|
loading...|
|
He Kupu Whakamarama 1898: Number 42. 01 August 1901 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
Te Pipiwharauroa,
he Kupu Whakamarama.
NAMA 42. • GISBORNE. AKUHATA 1901.
HE POURI.
I TUHITUHI mai tetahi tangata ki a
matou he whakaatu nana i te pouri o
tona ngakau mo etahi kupu i te wharangi
tuatahi o TE PIPIWHARAUROA o Hurae, i roto
i a matou korero mo te whai o te tangata kia
kite kia tata ki te Tiuka, i whakaupokotia
" Haro Renata!" Te tikanga o a matou kupu
he tohutohu, kahore matou i mahara e ma-
maetia e te tangata. I a matou korero mo te
hui ki Rotorua i whakaatu ano matou i to
matou wehi tera pea e he a matou korero i te
porahurahu i te pokaikaha o nga whakaaro i
te hohoro rawa o te tuhituhinga o aua korero
i te hokinga mai i Rotorua, i te mea kahore
ano nga whakaaro kia ata tau ki raro. I
tuhituhia aua koreo katoa i runga i te wha-
awhai, na reira i puta ai aua kupu ohorere.
He tikanga rangatira na te pakeha te whaka-
atu i te pouri mo te he, heoi ko tenei ta matou
e whakaatu nei, ko to matou pouri mo a matou
kupu i mamaetia nei.
I rongo hoki matou e amuamu ana etahi
tangata mo ta matou whakamihi ki nga mahi
a Te Tai-Rawhiti i Rotorua, i te me no tenei
takutai a TE PIPIWHARAUROA. He tika e taia
ana te pepa ki konei, engari ra na nga iwi ka-
toa te pepa. I tonoa e matou ta matou tangata a
" Tipi-Whenua" ki Rotorua ki te tuhituhi i
nga mahi i nga korero katoa o te hui ki Roto-
rua, a ko tana i mohio ai, i kite ai, i rongo ai,
e tuhituhia, a e hoatu ana e matou te honore
ki te tangata i tika ai te honore. Ki te titoa
e matou he korero ka he ka teka matou. Ki
ta matou whakaaro ia kahore he korero hanga
noa a " Tipi-Whenua," mehemea i kapea teta-
hi take, i he ranei, na runga i te wareware, i te
kore ranei kahore i tino mohio i a ia. I rite
tonu te korero a nga nupepa pakeha a nga iwi
hoki i kite i nga mahi i Rotorua ko Te Tai-
Rawhiti te iwi i puta.
HE TUPAPAKU.
Te Tuahine o te Kingi.
NO te 5 o tenei marama ka mate ki Tia-
mani a Wikitoria, te tamahine a Kuini
Wikitoria, te tuakana o Kingi Eruera. No
te tau 1840, te tau o te Tiriti o Waitangi, ka
whanau ia. I te tau 1858 ka marena ia ki a
Piriniha Pererika, te tama a te Emepara o
Tiamani, te emepara hoki i muri mai i tona
matua. I te tau ano i tu ai a Pererika hei
kingi ka mate, i te tau 1888, ka noho pouaru
nei ia a tae noa ki tona matenga. He toko-
maha ana tamariki; ko te Emepara Wiremu
o Tiamani he tama nana. Kanui te tangi o
Ingarangi me Tiamani ki tenei wahine pai; e
haere ana te Kingi raua ko tana hoa ki Tiama-
ni, ki te tanumanga. Nui atu te mamae o
taua wahine i a ia e mate ana.
Ta Hoani Makenehi.
No te 6 o tenei marama ka mate a Ta Hoani
Makenehi ki tona kainga i Moeraki. Ko tenei
tetahi o nga tangata nunui o tenei koroni, he
tangata e tangihia nuitia e te iwi pakeha. Ko
tana mahi he tangata mahi paamu hipi. He
maha ona tau i noho ai ki te Paremete; i te
Kawanatanga a te Paranihi ko ia te Minita o
nga Whenua, tae mai nei ki tenei Kawanata-
nga koi ara ano tona turanga. I piki ai tenei
tangata no tana Ture Whakanohonoho Whe-
nua. I te taumaha o tona tinana ka mutu
tana noho i te Paremete i tera tau. Ko raua
ko Waari i whakatungia e te Tiuka o Ioka i
tona taenga ki Poneke. He maha nga ra i
tutaki ai te Paremete, kia tae ai nga mema ki
te tanumanga o to ratou hoa aroha.
I te waiata mo To Pokiha, wharangi 9. " koukou " kia penei
" korikori."
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
TE KURA KOTIRO MAORI.
Te taenga o Peneti ki Otepoti.
KI TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
TENA ra koe e mahi mai na i nga mahi
pai mo te iwi Maori. Heoi te mihi.
Tenei etahi kupu hei whakaatu i te whakaaro
o nga pakeha o toku kainga mo te Maori. I
kitea to ratou whakaaro pai i te taenga mai o
Peneti ki konei ki te kauwhau mo te kura kua
rongo atu nei au kua takoto te kohatu o te
kokonga i te mokopuna a Kuini Wikitoria.
Kua tae noa mai te rongo ki konei kei te
haere mai te toa o.Taranaki a Peneti ki te
kawe mai i te korero o te kura hei whakama-
haratanga ki te kuia pai ka taha ake nei.
Tera ano i konei e tahi tangata e whakawatea
ana i te ara mona. He tokomaha nga karere
i tonoa i mua, engari ko te tino karere nana i
whakaoho a Otepoti katoa ko te ' Nupepa.'
Ahakoa he aha te nupepa, kaore i whakapara-
hako ki te kawe i te rongo o te autaia i taria
atu na. Ko te Nupepa a te hahi Kotarani,
tetahi i manaaki i taua take.
I tae mai a Peneti i te ahiahi o te Paraire,
i te 9 o nga Haora o te po, a, kawea tonutia
atu e nga kai-whakatau i a ia kia kite i te etita
o te tino pepa o konei. I te ata o te Hatarei,
ka puta te rongo ki te pa katoa tenei a Peneti
ka tae mai ki te homai korero ki te iwi. I
panuitia hoki e kauwhau ana taua tangata ki
nga whare karakia o te hahi o Ingarangi i te
Ratapu.
I te ata o te Ratapu, i te 11 o nga haora,
ka tu te karakia tuatahi. Ki katoa te whare
karakia, kia mohio mai koutou, kaore tenei iwi
te pakeha e tino kai-ngakau ana ki te haere ki
te karakia i nga ata; hei nga ahiahi anake.
Na konei tino miharo rawa atu matou i te
tomonga o taua whare nei. I te minita ano
• nona te whare te karakia, engari ko te kauhau
i a Peneti.
E hoa he taru aroha te putanga mai o
Peneti ki runga o te pourangi, ano he putanga
morehu. Katahi ano te minita Maori ka kitea
ki runga o te pourangi whare karakia pakeha.
