|
loading...|
|
He Kupu Whakamarama 1898: Number 51. 01 May 1902 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
Te Pipiwharauroa,
he kupu whakamarama.
NAMA 51- GISBORNE. MEI 1902.
TE KAINGA TAUIRA.
( Ko te mutunga
o te whaikorero a REWETI KOHERE,
i te tau 1897, i taia i nga Nama 47, 49.)
MEHEMEA he omaoma hoiho anake
nga mahi o te reehi hoiho, kaore he
haurangi, he purei moni, he tahae, e mea ana
ahau me whakatu he karapu reihi hoiho mo te
Kainga Tauira. Kua mea ahau he iwi hiahia
te Maori ki te takaro; na konei me whakaaro
e tatou etahi ngahau tika, pai, kia mutu ai a
ratou mahi tangi, whakatutu hui. E kore e
hohoro te mutu tonu o enei tikanga tawhito ki
te kore he tikanga ke atu hei whakamutu. E
whakahe katoa ana tatou ki nga mahi tangi-
hanga otira me pehea e mutu ai aua tikanga ?
Kaore kau he painga o te kauwhau me te tuhi-
tuhi ranei. Ki taku whakaaro kaua e whaka-
korea rawatia nga mahi tangi engari me wha-
kamama ake. Kaua te mano e haere ki te
tangi engari me tuhituhi e te hunga o te Kai-
nga Tauira he pukapuka ki nga whanaunga o
te tupapaku me a ratou kupu tangi whakami-
hi hoki mo te tupapaku, a ko te pukapuka kia
kotahi kia tokorua ranei e haere ki te kawe.
Me peehi te tu putuputu o te hui, te roa hoki
e tu ana. He nui nga mahi he e puta ana i
roto i nga hui. Me whakamutu hoki e tatou
te moe huihui o te tangata i roto i te whare,
te moe huihui tonu o nga tane o nga wahine,
o nga taitama o nga kotiro. He pai kia kota-
hi noa te ra e huihui ai, hei tetahi ra nui kaua
e pau te wiki, he huihui kia kitekite ki te nga-
hau ki te whakatakoto tikanga.
Kahore a te Maori mahi hei whakangahau i
a ia i te ahiahi, he mokemoke nga ahiahi; ko
nga kaumatua me nga tamariki ka haere ki
te moe, otira kaore te ngakau kori o te taita-
mariki e whakaae ki te moe wawe, na reira he
kanikani anake te mahi. Hei te ahiahi o te
Hatarei ka haere te tamariki tane ki nga pa-
parakauta ki te inu ki te ngahau. Heoi ano
ki te whai tatou ki te kukume i te tangata ki
waho o te paparakauta kia kore ranei e haere
ki nga reihi hoiho me whakatu e tatou he nga-
hau ke atu ma ratou. Me whakatu he mahi
mo nga ahiahi;me whakaako e tetahi wahine
mohio nga wahine ki te tiaki i o ratoa whare,
ki te turi kai, ki u tiaki turoro, ki te tuitui
me era ata mahi pai. Ka nui ke atu te wha-
kapai a te tangata ki tana tamahine mehemea
he mohio tana tamaiti ki te tunu kai, ki te tui,
haunga tona mohio ki te reo Ingarihi, kahore
hoki te papa e mohio ki te reo Ingarihi, engari
e mohio ana ia ki te reka o te paraoa i ata tu-
nua, o te hupa ranei i a ia e takoto mate ana.
He ruarua rawa nga kotiro mohio ki te tunu
kai ki te tiaki whare ranei, ka kite ahau.
Me whakatu he karapu mo nga tamariki
tane. Me whakatu he po ngahau mo ratou.
Hei etahi wa ka korero ki a ratou i etahi ko-
rero pai, penei me te haerenga o Nenehana ki
te pito o te ao, me te whakamatakitaki ano i
nga whakaahua o tona haerenga. Otira me-
hemea e u tonu ana te mahi a te tangata ki a
. ratoa paamu, ki te whakapai i nga wahi uru-
rua, e kore rawa e kaha te puritanga i a ratou
kei haere ki nga whare waipiro, no te mea i te
nui o te mauiui ka hiahia ki te moe kia kaha ai
mo te mahi o apopo.
Mehemea kua oti katoa nga tikanga o te
Kainga Tauira, kua pai te haere, ki te kore he
whakapono hei tote kaore e roa te haerenga ka
he ano. Ko te mea tino nui rawa tenei.
Mehemea he tino Karaitiana te minita, he ta-
ngata e akiakina ana e te aroha o te Atua o te
tangata hoki, e tautokona ana e nga rangatira
o te kainga, ki taku whakaaro e kore e tu a
wairua tonu mai ta tatou Kainga Tauira. Ko
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
ta te ngakau pea i wawata ai e kore rawa e tu-
tuki, otira he wawata rangatira. Ko te mini- .
ta o te Kainga hei te minita tauira. Ko tona
wairua kua tino Whakatahuritia ki te Atua, to-
na tinana katoa me ana mahi kua tapaea ki a
te Karaiti, kaua hei te tangata e kauwhau ana
no te mea i hoki mai ia i te kareti, no te mea
ranei e utua ana ia. Hei te tangata mohio ki
te whakahaere, ko ana. hanga katoa kia tauira
te tu—te ahua o tona tinana, tona whare, ara
tamariki, tana wahine. Ko ta tatou e hoatu
ai ki te tangata ko nga mea kei a tatou ano,
ko a te Atua i homai ai. Kaua te minita e
hone mana anake nga karakia o te pariha.
I etahi wa e whakaaroaro ana ahau mehe-
mea kahore he he o te karakia huihui i te ata
i te ahiahi. No mua iho tenei tikanga, otira
me whaaki au i taku whakaaro ehara pea tenei
i te tikanga pai rawa. Na tenei tikanga ka-
ore te tangata e karakia i tana ake whanau, i
. tona ake whare, ka wareware ranei te tangata •
ko te tino karakia ki te Atua ko tana ake ka-
rakia ano. Me. whakaako te tangata kia mo-
hio ai ko te tino whakapono ko ta te tangata
mona ake ki te Atua. E mohio ana ahau he
nui te tangata e haere ana ki te karakia otira
kaore e mohio ki te whakapuaki i o ratou wha-
" kaaro ki te Atua i runga i a ratou kupu ake.
He kaha rawa te whakamanawa a te tangata
ki te Pukapuka Inoi ara ki te "rawiri", na-
wai ra ka mea etahi tangata he mana tapu to
taua pukapuka. He aha i kore ai te tangata
e inoi ki tona Kai-hanga i tona ruma ake me
te whakahua ano i ana ake kupu ?
Hei te tangata ahuwhenua te minita hei te
tangata mohio hoki ki te whakahaere i etahi
atu kia mahi. Me whiriwhiri e ia nga taita-
mariki pai hei karakia i nga Ratapu, i nga wahi
tawhiti o tona pariha. Me whakarite e ia he
ropu taitamariki hei hapai i nga himene; kia
kotahi huihuinga mo ratou i te wiki ki te ako-
ako himene. Me whakatu be Kura Ratapu
me awhina me tohutohu e te minita nga kai-
whakaako.
