
rawe te ingoa ko te Kuini Nui.
Haere ra e Wikitoria ki tou Ariki Tapu i te
rangi i waiho ai koe hei mata mo tana rakau
tapu, mo te rangimarie mo te rongo pai e, mo te
rongo mau, he rongo taketake te rongo o
Rakaikoraahi, he rongo tama wahine. Waiho
ra- e kui ma o tamariki pakupaku meroiti e
mahi mai ra i te kareti o Te Aute mana e hui
te kotahitanga kia tino mau. Tonoa ake ra e
Porourangi to manu meroiti rawa, te Tihitihi
pounamu a hai tiki ake ra i te rakau tapu
kakara-nui a Tane, i pona ki Hikurangi, mau-
nga nui, maunga tapu, maunga o nga whaka-
tauki nui; mana e mau mai te rau o te taramea
a hai ruirui haere ki nga marae whare o te
Ika-a-Maui, ka pawa te kakara.
Whakatika ake ra e Porourangi kawea te
tangihanga nui ki tou Ariki e takoto mai i
runga o te atamira, te "tuahu," te "toma"
tapu ona tipuna o mua iho. Tikina ake ra nga
rau o te wao o Tane, te tohu o te whare mate
o te whare taua o te whare pongarau o Hine
Te Iwaiwa utaina atu ki runga i tou waka
tapu ia Nukutere te waka o to tipuna o te
Whirowhiro Nui, mauria ki to ringa nga hoe
tapu "Arapangateatinuku," a "Arapangatea-
tirangi" hai patu atu ra i nga tai o Tangaroa
i waiho i waho ra i te moana nui a Kiwa, mo
te "ihinga," mo te "wharenga," mo te "mara-
ra," mo "tai-pupuni," mo "tai wawana," mo
"tai-aropuke," mo te "autukemiha," mo te
"aukorimiha," mo te "auripomiha," ka puta
ki waho ra te whaka-wiringa o Tutewaianu.
Waerea to ara te awa o to tipuna o Ariki tapu,
kia inu atu koe i te wai o "whakatau." Wha-
kahaerea iho te kakau o to hoe ko maninitua
ko maniniaro, ka tangi te kura ka tangi wiwini
ka tangi te kura ka tangi wawana. Werohia
ki waho ra te urauranga o te ra te poho o Ha-
waiki ka tuhakehakea te "kowiwini" katuha-
kehakea te "kowawana," ka whakahangai ki
te awa nui o Ingarangi ka rere koe i runga i te
tai whakaaro i te tai matauru i te tai pakato i
te tai whakaki ka u ra koe te waapu turanga
manuao o Ranana ko taane ka haruru tutu
Whano ! Whana! Haramai te toki, hauma.
Hui e! Taiki e!
Ka to ra koe i tohou waka ka whakatakotoria
te rango tapu ko Manu Tawhiorangi; ka ta-
patapa hau koe i tahau ngeri ka pane kei a
wai ka pane kei a itu ka hauhau te toki mata-
po ia. Huri te po; moi marire mai.
Ka tu ra koe i te tohu he Kura-takai-puni
he ra whanake i te rua ka ahu atu koe ki te ata-
mira o tohou Ariki tapu ka tukua e koe i runga
te poupou tahi te tuku tahi te whana tahi ka
tangi te titi haoa, haoo, ka mau ra koe nga rau
o te wao nga tohu o te whare mate o te whare
taua o te whare pongarau o Hine Te Iwaiwa
ka whiua ki runga ki te atamira o tou Ariki te
ta o te tutumoko te ta o te raurenga te rau
o te heketara o te wharangi o te kumara kai
torouka, ka whiua e koe te rito o te kawakawa,
te rau o te kawakawa te ta o te kawakawa.
Kawa—Te Angiangipu.
Pikipiki Tawhaki kakekake Tawhaki kia re-
re mai he tini kia rere mai he rangi, he rangi
mata ra ki te uru rangi whatitiri takataka wha-
ngainga te marama papamai. Kawa—Te
Angiangipu. Ka tau a te rangi ki te kohukohu
ka tau a te rangi ki te riri wai tangarowai
takina whatu ruiruia te kawa whatu takina te
kawa. Kawa—Te Angiangipu.
|
|
3 3 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Te Hoa o te Tiuka.
A TATOU MANUHIRI.
ITE tau 1868 ka tae mai ki o tatou moutere te Tiuka
o Erinipara, a i tenei tau, 1901, ko tona iramutu
ko te Tiuka o Konowaara me Ioka, raua ko tona hoa
wahine ko Mei Wikitoria. Ka tika to raua taenga mai
i tenei tau, te tau i mate ai to raua tupuna, to tatou
Kuini Atawhai, he haere mai ta raua ki te kawe mai i
tona mate, kei runga hoki i a raua te aroha o taua ha-
kui. Mauria mai te mate te aroha kia tangihia kia
apakuratia ki Rotorua-nui-a-Kahu e tona Iwi Maori.
I to matou kaha kua taia ki te poho o ta tatou manu
nga whakaahua o te Tiuka raua ko tona hoa, hei mata-
kitaki hei whakariterite ma te tangata ki o raua tinana.
He tino rite te ahua o te Tiuka ki te Emepara o Ruhia
no te whanau kotahi raua; ko o raua whaea
he teina, ko te Tiuka na te tuakana ko te E
te teina. No Hune 3, 1865 ka whanau te Ti
ka 36 ona tau inaianei ; no Mei 2(1, 1867 ka
Mei Wikitoria, ka 34 ona tau. He whanau
ua, he tungaane he tuahine-keeke. Hei te
ki Ingarangi ka meinga ia hei Piriniha o
Ko ta matou powhiri tenei ki a a tatou M
ngatira:—
" Haere mai ra e nga manuhiri tuarangi, i
marie korua i tiki ki te tahatu o te rangi
ai hu, kukume mai ai hu, kukume mai ai
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
O TATOU KAUNIHERA.
KUA tu katoa o tatou Kaunihera Marae,
nga Kaunihera Whenua, kua tino tu-
tuki te whakaotinga i nga ture, heoi te mea e
taria ana ko te whakamahinga, e kitea ai te
pai te kino ranei. Otira mehemea he koha ano
o nga ture ma te pai ma te matau o nga kai
mahi i nga ture e whakapai, a mehemea hoki
he pai nga ture ki te kino nga kai whakahaere
i aua ture ka kino.
Kua mutu tenei te pooti, kaati kaore he oho-
ohotanga o te whakaputa ake i etahi whakaaro
inaianei, he whakaaro ruarua nei; e kore e
e kiia he hopu pooti. He tangata a matou i
whakaaro ai kia tu mo nga kaunihera marae,
mo nga kaunihera whenua o te Tai-Rawhiti,
te marae takaokenga o TE PIPIWHARAUROA,
otira i te whakaaro me waiho ma te iwi e wha-
kaaro a ratou na tangata i pai ai kaore i hamu-
mu te waha. Ki te puta he kupu ma matou
inaianei e kore e taea te ki he whai ki te
whakahuri i nga whakaaro o te tangata. Ka
kite matou i te he ka whakahe matou ahakoa
kinongia matou e te tangata e te aha ranei;
ki te kite matou i te tika ka whakatika matou,
e kore matou e whakataurekareka i to matou
hinengaro ki te wehi i te tangata. Ko te ta-
ngata e mohio ana ki te pai, a e kore e mahi i
te pai i tona wehi i te tangata, he taurekareka
taua tangata I mea a Horomona, " Ko ai te
wehi tangata hei rore."
Mo nga Kaunihera Marae. E hari ana ma-
tou ki te nui o nga kaumatua i whakaarahia;
he pai ma ratou e timata tenei mahi nui, ma
ratou e waere te huarahi mo nga tamariki;
ahakoa e kore e tawhiti to ratou haerenga, aua
atu i te mea tonu e maanu ana te waka, hei
muri ra te taitamariki whakaeke ai ki te hautu.
Otira he mea pai mehemea i whakauruuru
etahi tamariki ruarua nei i roto i nga kaumatua,
ko nga tamariki hei reo kihi hei ringaringa,
hei kimi tikanga hou; ko nga kaumatua hei
pupuri haere i nga whakaaaro kaika o te tama-
riki. E ki ana ngati-taua, " He tamariki wa-
wahi taha." Ko te he tenei o " Takitimu "ki-
ta matou titiro. Tokowha nga tamariki o Te
Aute, ko etahi tonu o nga upoko o Te Kotahi-
tanga o Te Aute, he tamariki kua kitea te u o
nga whakaaro, kei te mahi katoa ratou i nga
mahi nunui, kei te rohe katoa o Takitimu, otira
kore rawa tetahi i roto i te kaunihera marae.
No te iwi tenei he. Kia kotahi noa oti o ratou
e uru atu he nanakia ano, tena koa kore rawa
kia kotahi. Te he o te kaumatua anake e kore
ratou e whakahe i nga tikanga a te Maori e
kitea atu nei e nga whakaaro kua whakamara-
motia e te matauranga o te pakeha, he he.
Ina koa nga mahi tohunga maori. Tetahi
he.ano ki ta matou titiro o o kaunihera marae
he tokomaha rawa no nga tangata " ruku ki
ro wai," ko te pehi hoki i te kai waipiro tetahi
mahi nui whakaharahara ma ratou. E kore
te tangata kai waipiro e ahei te ki kia mutu te
kai waipiro a etahi mehemea he kai waipiro
ano ia; tera e whakahokia mai e te tangata,
" E rata, rongoa koe i a koe ano." Kei te piki
te kai waipiro i tenei takutai; a mehemea kota-
hi ano te mea e oti i o tatou kaunihera ko te
takahi i te kai waipiro, he mea nui whakahara-
hara, ka rite to ratou na tuunga, ka waiho iho
o ratou ingoa hei oha tapu ki o ratou uri i muri
i a ratou, ka whai nga kaunihera o muri atu
kia rite ta ratou tauira ki ta nga tuatahi, kia
hira ake ranei a ratou mahi. Ki te whakaaro
o tatou kaunihera ki te takahi i te kai waipiro,
ko te mea tuatahi tonu ma ratou ko te whaka-
mutu i ta ratou pa atu ki te waipiro ; a e taea
tenei e ratou ina nui to ratou aroha ki te iwi
nui, ki nga tamariki hoki e piki ake nei.