Nga kanohi o te pakeha kei a ia katoa. Tena
pea o ratou na whakaaro huhua, ko wai ka
mohio atu. Kei te panga mai o te reo o Peneti,
ngahoro katoa e tahi whakaaro ke ka paepae
te taringa ki te whakarongo ki nga kupu a
taua tamaiti Maori.
E te iwi puta ana nga whakaaro ki te wa i
nui ai te tangata. Nga kupu a te morehu nei
ngako katoa, a kaore te pakeha i whakapara-
hako. " E te ao te rangi ka uhia, he huruhuru
te manu ka rere !" He whai huruhuru te manu
nei, na reira ko tona rere kaore i hakahaka
mai ki raro.
Kaore e whai takiwa inaianei hei tuhinga
atu i nga kupu o te kauwhau, engari i penei te
whakaupokotanga :—
1. Te tu o te Maori o mua.
2. Te taenga mai o te Mihinare.
3. Te taenga mai o te pakeha kino.
4. Nga pakanga ki te pakeha.
5. Te Matemate o te Maori.
6. Te kore rawa o te pakeha ki te awhina
i te Maori.
Tana whakatauki: " Ka pu te ruha, ka hao
te rangatahi."
Heke ana te werawera i te rae o te pakeha
i te whakama. Taumaha ana nga tawai a
taua nanakia a Peneti, ka tuohu te pakeha ki
raro, ka ki: " He aha o pakeke i kore ai e
haere mai i era tau atu." Ko te tu tonu tenei
o ona whai-korero katoa.
Tetahi mea tino pai ko te tononga mai a nga
rangatira o nga kura wahine e toru kei konei
ki a haere atu a Peneti ki te kauwhau i tana
take ki a ratou tamariki, no te mea he kura
wahine te kura ka whakatungia mai nei. I
Girton College, £10 i kohia; i S. Kilda, kara
o nga tamariki o te Hahi o Ingarangi, e £2, i
te Girls' High School, kua takoto te whakahau.
kia tu he hokohoko, ko nga moni me tuku mo te
take a Peneti. Kaore i rikarika te aroha o te
tamariki pakeha ki o ratou whanaunga Maori.
Te tino kai-awhina ano o te mahi a Peneti
ko nga nupepa. Na reira, ko ana whai-korero
ki tena, wahi ki tena wahi ka korerotia e. te
katoa. Tera atu ano etahi hui-ana-. Ko nga
ngakau o te iwi o Otepoti, tuwhera katoa ki te
Maori. Kua eke ki te £200 te moni o konei.
I noho a Peneti ki te kainga o Akuhata
Hamutana, Kai-Rehita o te Kura Nui o Ote-
poti, he tangata hoki e aroha ana ki te Maori,
e awhina ana i a ratou nei mahi. He mema
honore ia no te Kotahitanga o Te Aute.
Ki te ki a etahi o tenei iwi, ki te haere mai
a Peneti a muri atu, me haere mai hoki he
tamariki wahine Maori, kia rua kia toru ranei
e pai ana, hei tauira ki a ratou i te mahi ma
te kura hou nei.
Heoi ena kupu. Kia ora te Maori. Kia
ora hoki o tatou whanaunga te pakeha hei
awhina i a tatou. Kia ora to tatou matua a
Mihi Kiiti ( Miss Keith) raua ko tona hoa ko
Mihi Ereti, na raua tenei ohu i karanga, tenei
taua i whakataka.
' He toa te wahine.'
Na to hoa,
na TUTERE WI REPA.
|
|
3 3 |
▲back to top |
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
Ma nga kapua e rere nei,
E hari atu te aroha,
Ki nga hoa haere o nga ra
Kua wehe ki mamao.
Ka waiho kau nga wawata,
Hei pumanawa i roto ra;
Hei tangi ma te ngakau nei,
Hei koingo i enei ra.
E kore ra e waiatatia
Nga mea kaingakau.
Heoi ra. Waiho te tumanako kia kitekite
ano a ko ake nei.
TE HUI KI ROTORUA.
(Na TIPI-WHENUA.)
( Te roanga o nga korero.)
Te Ra Tuarua o te Haka.
KO te Hatarei tenei, ko te 15 o Hune, 1901,
ko te ra tino nui o te hui ki Rotorua;
titiro whakarunga, te ao rere te aha, ka pai
runga ka pai raro. I te ata tu tonu ka ti-
mata te takatu o te tangata, kia wawe te tae
ki te marae hei takarotanga tatari ai ki te
taenga mai o te manuhiri. Kua tare nga
kara a nga iwi katoa, i te puni i te marae.
Ko te kara a Ngatiporou ki runga noa ake
roha ai ki te poho o te rangi—ko tenei te kara
nui noa ake i nga kara katoa i kitea e au i Ro-
torua tae atu ki Akarana—ko te kara tuarua i
homai e te Kuini ma Ngatiporou. Ko raro
tonu o taua kara te nohoanga o te Tairawhiti.
I te upoko o Whanganui ko " Moutoa," he
kara hiraka, i homai e te Kuini hei whakama-
haratanga ki a Whanganui i whawhai mo te
taha Kawanatanga i Moutoa. I a te Arawa
ano te kara i homai ki a ratou e te Tiuka o
Erinipara. I reira ano te kara a Ngatihuia, i
homai nei e Rore Onoro ki te iwi i tapaina nei
tana potiki. Ko te waka a te Arawa kua tae
mai i te tuatahi no muri te matua. Ko nga
nohoanga i hangaia e te Kawanatanga mo te
hunga matakitaki, kua kiki katoa i te pakeha
i te Maori, pouri tonu, ano he heke pi. Ko
nga matua haka, i tata pea ki te 2000 nga ta-
ngata katoa i haka i poi, i noho tonu mai i
takiwa.
I te 10 karaka ka rangona te umere, a! ko
ratou ma enei. Whakaea ana mai tera ka
hapainga te whiowhio i te waiata mo te Kingi,
e te peene a Tuhoe. I mahara te tangata e
whakapaipai pea te tangata nei te Tiuka ki ona
kakahu kanapanapa, no te putanga mai he
" haata-naka " tonu ia te potae, na reira ka kiia
e te tangata, "I rite tonu hoki te potae o te
Tiuka ki tooku, tona kara ki toku, engari ko
toku pea te mea tiketike ake." Engari ano te
hoa wahine, uhia mai te kiwi, titia mai te huia
ki te potae, e, "ka kino tana nei haere." Ko
te kiwi me te kotore huia i te wahine a te
Tiuka na Taitoko, no tahi po i tapaea ai i tona
haerenga ki te kawe kia kite te Tiuka i te
hoari i tukuna e Kuini Wikitoria ma Meiha
Keepa, ma tona papa.