Kua. whakaaturia e au aku whakaaro mo te
hanganga me te whakahaerenga i te Kainga
Tauira. Kaore i tino tawhiti rawa taku tiro-
hanga, engari i puritia aku wawatatanga kia
taea ai ano. Kei roto i o tatou ringaringa te
nuinga o nga mea e oti ai tenei Kainga Tauira.
Kei a tatou te whenua me nga tangata, heoi
ano kahore ano kia kitea ko nga kai whakaha-
ere me nga kai hanga. Kei te tatari to tatou
iwi ma tatou ratou e arahi ki te huarahi o te
pono, o te pai, o te ora. Heoi ra me ata titiro
mehemea kei te huarahi tatou o te pono kia
mohio ai tatou ki te arahi i te tangata ki te po-
no, a, ki te mea kei a tatou te aroha noa o te
Atua e whakakaha ana i a tatou e whakahaere
ana i o tatou wahi katoa, e rite tatou ki te ma-
ramatanga ki to tatou iwi, a ahakoa kei hea te
kainga o tena o tena o tatou, i runga i te kaha
o te Atua, ka meinga taua kainga hei pa i
runga i te maunga, e kore rawa e ngaro i. te
tirohanga kanohi.
HE TUPAPAKU NO TE EMEPAEA.
HEHIRI KOOTI.
KUA taunga ki nga taringa o nga kai-ko-
rero o TE PIPIWHARAUROA te ingoa o
Hehiri Rooti, he ingoa hoki i arangaranga i
roto i te whawhai ki te Poa, otira ki te taringa
o te pakeha he ingoa nui he ingoa whai-
mana, he ingoa tawhito te ingoa o Hehiri Ro-
oti, ko ia hoki tetahi o nga waha koroki, teta-
hi o nga kai hautu o te kingitanga. I whaka-
paua e ia ona whakaaro me ana moni ki te
whakawhanui i te Emepaea. Ko ana wawa-
ta katoa mo te whakawhanui anake i te Eme-
paea o Ingarangi—i tutuki i a ia etahi o ana
wawata, ko te nuinga ia kei te takoto tonu ma
etahi atu e whakaoti. I a ia ka tata te pare-
mo ka hamumu tona reo, " Te iti rawa kua
oti; te nui rawa kei te tu tonu."
I te pakutanga o te rongo kua mate a He-
hiri Rooti ki tona kainga i Keepataone, tangi
ana te Emepaea katoa. No te tau 1853 ia i
whanau ai, ara ka 49 ano ona tau. I haere ia
ki te kareti, otira i tona ahua mate ka haere ki
Awherika ki te Tonga ki tona tuakana i reira
e kari taimana ana, na runga i tenei mahi tu
ana a Hehiri Rooti ko tetahi o nga tangata ti-
no rangatira atu o te ao. He maha nga tau i
tu ai ia hei Pirimia mo Keepa Koroni; ko te-
tahi o ana wawata kia uhi te mana o Ingara-
rangi ki runga katoa o Awherika ki te Tonga,
ara kia pania ki te peita whero. Ko tetahi o
ana wawata nui kia hangaia he rerewe i te
Raki ki te Tonga o Awherika, ara i Kairo ki
Keepataone ; nana hoki etahi whenua o Awhe-
rika i tau ai ki raro i te mana o Ingarangi.
He tangata tino toa a Rooti. I te wa e
whawhai ana nga Matapiri, he iwi manguma-
ngu, ki te Ingarihi, ka haere ia kia kite i nga
rangatira o taua iwi. Kaore ia i whakaae ki
te tono a te tianara kia haere he ope hoia hei
tiaki i a ia, heoi ano ona hoa, tokotoru nga pa-
keha, tokotoru nga mangumangu. I runga i
tetahi maunga ki Matopo te ingoa ka tutaki
|
|
3 3 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
ratou ko te mano o te mangumangu, ka tu ho-
ki te korero. Tino mataku ana nga hoa i te
kaha o nga kupu a Rooti ki nga mangumangu,
i mahara ratou ko to ratou matenga ano tera.
I riri a Rooti mo te mahi kohuru a nga ma-
ngumangu i te wahine i te tamariki, e whiua
ratou mo tera he kino. Otira i ata whakaro-
ngo te mangumangu, i pouri ratou, ko te mu-
tunga ano tenei o te whawhai. I poroaki iho
a Rooti kia tanumia ia ki Maunga Matopo ki
te wahi i korero ai ia ki nga Matapiri. I tino
pai tana wehewehenga i ana moni.
Mo te whakapai i te urupa i Matapo ia tau
ia tau hei nehunga mo nga tangata nunui o
Awherika, £4000 o o
Hei whakapai i tetahi kaari ma te iwi nui
ia tau ia tau, £2000 o o
Hei whakanui i te kareti i ako
ai ia. £100,000
Ko tona whare me tona kainga me te £1000
hei whakapai ia tau ia tau i waiho iho e
ia ki te Pirimia Tumuaki o Awherika. E
£2,000,000 o nga moni a Hehiri Rooti i waiho
e ia mo nga mahi kura. E 6o nga karahipi, e
£300 pauna i te tau kotahi mo nga tau e toru
mo nga koroni katoa i raro i te mana o Inga-
rangi hui atu hoki ki te Unaititi Teiti me Tia-
mani. I puta ai tona aroha ki era atu whenua
he wawata nana kia whakahoa era mana ki
Ingarangi. I waiho iho ano e ia he moni mo
nga mahi whakakotahi i nga iwi katoa e kore-
ro ana i te reo Ingarihi. Kaore a Rooti i moe
wahine, ko te toenga o ana moni i waiho iho
ki ona whanaunga. Ka tika ano tenei tanga-
ta nui kia kiia " he kai-hanga i te Emepaea."
TE HUI O TE HAHI MAORI.
HE motini, he patai, enei o te Hui Topu
o te Hahi Maori o te Pihopatanga o
Waiapu i tu nei ki Manutuke, ki Turanga i te
10, i te 11 o nga ra o Maehe nei: ko era atu
motini he mea e pa ana ki taua Pihopatanga
anake.
Na Tame Arapata raua ko Rev. Hemi Huata:—
Kia kaua nga moni kohikohi a tetahi
pariha, kainga ranei, mo nga mahi a te Hahi
e riro ma nga tangata anake o taua kainga e
tiaki engari kia kotahi minita pakeha hei kai
tiaki me te minita ano o taua pariha, me tetahi
atu tangata tika e kitea ana e te iwi o taua
pariha hei kai-tiaki.
Na Rev. H. Pahewa raua ko Rev. Hone Waitoa :—
Kia kaha te tohu o nga minita o ia Pariha
o ia Pariha ki te whakaako i nga kaumatua, i
nga tamariki hoki, ki nga tikanga o te marena
kei kaika noa te kawe i nga tamariki kia
marenatia i te mea kahore ano kia ata kitea to
raua pai ki a raua.
Na Rev. H. Pahewa raua ko Rev. R. Haumia: —
He ki na tenei Hui ki te tumuaki me kore
ia e pai kia puta tana whakahau ki nga minita
kia whakaritea he karai he korero Paipera, reo
Inga, ihi ranei, reo Maori ranei, mo nga tama-
riki wahine, tamariki tane hoki, o nga kura a
te Hahi, i tena kainga, i tena kainga, kia hoki
whakamuri ai o ratou whakaaro ki nga tikanga
pai i whakaakona ai ratou i reira.