To tino he o " Horouta " ki ta matou titiro,
he kuare no te whiriwhiringa i nga mema; i
tokorua rawa ki etahi kainga, i kore noa iho
ki etahi. E mahara ana matou he nui te ta-
ngata matau ki Ngatiporou. Ko te whakahoki
a etahi tangata ko tenei, " Na te iwi tenei whi-
whiringa." Kaati ka mea matou, ahakoa e
kino te iwi ki a matou, " He kuare te iwi."
Mo te Kaunihera Whenua o Te Tai-Rawhi-
ti ; he kupu ruarua nei. Ki ta matau whaka-
aro he tangata pai katoa i kowhiria nei e te iwi,
hei patu hei whakaora ranei i a ratou; hei
whakaora i etahi, hei patu pea i etahi.
Ina rawa tetahi he ki ta matau titiro, ki ta
te iwi pea ia he tika tonu, he nui rawa no nga
turanga kei tetahi o enei tangata. He ateha
ia no te Kooti Whakawa Hara, he mema no
te kaunihera marae, he mema no te kaunihera
whenua—apopo pea ka whakarerea etahi ona
turanga. Ehara i te mea kotahi ano to Nga-
tiporou tangata pai, matau i tapaea ai ki a ia
anake nga turanga maha. Otira no te iwi te
whakaaro, he tika pea ta ratou. Ehara he
titiro noa ake ki tenei taha.
He ahua pouri ano to matou i te taunga o
nga tangata o Te Kotahitanga ki waho. I
pouri ai matou no te mea na nga mahi a Te
Kotahitanga ki te whakakorikori ki te kimi i
tetahi tikanga hei turaki i to Kooti Whenua, i
uru ai te whakaaro ki te Kawanatanga kia
hangaia he ture hou, ahakoa kaore i tino rite
ki ta te Kotahitanga i tono ai. Ko ratou i
mahi i te tikaakatanga o te ra, no te taenga ki
|
|
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
te ngahuru, ka tu ratou ki te matakitaki, ka
haere mai te hunga i te paenga ki te hauhake
i nga hua o ta ratou i whakato ai. E mea ana
ko ia tangata:—
Koi atu i te niho o te nakahi
Te ngau a te tamaiti aroha-kore ki tona matua.
I te uinga kia Apirana Ngata i etahi waka
pahure ake nei, pehea tana whakaaro mo te
" Pire Poari," ka whakahokia e ia,'' Kia tukua
iho he anahera i te rangi ka tika tenei ture."
Kaati ka tumanako te ngakau ahakoa e kore e
tino anahera rawa te hunga kua tu nei hei
whakahaere i o tatou whenua, heoi ra mehemea
ana ka hawhe anahera ka hawhe tangata, enga-
ringari.
TE NUI O TE IWI MAORI.
(Na REWETI T. MOKENA KOHERE.)
A HAKOA i panuitia ano te nuinga o te
Iwi Maori i tera marama me whakaatu
ano, hei titiro hei whakawhetai ma te ngakau.
TAU 1901. TAU 1896.
Aotearoa 40,611 37,100
Waipounamu 2,028 2,324
Wharekauri 212 199
Hui katoa. 42,851 39,623
Te pikinga i nga tau e rima 3,228.
Kaore pea i penei rawa te nui o te pikinga o
te Iwi Maori. Ki ta matou whakaaro i pai te
tauanga i tenei tau, otira ehara i te mea na te
pai anake o te tauanga i penei rawa ai te piki-
nga, engari na te piki tonu ano. E hari ana
matou. Ki te penei tonu te kaha o te piki hei
te tau 1906 tera e tata ki te 50,000 te nui o te
Iwi Maori. Ki ta matou whakaaro tera e taea
tenei whika i te mea he maha nga tikanga kua
oti inaianei hei whakakaha i te ora o te Maori.
No tenei tau i tu ai nga kaunihera marae hei
tiaki hei tautoko i te ora mo te Iwi Maori; ka
apititia ki nga kaunihera marae ko Takuta
Pomare ko Te Kotahitanga o Te Aute. Kaua
hoki e whakaparahakotia nga tohutohu a Te
Puke-ki-Hikurangi, me TE PIPIWHARAUROA.
E mohio ana tatou ki te pai o nga korero a
" Te Ngakau Pouri," a ko ta matou ano hoki
tenei e whai nei. Ko te mate kohi te tino mate
e patu nei i te Maori; ko te tangata e kore ana
e ata titiro e pupuri i nga korero a Takuta Mua
i roto i TE PIPIWHARAUROA, mo tenei mate kino
he kuare taua tangata. Hei tera marama ka
panuitia e matou nga korero a Takuta Pomare
mo te Waipiro. I heke ai nga Maori o te
Waipounamu na te tauanga i nga hawhe-kaihe
hei pakeha.
I mea nga ripoata a nga tangata tatau i te
Iwi Maori kua iti haere te kai waipiro o te
Maori, kua kaha te ahuwhenua, ko te takiwa
kaha rawa ko te Tai-rawhiti. E 172 nga tei-
hana hipi o te kauti o Kuki me Waiapu na te
Maori.
Kei te pehea ra nga poropiti pakeha i mea
nei e mea ake tau ka ngaro te Iwi Maori. I
mea a Te Pura hei te tau 1904, he ruarua o te
Maori e ora. Na, he taurangi noa iho tana
kupu. I mea taua pakeha he mea pai te nga-
ro o te Maori. Ko enei ana kupu, " Ki te pono
tatou (te pakeha) ki ta tatou pepeha mo te
rere a mua i runga i nga mahi, i te matauranga,
i te kaha, ki taku whakaaro ahakoa ko te ta-
ngata e aroha ana ki te Maori, e kore e pouri
ina ngaro te Maori te takahi e te pakeha."
He rere ke nga pakeha o enei nga ra. Kua
whai kupu etahi o nga nupepa nunui o Niu
Tireni mo te pikinga o te Maori, he hari no
aua nupepa. Kaua hoki tatou e wareware ki
te kaha o te Kawanatanga o te Hetana ki te
kimi ki te hanga ora mo te Iwi Maori.
Ehara hoki i te mea he pakeha anake i poro-
piti e ngaro te Maori i te mata o te whenua.
I whakatauki tetahi kaumatua mo te ngaro
o te Maori, " Ka tumahoehoe te ra, ka whara-
ra, ka hinga." Anei ano tetahi, " Ka ngaro a
moa te iwi nei." I mea tetahi rangatira Maori,
" Kua ngaro te kiore maori i te kiore pakeha,
te rango maori i te rango pakeha, te rarauhe i
te koroa, waihoki e ngaro te Maori i te pakeha."
Ae, ko te ngaro o te Maori ehara i te mea ma
te mate, engari ma te hanumi o nga toto ki to
te pakeha—ko tenei he ngaromanga mo te
Iwi Maori.
NA TE ETITA.
HE nui nga pepa e whakahokihokia ana
mai ki a matou e nga poutapeta, i te
roa rawa e takoto ana o nga pepa i te pouta-
peta, i te kore hoki kaore e mohiotia nga
poutapeta ririki. Ki te tuku mai te ta-
'ngata i tona ingoa me tuku mai ano te
ingoa o te poutapeta e tata ana ki
tona kainga kaua te ingoa o tona kai-
nga ehara nei i te poutapeta. Kia tino
marama te tuku mai i te ingoa o te poutapeta.
Ki te mea kua taia te ingoa o te tangata e kore
rawa e hapa te tukuna atu o tana pepa, heoi
ano e kore ai ma te tangohia o tona ingoa ma
te haria ranei o tana pepa e etahi atu tangata.
Ki te mohio matou no matou te he i kore ai
e tae atu te pepa a te tangata ka tukuna noa-
tanga atu te pepa i muri atu, e kore matou e
taikaha.
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
TE HUI KI ROTORUA.
E HAERE ana a " Tipi-Whenua," ara a
Reweti T. Mokena Kohere ki Rotorua
ki te tuhituhi mo TE PIPIWHARAUROA i nga
korero i nga mahi katoa o te hui, o te hui e
whakamine ai nga iwi maori katoa o Niu Tire-.
ni, e kitekite ai tatou te iwi Maori tetahi i
tetahi. He hui nui whakaharahara tenei; e
kore e tu he hui penei a muri ake nei. Heoi,
he whakamahara ta matou ki te tangata kia .
tango i TE PIPIWHARAUROA kia rongo ai ia i
nga korero o tenei hui. Tonoa i mua atu o
Hurae.
Ki te hiahia tetahi tangata i te hui i Rotorua
ki te tono i TE PIPIWHARAUROA ki te utu ranei
me utu ki a Reweti Kohere. Ki te hiahia ra-
nei te tangata ki te himene ki te " Rawiri" me
tono ano ki a ia, e hari pukapuka ana ia ki
Rotorua ma nga tangata e hiahia ana ki te
hoko.
Kei te tumanako matou kia rongo nui tenei
hui e titiro a-kanohi ai te Maori ki te mokopu-
na whakahirahira a to tatou Kuini i tangohia
atu nei i a tatou e te .ringaringa o aitua, a
Wikitoria, te Nui te Pai — e rongo nui ai i
runga i te pai o te tangata, i te tu rangatira, i
te kore e kitea o te haurangi, o te pakiaka o te
kawa. E koa ana matou mo te whakahaere
a te kaunihera marae o Te Arawa i etahi tika-
nga hei whakapai i te marae. E tumanako
ana hoki matou kia tupato nga kai whakahaere
o te hui kei weriweri nga haka, kei tino taha-
nga rawa te tangata. E whakaaro ana etahi
iwi ko te whakaweriweri i te ahua o te tangata
te painga o te haka, ehara i te mea ko te rite
o te takahi o te waewae, o te whiu o te ringa,
ko te ngawari o te tinana ko te rahi o te reo.