I te matau o te marae, e anga ana mai ki
te Tiuka, ko Ngaiterangi, muri mai ko Te
Arawa, ko Whanganui, ko Ngapuhi, ko Nga-
tituwharetoa, ko Ngatiporou, a ko Ngatikahu-
ngunu, engari ko te Tai-Rawhiti me Tuwhare-
toa i takoto tonu mai ki muri, no te mutunga
o te haka a etahi iwi katahi ano ka kokiri mai
ki te marae. Tau ana te manuhiri ki raro ka
• tu te peruperu a te Arawa, a te tangata whenua,
tahanga katoa te tangata, he piupiu te paki,
he nui te matua a te Arawa. Ko te. Pokiha i
mua tonu e noho ana, he turoro, tena i te ha-
rurutanga o te waewae, i te haparangitanga o
te waha, ka wareware te mate, hopukina tonu-
tia iho e ia te hoari aroha a te Kuini ki a ia,
kei runga e whakakapakapa ana. Muri iho i
a te Arawa ka tu ko Whanganui me Ngatiapa
ki te peruperu. Tau ana a Whanganui ki
raro kei runga ano a te Arawa, mutu iho a te
Arawa, ko Ngaiterangi, a ko te Arawa ano.
No muri iho ko te haka a Whanganui; ko '
Takarangi Mete Kingi te kai-kakariki.
Muri iho i te haka a Whanganui, ka tu
ano te haka a Ngaiterangi, ko Taipari tonu ki
mua whakahaere ai i tana haka :—
" Haere mai; Haere mai, e taku taonga!"
Ka paenga nga mahi a Ngaiterangi ka tu
te peruperu a Ngapuhi, he tewhatewha te ra-
kau. Kei te haka te matua ka puta tetahi
kaumatua ki mua tonu, he nui, pango tonu te
kanohi o taua nanakia i te moko. I pohehe
etahi he kakahu whakairo e whakamatakitaki-
tia nei e te kaumatua nei, kaore ko tona kiri
tonu ia. I tau mai te tino whakama ki a au,
a i tumanako te ngakau kia kore i mohiotia
e nga pakeha te tahangatanga o tangata nei.
Ko taku miharo ko te tukunga mai a te ta-
ngata ki te marae. Ko tenei rawa te makenu
o tenei ra, o tenei hui nui.
Ka ngaro ra te whakahaehae, ka rere a Te
Heuheu ki te wero i tona iwi i a Ngatituwha-
retoa, i tawhiti noa atu e kupapa ana. Tau
atu ana te manuka, ka ara mai te taua, ka
tuomakina mai, me te ki ano te waha, a ha ha
|
|
5 5 |
▲back to top |
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
I a Ngatiporou i runga kei raro a Ngatika-
hungunu, te Tai-Rawhiti Nama 11, e noho
ana, engari ko te taiaha i roto i te ringaringa
e hurihuri ana; na ratou te peruperu i muri
iho ko Ihaia Hutana ko Te Uamairangi nga
kai hautu, ko Hone Poohe te kai kakariki o
nga haka.
Tau ana a Kahungunu ki raro, kei runga a
Te Moana e whakaara ana i te haka a Ngati-
porou ia" Ruaumoko."
E, i te ngaro, i te ngaro te Tiuka !
Ka kitea, ka kitea . . . hei!
I te ngaro, i te ngaro te Tiuka!
Ka kitea, ka kitea . . . hei!
Na Ngatiporou te haka whakamutunga, ko
tana haka mo nga mate o te Maori:—
" Mate tuatahi ki roto ki te ruri,
Mate tuarua ki roto ki te kooti,
A, kei te kumekume noa a te Whiti,
Kei te ronarona noa Waikato,
E kopenua ana, e korapaiana."
I te mutunga ka ata tukua ano; ko tenei te
mea i tino umeretia e te tangata, a ki taku
whakaaro ko te wahi pai atu tenei o nga haka
katoa i hakaina i tenei ra. I te karangatanga,
" I aue !" ka tuku te kapa anake o mua, hei te
auetanga tuarua ka tuku te kapa tuarua, i
peneitia tae noa ki te kapa whakamutunga,
he wahine, tokowha pea, engari ko nga kapa
kua tau ki raro kei te oioi tonu, ano he kuri.
He tuku haka hou tenei, no te ra o te Tiuka
katahi ano ka wetewetea.
I muri iho i tenei ka tu mai a Airini Tonore
i te wahi i noho ai te Tiuka raua ko tona hoa,
me te nui o te pakeha rangatira, ka tatakitia
mai e ia te waiata, ka hapainga atu hoki e
tona iwi e Ngatikahungunu, muri iho ka ti-
mataria e ia, " Ka mate, ka mate," ka hapai-
nga ano e tona iwi.
Ka paenga ra. ta te tane, ka timata ko ta te
wahine, he poi tenei. Na te Arawa te poi
tuatahi, e 50 te matua, he ma te kakahu, he
piupiu te paki. I te rekanga pea o te poi ki
nga kanohi o te Tiuka ka haere tonu tana
waewae i runga i te rau o te poi. I muri iho
i tenei ka tapaea ki te Tiuka te waka whakairo.
Ko te waka nei ta te Arawa tino taonga i tenei
hui, kaati ano mana te waka ma te tangata
whenua. I te whai-korero a te Pokiha i
te tukunga atu i te waka, i mea ia ko te
ahuatanga tenei o te Arawa tawhito i whaka-
whiti mai nei i Hawaiki tu-mamao. Me wha-
kamihi ake au ki te atahua o te taonga a
te Arawa; he mea whakairo katoa, tataingia
ai ki te huruhuru kereru; tekau putu te roa o
taua waka; ko te tohunga nana i whakairo ko
Anaha Te Rahui.
Muri iho ia te Arawa ko nga kohine o Ngati-
raukawa, e 30 nga pakeke, tokowha nga tama-
riki pakupaku ki mua. I tenei ra hira ke ake
nga haere. E rua nga kapa i te tuatahi; ka
wehewehea kia tokowha ki te ropu ; ka hurihuri
haere, a ka hoki ano; ka piki ka heke, ka
tuohu, ka whakanui ki te manuhiri. Umeretia
e te tangata, hao....! Tetahi wahi tino pai o
te poi a nga huia o Otaki, ko te huringa
whakamuritanga o te kapa o mua ka tuturi
atu, ka rere mai te kapa o muri ka pupuri nga
ringaringa, katahi ka waiata :—
" Tenei te poi te aureti mai nei,
Ki te marae o te iwi i te oranga e ... i!