Na Rev. Hakaraia Pahewa raua ko Wi Repa:—
Kia puta ano te whakaaro o nga minita,
o nga mangai reimana o ia pariha, o ia pariha
•ki te tohe i nga Kaunihera Marae o ia kainga,
o ia kai nga o o ratou nei takiwa ki te arai atu
i nga pakeha hianga, mangere, kei noho i roto
i nga kainga maori e kiia nei he ' pakeha
maori.'
Na Paraone Turei raua ko Wi Tahata:—
He kupu akiaki tenei na te Hui nei ki nga
pariha kahore ano kia tu he whare minita, kia
tahuri ki te hanga i te whare minita.
Na Rev. H. Huata raua ko Rev. A. Rangi :—
Kia puta to tatou uaua ki te pehi i te
Waipiro i ia wahi, i ia wahi i runga hoki i te
mea kua whai hoa tatou mo tenei tikanga i
roto i nga mahi a nga Kaunihera Maori.
Na Rev. Hemi Huata, he patai ki te Pihopa:—
Mehemea e ahei ana kia uru nga minita
hei tiamana, hei mema ranei, mo nga komiti
Marae ?
I utua e te Pihopa:—
Kahore i pai kia uru te minita a te Hahi
ki nga Komiti Marae, kei raruraru i reira te
mahi i whakaritea hei mahi tuturu mana.
Na Rev. Matiaha Pahewa, he patai ki te Pihopa:—
He tikanga tuturu ranei kia kawea nga
tupapaku katoa ki roto ki te whare-karakia ina
nehua ?
I utua te Pihopa :—
Ehara tena i te tikanga tuturu rawa mo
nga tupapaku katoa, ina hoki te kupu o roto o
te Karakia tanu tupapaku "kia tika atu ki
roto ranei i te whare, ki te Poka ranei." Tera
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
ano etahi take i kore ai e pai kia kawea te
tupapaku ki roto ki te whare-karakia: kei te
Minita te tikanga.
E rua. hoki nga Komiti i whakaritea e taua
Hui; tetahi kei hurihuri i te tikanga mo te
Wero a Te Wiremu Atirikona, ko tetahi mo
nga ' mana' i nga hui a te iwi Maori:—
TE RIPOATA
O TE KOMITI HEI WHIRIWHIRI I NGA MOTINI MO
TE WERO A TE WIREMU, ATIRIKONA.
Ko te whakatau tenei a te Komiti:—
1. Kahore e taea te whakatau kia whakaae-
tia tenei, tera ranei, o nga motini, inahoki kua
kiia e te Atirikona e kore e whakaaetia e ia kia
peratia. I kitea hoki mehemea e whakaaetia
ka patua nga wahi mate, ara nga wahi ngoi-
kore, o te Pihopatanga e hiahiatia ana e te
Atirikona kia awhinatia.
2. E mea ana te Komiti me waiho kia
takoto topu te moni e kohia ana hei Tahua
Oranga Minita Maori mo te Pihopatanga, me
haere tonu hoki te kohikohi puta noa i te
Pihopatanga tanga i runga i te whakahaerenga
ka timataia ki te takiwa o Waiapu i tenei tau.
Kua karangatia he hui nui ki reira hei kohikohi
moni mo te wero a Te Wiremu, a ki te whaka-
aro ake he nui te moni e kitea.
3. E mea ana te Komiti he huarahi pai tenei,
me karanga hoki he hui pera e nga tangata o
era atu takiwa o te Pihopatanga.
A. F. WILLIAMS,
TIAMANA.
RIPOATA
O TE KOMITI WHIRIWHIRI I NGA MAHI MANA
I runga i te whiriwhiri a tenei Komiti kitea
ana kaore kau he kino o nga mahi mana ina
tika te whakahaere. I puta ano te mihi a tenei
Komiti mo te nui rawa o nga moni e kohia ana
mo nga whare-karakia, mo nga kawanga whare
i runga i nga whakahaere mana.
E hiahia ana tenei Komiti ki te whakata-
koto i enei tikanga e wha, hei whakatupato i
nga tangata e whakahaere ana i nga waiata i
nga haka i nga kawanga whare:—
1. Kia kore te whatiwhati o nga hope.
2. Kia kaua nga wahine e whakararuraru
i nga haka nga tane, nga tane hoki i
a nga wahine.
3. Kia pai te takoto o nga kupu o nga
waiata, o nga haka.
4. Kia mau ano te tarau poto i raro iho i
te piupiu.
F. A. PENETI,
TIAMANA.
TE KOTAHITANGA O TE AUTE.
TE HUI KI TE AUTE.
(Na TIPI-WHENUA.)
Te taenga mai o te Hon. Timi Kara.
ITE ata o te Hatarei, Pepuere, ka tae mai
te Minita o te Taha Maori i runga ano i
tana waea mai e haere mai ana ia. Na Te
Wiremu nga kupu whakatau i a ia, he ha-
ri mo tona taenga mai kia kite i ana tamariki
e kimi nei i te ora mo te iwi, e titiro nei hoki
ki te pakeke ki te Kawanatanga hei awhina i
a ratou.
I mea te minita:—
Karanga e te kanohi o era kua ngaro atu ra,
te hononga o nga whakaaro o mua. E hari
ana te ngakau mo ta koutou mahi. Heoi ano
te pouritanga he kore kaore e tau ki a koutou
nga manaakitanga katoa e hiahiatia ana e to-
ku ngakau. Kua paku to rongo ki nga wahi
katoa. Ka maha tenei nga tau i hoe ai koe
ko koe anake, kaore a te Kawanatanga awhi-
na. E huia ana e te Kotahitanga nga mea
tawhito ki nga mea hou. Kaore e whaiti iho
o kupu ki tou marae. I tohatohaina nga Apo-
toro, waihoki ko Te Aute te kohanga i whaka-
tupuria ai o mahi, e tohatohaia nei ki nga wa-
hi katoa o te motu. E awhina te Kawanata-
nga i a koe, e kore koe e waiho ko koe anake.
Kua kite koe i te kaingakau o te Kawanatanga,
kua oti te Ture Marae. He takaro pea ia na
te tamariki te mahi nei, taihoa pea ka ngenge
ka hoha, na konei me uta atu he kupu tohuto-
hu. He matauranga tau e hoatu ai ki te Iwi
Maori, he ture taku. Manaakitia enei hanga.
Ki te manaakitia enei, ka hoatu ano etahi atu,
te mana me te awhina. I nga ra o mua i nga
rangatira anake te mana, otira inaianei no te
ture te mana kaha. E mate te tangata ko te
ture ia e ora tonu. Kia kaha, kia toa. Kia
ora koe e Te Wiremu, me o tamariki, me a
koutou tikanga pai.
|
|
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
katoa e pa mai ki a koutou.
I whakaatu a Te Wiremu i te tononga mai
a te Kawanatanga i a ia kia haere mai i Otaki
ki Te Aute, hei tiaki i nga Maori e whakakiia
ana hoki a Heretaunga ki te pakeha. Na
Hori Kerei ia i unga kia haere mai ki Te Aute.