Hei aha te wheterotero o te areao, te tikoroko-
ro o nga karu, te whatiwhati i te hope. He
rangatira te Tiuka raua ko tona hoa wahine,
ki ta matou whakaaro, e kore raua e pai ki te
weriweri.
KURA KOTIRO MAORI.
MA te Tiuka tonu o Ioka e whakatakoto
te kohatu o te kura kotiro i Akarana.
Kua nui atu i te £1000 te moni kua rite inaia-
nei.
I ronga matou ki te kupu a etahi tangata o
te Muriwai e kore rawa e hoatu e raua tetahi
hereni kotahi mo taua kura no te mea kaore
a raua na tamariki e haere ki taua kura. No
te tangata tino kuare tenei whakaaro, ehara i
te whakaaro rangatira. Tokowhia o nga ta-
ngata i kohi nei i te £840 mo te whare karakia
o te Muriwai e tapoko ki taua whare karakia
ai ? I te tunga o te hui kahore te karakia i tu
ki taua whare. Mehemea i pena te whakaaro
o te tangata me to korua, kaore he moni mo to
whare. Tokowhia nga tamariki a nga pakeha
e kohi nei mo te kura e tae ki taua kura ?
Mehemea he ngakau whakaparahako tou ho-
mai kia kotahi te hereni, kaua e tu ki te amu-
amu me te mea nei na te kura nei i pau ai o
moni.
Kua takoto te tono ki te komiti o te Huauri
kia whakaaro ratou ki te kura i Akarana kia
homai tetahi wahi o te moni £840 i kohia nei
e nga iwi mo nga mahi a te Hahi.
Ka nui te manaaki o te pakeha i te haere a
Perere Peneti ki te kauwhau kia kohi te pake-
ha mo te kura. I tukua ia kia kauwhau i roto
i nga whare karakia nunui o te pakeha, i tu he
hui nunui, he hui ririki mana, i kohi ai te pa-
keha. Kotahi te pakeha e £50 tana kohi mo
te kura ; ko etahi e £5, £1. E rima nga tau
e kohi ai te komiti o te Kura o Tipene i te
£50 i ia tau i ia tau.
E kore pea te tangata i Rotorua e whakaaro
ki te homai i etahi o ana hereni mo tenei take ?
E kore pea tena iwi tena iwi e kohikohi ? Ho-
atu a koutou kohikohi ki a Reweti Kohere ki
tetahi atu ranei e tika ana hei hoatutanga.
KAUNIHERA MO NGA WHENUA MAORI-
KAHORE ano kia tae atu ki Poneke nga pooti
katoa mo nga Kaunihera: heoi ano o nga mea
mohiotia i te 30 o Mei ko enei:—
Tokerau.
IRAIA KUAO ... ... ... 1213 Aporo Kuku... ... 474
HEREPETE RAPIHANA ... 1057 Hare Tuku ... ... 350
WIREMU RIKIHANA ... 935 Hone Paraea ... ... 297
Tai Rawhiti.
PENE HEIHI ... ... 1060 Te Peka Kerekere .. 430
WIREMU POTAE ... ... 824 Nepia Mahuika 426
EPANAIA WHAANGA ... 793 Wi te Kahu ... 230
Watene Huka ... =92 Pare te Opaipa 117
Hone Paerata... ... 551 Hemi Waaka ... 103
Whakangaro Marahue 520 loapa te Hau ... 45
Rawiri Karaha ... 433
Te Ikaroa.
Heoi ano nga tangata i pootitia ko :—
HOANI PARAONE TUNUIARANGI, RUPUHA TE HIANGA, MOHI TE
ATAHIKOIA.
Aotea.
TAKARANGI M. KINGI ... 678 Ropiha Rangihaukore 166
WAATA W. HIPANGO ... 521 Rakiwhata te Aweawe 157
TE AOHAU NIKITINI ... 448 Teone Teehi ... 119
Wiremu Ngapaki ... 382 Wiremu te Kiriwehi 105
Hokinga te Whena ... 293 Te Weraroa K. Arapeta 90
Rore Rangiheuwea ... 228
Waiariki.
Kahore ano kia oti te pootitanga mo;—
Te Korowhiti Atutahi Anaru te Awanui
Te Kiri te Amo Aporotanga Panawha Meihana
Kouri Tiaki Hapeta te Horitehoro
Rewiri te Kanapu Wikiriwhi te Tuaahu
Hare Huka Hemana Mokonuiarangi
Wiremu Maiha Tamati Poururu
Ereatara Tiweka Te Kahiwi te Tuhi
|
|
7 7 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
I MATE MO TE RONGO PAI.
I TAE mai nga rongo kua kohurutia etahi
minita pakeha, he mihinare, me a raua
maori, ki Niu Kini, he moutere nui kei te raki
o Ahitereiria. I tonoa e te kawanatanga he
tima ki te kawe i te ope hoia, pirihi, ki te nga-
ki i te mate o nga mihinare. I te unga o ratou
poti ki te pa i reira te kohuru ka kokiritia ratou
e te mangumangu, nui atu. Kotahi ano o nga
hoia i taotu i tu i te pere, he nui nga mangu-
mangu i mate, ko o. ratou pa i tahuna ki te ahi,
ko o ratou waka i wawahia. I kitea nga mara-
mara o te poti o nga mihinare, me te kauae
tangata me etahi wahi o te tinana.
Na te mangumangu i mau herehere, i korero
te kohurutanga i nga mihinare, i a Rev. James
Chalmers, raua ko Oliver Tomkins, me nga
maori tekau ma tahi; he hoa no raua. I haere
taua hunga ki te whakarata i nga mangumangu
o etahi pa nunui, hei tuatahi tonu ki te haere-
tia e te pakeha. I whakawaia ratou kia u ki
uta, no te unga ka karapotia. I karanga atu
a Mr. Chalmers ki tona hoa, kia oma, e mohio
ana ia he kohuru, otira kaore tona hoa i wha-
kaae. I poutoa te mahunga o Mr. Chalmers,
ko te tinana i tapatapahia ka tuhaina ki nga
pa katoa hei kai. I tetahi ra mai ka peratia
ano tona hoa, me a raua maori.
He kaumatua rawa a Mr. Chalmers e 67
ona tau, he tangata matau he tangata toa. Ko
Rarotonga te moutere i mahi tuatahi ai ia, i
te ratanga o nga maori o reira ka haere ia ki
Niu Kini. Kaore i roa te matenga o tona hoa
wahine ka kohurutia nei ia.
I nga hoa o tetahi mihinare e tangi ana, kei
kohurutia ia, kei kainga e te mangumangu, ka
whakahokia e taua tangata, " Haere au ka
kainga e te mangumangu, noho au i te kainga
ma te noke noa taku tinana e kai."
Ki te ki 168 mihinare i kohurutia ki Haina
e 26 nga tamariki a nga mihinare. I te rongo-
nga o te Tiuka o Werengitana ki tetahi tanga-
ta e whakatoi ana mo te porangi o te tangata
ki te haere ki te kauwhau ki nga iwi mohoao,
ka mea ia, " Ki te tonoa au e te kingi kia haere
ki tetahi whenua ka haere au, waihoki na to
Kingi te kupu kia kauwhautia te Rongo Pai
ki te ao katoa, kaati me haere koe."
TE HONEATANGA O TE KINGI.
I HONEA a Kingi Eruera i te mate. I eke
ia ki runga i te iata o tona hoa, ka haere
ki te whakarerere i te moana; ko te putanga
o te purekereke hau whati tonu atu te maihe
o te kaipuke ka hinga ki te moana, e rima putu
ano te tawhiti atu i te mahunga o te Kingi te
tauranga o te puumu, kia roa atu hoki kua
hangai tonu te takanga iho ki runga i te Kingi.
Ko te taumaha o te maihe o taua kaipuke e rua
tana.
Te ingoa o te iata i runga te Kingi ko te
Hamaraka II. e whakataetae ana ki te mea
tawhito ki a te Hamaraka I. kia kitea ai to
raua mea tere mo te haere ki Amerika ki te
tauwhainga ki te iata o Amerika, ki te tiamu-
piana, mo te kapu o te ao katoa. I panuitia
e TE PIPIWHARAUROA i tera tau te reihitanga
o te Karamapia raua ko te Hamaraka I. i
mahue ai to Ingarangi iata. No tenei tau ka
hangaia ano he iata ke. Ko te tangata nona
enei iata, he tangata nui atu te moni, ko Ta
Tamati Ripitana. Hei a Oketopa rawa oti ai
a te Hamaraka II. e whakawhiti ai ki Amerika
ki te totohe mo te kapu.
HE RONGO KORERO NO TE MOANA.
I RERE atu tetahi kaipuke ko te Akora te
ingoa i Ahitereiria ki Manira, Piripaina,
i tera tau; 19 nga tangata o taua kaipuke.
I te 12 o Oketopa ka rere atu i Piripaina; ka
ono nga ra ki te moana ka eke ki te toka. E
rua nga tangata i mate ko te nuinga i pupuri
tonu ki te kaipuke. I te mea ka iti haere nga
kai, ka wha nga ra, ka eke ratou ki runga
mokihi, 12 ki runga i tetahi, 5 ki runga i tetahi.
Kotahi te ra i maanu tahi ai nga mokihi, ka
wehewehe, a ngaro tonu atu te mea iti. Ka
25 nga ra e maanu haere ana ka tino mate
rawa, kua kore he kai, katahi ka kai i nga
puutu, i te rimu o te moana, i te kutakuta e
piri ana ki te mokihi. Ka ahua porangi katoa
ratou, tokorua nga mea i tino porangi rawa,
i rere ki te moana mate tonu atu. Ko tetahi
Wiwi i mau ki te toki ka patua te mete tuatahi,
ka timata te hohoni i te tupapaku. I te weti-
weti o etahi ka panga te tinana ki te moana.