Tino whakamiharo atu, pakipaki ana te Tiuka
raua ko tana kuia. I te mutunga o ta ratou
poi, ka tapaea ki te manuhiri nga poi, ko
Tioriori Kuuiti, i te tino, paku rawa, kaore i
eke ana poi ki nga waewae o te wahine a te
Tiuka; na Kapene Mea i hapai ka eke, ka
rere mai hoki te wahine a te Tiuka ki te
ringaringa ki a Tioriori. Ko te mutunga tenei
o nga mahi.
I heke iho te Tiuka raua ko tona hoa, uhia
mai ki te kahu maori, ka rawe, i kingia ai e te
tangata, rangatira ke atu te Tiuka raua ko
tana hoa i roto i te kakahu maori. He toki ki
te ringa o te tane ko te aroha a Te Pokiha, he
pounamu ki to te wahine he aroha na Waata
Hipango. I haere raua i roto i te tini o te
Maori, kore rawa he kai tiaki kotahi, heoi ano
ko Timi Kara tonu. He tino whakahonore
tenei i te Iwi Maori. I te hokinga atu ka
tuhaina nga metara ki nga rangatira e 39, ki
nga mema o te Paremete, ki nga wahine toko-
rua—taihoa e tuhituhi nga ingoa.
Mutu iho tenei ka whai korero te Tiuka ki
tona iwi maori, ka mea :—
" E whakaatu ana ahau ki te Iwi Maori i te
nui o to maua whakawhetai mo ta koutou
manaaki i a maua. I haere mai i tawhiti kia
kite i a koutou, a ka hoki nei e hari ana mo te
ngahau o ta koutou whakanui i a maua, a e
mohio ana maua, na te Maori i whakaatu kia
maua, te mea tino whakamiharo atu ka kite
maua. Ka nui to maua whakamihi ki a kou-
tou mahi, ki to koutou aroha nui hoki. Ina
tae ahau ki te kainga e kore rawa e wareware
i a au te whakaatu ki te Kingi i te piri-pono o
ana tamariki Maori. E mohio ana ahau ka
hari tona ngakau. Kia ora te Iwi Maori, ma
te Atua koutou e tiaki ake tonu atu."
I te mutunga o te whai korero, ka tangohia
tona potae, ka whakanui ki te Iwi Maori. Ko
te tatakitanga a Timi Kara, " Ka mate, ka
mate," hikitia e te mano, turi ana taringa.
|
|
7 7 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Ka eke te manuhiri me o raua hoa ki nga
kareti, ka whaia e te Maori e te pakeha, me
te umere tonu. Hei te teihana ko te poroporo-
aki whakamutunga a te Iwi Maori ki nga
Manuhiri Tuarangi:—
Haere ra, E Tama! Haere ra E Hine!
HE RETA.
(Na Mrs. Hewett, he mea tango mai i te Niu
Tireni Herara, Hurae 8, 1901. — ETITA. )
KI TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
EHOA,— He tokomaha nga tangata kei
te ui i roto i o ratou ngakau ki te take
i kore ai e whakaaturia ki te Tiuka o Ioka me
tana hoa wahine, nga minita kaumatua Mao-
ri, i te whakatakotoranga o te kohatu o te Ku-
ra Kotiro Maori, i te hui ranei i Rotorua; he
aha i kore ai a Apirana Ngata, he M.A., he
LL. B., te upoko o Te Kotahitanga o Te Au-
te, he rangatira, i kore ai e whakawhiwhia ki
tetahi metara, a i rongo au kaore noa i wha-
kaaturia ki te Tiuka raua ko tana hoa ? E
whai ana Te Kotahitanga o Te Aute, ko Nga-
ta nei raua ko Peneti etahi o nga upoko, i ru-
nga i te kaha, i te ora mo te Iwi Maori, ora
wairua, ora tinana. E mohio ana au, e hari
te Tiuka raua ko tana hoa ki te kite i enei ta-
ngata, a ki te whakahau hoki i a raua kia u
ki ta raua mahi nui, mahi rangatira. No wai
tenei whakaaro-kore ? He whakahawea tenei
i enei tino tangata, i nga tangata katoa hoki e
mahi ana i te pai mo te tangata. Mehemea
i whakaaturia raua, i whakaarohia noatanga
ranei, e kore rawa e ngaro te mana o nga ra-
ngatira i ata whiriwhiria kia whakanuia e te
tama a te Kingi.
Heoi ano,
Na TE AROHA-KI-TE-TANGATA.
Rotorua, Hurae 4, 1901.
TE HUI A MATATUA.
KI TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
KIA ora koe i a koe e whakahaere mai na
i te taonga o te iti o te rahi. Tenei e-
tahi kupu ruarua nei, o te hui a Matatua, i tu
ki Ruatoki, wahi o Whakatane, mau e tuku
atu kia kite nga iwi; mehemea ki te pai koe.
He mea ata pooti te tiamana o te hui, tu
ana ko Kereru. I whakatakototia e te tiama-
na nga take o te hui: i whakaaetia te motini
mo te haere ki Ingarangi a Mei nei; e 200 o
tenei waka o Matatua e haere ana. I whaka-
aetia ano te motini mo te whare mo te Kingi
kia hanga; i penei te whakaaetanga, kia tae
mai te whakaatu o te roa o te whare me te
rahi o nga rakau, katahi a Matatua ka mohio
ki nga pou mana e mahi.
Na Timutimu, minita o Tuhoe, i whakata-
koto tetahi motini mo te Kura Kotiro i Aka-
rana. I whakapai te tumuaki me nga mema
katoa ki tenei motini, i puta te kupu a te tia-
mana me waiho ma Tuhoe e kohi he moni hai
whakaaro mo taua kura. I whakatakototia
ano he motini kia whakamutua te kai waipiro
o Tuhoe, me tahuri ki te puru ripene. I tu
ahau ki te whakapai ki tenei take; i whaka-
haerea a paahitia ana. I runga i tenei me waiho
ki o tatou Kaunihera Marae te mana whaka-
haere hai arai i a Tuhoe kia kaua e kai wai-
piro. He hui nui tenei, e 6oo tangata i tae •
mai; kaore te waipiro i kitea.
Ko nga take enei i whakaaturia e te Minita
Maori i Rotorua. I whiriwhiria ano he tanga-
ta mo te haere ki Poneke ki te whakatikatika
i te Ture Kaunihera Whenua, oti ana ko Poua-
wha me tona hoa.
Heoi ano : Kia Ora!
Na TE WHAREPAPA WHATANUI,
mema o te Kaunihera Marae o
Matatua, Te Whaiti, Hurae 6, 1901.
NA TE ETITA.
HE nui nga pepa e whakahokihokia mai
ana ki a matou e nga poutapeta, i te
roa rawa e takoto ana o nga pepa i te pouta-
peta, i te kore hoki kaore e mohiotia nga pou-
tapeta ririki. Ki te tuku mai te tangata i tona
ingoa me tuku mai ano te ingoa o te
poutapeta e tata ana ki tona kainga
kaua te ingoa o tona kainga ehara
nei i te poutapeta. Kia tino marama te
tuku mai i te ingoa o te poutapeta. Ki te mea
kua taia te ingoa o te tangata e kore rawa e
hapa te tukuna atu o tana pepa, heoi ano e
kore ai ma te tangohia o tona ingoa ma te haria
ranei o tana pepa e etahi atu tangata.