He rawa ake ia kua puta te kaha o Te Aute.
Ko te awhina a te Kawanatanga, he awhina
kupu, he awhina mahi.
I mea a Apirana Ngata mehemea ki te nge-
nge te Kotahitanga o Te Aute, kei te ora nga
Kaunihera Marae hei whakatutuki i ta ratou
mahi. Ko to ratou hiahia ko te whakaako i
etahi tamariki ki nga mahi pata, tiihi. Kaore
te tangata e tautoko i a ratou, kaore hoki te
Kawanatanga.
Muri iho ka panuitia e Apirana nga motini
mo te piri-pono o te Kotahitanga, mo nga ta-
onga maori hoki kia whakawhaititia e te Ka-
wanatanga.
I te whakahoki a Timi Kara i mea ia, e wa-
eatia te motini piri-pono a Te Kotahitanga o
Te Aute. Mo te taha ki te whakaako i nga
tamariki Maori ki te mahi paamu. He take
mama noa tena ki te Kawanatanga. Ki te
mama te Iwi Maori ki te tuku mai i tetahi
whenua e kore e roa i te Kawanatanga. Kei
nga Maori ano te taumahatanga, he kore ka-
ore e rite no te whakaaro, he tautotohe i roto i
te kooti. Mehemea ana kei te Maori tonu a
Te Aute i enei ra, e kore rawa e homai hei tu-
ranga kura. E ngawari te Kawanatanga ki te
ngawari hoki te Maori.
I muri i te tina na Apirana Ngata nga ko-
rero tuatahi mo nga mahi a nga Kaunihera
Marae. Kua puranga he tahua moni ma Ho-
routa, £126, ma Takitimu £87, ma Tamatea
£120, engari kei te whakawehiwehi etahi ta-
ngata kei te mea e taaketia te iwi e nga Kau-
nihera. E mea ana nga kaumatua kia nga-
wari, otira na nga kaumatua tonu nga ture ta-
umaha rawa. Ko etahi o nga tikanga o nga
ture a nga komiti kei runga noa atu i to ratou
mana.
I hanga ano etahi ture marae hei whakata-
koto ki te aroaro o nga Kaunihera. I tonoa
ano te Minita kia whakanuia nga moni ma nga
kaunihera.
I mea a Ihaia Hutana kei te tapae te iwi he
mahi ma nga kaunihera, engari ko nga kauni-
hera kei te pakeke, kei te tatari kia tahia nga
nga kau, nga riri nga puhaehae.
NGA TAONGA MAORI.
I tana whaikorero whakamutunga i mea te
i tetahi wahi o te moni a te Koroni, engari kei
te ahua o te peeke te tikanga, ka ki te paahi a
Marakaia ka pai, ki te takere ka pakeke. Oti-
ra kei ngakau-kore. Ko te toa o te tangata
kei te kahanga o te mahi. Ka taea e te tanga-
ta noa iho te mahi ngawari. Ki ata hikoi te
waewae. Hanga he ture hei te mea e taea
ana e te mana o nga kaunihera. Me whaka-
hiato nga taonga maori, e kore e taea e nga
uri te tiaki inaianei, kaua hoki e tanumia ki te
whenua. Me whakatakoto ki tetahi whare nui,
hei nga wa e hiahiatia ai ka tiki atu. Ko tenei te
mahi ma nga kaunihera he whakawhaiti hoki i o
taua korero i o te Maori. Me whakariterite nga
whakapapa tupuna. Ko nga korero o roto i
te Kooti Whenua me tumata atu ki te ahi, he
korero parau. Me rahui etahi ngahere hei
okiokinga mo nga manu hei kakahu mo te
whenua. Me whakatikatika nga ingoa Maori
i whakaparori ketia nei e te pakeha. Kanui
te whakaaro o te pakeha ki a taua ki te Maori
ki a taua tikanga hoki. Kua timata te wha-
katikatika a nga pakeha o Te Waipounamu i
nga ingoa Maori o to ratou na motu.
I whakamihi ano a Timi Kara ki nga ranga-
tira o Ngatiporou mo te taenga mai ki te hui,
he tohu no te manaaki. I te tereina o te ahi-
ahi ka haere ia ki Nepia.
(Taria te roanga)
® ® ®
TE RETA MAI A KAPENE TARANAKI.
Ki A PENI TE UA.
EKORO tena koe ara koutou katoa ko
te iwi e noho maina i te kainga. Ma
te Atua koutou e tiaki i runga i a koutou ma-
hi pai, kanui te aroha atu ki a koutou e noho
mai ra i te kainga. Heoi nga mihi.
No te Hatarei matou i haere mai ai i Otau-
tahi ki Rititana he nui te ngahau me te koa i
a matau i te paraki ka haere mai matau ka tu
a Tiini Kara ki te whai-korero ki te poroporo-
aki ki te tohutohu i a matau; he nui ana ku-
pu i ahu mai ki a au, ara kia kauaka e haere i
runga anake i te taha pakeha me haere ano i
to tatou taha Maori, kauaka e kai raina, kau-
aka e haere noa iho i runga i nga haere he
kia hoki mai ai te ingoa pai ki muri nei. Ko
koutou he rangatira katoa, he mokopuna na
nga kaumatua kua ngaro atu ki te po ; he ka-
inga tena i tumanakotia e ratou i o ratou ra,
ahakoa kaore ratau i tae na koutou i haere
inaianei ka tutuki ta ratou i tumanako ai.
Haere kei mua i a koutou to koutou matua a
te Pirimia mana koutou e tiaki i nga raruraru
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
Minita:— Maku e whakamatau te kikini mai
aroha i pa mai kia matau i nga korero a Timi.
Ka tae matau ki runga tima ka whai-korero te
Pirimia-riiwhi a te Waari kia matau ki nga
kapene, ki nga mea e haere ana ki te whawhai
kia matau hoki ki nga mea e haere ana ki te
Whakakingitanga o Eruera; rite tonu te ahua
o ana korero ki a Timi. Ka heke ata ka rere
mai to matou tima i te ahiahi o te Hatarei, he
nui te ngahau o nga Maori me nga pakeha.
I Aperira te 20 o nga ra i te Ratapu, i te 9 o
nga haora o te ata ka rere tetahi o matou ku-
ki te moana, kotahi haora me te hawhe e tu
ana to matou tima. Te tukunga atu o te po-
ti ki te kimi kore rawa i kitea, ka rere mai
ano to matou tima. I muri o te tina he nui
atu te marangai po noa tae noa ki te Mane be
nui te marangai me te ua, a nui atu hoki te
matemate o nga tangata me te haku hoki mo
to ratou haerenga mai, ko etahi nui atu te ta-
ngi me te pouri ka hoki nga whakaaro ki te
wa kainga. I te Turei 23 o nga ra he nui i
pai, kotahi rawa te mea i takoto tona ko Ra-
wiri Tatana. 1 te Taite te 24 o nga ra he nui
te pai o te moana, me te mea tonu ko uta na.