Ko te tunga ano o te Wiwi ra ka rere ki te
tapahi i te kapene, engari i te hohoro o te mete
tuarua ka ora te kapene, nana i tapahi te Wiwi
ki te toki. No muri mai ka kainga, e nga
morehu tetahi wahi o te tinana o te Wiwi.
Muri mai ka maanu noa iho ratou i te moana
mo nga ra 17, ko to ratou nuinga ka porangi
ka matemate. Ko te kapene te whakamutunga
ki te mate, ka ora tokorua, ko enei takoto ai i
runga i to raua mokihi, kahore rawa e kaha ki
te maranga. Ka tata raua ki tetahi moutere
ka kitea e tetahi iwi ka haria ki to ratou kainga.
No te oranga ka eke ki te kaipuke Hainamana
ka rere ki Hingapoa. Nga mate o te moana.
|
|
8 8 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
TE PIPIWHARAUROA.
E MANU kei te whakapai au ki nga korero
o roto i nga wharangi o to pepa. Ae
tenei ahau ka tautoko atu nei i a koe kia kaha
koe te tangi haere i nga takiwa nei, 'Whiti
Whiti Ora !—H. HAORA, Whangarei.
E mihi ana au ki nga mahi a TE PIPIWHA-
RAUROA, e kawe korero nei, e whakaki nei i
nga ngakau i nga taringa o te tangata. E
hiahia ana au kia rua putanga mai o TE PIPI'.
Ka kino te haere a TE PIPIWHARAUROA ki te
kawe korero kia rongo te iti te rahi, e whakaki
nei i nga hinengaro o nga matapo ki te kupu
korero, kaati e tautoko ana au i a koe e TE
PIPIWHARAUROA.— PITA RAPANA, Mangatu.
Me tuku tonu mai te pepa maku kaua hei
whakamutua tana rere mai ki a au.—Wi HU-
NIA, Rangitukia.
E te kai-tirotiro i nga iwi o te pito whaka-te-
Hauraro, tena koe, kia ora koe, me tou whare
katoa. E patai atu ana ahau ki a koe. He
nui nga tangata kei toku takiwa e hiahia ana
kia tango i TE PIPIWHARAUROA. Ko to ratou
raruraru kotahi ano putanga i te marama. E
kore ranei e taea kia puta te pepa i nga wiki
katoa, kia £1 te utu i te tau ? Ki te taea wha-
kaaturia iho kia mohio ai o pononga mehemea
e paingia ana.—R. K. HOHAIA, Mahinapua.
[Ko ta matou tena e wawata nei, engari
kia ata haere.—ETITA.]
WHITI WHITI ORA!
I TANA kauwhau i Otepoti ki te pakeha,
i mea a Perere Peneti:—
" He nui te whakaaro o te Kawanatanga ki
te tohu i te manu i te ika, tena ko te iwi Maori
kaore o ratou whakaaro ki te tohu kia ora."
Kei te rapu tonu etahi tangata i a te Karaiti
i tena hahi i tena hahi, a kaore ano kia kitea
e ratou.
Kia tata tonu etahi tangata ki te mate he
hanga whakapono : he pohehe pea he pirau ta
te Atua e manako ai — "he Atua te Atua no
te hunga ora."
E kiia ana he rongo te kuri hepara ki te
kanga. Nawai te hanga e akina ana nga ta-
ringa ki te kanga i ia ra i ia ra e kore ianei e
rongo ? Mehemea ana he kaaka kua mohio ki
te kanga.
He rite etahi tangata ki te paura, pa kau atu
te mati kua paku, ara kua pukuriri.
Mehemea e tae ana etahi wahine ki te rangi
tera e kohetetia nga anahera.
He nui te korero ki etahi tangata, engari
kaore rawa a ratou kupu kotahi.
Pai atu te kauwhau a nga mahi i ta te waha ;
pai atu te mania o te waewae i te mania o te
arero.
Ki taku titiro e hari ana etahi tangata ina
mate he tupapaku, kia whai take ai hei whai-
korerotanga, hei paenga, hei hukaritanga. Ne ?
E kiia ana tangi ai tetahi ngarara penei me
te kumi hei whakawai kia haere atu te tangata
kia patua e ia hei kai mana. . No taua ngarara
te " roimata" e kiia nei he waipiro.
I te whaikorero a te Tiuka o Ioka ki te mano
o te tamariki i Merepana, ko enei ana kupu
tohutohu:—
" Kia oti pai au mahi katoa. Kia pau tou
kaha katoa ki te mahi i te mahi i whakaritea
mau. Kia pono ki o matua, ki to whenua, ki
to kingi, ki to Atua."
TE MOMONA.
KUA aru te pakeha i te tikanga a Te
Houkamau i herehere nei i nga Momo-
na i te Kawakawa, ara kua kino ki te Momona.
I timata te kauwhau a etahi Momona i Otau-
tahi, katahi ka whakararurarutia e te tamariki
tane pakeha, ka tohe tonu te Momona ka kino
rawa te pakeha, tata tonu tetahi o nga Momona
ka toroa ki te awa ka ahatia ranei. I peratia
ano nga Momona i Otepoti, a inaianei kua
mataku te Momona. Te take i kinongia ai te
Momona mo ta ratou whakaakoranga mo te
moe tokomaha i te wahine, he tikanga weriweri
atu tenei ki te pakeha. Kei te kaha tonu taua
tikanga a te Momona ki etahi wahi o Amerika,
ki nga wahi kaore he ture hei arai. Ka pai
tenei hahi mo te tangata kaore nei e tatu te
ngakau i te wahine kotahi.
I tukinotia ano tetahi tangata i Otautahi i
etahi tau kua pahure ake nei, i tukinotia ai he
tinihanga nona ki te wahine, ehara i te mea he
pai nona. He kohukohu te kiia he poropiti
taua tangata na te Atua. Ehara hoki i te mea
na era atu hahi te tukinotanga i nga Momona,
engari na te taitamariki noa iho, na te "rari-
kena."
He maori anake te iwi e manaaki nei i te
karakia Momona, tena ko te pakeha ka kata
ki te Momona.
|
|
9 9 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE KOTAHITANGA O TE AUTE.
" Huia Tangata Kotahi."
ITE huinga i te ahiahi ka kiia he mea pai rawa kia
whakahuihui nga tamariki o Te Aute i ia wahi i
ia wahi ki te whakangahau ki te whakakaha i a ratou
ano. I tera tau i tu he huihui ki Te Aute, i huihui mai
ai nga tamariki kaumatua o Te Aute, i tae ki te 30 nga
tamariki i tae. I purei whutupaoro nga tamariki o
te kareti ki nga tamariki tawhito, i mate whakauaua
ai nga kaumatua. I te po ka tu te hakari te waiata,
nui atu te pai, i whakamihi nga tamariki kaumatua.
Kaua e tatari hei te hui rawa o te tau whakamine ai.
Ina koa, e rawe a Te Rau hei kainga huihuinga mo nga
tamariki o Te Aute i Turanga. I whakamarama a
Reweti Kohere, koia nei tetahi take i tu ai Te Kotahi-
tanga o Te Aute, hei awhi i nga tamariki o Te Aute
kua mutu nei te kura, hei awhi mai ki te uma o to ratou
whaea o Te Aute, te whaea nana ratou i whakaako ki
nga mahi pai ki nga whakaaro matau.
I mea Apirana Ngata, e rite ana te Kotahitanga ki te
rakau, apopo ka tau katoa mai te iwi Maori ki raro i
tona taumarumarutanga. Kei te pohehe tonu etahi
tangata etahi wahi ki te Kotahitanga. He mea pai
kia Whakawhanuitia te ingoa o te Kotahitanga, kia uru
mai ai ki roto i taua ingoa kotahi era atu kura: a
Tipene, a Waerenga-a-Hika, a Hukarere, a Hohepa;
me hua pea he ingoa ko Te Kotahitanga o nga Kareti
Maori.
I tautoko a Te Wiremu i mea, he whakaaro pai tenei,
ma tenei e kaha ai te toha o nga mahi me te mana o te
Kotahitanga ki nga wahi katoa.
I whakaritea hei te tunga o te hui a nga kareti katoa,
ka whakatakoto ai i te kaupapa, ka whakatuturu ai hoki
i te ingoa, mo te kotahitanga hou. " Huia Tangata
Kotahi."
Etahi Atu Take.
I whakaritea kia tu te hui a tera tau, 1902, ki Te Aute.
I whai kupu a Te Wiremu Wiremu, te tama a te
Atirikona, kia whakaarohia e te hui te haere o te wahine
ki nga teihana hipi i nga wa whakaiho hipi; he nui te
kino e puta mai ana i te haere o te wahine ki tera mahi.
I mea te hekeretari, i whiriwhiria ano tenei take i te
hui ki Taumata-o-Mihi. I tuhituhia he pukapuka ki
nga rangatira teihana hipi. I etahi teihana he komiti
Maori ki te whiriwhiri i nga tangata mo te mahi.
I te ata o te Turei, te 11 o nga ra o Tihema, 1900, ka
tu ano te hui. Ko Reweti Kohere i whakaritea kia
haere ki te whai-korero ki nga kotiro o te Kareti Kotiro
pakeha o Whanganui. I hari tona ngakau i te mana-
akitanga o ana korero. Te putake o te whai-korero a
Kohere mo te whakatapunga o te kotiro Maori kaore
i rite ki to te kotiro pakeha. Kaore e whakaakona ana
nga kotiro Maori pera me te whakaako a nga whaea
pakeha i a ratou tamahine. I te itinga ano o te tamaiti
Maori e tukua ana ia kia mahi i nga hiahia o tona nga-
kau. Te kohi a etahi kotiro pakeha i homai ki a Kohere
mo te kura ki Akarana £1 10s. Inaianei kei te hiahia
ano nga tamariki o taua kura ki te awhina i etahi mahi
Maori.