Ki te mohio matou no matou te he i kore ai
e tae atu te pepa a tetahi tangata ka tukuna
noatanga atu te pepa a muri atu, e kore ma-
tou e taikaha.
|
|
8 8 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA
NGA WHAWHAI
Taranawaara.
KEI te mahi tonu te Poa raua ko te Inga-
rihi : kei te omaoma tonu te Poa kei te
hunahuna. Kua uru a Kanara Poata (o Tu-
ranga nei) ki etahi pakanga ririki.
Kua mate te wahine a Kurutia ki Piritoria.
I koe ai e haere tahi raua ko tana tane ki
Horana he wehi ki te haere i te moana, i te
ruaki. Na te Ingarihi ia i tiaki, mate noa
nei. I puta ana kupu whakamihi mo te nui o
te manaaki a te Ingarihi i a ia.
He tokomaha nga hoia i pangia e te mate i
te rerenga mai o te 'Tagus' i Awherika ki
Murihiku, i hoki mai ai te ope tuawha me te
ope tuarima. Ko Waata Kanara he awhekaihe
no Hokianga, ka tata tonu te u o te tima ka
mate. I kite rawa atu ia i te tuawhenua, a i
tangi hoki mona mea ake tae ki te wa kainga,
otira ko tona tinana anake i tae tupapaku
ki ona matua. I mauria mai ra ano tona
tinana i Otepoti ki Hokianga. Hei tera pu-
tanga taia ai nga korero mo Waata Kanara.
Kua puta te panui a Rore Kitini ki te kore
e mutu te whawhai a te Poa i te 15 o Hepe-
tema, hei muri atu ka hereherea nga rangatira
o te Poa, a mate noa. E mea ana a Kitini
ehara ta te Poa i te riri engari he mahi na nga
kai pahua. E ki ana ia e 35,000 Poa kei tona
ringa, a ko nga mea ruarua nei kei te parae e
haere ana he tutu noa iho, he mahi i runga i te
ture kore.
O te timatanga o te whawhai tae noa mai
ki te mutunga o Hurae, ka 22 marama, ka
17,108 o te Ingarihi kua mate i te whawhai i
te turoro; e 566 kei te ngaro; e 3,292 kua
mutu te whawhai.
Penehuera.
Kei te riri a Penehuera, he kawanatanga kei
Amerika ki te Tonga, ko te kawanatanga ki
tetahi wehenga o te iwi. I tetahi whawhai-
• tanga i hinga i te kawanatanga te ope a te
hunga tutu e 6ooo; o te kawanatanga i mate
e 300 o te hoa-riri e 8oo.
TE TIUKA O IOKA,
HAERE atu nei te Tuika o Ioka raua ko
tana hoa wahine i Niu Tireni ka u ki
Ropata, te taone nui o Tahimania ; mai i reira
ki Atireti, i Ahitereiria ki te Tonga; mahue
mai reira ka tae ki Peata, i Ahitereiria ki te
Hauauru. Whakawhiti i te moana nui, ka u
ki te moutere o Moritiu; i reira ka tae mai
nga rongo kua mate tona whaea-keke. Kei
Awherika ia i anei ra, a tera e roa ki reira. I
puta ano te whakaaro kia huihuia te 5000
mangumangu kia ngahau ki te aroaro o te
Tuika. Atu i Awherika ki Amerika ara ki
Kanata hei nga ra timatanga rawa o Noema ka
tae raua ki Ingarangi.
He Kotiro Toa.
No te 19 o nga ra o Hurae ka tu he po wai-
ata ma nga tamariki maori o te kura o Kori-
niti ki Whanganui; nui atu te pai, te nui bold
o te tangata; i hoatu hoki e te Mea o Whanga-
nui nga tohu metara me nga tiwhikete ki eta-
hi tokorua o ratou, ki a Ita Pokiha raua ko
Mamae Rangitahua, mo to raua toa ki te wha-
kaora i a Rikirangi Potaka. I whakawhiti a
Ita raua ko Mamae me etahi atu tamariki o
te kura o Koriniti i te awa o Whanganui; ka
whiti ratou ka kau atu a Rikirangi, kaore i
whakarongo ki te riri atu a nga mea pakeke
kia noho atu. No te taenga ki te wahi hoho-
nu ka kawhakina e te ia ki runga o nga taheke
mimiro o Whanganui; i te kitenga o Ita raua
ko Mamae ka mate ka rere ki te wai. Ka
hawhe haora e mahi ana nga tamariki nei i
runga i te taheke ki te whakaora i te mea iti
ka tae atu te waka, kua tino ngenge kua tata
te mate. Ko nga tohu i whiwhi nei enei ko-
tiro he honore nui, e mateanuitia ana e te
pakeha.
TE POKIHA TARANUI.
I WHAKAATURIA e matou i tera rere-
nga o ta matou manu te matenga o Te
Pokiha Taranui ki Maketu i 11 o nga ra o
Hurae. I Akarana ia e takoto ana, no te tino
taumahatanga ka mauria mai kia mate ki te
kainga.
Kei roto tonu i nga mahara o nga mano i
tae ki Rotorua a Te Pokiha. Ahakoa te tau-
maha o tona tinana, i te kawenga a te ngahau
ka tu ki runga whakapakapa ai i te aroaro o
tana iwi o te Arawa ; i te mutunga o nga mahi
ka hoki ano ki te whare mate i Akarana.
Haere rawa ake tera, he ahakoa ra i kite rawa
i te Tiuka, i te mokopuna a te hakui nona nei
te mana i hapainga e ia i nga wa o te pakanga.
Kei tenei nama o TE PIPIWHARAUROA te reta
a Te Pokiha, hei titiro ma te tangata—tirohia
iho ana kupu mo te haere ki Ingarangi. Ko
tetahi tenei o nga reta whakamutunga a Te
|
|
9 9 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Pokiha i tenei ao, kua ngaro ia, ko tona reo ia
kei te tirearea tonu i te ao tu roa.
Ko Ngatipikiao to Te Pokiha hapu, i nga
ra o te whawhai ka huri te nuinga o Ngati-
pikiao ki te taha kingi, ko te toenga me Te
Pokiha ki te taha Kuini. Te riri tuatahi i uru
ai a Te Pokiha ko te riri ki Taurua, i te Roto-
iti, i whati ai te hoa riri, tata tonu ka putere
ki te moana, ko tetahi wehenga tonu o Te
Arawa.