Ko nga tangata nui atu te era, ara ko te take
ki taku whakaaro kua rongo ratou apopo ka
tae matau ki Poihakena: ko etahi o matou
kua pirangi ki te hoki atu i konei kanui te ma-
taku ki te haere i waho i te moana. No tenei
rangi katahi ano au ka kite i a Tame Kemara
i runga tima nei. Kaore au me to matau Me-
iha i mohio kai runga tima nei a ia, kaati kua
puta te kupu a te Meiha me mau tonu a ia ki
Awherika, kai te Pirimia te tikanga mona, te
haere ranei ki Ingarangi, te haere ranei ki te
whawhai. I te Paraire te 25 o nga ra ka u to
matou tima i te ata ki Poihakena, he nui te
koa me te ora o nga tangata i te kitenga i uta.
Kua tae mai te pukapuka a to tatou matua
a Te Wiremu tangi mai ki a au me nga tama-
riki, kupu tohutohu kia pai te haere kauaka
e kai rama kauaka e mahi i nga mahi tutu hi-
anga ; he kainga tauhou tena ka haere na kou-
tou, kia pai te haere kia mau ki nga tikanga
pai. Kotahi te kete pukapuka karakia, Ra-
wiri, Himene, Paipera, i tukua mai e ia ki a
au ma matau hei whakamaharatanga ki to ta-
tou Kai-hanga. Hei kona ra e koro, ma te
Atua koutou e tiaki.
Na to tama,
TARANAKI TE UA.
[Na Peni Te Ua Te Mareikura tenei te puka-
puka a tana tama i tuku mai ki a matou.—-
ETITA.]
TE HUI KI WAI-O-MATATINI.
NGA WHENUA I TUKUA.
A HAKOA na tetahi pito ano o Ngatiporou
A te pitihana whakamutunga ki te takoto
ki te Whare, otira i te taenga ki te ra i tonoa
ai nga whenua kia tukua ki te Kaunihera
kaore i tirotiro te tuku. I tu ano a Wai-
heke Turei ki te whakatete ki te Ture Kauni-
hera engari kaore i koi ana patai, i manawa-
nui hoki te Minita ki te whakahoki i ana patai
ki te whakamarama i te Ture.
I runga i te tono a Hohepa Karapaina kia
nekehia atu te rohe o Te Tai-Rawhiti ki Tara-
keha ki tona rohe o mua iho kia unuhia mai to
ratou takiwa ki waho o Waiariki, whakaaetia
ana e te Minita. Heoi ano te take i huia ai
ki Waiariki no te mea ko nga pukapuka o nga
whenua o tera takiwa kei te tari i Akarana.
Hui katoa te nui o nga whenua i tukua e
Ngatiporou ki te Kaunihera e 223,000 eka.
Ko te poraka tino nui ko Marangairoa A, e
47,000 eka; Tapuaeroa No. 3, 20,000 ; ko
Wai-o-Rongomai, 14,000. I tukua enei whe-
nua hei papakainga hei paamu, hei reti, hei
pua manu. Ko te nuinga o enei whenua kei
te takoto papatupu tonu. Ko nga whenua e
reti ana ki te pakeha hei te mutunga o te riihi
ka tuku ai ki te Kaunihera. Kei te takiwa
anake enei whenua o Waiapu. Ko te whaka-
ari kau tenei, ko te tino tukunga ia hei te tuhi-
tuhinga i nga tiiti.
TE TAHA KI TE WHAKAPONO.
I te nui o te marangai no te 25 rawa o nga
ra ka tae mai te Pihopa o Waiapu raua ko ta-
na tamaiti. I te po ka whakatuwheratia te
wharekarakia i huaina ai ko te "Ohaaki".
Te take o te ingoa nei no te kupu a Nehe Ra-
pata i mea ai, " Whakatutukitia nga mahi, kia
oti nga whare o Ngatiporou ko toku hei wha-
kamutunga.''
I tino whakamoemiti taku ngakau ki te kaha
o Ngatiporou ki te kohi moni hei whakahoki i
te Wero a Te Wiremu. I tino mamae te nga-
kau o Porourangi, ka kitea ano te take tika
kaore e rikarika ta Ngatiporou kohi. Ko
" Kahukura" te tino kaha, nana te hui, nana
nga kai i pau, i a ia te he-mana watanga, ko-
tahi wiki i tu ai te hui, i tata ki te 2000 tanga-
ta ; karawhiua tana kohi £400 ! Ki te penei
te whakaaro o etahi atu iwi i roto i te Pihopa-
tanga o Waiapu, e kore e roa kua ea te £2000.
Te huarahi moni tonu a Ngatiporou ko ana
teihana hipi. E Ngatiporou e tika ana kia
kaua ou whenua e taka ki te mate inahoki e
|
|
7 7 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
mahara ana koe ki te hoatu i te wahi whaka-
tekau ki te Atua. Ka tika to waiata:—
" Ko te Whakapono tonu ra e to Ngatiporou nei tika.'
(Taria te roanga.)
REHITATANGA KURI
I ROTO I TE MARAE O TE KAUNIHERA
O NGATIWHATUA.
1. Ko te utu mo te rehitatanga o te kuri a te-
tahi Maori i roto i te takiwa, kua neke atu i te
ono marama te pakeke e rua herengi me te
hikipene.
Engari ko te utu mo te rehitatanga o nga
kuri e meatia ana hei mahi hipi anake ranei,
hei patu rapeti anake ranei e rua herengi.
2. Me utu te moni rehita, a me rehita te ku-
ri ki te Tari o te Kaunihera, ki nga tangata
ranei e whakamanaia ana i raro i te hiiri o te
Kaunihera hei kohi i taua moni, a hei rehita
kari.
POATA URUAMO, Tiamana.
Aperira 24, 1902.
[TRANSLATION]
1. The fee for registering a dog over six
months old and owned by a Maori residing in
the district is 26. But the fee for registering
sheep, cattle and rabbit dogs is 2/-
2. The he for the registration of dogs duly
registered at the Office of the Council, can be
paid to persons authorised to collect fees and
to register the dogs under the seal of the
Council.
POATA URUAMO, Chairman.
April 24, 1902.
HE RONGO KORERO.
HE PATAKA MA TE KINGI.
TETAHI o nga taonga i mauria e te Piri-
mia ma te Kingi he pataka, ara he
whakaahua kau i te hanganga o te pataka.
Ko te tangata nana i hanga taua pataka he
awhekaihe no Pito-one, ko Hakopa Heperi.
Te roa e 32 inihi, te whanui e 20, te tiketike
18. Ko mua o te pataka he manuka, ko nga
pakitara he totara, ko te tuanui he kauri. E
9 nga waewae, he pounamu katoa. He mea
whakairo katoa taua whare, ko runga i whaka-
ritea ano ki te toetoe. Te ingoa o te pataka
ko Tamatearehe ko te whata-kai a Hinemati-
oro, e tu tonu mai nei te pou totara i Whanga-
ra. Ko Hinematioro te tupuna o Te Kani-a-
Takirau. E hoatu ana tenei taonga nui ki te
Kingi i runga i te ingoa o te Kawanatanga o
Niu Tireni.
HE KAINGA TAUIRA.
Apopo te whakatutukitia ai te " Kainga Ta-
uira ' i whakaahuatia nei e Reweti Kohere i
tana whai-korero i te hui a te Kotahitanga o te
Te Aute i tu ki Te Raukahikatea i te tau 1897.