Nga Komiti me Nga Manga.
I te whiriwhiringa i te komiti mo tenei tau, ko Te
Wiremu te tumuaki, ko Te Tatana te hekeretari, ko
Apirana Ngata M.A., LL.B. te hekeretari haereere
takiwa; o nga tamariki kaumatua ko Paraire Tomoana,
ko Hemi Kireka, ko Terei Ngatai, ko Wiremu Perene-
tihi.
I mea a Apirana Ngata kia whakaturia etahi tangata
i te motu katoa hei whakaatu mai ki te Kotahitanga i
te ahua o nga iwi o o ratou na takiwa. Ma tenei tika-
nga e ngahau ai te tangata ki nga mahi a te Kotahitanga.
He mea pai ano kia hohoro te whakaatu i nga putake
korero mo te hui i mua atu o te tuunga o te hui.
Me whakatu he manga ririki mo te Kotahitanga ki
nga wahi katoa, pera me te mea i Tuparoa, i Whanga-
nui. Me whakakotahi a Te Aute a Hukarere. Me
hanga tikanga hoki a Hukarere hei whakakotahi i ana
tamariki. Ko te mutunga tenei o nga korero o te hui
ki Putiki.
Te Poroporoaki.
I te po o te Turei ka hui ano; ehara ki te kimi tika-
nga ki te whakapuaki kupu ranei, engari ki te poroporo-
aki, ki te mihimihi te tangata whenua ki te manuhiri,
ki te whakakoakoa. Kiki tonu te whare. Ka tu he
tangata, ka kinaki i ana toru kupu ki te pao, ki te pao
pakeha ki te pao maori. I whakawhetai te manuhiri
mo nga manaaki a te tangata whenua i a ratou, mo te
manaaki whakaharahara a Taitoko ratou ko ona tunga-
ane me te iwi katoa. I tu hoki te tangata whenua ki
te poroporoaki ki ta ratou manuhiri kaingakau. I tu
a Taitoko ki runga ngangahu ai, paparetireti ai ki tana '
hui taitamariki. . Tata tonu te awatea e ngahau ana.
Auina ake i te ata ka hoki te manuhiri ki o ratou kainga,
ki runga tereina moe ai, ko Te Heuheu i tautoko nei i
whakamama nei i nga mahi a te hui, ki te poho o tona
maunga o Tongariro, ka mahue ko Taitoko ki Putiki—
ki Putiki-whara-nui.
E Noho Ra!
( RANGI : After the Ball is over.)
Tenei e nga hoa, ka huri ake nei;
He ngakau mihi, he aroha.
E kore ra e warewaretia
O manaaki ki a matou ma.
Waiho he aroha hei haringa,
Hei kauwhau haere ki nga marae ;
Mo konei i aumihi iho ai
Hei konei koutou, e noho ra!
Tenei ka huri ake, e noho Whanganui;
Tenei te ngakau mihi, tenei te tangi nei
Nui rawa ra te hari o enei tangata
Mo te pai o te tiaki i a matou ma.
E te ope wahine o nga ahi,
Hei konei koutou wai-rurutu ai.
Ko koutou ena e tiaki nei
I te ora mo nga rau rangatira.
Riria to marae, kia hira ai,
Kia korerotia o manaaki nui;
Na konei i aumihi iho ai,
Hei konei koutou e noho ra.
Tenei ka huri ake, e noho Whanganui, etc.
Tena koutou, e te iwi, te rahi te hakahaka. Ka pae-
nga nga korero o te hui tuarima a Te Kotahitanga o Te
Aute—" o Te Aute " i enei ra: apopo te makere ai te
hiku o tenei ingoa, e honoa atu ai he hiku hou. Mana-
akitia enei korero, kuhua ki te ruma o roto rawa 6 te
ngakau. " Kapu te ruha, ka hao te rangatahi." Huri
ake!
Na ta koutou mokai,
Na TIPI-WHENUA
Te Rau, Gisborne.
|
|
10 10 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
PITOPITO KORERO.
Te Whenua Kura i Porirua.
KUA riro i te Karauna te whenua i Pori-
rua i tapaea hei turanga kura. I mea
te Hupirimi Kooti i tapaea te whenua hei
turanga kura, otira i te mea kaore ano he kura
kia tu kua kore he mana o te komiti,—me hoki
te whenua ki te Karauna. Te take i kore ai
e tu he kura e ai ta te komiti, he iti rawa no
te moni kua puranga. Ko te whakaaro o te
Pihopa o Poneke he hui i te moni ki nga moni
o nga whenua i Kereitaone i Maihitaone, ka
whakatu ai he kura nui hei whakaako i nga
tamariki maori ki nga mahi a-ringa. Ka
peheatia ra e te Kawanatanga tenei whenua ?
Kua piiratia e te komiti tenei take ki te Kooti
Nui o Ingarangi.
Te Oranga mo te Whare Kingi.
Te oranga mo te Kingi i te tau, e £400,000 ;
mo te Kuini, e £50,000 ; mo te Tiuka o Ioka
me tona hoa wahine, e £50,000: ma tena
ma tena o nga tamaahine' a te Kingi, e
£6,000. Hei a Mei hei a Hune ranei a tera
tau ka karaunatia te Kingi, kia whai takiwa
te matenga o tona whaea. Hei tino ra nui
whakaharahara, ka kitea hoki ki reira te nui o
te kororia o te kingitanga o Ingarangi. Ka
koa te hunga e kite !
No Wharekauri.
Kua tae mai te reta a Hapurona Pawa, o
Wharekauri ki a matou, he whakaatu mai i te
matenga o tana tamahine mokopuna o Rau-
kura. He Moriori tetahi taha o Hapurona
raua ko tana mokopuna. " Haere atu e Rau-
kura, ki o tipuna, ki o kuia, ki o matua. Na
te Atua i homai, a nana ano i tango atu."
" E hine tukino i te maru awatea : te hoki te
mahara te moenga i te tane. Ma te Hoko-
niho koe e whakaora mai. Haere ra e hine i
te ara kai kino, i te ara korero, i te ara kohu-
ru o te tini e...i!"
Te Kai Waipiro.
Na Ruka Haenga tetahi reta ki a matou, i
whakaatu ai ia ki a matou i tona pouri mo te
kaha rawa o te kai waipiro o te tangata o tona
kainga, i uru ai etahi kino huhua. Kei tona
takiwa tetahi tangata tika hei hapai i nga
whakaakoranga a Te Kotahitanga o Te Aute,
otira i runga i tenei kai kua he noa iho, a
whakarere atu hoki i tana wahine ka 25 rawa
nei nga tau o to raua marenatanga, a kua
moe he wahine ke. I korero mai tetahi pakeha
ki a matou mo te kaha o te kai waipiro
o nga tangata o taua takiwa; i mea ia,
kaore rawa pea i kino atu a Waikato e
korerotia nei; e haurangi ana te tangata i nga
ra katoa. He whenua raihana tenei. Hei
tenei kainga rawa katahi ano ka whakararu-
rarutia ta matou karakia e te haurangi, na
tetahi tonu o nga rangatira o taua iwi. Na
tona rangatira pea ia i whakahihi ai.
Te Utu mo te Wahine.
I whai korero te Pihopa o Meranihia mo te
tahuritanga mai o nga iwi mangumangu o nga
moutere ki te whakapono, engari ko etahi
o aua iwi kei te kai tangata tonu inaianei. I
mea te Pihopa, te tikanga a era iwi mo te
marena, hoko ai i te wahine. I tetahi motu e
£40 te utu mo te wahine, i tetahi motu e rua
nga poaka me nga anga pupu e toru tekau.
He Whakataunga Nui.
I te tau. 1873 ka hokona-e te Kawanatanga
tetahi whenua i te takiwa o Pahiatua: ko nga
tu hoko o mua, kaore nei i tino uiuia, heoi ano
kotahi tekau nga tangata o te rarangi ingoa.
No muri nei ka whakahengia e Nireaha Ta-
maki taua hoko, ka tohe mo tona take papa-
tupu ki te whenua. I te whakawakanga a te
Kooti Piira o Niu Tireni kaore i whakaaetia
te tono a Nireaha. Hinga mai ra ka piiratia
ki Ingarangi, a kua tae mai te waea kua tika
a Nireaha. Kei te wehi te pakeha mo tenei
whakataunga, kei te mea kia hangaia he ture
hei tiaki i nga hoko e penei ana te ahua. Ina
te mahi ma o tatou mema.
He Whakamaharatanga.
No te 1 o nga ra o Mei ka horahia te papa
kohatu i whakapiria ki roto o te whare kura i
Omaio, hei whakamaharatanga ki nga tama-
riki 16 i mate ki te awa o Motu i tera Akuhata ;
ko nga ingoa o nga tamariki i tuhituhia ki
runga o te papa kohatu. I haere mai te minita
pakeha o Opotiki (Rev. Anson Cato) ki taua
ra, nana te kauwhau, na Paori Ngamoki i
korero te upoko. I te mutunga o te karakia
ka whakatangihia e te minita ki te okana te
" Apakura " (Dead March.) I waiata pakeha
ano nga tamariki o te kura. I te po ka tu he
hui a te " Ope Tumanako," he ope tamariki e
kino ana ki te waipiro. I kauwhau te Rev.
Anson Cato ki te pai o te kore e pa ki te wai-
piro, hei te tamarikitanga ano ka whakaaro
kia kaua rawa e pa nga ngutu ki te waipiro.
I waiata ano taua minita. He nui nga ngahau
o tenei po.
|
|
11 11 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
AUAHI-TUROA.
(Na TAMARERETI.)
KIHAI rawa i roa te matakitakitanga ki
te whetu tipua, ki a te Auahi-turoa, ka
ngaro — kaore i ngaro ki te pae engari i ngaro
ki te takiwa noa iho. I kitea ki Poihakena i
te tuatahi i te ata, i runga iti ake o te whenua;
no muri mai ka kitea i nga wahi katoa i te
ahiahi, e rua ona manga. E kore pea te
tangata e whakapono ki te kiia atu e 640
maero te tere o taua whetu i te hekene kotahi.