Ko Te Pokiha te rangatira lino piri-pono o
Te Arawa, nana i whakatopu a Te Arawa i te
whawhai o te tau 1863 i a Te Arawa e wha-
kaangaanga ana. I nga ra o te riri ki te Keeti
Pa ki Te Ranga, i wehe ia i te whakaaro o
te nuinga o nga rangatira, nana i aukati nga
taua o Te Rawhiti, a hinga ana i a ia ki Te
Kaokaoroa. I te horonga ia o Te Teko i mau
ai a Kereopa; i roto ano ia i nga ope i wha-
whai ki a Te Urewera. I whawhai ano ia
me tana ope ki te Pirirakau i raro i a Pene
Taka i Te Whakamarama, i Kaimai, i Pae-
ngaroa. I kokiritia e ia te hoa riri i roto i te
ngahere, mate iho etahi i a ia, i watea ai
te huarahi mo nga hoia pakeha i raro i a
Kanara Horotana. I te hokinga mai o Te
Kooti i Wharekauri ka mau ano ia ki te pu,
ka awhina i te Kawanatanga. I nga rongo e
tae ana a Te Kooti ki Tauranga ka whakaritea
ko Te Pokiha ratou ko tona hapu hei tiaki i
tetahi o nga pa.
I te mutunga o te whawhai ka tukuna mai
e te Kuini he hoari tohu toa ki a Te Keepa
Taitoko, ki a Rapata Wahawaha, ki a Henare
Tomoana, ki a Te Mokena Kohere, ki a Te
Pokiha Taranui.
Ka mutu atu ra nga ra o te riri, ka uru ki
nga ra o te rangimarie, ka tu he Parao hou
kahore nei i mohio ki a Hohepa, ka wareware
i te Kawanatanga nga mahi a enei kaumatua
ara a etahi o ratou, ka hopukina a Te Pokiha
ki te whare herehere o Tauranga mo te marama
kotahi; ko tona he he korenga nona kaore i utu
i te taake kuri i runga i tona pukuriri ki nga
pakeha i te mea kei runga tonu ia i nga whenua
ona tupuna kei tawhiti noa atu, kahore he
pakeha i tata mai.
Hoatu e koro ki " era tini i raro ra," ki o
taua mano kua rupeke atu ra ki te po, ki to
Rangatira ki a Wikitoria, ki te whare kua rite
mai nei nga nohoanga maha mo te hunga e
hiahia; waiho i muri nei te morehu tangata
puhipuhia ai e nga hau pukeri nui o te Ture o
te Mate.
Taku turanga ake ki runga ra,
Whakaiwi kore ana i aku iwi
Taku taumata kei te kakawa a tai
E rere mai nei ra runga tonu
Mai o Waihi te ata kitea atu Maketu
I te wai ra ko i aku kamo e hua tau nei.
Koukou ake ra. e hika e
I te roro o to taua whare kino
E hiakai ana koe ra
Ki te mano o te iwi
Nana i tiki mai te puhi o Te Arawa
Ka riro taku matua
Taru ai ko te iwi
I tere ai Kahukura
Ka maunu te taniwha i te rua na!
NGA KORERO O TE HUI TUARIMA O
TE KOTAHITANGA O NGA TAMARIKI
O TE AUTE,
I TU KI PUTIKI-WHARANUI, WHANGANUI, I
TE 7 O NGA RA O TlHEMA, 1900.
( Te roanga o nga korero.)
NA runga i a matou tirotiro ki enei ahua i
puta mai ai tenei mahara, ara:—
" Kaua e waiho ko te mana tangata hei mea nui
ake i te tikanga, engari hikitia ko te tikanga ki
runga." Tera e pohehetia enei kupu, e maha-
ratia e peehi ana matou i nga rangatira Maori.
Kaore. Engari e whakatakoto ana matou i
aua kupu hei titiro ma nga rangatira, hei tao-
nga ma ratou. Kia kaua e waiho i waenganui
i te ware raua ko te rangatira ko te whakapapa
kau hei whakanui i a ia. Notemea kei te tupu
mai i runga i nga mahi a te pakeha he mea hei
whakararuraru i nga whakapapa, hei whaka-
tutua i nga rangatira, hei peehi i nga mana.
Ki te pakeha hoki i te mea e tu hangai ana te
rangatira i runga i nga tikanga e manakohia
ana e te katoa e tirohia ana ia: ki te takahi ia
i aua tikanga he mea poto noa te turaki mai i
a ia ki raro, ahakoa he kingi he uri kingi ranei.
Hei titiro ra ma nga rangatira maori o te motu
ka whai kia haere tahi ratou ko te iwi: kia
whakarongo ratou ki nga reo ririki i raro i a
ratou. I te mea e hamumu takitahi ana te
tangata e kiia ana tona he reo iti; ki te huihui
te tokomaha ki te hamumu i te kupu kotahi
ka rite ki te ngunguru a te tai ka kore e
rangona te waha kotahi o te rangatira. Kei
roto i te reo o te iwi te tikanga e waihanga
ana: ko taua reo kei te whaki i nga hiahia, a
mehemea ka purua e te mana tangata ka
paku ano a tona wa ano ko te hu o Tarawera
e wahia ai i raro tae noa ki te tihi o te maunga.
Kei te tihi hoki pea te taumata o tenei hanga
o te rangatira. Na reira i tika ai kia ako nga
rangatira ki nga aronga maha o te takiwa hou
|
|
10 10 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
hei kai arahi i nga hiahia o te iwi ki te wahi e
tutuki atu ai. He maha nga kura mo tena
matauranga, ko nga kura o te pakeha, ko nga
paamu, ko nga whare wananga o te iwi Maori,
ko nga pona o nga kaumatua e ako ai te tama-
riki i nga korero tawhito e tika nei ma te
rangatira e pupuri, a ma tona matauranga o
te taha pakeha e whakamaori kia hono mai ai
ki nga ahua o te ra hou nei.