Kua puta te whakaaro i te Kawanatanga kia
whaka uria he " Kainga Tauira " ki Koriniti i
te awa o Whanganui. Ko nga tangata mo
taua kainga ko nga tamariki kua puta nei i
nga kura, ko ta ratou noho kia rite ki ta te
pakeha engari e whakaakona ratou ki nga.
mahiaringa. Ma te Kawanatanga e utu te
whakaakoranga engari kei nga Maori ano he
oranga mo ratou. Ko te Komiti whakahaere
o te kainga he tamariki pakeke i ata whaka-
akona ki te kura. Tera e panuitia e te Ka-
wanatanga kia haere mai nga tamariki kura
kua marena nei ki tenei pa noho ai. Ki te
kitea te pai o tenei tikanga, tera e whakatu-
ngia he kainga tauira ano ki tetahi takiwa atu.
Kanui te kaha o te Minita o te Taha Maori ki
te. rapu i te ora mo tana iwi. Ko ia nei te pai
o te Minita Maori. Kia ora te Honore Timi
Kara.
HE MAORI KUA TAKA KI TE KINO.
Kua mau a Tuehu Pomare ki te wharehere-
here i Whanganui mo te 18 marama, mo te
korero teka i riro mai ai he kakahu mona.
Kanui nga maunga o tenei tangata ki te wha-
re herehere mo ana mahi tahae. Ko nga mi-
nita pakeha nga tangata e raru tonu ana i a ia,
tae ana ia ki te Pihopa tinihanga ai. Tiniha-
nga ai ia he minita Maori ia, ka haere ki nga
minita pakeha tono moni ai hei oranga mona.
I a ia i Taranaki ka ki ia he minita ia no te
Rawhiti, ka tu ano ki te kauwhau, a rawe to-
nu—ano he tino mihinare; ka pohehe nga pa-
keha he minita ka manaakitia. Tino mohio
atu tenei tangata ki te tahae ki te tinihanga;
nui atu nga moni a nga minita pakeha i riro i
a ia. Puta mai i te whare herehere kei te ta-
hae ano. He mea tino pouri tenei, he taru
whakama, he whakakino noa iho i te ingoa o
te Maori, otira ki ta matou whakaaro e kore e
taea e ia te pehi tona ngakau tahae, kua rite ki
te mate kohi kua noho ki roto i te kikokiko,
heoi ano te rongoa mo tenei mate whakahara-
hara ko te whakahoungia o te ngakau e te
Wairua o te Atua. Ehara tenei tangata i te
Tai-hauauru engari no te Tai-rawhiti nei. Me
pehea ra tenei tangata ?
|
|
8 8 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
WHAKAWAHINGA I TE KINGI.
HEI te 26 o nga ra o Hune karaunatia ai
a Kingi Eruera. Hei ra nui whaka-
harahara tenei, hei ra nui hoki ki Turanga nei.
Hei taua ra whakatuwheratia ai te rerewe ki
Omana.
HE WHAKARITERITENGA.
TE HUI KI TOKOMARU.
E rua nga ra i tu ai. Ko te take o te hui he kawanga
whare tawhito. Kaore i mohiotia te take o te kohiko-
hi.
NGA MANA, NGA PARIHA £ s. d.
Houtaketake .. .. .. .. 241 0 0
Maui, Awemapara .. .. .. 54 4 S
Koroni .. .. .. .. .. 30 0 0
Kahukura.. .. .. .. .. 30 0 0
Te Uranga .. .. .. .. 6 0 0
. Pohutu .. .. .. .. .. 609
Te Kaha .'. .'. .. .. .. 13 0 0
Whakatane .. .. .. ... 2 10 0
Te Arawa..- .. .. .. .. 16 8
Ranginui, Paikea, Miuru .. .. 37 0 9
Turanganui .. .. .. ... 71 0 0
Rongomaiwahine .. .. .. 670
Wairoa &c. .. .. .. .. 18 8 2
Huki .. .. .. .. .. 900
Kahukuranui .. .. .. .. 1009
Tiupiri .. ... .. .. .. 12 9
Whatuiapiti .. .. .. .. 300
Ngarengare. .. .. .. .. 109
Ponokura .. .. .. .. .. 400
Tamakinuiarua .. .. .. .. 1 0 0
Ngaitahu .. .. .. .. .. 311
Pakeha .. .. .. .. .. 80
547 19 10
Nukutaurua ki Heretaunga .. .. 52 12 11
TE HUI KI WAI-O-MATATINI.
Kotahi wiki i tu ai. Nga take o te hui: —
(1) He hui no te Kotahitanga.
(2) Hui toopu o nga Kaunihera.
(3) Kawanga whare-karakia.
(4) He whakahoki i te Wero a Te Wiremu.
NGA MANA, NGA PARIHA. £ s d
Houtaketake .. .. .. .. 20 2 0
Maui, Awemapara .. .. .. 151 0 0
Koroni .. .. .. .. .. 250 0 0
Kahukura.. .. .. .. .. 400 0 0
Te Uranga .. ... .. .. 37 10 6
Pohutu .. .. .. .. .. 26 0 0
Te Kaha .. .. .. .. .. 20 0 0
Whakatane .. .. .. .. 960
Te Arawa &c. .. .. .. .. 2 10 0
Ranginui &c. .. .. .. .. 2100
Turanga ..... .. .. .. 25 0 0
Nukutaurua ki Whanganui .. .. 25 9 0
Pai-o-Hauraki .. • • • • .. 25 0 0
Tokerau .. ... • • • • .. 3 10 0
Pakeha .. .. .. .. 17170
Pihopa o Waiapu ... .. .. 500
£1038 15 6
He mea tino pouri rawa ki taku titiro tenei whaka-
riteritenga ; e kitea ana ko te kohikohi a etahi iwi he
penei me te tamariki, he kohikohi i runga i te rekare-
ka noa iho kahore i runga i te whakaaro i te ngakau
pakeke; e kitea ana ko nga kohikohi a etahi iwi ki te
hui i Tokomaru, kaore nei e mohiotia nga take he nui
ke atu i ta ratou i te hui ki Wai-o-Matatini, i tino ma-
rama nei nga take. He pai ki te kinitia mai tetahi
wahi o te moni a Houtaketake mo te Oranga Minita.
—ETITA.
TE MATE URUTA.
KO te mate puponiki ara ko te mate kiore
i patu mai nei i nga maori o Inia, wha-
kawhiti mai nei ki Ahitereiria i te 1900, i
tau ai te wehi ki te whenua, i tino tupatoria ai
kei whiti mai ki Niu Tireni nei. I tenei tau
kua puta ano taua mate kei Poihakena, kei
Ahitereiria, a kua tae mai kei Akarana. No
te wiki whakamutunga o Aperira nei i mate ai
te tangata tuatahi. I tona matenga ka tahu-
na tona tinana ki te ahi.
Kei te" tatari tonu te ngakau ki te panga
ano o tetahi atu a ko te tumanako kia kore.
Kanui te kaha o te Kawanatanga ki te pehi
i taua mate. E te iwi kua nui a matou kore-
ro mo te ahua mo te kaha o tenei mate me
ona take e kaha ai. He paru te puiakitanga
o tenei mate, kaati whakapaingia nga tinana,
nga whare nga kainga. He kiore te kai tita-
ritari haere, kaati whakangaromia te. kiore.