E 2 hekene e haere atu ai i Akarana ka tae ki
Hirini; e 20 ranei ona taiawhiotanga i Niu
Tireni i te 3 meneti. Ki te whakaaro a te
ngakau i te tino tere rawa o te rere ka tu he
hau nui whakaharahara, otira kaore kau he ea
ara he hau o te takiwa kaore i neke ake i te
rima maero te matotoru o te ea o te whenua.
Ko te waero o Auahi-turoa he rite ki te pawa,
ki te uru te tangata ki roto he rahirahi noa,
kahore e ata kitea, he penei me te rehu e nui
ana ki te tirohia atu i tawhiti, kia uru te
tangata ki roto he iti noa. Kua tapahia ano
e te whenua te waero o tetahi whetu, kahore
te whenua i aha, kahore hoki i kitea he pawa.
Ko te tawhiti o Auahi-turoa i te whenua
100,000,000 maero, to te ra e 95,000,000, te
taiawhiotanga o te whenua 25,000 maero.
Ehara i te mea kotahi ano te whetu waero,
kotahi ano a Auahi-turoa, he tini. E puta
ana he whetu penei i nga tau katoa, engari
kaore e kitea ana ; ko te whetu hou nei e hoki
mai ana i nga tau kotahi tekau ma tahi, engari
kaore e kitea ana i etahi putanga, i te haere
awatea pea. Ko te whetu roa rawa te ngaronga
ko te Whetu a Heri, e 76 tau e ngaro ana ka
hoki mai. Ki te whakaaro nei te tau 1911 ka
kitea ano taua whetu, te whetu tino nui.
Ka ki.ea a Auahi-turoa i nehera ka kiia he
tohu pakanga, engari ki te ki a te tianara o te
Poa, ki ta Pota, he tohu oranga mo te Poa,
he tohu houhanga a rango. Ko ta etahi Maori
whakaaro tera pea a Rotorua e mate ano hei
nga ra o te hui, inahoki i mua atu o te pakaru-
tanga o Tarawera ka kitea a Auahi-turoa. I
mua atu i te horonga o Hiruharama ka kitea
he whetu penei. Hei tautoko tenei i te whaka-
aro o te Maori, otira no te ngakau kahuirangi
noa tenei whakaaro, he pikinga no te matau-
ranga.
Ko te whakaaro tika ia ko tenei: Na te
Atua enei mea whakamiharo katoa, ko te Kai-
whakahaere i nga whetu o te rangi, e mahara
ana e aroha ana ki a au, ko ia toku kai-tiaki.
He whetu te kai-arahi i nga maaki ki Petere-
hema, i kite ai ratou i te Kai-whakaora mo te
ao katoa, waihoki meinga nga mahi a nga ringa
o te Atua hei kukume i o tatou whakaaro ki a
ia. I a Rawiri e titiro ana ki te rangi ka
waiata tona ngakau, " E korerotia ana e nga
rangi te kororia o te Atua; a e whakaaturia
ana e te kikorangi te mahi a ona ringa. E
puaki mai ana te reo o tena rangi, o tena rangi,
e whakaatu mohiotanga mai ana hoki tena po,
tena po." I mea a Kenata (Kant), he tangata
tina matau no Tiamani, " Ko te rangi i runga
e tiaho iho nei nga whetu, ko te ture o te
hinengaro e tohutohu nei i a au, ko enei mea
e rua e whakaki ana i toku ngakau ki te whaka-
miharo ki te hopohopo." " Ko ahau te whetu
marama o te ata."
E koutou, e tiaho nei Te Whetu e tiaho nei
I runga i te takiwa, I runga i te ao katoa,
Nga whetu tini o te po, Hei taki i te tangata
E tirohia nei e katoa. Kia tika ki te oranga.
KOTAHITANGA O AHITEREIRIA.
HE ra nui whakaharahara ki Merepana,
ki Ahitereiria, ara ki te pito whakaru-
nga o te ao, te 6 o nga ra o Mei, te ra i u ai te
kopana whakahirahira a Kuini Wikitoria,
te tama a te Kingi, to tatou kingi a-taihoa. I
te ata tu o te 5 o nga ra ka whakaea mai a te
Opira i te tahatu o te rangi, i muri ko ona kai
tiaki, ko te Juno raua ko te St. George. I te
wahapu o Merepana e tau ana he ope manuao,
kotahi tekau ma tahi, no te Ingarihi, no Ruhia,
no Amerika, no te Tati me era atu iwi. No te
Mane katahi ano ka u te Tiuka raua ko tona
hoa wahine me o raua hoa, na te tima paku i
hari ki uta, i ngarue ai te whenua i te tangi a
' te pu repo. I te unga atu ki te wapu e tu ana
te mano o te hoia, i whakaritea ko nga.hoia
Maori o Niu Tireni hei te taha o te kareti o te
Tiuka, he honore nui tenei. Hei te wapu ka
haere ki Merepana, te 15,000 hoia i haere ai
ki te arahi i te tama a te Kingi, ko nga hoia o
Niu Tirani i mua tata tonu o te kareti o te
Tiuka. Te tomonga atu ki Merepana, ngaro
tonu te taone i te kara i te whakapaipai i te
tangata; e tangi ana te peene e haruru ana te
umere a te 500,000 tangata ki te matakitaki.
I hangaia he tawhana ki nga tiriti hei tomoka-
nga mo te manuhiri tuarangi, hei whakapiringa
hoki i nga kupu powhiri. Te tawhana tino nui
tino pai ko to Kuini Wikitoria, £1300 te utu.
I te tihi o te tawhana he whakapakoko no
Kuini Wikitoria, he mea pani ki te koura, e 8
|
|
12 12 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
putu e 6 inihi te teitei; i raro iho ko nga tuhi-
tuhi, " Kuini Wikitoria. He painga roa tana
i mahi ai mo tona iwi: na te Atua ia i whaka-
whiwhi ki te okiokinga, tona whenua ki te
rangimarie. I arohaina e nga iwi katoa. He
koha-kore tona whare, he marie tona oranga."
I whakamihia nga hoia o Niu Tirani i te ataa-
hua i te nunui o te tangata. I te kareti o te
Tiuka e haere tonu ana ka hapainga e te 35,000
tamariki o nga kura Ratapu, te waiata, " E te
Atua tohungia te Kingi," me te piupiu ano te
tamariki i a ratou kara. Tino pai atu.
I te whaikorero whakahoki a te Tiuka i nga
powhiri ki a ia i puta ana kupu aroha mo tona
tupuna. I mea ia, "E tino tangi ana toku nga-
kau mo a koutou kupu i ahu mo taku tipuna
aroha kua ngaro atu nei, i tangi ai nga wahi
katoa i raro i tona maru. . E rima tekau nga tau
i kite ai tona kingitanga i te pai i te rangimarie
i runga i tona ataahua, a ko ia ka waiho hei
tauira ki ona uri i muri i a ia."
I patua atu te waea e te Hetana ki te piri-
mia tumuaki o Ahitereiria ki a Patana, " He
mihi mo te nui o to ra. E koa ana ahau mo
to whakanuinga i nga hoia o Niu Tirani, a e
whakawhetai ana au mo te whakaritenga kia
tata nga Maori ki te kareti o te Tiuka."
• Hei te whare o te Kawana ka tuku te Tiuka
raua ko tona hoa wahine. He ra tino nui atu
tenei, nui atu i te ra i Poihakena i te unga o te
Kawana-Tumuaki, o Rore Hopetana. Kotahi
rawa te aitua, he wahine hakui i takahia mate
rawa.
I te.Ra-rua, te 7 o nga ra ka puta ano nga
mahi ngahau. I haere i te tiriti te 100 taka-
mana, ara tangata whiu kau, he ope taua tonu.
Ko o ratou hate he whero, he wepu ki te ringa;
e whakarui ana te hoiho e pako ana te wepu.
E kiia ana he tino rawe; i whakamihi te
wahine a te Tiuka. Te mea whakamiharo
rawa ia ko nga ngarara a nga Hainamana, he
tarakona. Ko te mea tino roa 150 putu e 45
tangata ki te whakawaha, te mea poto 100 putu
e 30 tangata ki te amo. He hiraka katoa aua
ngarara, ko nga unahi he whakaata uwirawira
aha ki te whitingia e te ra, ko te tuara he tara-
tara katoa i rite ki te tuatara, ko te waha hama-
ma tonu ai, me te haereere ano nga kauae, me
te wheterotero te arero, me te hurihuri nga
kanohi. ko nga Hainamana tonu nga waewae.
Ka puhia e te hau, ka korohapehape me te mea
tonu tera e koiriiri ana. I tino whakamihia
te mahi a te Hainamana.
I te po ka tu te whakamatakitaki a te mano
o te tangata tinei ahi, i toia ai a ratou tima i
nga tiriti o Merepana. I taua po ka tu ano he
hui e kite ai nga rau rangatira i te Tiuka raua
ko tona hoa wahine. E 3000 nga tangata i
whariru ai te Tiuka, tauwi ana te ringa.
I eke pea ki te £100,000 i pau i nga mahi
whakapaipai; e £30,000 i nga hoia, a te Kau-
nihera o Merepana £10,000. Ka pari te ihu
o te moni!
Te Tuwheratanga o te Paremete.
I te Ra-toru ka whakatuwheratia te Pare-
mete tuatahi o te Kotahitanga o Ahitereiria e
te Tiuka, i roto i te whare whakakitekite nui.
He tino ra nui tenei. Ko te kareti i haere ai
te Tiuka raua ko tona hoa he mea tuku mai ra
ano i Ingarangi, he kareti no te Kingi. Ka
noho te Tiuka raua ko tona hoa ki runga i te
ahurewa i hangaia mo raua ka waiatatia te 6o
o nga himene :—
Tena kia waiata tatou
Ki a Ihowa te Atua;
Kia hari pu ki te kaha
O to tatou oranga nui.