Mehemea ka marama ki te iwi nga kupu i
runga ake nei ka marama hoki enei e whai ake
nei. He mahara na matou ko te tino kotahi-
tanga mo te iwi Maori kaore ano i taea, kaore
ano i kitea. He mahi ano te mahi mo te
whenua e takea ai a e tupu ai he kotahitanga :
engari ki te oti mai he ture pai mo o tatou
whenua kua tutuki tena kotahitanga. Ki te
kore ranei e ngawari mai te ture he hoha aro
to te tangata. Engari ki te uru mai ki te
ngakau te tumanako kia whakatipuria te iwi
Maori hei iwi nui hei i\\\\ i tuturu mo tenei motu,
e ora ana i runga i te whenua, i te matauranga,
i te wehi ki te Atua, kaore he mutunga mai o
tena huarahi ahakoa pau mai he whakatupu-
ranga, tera e tohe tonu te ngakau ka toto mo
te iwi e torere tonu nei ki te po. Ko te tuma-
nako tena kua uru ki o matou ngakau, ra kona
i takea ai te ropu o nga tamariki o te Kareti o
Te Aute. Ko te wawata tenei kia whakatopu-
tia nga tamariki, nga uri rangatira o te motu
ki te whare kotahi whakaako ai: kia kotahi te
kupu e rongo ai ratou :' kia matatau tetahi ki
tetahi ahakoa no te upoko o te ika, no nga
paparinga, no te puku, no te hiku ranei: kia
kotahi te wairua hei whakakorikori i katoa, ko
te mamae ki nga mate o te iwi, mate tinana,
mate whenua, mate wairua: kia tupu ai ki
waenganui i a ratou ko te tikanga tika hei mea
nui, hei hapainga ki ia wahi, ki ia wahi o nga
motu e rua a te wa e wehewehe ai, e hokihoki
ai ratou ki o ratou iwi. He huarahi roa tenei
ki te kotahitanga, engari heoi ano te huarahi
ki ta matou nei mahara ake. Ehara i te
huarahi ngawari, poka tata, nga huarahi ki
te ora.
He korero whanui enei, i te whanui ano o
te take e whakamaramatia nei. He kupu ano
te kupu, a he hanga reka ki te makere mai i te
ngutu o te tangata matau. Engari ia ko te tino
kupu ko te mea e taea te whakatinana ki tetahi mahi.
Ahakoa kaore i Whakatinanatia katoatia te
kupu, ko tetahi wahi kia kaha ai te ngakau ki
te whai i te roanga atu. Na reira i tika ai te
tohutohu kua homai ki a matou kia iti te reo,
kia hakahaka, kia ata hikoi te mahara ki nga
mea e taea ana i ia wa, i ia wa. He kupu i
rangona ki etahi kaumatua o te iwi pakeha, e
mihi aha ki te matauranga o te iwi Maori, ki
te hohoro o te maori ki te kapo i nga mea
nunui a te pakeha, ki te kaha o nga tamariki
Maori ki te whakataetae ki a te pakeha tama-
riki i roto i nga kura. Ka whakatauki aua
kaumatua, "E tika ana he iwi matau te Maori :
engari no te hinengaro kau. Ko te hinengaro
kei mua noa atu e rerea na ; ko nga ringaringa
hei hanga i nga kimihanga a te hinengaro kia
tu tinana mai ai i te aroaro, kua mahue noa
mai ki muri." E tiki ana hoki enei kupu. E
homai ana hei ako mo tatou kia haere rua ai
te whai i te matauranga kia pakari tahi ai te
hinengaro me nga ringa. Ko ta matou tenei
e whai nei kia mau enei matauranga e rua o
te pakeha. .Hei muri ake nei ata whakararangi
ai i nga mea kua taea e matou.
No te 29 o nga ra o Hanuere i te tau 1897
ka tu te hui tuatahi o te Kotahitanga o nga
tamariki o Te Aute ki Te Aute, Heretaunga.
Na taua hui ka whakatakotoria nga take katoa
hei mahinga, ka whiriwhiria nga huarahi e
taea ai te whakatutuki aua take. E rua nga
tino take, tenei ano kei roto i te kirihipi o te
Kotahitanga, ara :—
1. Kia whakakotahitia nga tamariki katoa i
akona ki te Kareti o Te Aute. Ara tona tikanga
kia meinga ko aua tamariki hei mihini hei ringa-
ringa whakahaere i nga mahi.
2. Kia kimihia, kia tautokona nga huarahi ka-
toa
e puta ai te ora ki te iwi Maori, te ora mo te tinana,
mo te hinengaro, mo te wairua.
E toru nga hui i muri iho ka tae mai ki te
hui ki Putiki-Wharanui, Whanganui, i takea
ai nga korero o tenei panui. Ko te hui tuarua
i tu ki Te Raukahikatea, Turanga, i a Tihema,
1897. Ko te hui tuatoru i tu ki Taumata-o-
Mihi, Waiapu, i runga i te powhiri a Eruera
Kawhia me era atu rangatira o Ngati Porou,
i te marama ano o Tihema, 1898. Muri iho
ka kumea e Tamahau Mahupuku ki Papawai,
Wairarapa, ka hui ki reira i te 13 o nga ra o
Tihema 1899. No te makariri o te tau 1900
ka karangatia e Wiki Taitoko raua ko Waata
Hipango kia whakawhitia atu te taonga nei ki
Whanganui, u no te 7 o nga ra o Tihema, 1900
ka tu ki reira. Me whakawhaiti nga tikanga
i whakahaerea i roto i enei hui e rima ki raro
i enei kupu e rua, ara, (1) he whakawhanui,
he whakapakari i te mihini hei whakatutuki i
nga tikanga, (2) he whakamarama, he ata
whakararangi i nga tikanga nei mahinga.
Tera e roa tenei wahi o ta tatou korero, kia
tino marama ai ki te iwi te ahua o ta matou
mahi, me o matou mahara.
(Taria te roanga.)
|
|
11 11 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE PIPIWHARAUROA.
KO te pepa Maori tino pai ka kite ahau.
—J. COWAN, o te Auckland Star.
He hanga ataahua.—N. Z. HERALD.
Kua tae mai taku i tumanako ai kia tae a
tinana mai. Ka nui toku whakawhetai, mi-
haro hold.—1. RAMEKA, Matata. •
Ka nui te whakaae o te tangata ki te pai o
to manu.—C. G. SPENCER, Maketu.
Whakanuia te utu o TE PIPIWHARAUROA kia
tekau hereni engari kia rua putanga i te ma-
rama.—WIREMU POTAE, Tokomaru.
E hoa kei te whakaemi hua kareao au hei
oranga mo ta tatou mokai. He tokomaha
matou kei te kohi.—HURI TE KURU, Karatia.
Me whakanui ake TE PIPIWHARAUROA kia
kotahi ano putanga i te marama, he hoha no
enei kupu na, "Tana te roanga."—APIRANA T.
NGATA, Waiapu.
[ Ae, kua whakanuia nga wharangi o ta ta-
tou manu kia tekau ma ono, ko te utu ia ko taua
rima here..! ano, engari kia mama te tuku mai
a te tangata. I te pukahu o te korero o tenei
marama e kore e taea inaianei te whakakore i
a, "Taria te roanga."—ETITA. ]
E hoa, he nui te aroha ki a koe ara ki te reo
o to tatou manu e tangi haere nei i nga pito e
wha o te motu.—RENATA MAUHANA, Otuheti.
I tu ake ano he pu aroha i roto i te ngakau
ki a koe,ki te tirohanga kanohi a nga tupuna
matua kua ngaro atu ra ki te po. Ko tenei e
manu kia piki tou reo hei whakarongo ma nga
uri whakatupu. I rongo ahau i tou
reo, koia ka whai nei kia kite akanohi iho i tou
tinana, koia ka mea atu ki a koe, rere mai nei
hoki ki konei.—WIREMU RENATA, Manaia.