Kua puta te mate pukupuku ara te moro-
paka ki Ranana. Kanui te mate o te tangata.
NGA KAMUPENE WHENUA.
ITE tunga o te Hupirimi Kooti ki konei
ka whakawakia nga whenua i tukua e
nga Maori ma Wi Pere raua ko Timi Kara e
whakahaere. E tata ana te nui o nga whenua
ki te 200,000 eka i Uawa ki te Mahia.
Te moni mokete tuatahi ki runga i enei whe
nua £58,000. I he noa iho te whakahaerenga
i aua whenua, katahi ka tangohia e te Peeke o
Niu Tireni na reira hoki te moni mokete, oti-
ra ko te hiahia o te peeke inaianei he hoko i aua
whenua hei whakaea i tana moni. I tonoa e te
Riihi roia, te tino kai whakahaere i aua whenua
kia whakaatuaturia mai e te Peeke nga kaute kia
|
|
9 9 |
▲back to top |
\_HE KUPU WHAKAMARAMA.
mohiotia te mokete o ia whenua o ia whenua.
I whakaaetia te whakaatu i nga kaute engari
ko te hoko e kore e taea te arai, heoi ano te
tikanga ma nga Maori ko te whakarite i nga
moni mokete ki te kore e rite hei te 12 o Hune
ka hokona e te peeke. He pai ki te taea te
utu te mokete. Ko te moni mokete katoa
inaianei e tata ana ki te £137,000; te mokete
tuatahi o Paremata £14,000 inaianei kua eke
ki te £17,000.. I pau he noa iho nga moni
mokete, he nui te moni i pau i te haerenga o
te Riihi ki Ingarangi, ko te utu o Tiakihana
o te karaka e £500 i te tau. Ki te ki a Wi
Pere ka kitea e ia te £140,000 hei whakaora
i enei whenua. He tino mate tenei otira na te
tangata marie i tuku te whenua. Ka tata pea
ki te 20 tau i wehea atu ai enei whenua i te
iwi kainga a kaore ano he hua ki a ratou. Ki
taku whakaaro ki te kore e ea te mokete me
tuku ma te Kaunihera e whakahaere.
NIU TIRENI KI INGARANGI.
TE RETA MAI A HENARE KOHERE.
Troopship " Norfolk."
Poihakena, Aperira 25, 1902.
Ki a Te Reweti,
Tena koe, i runga i tau mahi.
Kaore e nui nga kupu mihi atu ki a koe. Ka-
ore e tu tika taku mahunga i runga tima. He
nui te marino engari he nui no te haunga o te
tima i te hoiho. Ka timata mai ra ano taku
whakataki korero i Poneke tae mai ki Otauta-
hi tae noa mai ki tenei wa. Ko nga ingoa o
nga tangata me tuhi atu ki te kupu apiti. Ka-
ati mau e whiriwhiri au i pai ai mo te tuku ki
Te Pipi.
He nui te tangata i tae mai ki Poneke ki te
whakamatau kia uru ki te haere nei, kaati he
marama nga kanohi o Timi Kara ki te titiro i
ana i hiahia ai. He mea whakaaro ko nga ta-
ngata mo tenei haere me momo rangatira katoa
me whiriwhiri katoa mai i nga wahi o te motu.
Kotahi wiki ki Poneke ; he mahi whakatutu
hoia te mahi, he haere hoia hoki te ahua o te
haere ma matou katoa.
Ka mutu te noho ki Poneke ka whakawhiti
matou ki Otautahi. No te 16 o nga ra ka tae
ki reira; te taenga atu haere tonu atu ki Ati-
ngitana. Ka riro ko Rewheteneti Uru to ma-
tou kai-whakatutu. He whakatutu te tino ma-
hi. I reira ano i te puni te wehenga tuarua o
o te Ope Tekau me nga hoia mo te haere ki
Ingarangi, e 52 ratou.
I te ahiahi o te Paraire te 18 ka tu te haka-
ri a nga pakeha o Karaitiati ki nga hoia mo te
haere ki Ingarangi mo te haere hoki ki te wha-
whai. I tu matou ki te haka e wha rawa o
matou hakanga. I te ata o te Hatarei te 19,
ka haere atu nga hoia katoa i te puni ma te
taone ki te teihana rerewe. Ko matou ko nga
Maori i mua tonu i muri mai i te peene. He
nui te umeretia o matou e te pakeha. Kata e
atu ki te teihana ka rere ki Riritana, ka haere
ma te taone ki te tima. Ko to matou tima ko
te S. S. Norfolk, he tima nui. Nga tangata
katoa i runga i te tima nei, ara tana mauranga
e 768, nga hoiho e 600: Kiki ana to matou
tinia. I whai-korero ano a Te Waari te piri-
mia-riiwhi ki a matou, i whakamihi.
1 te 2 ka puta to matou tima. He tino nui
te tukunga i a matou. Ko te Rotomahana,
Moura me te Zealandia nana matou i arahi,
ka tae ki te mutunga mai o te wahapu ka ho-
ki tera ma. I haka ano matou ki nga tima
arahi. Ka rere to matou tima ka tika ma
Raukawa. I te ata o te Ratapu ka hangai
matou ki te takiwa o Whakatu. I taua taki-
wa ka rere to matou kuki ara te kuki ake o
te tinia ki ro wai. I a ia e rere ana ka poro-
poroaki ia, "Good-bye". Te taunga atu ki
ro wai, ka makaia atu he poito, ka tukua hoki
te peti, ka rapu noa kihai i kitea, ngaro, hemo
heke atu ki te papa o te moana. I muri i te-
ra kaore noa iho he tino mahi, peke tonu he
mate. He nui atu nga mea o matou i mate
ruaki i runga tima ahakoa aio te moana. Kua
tae tenei matou ki Hirini, ka mohiotia ai e ri-
ma tuturu o matou ra i rere mai ai i Riritana
ki Hirini. Ka rawe a Hirini ki te takoto mai.
Kei wareware i a koe tenei te hokinga onga
whakaaro ki te wa kainga i te korenga kaore
e kite i te mata o te whenua mo nga ra e wha,
Nga Kupu a Timi Kara.
I wareware i a au te whai-korero a Timi
Kara ki a matou i mua o to matou haerenga
mai i Atingitana :—
" Haere, haere, kauria atu te Moana-nui-a-
Kiwa, te moana i kauria e o koutou tipuna i
nga ra o mua. Haere kia pai te haere, kia
mau kia aroha ki a koutou. Haere kei runga
i a koutou te mana rangatira o to tatou iwi,
kaati kia pai te mau i taua mana; mahia nga
mahi e mohiotia ai mai koutou e era atu iwi he
tangata rangatira, ara mahia nga mahi a te ra-
ngatira. Mahia nga mahi o te pai. Kei uru
koutou ki nga huarahi tutu a te pakeha, kei
pa hoki koutou ki nga wai whakahaurangi a
te pakeha. Haere kia pai te haere, kei hoki
mai te rongo kino ki muri nei. Ko taku kupu
whakamutunga tenei, haere kia pai te haere
|
|
10 10 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
Ma te Atua koutou e maanaaki."