Te mutunga o te himene ka inoi te Kawana-
Tumuaki a Rore Hopetana. Muri iho ko te
whai-korero a te Tiuka o Konowaara. I mea
ia no tona tupuna tonu te whakaaro i a ia ka-
hore ano kia mate kia haere mai ia .ki te wha-
katuwhera i te Paremete tuatahi o Ahitereiria,
kia tae hoki ia ki nga koroni huhua o Ingarangi.
Mate atu tona tupuna ka tautokona taua wha-
kaaro e te Kingi e tona papa. I tino whakaaro
ai tona tupuna ki te tono mai i a ia he aroha
nona i te kaha o te awhinatanga a nga koroni
i te whenua-matua i nga wa o te whawhai, i
tautoko ai te Kingi i taua whakaaro hei kawe
mai i te mate o tona whaea ki nga whenua i
maringi nei nga roimata i te matenga o Kuini
Wikitoria. He inoi na te Kingi ki a tino rona-
tia ona koroni katoa ki te torona i raro i te
te manaakitanga a te Runga-rawa. " E nga
rangatira o te Runanga Nui, o te Whare, e
ahuareka ana ahau ki te kawe mai i te kupu a
te Kingi ki a koutou. Inaianei, i runga i tona
ingoa, a mona hoki, ka whakatuwheratia e
ahau te Paremete."
I patua mai te waea e te Kingi:—
" Kei a koutou aku whakaaro i tenei ra o tenei
take nui. Ko ta toku ngakau e hiahia ai he ra-
ngatiratanga he hari ki a Ahitereiria."
I whakahokia atu e te Tiuka:—
" Ina tonu nei i panuitia ai .e au to pukapuka
ki te Paremete tuatahi o te Kotahitanga, kua
whakatuwheratia nei e au. Kua panuitia hoki
e au to waea tangi mai, i umeretia ai e to taua
iwi aroha i Ahitereiria. Pai atu te whakatu-
wheratanga i te Paremete. Tekau ma rua
mano tangata i roto i te whare."
|
|
13 13 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
I te Tiuka o Konowaara e whakapuaki ana
i nga kupu kua tuwhera te Paremete ka pehia
e tana wahine tetahi patene koura; na reira
tonu i tuku te waea ki Ingarangi, i whewhera te
kara i Poihakena, i tuku hoki te whakaatu ki
nga wahi katoa o Ahitereiria kia tare nga kara.
Ko Rewheteneti Uru me ona hoa Maori 16
etahi o nga hoia tiaki i te kareti o te Tiuka;
i umeretia ratou e te mano o te pakeha. I to
ratou taenga ki te whakatautanga o nga hoia
i tino kaha atu te umeretanga i a ratou. Te
waimarie o enei Maori. E, e au i poto, penei
pea kei reira tahi e whakamaro ana te tuara!
I te haerenga o te Tiuka ki Pirihipane ma
runga i te tereina i tino tupatoria kei pa he
aitua ki a ia. I whakatungia he hoia hei tiaki
ite huarahi o te tereina, 1800 maero, kotahi
hoia ki te maero kotahi. Nui atu nga pirihi-
mana kakahu-noa kei te tiaki haere tonu i te
Tiuka o Konowaara.
PIHOPATANGA O WAIAPU.
ITU te Hui o te Hahi Maori mo te takiwa
o Turanga ki Rangitukia i te 8 o nga ra
o Aperira me tera mo te Takiwa o Heretaunga
•ki Whakaki i te 23 o nga ra o taua marama
ano. Ko enei etahi o nga Motini i whakaaetia
nei e aua Hui, me te utu a te Pihopa ki etahi
patai:—
He whakaputa tenei i te konohi aroha o
tenei Hui ki a Wikitoria Kuini, ka mate nei i
te 22 o Hanuere ka pahure nei: ka 61 nei nga
tau i noho ai te iwi maori ki raro i tona maru,
me te puta tonu tona atawhai ki te iwi maori
i nga wa katoa, he whakaaro tonu nona ki ta
te Atua i pai ai. Ma te Atua ano e ata tohu-
tohu tana tama ka tu nei he kingi, a Eruera
Tuawhitu, ma te Atua e whakaroa ona ra.
Ka manawareka tenei Hui i te korero ka
puta nei i te Hinota Nui mo tetahi kura kotiro
Maori kia tu ki Akarana; he whakahau hoki
tenei ki nga tangata katoa o tenei takiwa kia
uru ki te kohikohi mo taua kura.
He nui te aroha o tenei Hui ki nga tangata
o te Hahi i te Pihopatanga o Akarana, ka
ngaro nei to ratou hoa, a Te Karaka, Atiri-
kona, ka maha nei nga tau i tuara ai ia i nga
minita Maori o tera takiwa. Ko te mea tika
hoki kia puta te inoi a nga tangata katoa o te
Hahi ki te Atua, kia whakaturia e ia tetahi
tangata pai, tangata kaha ki te mahi, hei
whakakapi i te turanga o tana pononga kua
tangohia nei ki a ia noho ai.
Kia puta te whakaaro o nga tangata o te
Hahi i tenei Pihopatanga ki te kohikohi i te
£2000, hei whakaputa i te £1000 kua whaka-
aria nei e Te Wiremu, Atirikona, i Te Aute
hei whakaranea mo te Tahua oranga o nga
Minita Maori.
Kia tahuri nga Maori ki te kohikohi i roto i
nga whare-karakia katoa, i nga Ratapu katoa,
i te Karakia o te Ata.
He patai na Rev. T. Huata ki te Pihopa:—
He pai ranei kia haere etahi o nga Minita
ki Rotorua, ki te whakanui i te mokopuna a
te Kuini, a Wikitoria kua mate nei ?
Te utu a te Pihopa:—
Te huihuinga tangata Maori ki Rotorua mo
te taenga mai o te tama a Kingi Eruera, he
mea karanga na te Kawanatanga hei whaka-
kite i etahi o nga mahi a te iwi Maori: kahore
i runga i nga mahi a te Hahi. Kahore pea e
hiahiatia ana te Minita kia haere i tena haere.
Mehemea e puta ana he karanga a te Kawana-
tanga kia haere he Minita hei karakia i tona
iwi, kahore he whakahe mo tena.
He patai na Rev. H. te Hata:—
E whai inana ana ranei te Pihopa ki te
whakatapu i etahi urupa tupapaku i te takiwa
o Taupo i
Te utu a te Pihopa :—
Heoi ano nga urupa tupapaku e whaka-
tapua ana ko nga urupa kua riro mai i te Hahi,
e Kore rawa ai e eke mai tetahi tangata ki te
whakararuraru. Ko nga wahi e takoto papa-
He Patai na Rev. H. P. Huata ki te Pihopa:—
Kia whakamaramatia ano ki tenei Hui te
tikanga mo te mahi ta moko, kua nui haere
nei taua mahi ki nga wahi o Te Wairoa; me
waiho hoki ki whea nga moni o te taanga o nga
moko ?
Te utu a te Pihopa:—
Ko te ta moko, he mea e apititia ana ki te
karakia a te tohunga Maori, koia i whaka-
hengia ai, kei waiho hei huarahi e hokia ai ano
aua karakia; he mea ra hoki era kua whaka-
kahoretia rawatia e te hunga katoa kua oti te
iriiri ki roto ki a Ihu Karaiti: kaua rawa hoki
nga tangata o te Hahi a Te Karaiti e whaka-
hoki mai i tetahi mea pera hei mahi ma te
tangata. Ki te takahi tetahi i nga tikanga a
te Hahi, kahore he tono utu a te Hahi ki taua
tangata, kei kiia ma te homai a te tangata i te
moni ka tika ai te mahi i nga mahi tutu. Ko
te ripeneta ke ta Te Karaiti i whakaatu mai ai
e tika ai te inoi a te tangata kia murua ona hara,
e mana ai hoki taua inoi. E kore rawa te hara
o te tangata e ea i te moni.
|
|
14 14 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
MATE KOHI. (CONSUMPTION).
(Pukapuka II.)
(I tuhituhia mo Te Pipiwharauroa.)
TE RONGOA MO TE MATE KOHI.
KO TE mahi maku inaianei he whakamarama ki
aku hoa Maori i te rongoa mo te mate kohi— no
te mea ahakoa he mano te tangata e patua ana e tenei
mate i ia tau, i ia tau, otira mehemea ka hohoro te
tirohanga e ngawari noa iho to rongoa, e kore ai e pau
nga moni a te turoro. I etahi wa, ahakoa hohoro te
rongoa ka heke tonu atu te turoro, e kore rawa e taea
te whakaora. E kiia ana tenei tu o te mate kohi he
"tere," he "kohi karapu" ("Galloping Consumption")
he tere no te pa mai he tere hoki no te mate o te tangata.
Kua whakaaturia e au ko nga tangata e tino pangia
ana e te mate kohi ko nga uri o nga tangata i pangia e
taua mate, ko nga tangata e kino ana te noho ana i roto
i nga whare kino, i hangaia ki nga wahi papaku — he
kai i nga kai kino, he inu waipiro, he kore kaore e kitea
tonutia e te ra e te hau pai, he mahi i nga mahi taumaha
me era atu take. Na reira ko te tohutohu tuatahi tonu
ki te tangata, kia kaua ia e mahi i nga mea kua tauria
ake nei. E kiia ana tenei rongoa ko "Te Rongoa
Hau-pai" —i peneitia ai te ingoa no te mea ko te tino
kai ma te turoro he hau pai i te ao i te po — me noho
tonu ia i waho i nga rangi ataahua, a i nga po ano hoki
mehemea e taea, ki te mahana tonu hoki te tinana.
Me horo tonu ia i te hau pai i nga wa katoa. Ko te
"hau pai," ko te hau pai o waho, he hau kahore i
ki i te puehu, i te piro, i te mamaoa, i te hauku i te rehu,
ko te hau o nga pukepuke o nga maunga, o te moana.