Ehara i te mea he kino no to reo i penei ai
to hoa engari noku te he, he mangere pea he
aha ranei ; ko taku rongo ia te pa rekareka o to
reo kua ngoto rawa ki te pu o aku taringa.
Kia kaua tou reo e ngaro i roto i nga tau maha
e haere mai nei. Kia ora tonu koe.—WIKI
TE PAA, Ripia.
Kei te koa kei te hari toku ngakau moku
mo matou ko enei iwi e noho atu nei i tenei
wahi, moku ka mohio nei ki nga ahuatanga o
era atu iwi i tawahi. Koia ahau ka tautoko i
a koe i konei ki nga hua kareao nei, hei oranga
mou e hoki mai ai ano koe ki to kawe korero
mai ki a matou. E manu, tena korua ko to
kai-whakahaere. Na to kai-tautoko i tenei
takiwa.—HENARE WERAHIKO, Waiotapu.
[ Tena koe, e te hoa! E ora ana te ngakau
i o kupu aroha. Kia ora !—ETITA. ]
HE RETA NA TE POKIHA TARANUI.
Ki a Te Kani-a-Takirau, Te Houkamau, me
Tuta Nihoniho.
KI era atu rangatira o Ngatiporou me Ro-
ngowhakaata, me nga rangatira o nga
iwi katoa, nga iwi me nga rangatiratanga, tena
koutou. He nui noa atu taku aroha, i runga
i taku titiro iho ki nga iwi Maori o tenei motu,
no reira ka pupuke noa ake te aroha i roto i a
au, mo koutou e mate ra i te huka, i te ua, i
runga o Rotorua. Kihai i taea e au te haere
atu kia kite i nga iwi me nga rangatiratanga i
te toimaha o taka tinana.
E hoa ma kaore au i kite painga o tenei hui
nui, haunga ia nga mihimihi a te tamaiti (te
Tiuka) he hanga noa iho ena mihimihi. Te-
tehi kupu nui mei puta i taua tamaiti kia waiho
nga toenga o tatau whenua ma te Maori motu-
hake e whakahaere ona huarahi katoa. Koia
tena ko te ora mo te iwi Maori me o tatou iwi
i muri i a tatau. E hoa ma, na te toimaha o
taku tinana, te puta ai i a au enei kupu katoa
ki taua tamaiti, heoi ko ia anake i mutunga
pai i te nui o te mahi ki tona aroaro. Kaati
tena.
1 rongo ahau, ka haere nga iwi Maori o Niu
Tireni ki Ingarangi. Kaati tenei kua whai
kupu ahau ki a Te Arawa me kaua ia e hoe
ki ingarangi, kai te pena atu hoki taku kupu
ki a koe e Ngatiporou, Rongowhakaata me era
atu iwi, kia kaua e haere ki Ingarangi, me
kuri koe me kuri ki runga ki te motu o tupuna.
Paenga ake tena.
I rongo ano ahau kai te hiahia nga iwi Ma-
ori ki te hanga whare whakairo, ka tuku ai ki
Ingarangi hei tohu aroha mau mo te Whaka-
kingitanga o Eruera VII. Ko tenei e wha
nga whare whakairo kai au ake, e rua kai ru-
nga e tu ana e rua kai raro e takoto ana,
a, kaore i whakaaetia e au te reo o te Arawa,
no reira he penei atu hoki naku ki a koe e
Ngatiporou me Rongowhakaata, ahakoa kua
rite tau whakaaro mo taua mahara, ata huri-
huritia iho ano. Waiho hoki ra kia kite pai-
nga taua a muri ake nei, engari tena ka riro
ma taua tahi e whakaaro, ki te kore, waiho
nga taonga a o koutou tupuna i runga i to
ratau motu tu ai. Ko tehea aroha atu koia
o taua e kawea nei, kai te mohiotia to taua
piri tonu ki te taha Kuini a ka uru nei tenei ki
te ra o te Kingitanga me to taua piri tonu ano
ki raro ki te mana o Ingarangi.
Ko tenei kia ora ra nga rangatiratanga.
Na to koutou hoa,
Hune 22, 1901. POKIHA TARANUI.
|
|
12 12 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA.
He Kaipuke Pakaru.
I rere atu tetahi kaipuke nui, 1036 tana, ko
. te Rihi Pera te ingoa, i Poneke ki Ahi-
tereiria. I po ki Raukawa, i whai hoki kia
matara te tahanga i te Waipounamu, otira i te
po ka eke ki runga i te akau, ko te rerenga o
nga tangata ki runga i te poti. I te kino o te
moana e rua rawa nga tahuritanga o te poti;
mate tonu atu etahi o nga tangata ; o te 18 e
5 ano i. u whakawheuaua ki uta, he roa noa
atu i takoto ai ka hoki ake nga mahara ; kit
ana ratou i mahue ke noa atu a te Waipouna-
mu i kotiti ke, u rawa atu ki Oeo i Taranaki.
I ki te kapene i he pea te kapehu, otira i te
whakawakanga kitea ana nona te he, a ta-
ngohia ana tona tiwhikete mo te tau kotahi.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA i te marama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka takaia tana Pepa ki te awhi whero; e rua
nga putanga pena ka whakamutua te rere atu a te
Pepa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi, o
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero; kia marama te tuhituhi
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa:—
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.
HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri,
ki te Himene : he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei: ko te utu :—
He mea nui, kiri noa ... 2/6
He mea nui, kiri whero ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/-
He mea nui kiri pm rawa ... 5/6
He mea paku, kiri noa ... 1/—
He mea paku, kiri whero ... 1/6
He mea paku, kiri pai ... 2/6
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
He Himene ... ... —/6
Ki te tono Himene nga Minita ki a
J. Upton, Akarana, ka iti iho te utu.
Maku e utu te Pane Kuini hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
TE RAU, GISBORNE.
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
£1 Hon. W. K. Taiaro . 10/- Tuta Nihoniho. 5/- P. K.
Wainohu Hemi Waiparera, Pera Pihuka, Henare Pungarehu,
Willie Edwards, Rev. Spencer, Wiki Topia, Wiremu Potae, Hemi
Whakarara, Pine Tuhaka, Wihari Poungaro, Aporo te Moana,
Kingi Rakena, Hapeta Makiri, Rev. Hapeta Renata, Eru te Toi!
2/6 Hari Napia, Te Hekenui, Matako Kiri, Hika Waaka, Timoti
Popata. Wi Opihana, Ngatai H, Pawhau, Mavvene Kiriwi, Nepia
te Atu, Rev. R. Kamiti, Mohi Ngawako, Taurau Toi, Hone wiki.