Inaianei kua hangaia kei Europi he whare nunui
penei me o tatou hohipera, hei wahi e ha ai nga tangata
mate, e haere ana ki reira, i te hau pai, no te mea i
hangaia ki runga maunga, kaore i tata mai ki nga pa
he kino nei te hau. E meinga ana e nga takuta kia noho
tonu nga turoro i waho ha ai i te hau pai o te tua-
whenua. Ki te kino te rangi, he uru ngahere ano kei
reira hei haereerenga mo nga turoro, ki te maku te
ngahere he wahi ano i hangaia kia maru ai nga turoro,
me ta ratou ha tonu ano i te hau pai, ki te kore ka tu
tonu ratou i roto i te ua i te matao, engari he hamarara
ki te ringa, he koti nui mo te tinana, kei maku, kia
mahana tonu ai te tinana. E kore te tangata e pangia
e te rewharewhare, ehara hoki i te mea ma te hau
makariri e homai te rewharewhe, te maremare ranei,
engari ma te hau kino ke. Kia pai tonu te horonga i
te hau pai, ara kia roa te hiinga ki roto, ka ha ano ki
waho, me te whewhera ana i te poho. Na konei i
meinga ai nga tangata ahua kaha kia pikipiki tonu kia
tere ai kia kaha ai ta ratou ha. Ko nga mea ngoikore
hei nga wahi tika haereere ai, me te okioki tonu. Kai
ai ratou ki waho ki roto ranei i te ruma e tuwhera tonu
•ana nga matapihi. Hei nga po ka wehe he ruma ke
mo tena mo tena, me te tuwhera tonu nga matapihi
engari kaua hoki te hau me te ua e uru mai ki te ruma.
Mehemea e kiri-ka ana te turoro, e kaha-kore ana ka
takoto tonu ia i te moenga i nga awatea me te tuwhera
tonu nga matapihi taea noatia te wa e kaha haere ai te
turoro. Na, e taea noatanga atu tenei tikanga e te
Maori, kaua noa ia e whakarere i tona kainga. Me
noho tonu ia i waho i nga awatea, hei te po ko ia anake
hei tona ruma, me te tuwhera tonu te matapihi, ki te
taea, me tuwhera ano te tatau ; mehemea he tumera,
he kanga ahi to te whare, ka whakapaingia te hau o roto
o te whare. Tetahi tikanga pai he noho i ro teneti; he
hoa oku kua ora rawa atu i te whakarerenga i te taone
|
|
15 15 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
whai, me te whakaaro ano e kore rawa e ngaro te mate,
engari e taea te whakaiti te ngau te apo a nga hoa riri
tokotoru nei o te tangata me tona oranga, me te mohio
ano hei te mate ano ia te wikitoria, ahakoa ra ka pera
ratou me Rewi Maniapoto, i te tononga atu a te kanara
o te pakeha kia mutu tana whawhai i Orakei, ka
hamama tona reo ki te rangi ka mea:—
"Ka whawhai tonu matou, ake, ake, ake!"
Tena koutou katoa!
Na to koutou hoa aroha,
na WIREMU W. MUA, M.B., B.Ch., (N.Z).
NGA WHAWHAI.
Taranawaara.
KEI te whawhai tonu te Ingarihi raua ko
te Poa, engari he ruarua nei nga tanga-
ta e mate ana. Ko te parekura nui ia o te Poa
ko a ratou kau me a ratou hipi kei te whaka-
whaititia e te Ingarihi. Kanui te ngenge o te
hoia i te haere noa iho, kaore e tata atu ki te
Poa, kaore e kite i te whawhai.
Kei te kawe tonu te whakaaro o Ti Weti—
he aha ra te mutunga kia ia. Na taua tangata
te kupu ki te Poa i te timatanga o te whawhai
" Ka whawhai tonu au. Ki te kotahi ano he
hoia maku ka whawhai tonu maua, a ki te mate
taku hoia kotahi ka whawhai ko ahau anake."
Kua hoki mai te toa nei a Kapene Matoka,
ara kua Meiha ia inaianei. Ko te tangata tenei
nana nei i whati ai te Poa i te Puke o Niu
Tireni. Ki tana ki kia kotahi tau rawa pea e
tu mai nei ka mutu ai te whawhai. Ahakoa
e 240,000 nga hoia a te Ingarihi te he he rua-
rua no nga hoia eke hoiho, kaore e mama ki te
haere, ki te whai i te Poa.
Ko Kanara Poata o Turanga nei te apiha
nui o te Ope Tuawhitu o Niu Titeni, he tanga-
ta e tino mohiotia ana e Ngatiporou, ko te hoa
o Meiha Rapata Wahawaha. Hei te taenga
pea ki Awherika te wehea ai he tino matua
tonu mana e whakahaere.
I patua mai te waea e Rore Kitini ki a Te
Hetana:—
" Kanui te pai o ope. Ka kaha ahau ki te
whakarite i to hiahia, kia whakahokia atu nga
ope tuatahi. Ka hoki atu te tuawha me te
tuarima hei te taenga mai o te tuawhitu. I
uru te tuaono ki te whawhai i Pitapaaka."
Nui atu te powhiritanga i a Ta Arawhe
Mirina, te Kawana o Keepa Koroni, i tona
hokinga ki Ingarangi. Kua whakatungia ia
hei Rore, a e noho ia ki te Whare Ariki.
NGA MEREKARA A TE KARAITI.
KI te mahi tetahi tangata i te mea e kore
nei e taea e te tangata noa ka kiia tena
he merekara: i te rongonga a Herora i nga
merekara a Te Karaiti i mea ia he mahi ena
na te wairua o Hoani Kai-iriiri kua kohurutia
nei e ia, i mea nga Parihi i mahia aua merekara
i runga i te kaha o te rangatira o nga rewera,
o Perehepura : ki ta Te Karaiti ia he tohu ena
kua tae te rangatiratanga o te Atua ki a ratou.
I whakaae ratou katoa he tohu te merekara no
te kaha nui ke atu i to te tangata noa.
He maha noa atu nga korero i nga Rongo-
Pai mo nga merekara i mahia e Te Karaiti, e
toru hoki nga kupu i te reo Kariki mo aua mea:
i etahi wahi i kiia he mahi whakamiharo, i etahi
wahi he tohu, i etahi wahi he mahi nui, ara he
mea kaha.
Ki te mea e whakaaro ana te Apotoro ki te
oho mauri o te mano i to ratou kitenga i te
merekara ka whakahuatia te kupu mo te mahi
whakamiharo, (Mk. ii 12, iv 41, vi 51, vii 57).
Engari ehara te ohomauri i te mea i mahia ai e
Te Karaiti ana merekara, na reira e kore ai e
whakahuatia ko taua kupu anake. Ka korero-
tia nga tohu ( Hoa. ii 11, Mahi viii 6), nga mahi
nunui ( Mk. vi 14, Mahi xix 11), ko aua kupu
anake; otira ki te whakahuatia te mahi whaka-
miharo ka tapiritia te tohu (Mt. xxiv 24, Hoa.
iv 48, Mahi xiv 3, Rom- xv 19).
Engari he mea nui atu i te whakamiharo te
merekara, he tohu hoki no te ringa o te Atua,
he tino kupu tenei i te Rongopai a Hoani (ii
ii, 18, 23, iii 2 iv 54)
I to tatou meatanga he tohu te merekara e
mea ana tatou he tohu no te kaha o te Atua, na
reira i kiia ai he kaha ara he mahi nui (Mt. vii
22, xi 20, Mk. vi 14, Ruk. x 13, Mahi ii 22).
E toru nga whakahuatanga o aua kupu e
toru i te rarangi kotahi (Mahi ii 22, 2 Kri.
xii 12, 2 Teh. ii 9). He tika hoki aua kupu
katoa mo a Te Karaiti mahi katoa. He mere-
kara te whakaoranga o te pararutiki (Mk. ii
1-12), i miharo te mano i to ratou kitenga i
taua mahi; he kaha taua mea, i whakatika
tonu hoki te tangata; he tohu ano, ara he tohu
he mana muru hara to Te Karaiti.
Tera ano tetahi kupu i te Rongopai a Hoani
mo nga merekara a Te Karaiti, ara he mahi,
metemea he mahi noa iho nana te mahi mere-
kara (v. 36, vii. 21, x. 25, 32, 38, xiv. 11, 12,
xv. 24, tirohia Mat. xi 2). Inahoki he tino
merekara tona whanautanga mai ki te ao nei.
(Iha. vii. 14). He mea miharo hoki ia, me
ana mahi katoa, (Iha. ix. 6).
|
|
16 16 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA.
HE PANUI.
KEI a matou etahi Katikihama hei Akoranga ma
te Tamariki, me Nga Inoi mo nga Ratapu.
Ki te whakaatu mai tetahi o nga minita i ana e hia-
hia ana ka tukua noatia.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPI WHARAUROA i te marama,
2. Ko te oranga mo te Pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, rae nooti o te Poutapeta me pane ranei.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku mai ai
ka takaia tana Pepa ki te awhi whero; e rua nga putanga
pena ka whakamutua te rere atu a te Pepa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi
o ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo
te ta i aua korero; kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa:—
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.
HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawi i,
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei: ko te utu :—
He mea nui, kiri noa ... 2/6
He mea nui, kin whero ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/-
He mea nui kiri pai rawa ... 5/6
He mea paku, kin noa ... 1 —
He mea paku, kiri whero ... 1/6
He mea paku, kiri pai ... 2/6
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
He Himene ... ... -/6
Ki te tono Himene nga Minita ki a
J. Upton, Akarana, ka iti iho te utu.
Maku e utu te Pane Kuini hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
TE RAU, GISBORNE.
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
5/- Mrs. Porter, Gisborne; Petuere Awatere, Tuparoa ; Pehi-
kura Awatere, Tuparoa ; Wi Tawaho, Tuparoa; Weri Warahi,
Tuparoa; A. F. McDonnell, Gisborne. 2/- Meieti Mokena,
Croixelles.