Ko te whakapotonga tenei o ana kupu, tera
atu te roanga. E Re ka mutu taku reta ke
te ora au, kanui te pai hei Ranana ra ano ma-
tou whiwhi moni ai. Hei kona ra i te wa ka-
inga. Heoi ano na to teina aroha,
Na HENARE.
TE OPE HOIA MAORI.
NGA INGOA KAINGA : ROA TAU-
Ngapuhi. MAHA
R. Hongi Kaikohe 23 5 11 13 2
H. Tane Waitangi 28 6 1 14 0
H. Ututaonga Hokianga 226 2 14 0
E.Wikitahi Taumarere 255 11 13 6
H. Kawiti Waiomio 3-6 0 14 5
Ngatiwhatua
O. Paora Orakei 296 0 14 4
Waikato.
K. Whatu Waikato 23 5 10 14 2
T. Tukiri Waikato 25 5 11 14 0
Ngatimaniapoto.
H. H. Wahanui Otorohanga 38 6 2 19 0
Te Arawa.
E. Hikairo Rotorua 27 6 1 14 0
A. Wiari Rotorua 28 5 10 13 2
Tuwharetoa.
T. Te. Heuheu Taupo 22511 13 0
Whanau-a-Apanui.
W. Teramea. Omaio 123511 13 0
Ngatiporou.
H. Kohere Rangitukia 23511 1310
T. Ngatai Rangitukia 216 0 13 0
Kahungunu.
T. Rongo Wairoa 24 5 0 14 3
T. Onekawa Wairoa 24 6 1 13 9
P. Hakiwai Omahu 21 6 1 13 10
Whanganui.
N. Tauri Whanganui 266 0 18 0
A. Takarangi „ 24 5 10 13 2
P. Rangi 25 6 0 12 7
Ngatiruanui.
A. Tohu Taranaki 21511 13 9
Ngatiapa.
K.Waitere Rangitikei 25 511 15 S
Ngatiraukawa.
R. Tatana Otaki 256-0 13 2
A. Anaru „ 225 11 13 0
Atiawa.
H. Paaka Motueka 216 0 14 0
Ngaitahu
R. M. Taiaroa Arahura 295 11 12 o
T. H. Parata Waikouaiti 24 6 0 12 0
R. Maihana Arahura 295 11 15 8
T. Weteri Waitaki 52 5 10 13 12
Nga rangatira.
Kapene: Taranaki Te Ua, Ngatikahungunu.
Rewheteneti: Wiremu Uru, Ngaitahu.
TE RAUKAHIKATEA.
NO waenganui o Aperira nei i uru ai te
tumuaki hou, a Rev. F. W. Chatterton
(Te Tiatetene) ki tana mahi ki te Kareti.
Kotahi tekau nga tangata kua huihui mai ki
te Kareti; tokorua nga mea tauhou.
Kua puta te whakaaro a te Tiatene kia tu
he whare karakia ki te Kareti—kia whai wahi
ai nga tangata mo te karakia o te ata o te ahi-
ahi, whe mea taumaha hoki te karakia ki te ru-
ma kura—ko tana reta tenei ki te iwi pake-
ha :—
Timata ana taku mahi ki te. Kareti Mi-
nita Maori kitea ana e ahau tetahi mea e tino
hiahiatia ana mo te Kareti ara he Whare
Karakia. Kua rite era atu whare hei noho-
anga mo nga akonga e 20 neke atu ranei.
Ko tenei anake te Kareti Minita Maori kei
Niu Tireni, a he mea nui rawa ko nga Minita
Maori ma ratou nei e whakaako to ratou iwi ki
nga tikanga o te karakia, ko ratou nei hei ara-
hi i nga whakaaro o te iwi, kia taunga ki te
hopohopo o te karakia ki te Atua. E kore te-
nei e taea te whakaako i nga tu Whare noa iho;
ko tenei tetahi wahi o to ratou whakaakoranga.
Na reira he mea nui rawa kia tapiritia he
Whare Karakia ki te Kareti.
E tautokona ana tenei whakaaro oku e nga
tangata whakahaere o te Kareti i mua atu i a
au, heoi ka whakamanawa ahau ki te aroha o
nga tangata katoa e whakaaro ana ki te Iwi
Maori hei awhina i a matou kia wawe te tutu-
ki tenei take. Ko te moni e hiahiatia ana kei
waenganui i te £200 me te £300, e £50 kua
kohia e te kai-whakaako o mua atu i a au.
Kotahi te tangata kei te ora tonu inaianei—
ko Te Wiremu, Pihopa o Waiapu—e rite
tahi ana tona tupu ake ki to te Hahi Maori, ina-
hoki i iriiritia ia me nga tamariki Maori tuatahi
ki te uru ki roto i te Hahi. Ko te timatanga o
te Kareti nei ko etahi tangata i whakaakona e ia
hei minita i te wa kahore ano kia tu he kareti; ko
ia te kai-whakaako tuatahi o te Kareti nana
tenei opeopehanga e tu nei.
E mohio ana ahau e whakaae te Hahi katoa
ki tenei whakaaro ara kia tino whakaotia te
Kareti na Te Wiremu nei i whakaara, kia ha-
nga he Whare Karakia hei whakamaharata-
nga ki a ia—ara ki te maha ona tau i whaka-
pau nei i tona kaha mo te painga o te Hahi
Maori.
Ko taku tino tono ki nga minita kia whaka-
aro mai ki tenei take, no te mea he atahua ra-
wa to ratou awhina penei i o ratou teina e wha-
kaakona nei mo te Hahi Maori.
Heoi ano
Na F. W. CHATTERTON.
(Te Tiatetene.)
Ehara ia tenei i te mea mo te iwi pakeha
anake—kei te aroha hoki te iwi Maori ki te
|
|
11 11 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
Te Raukahikatea, ki a Te Wiremu hoki. Heoi
ki te pai tetahi, ahakoa minita ahakoa tangata
noa kia uru ki tenei mahi me tuku ana hereni
kia REV. F. W. CHATTERTON, College House
Gisborne ; ki a TE WIREMU, HAPATA ranei.
* *
PITOPITO KORERO.
ITE hokonga i tetahi tekiona i te taone o
Poneke e £200 te utu mo te putu kotahi.
Te utu o nga waea katoa o te ao i whakata-
kotoria ki te moana £50,000,000. O tenei
moni e £32,000,000 na te Ingarihi. E 65,
000 maero te roa o nga waea kei te moana.
Kaore pea te nuinga o te tangata i te mohio
he toto Hurai kei roto i te Whare Kingi o I-
ngarangi. Ko Kuini Wikitoria he koata Hu-
rai, ko tana whaea he awhekaihe Hurai, he
Hurai tetahi o ona tupuna a Saalfeld, i noho
ki Tiamani.
I tae mai tetahi tima nui whakaharahara ki
Turanga nei, te tima nui atu kua tae mai ki
Niu Tireni nei, ko te Athenic te ingoa, 12,800
tana te nui. Te nui o te Moana, te tima nui
atu o te Uniana Kamupene, e 3915 tana. Kia
31/2 Moana kia 211/2 nga Omapere, ka rite ki te
Athenic te nui. E 19,000 hipi huka o konei i
haria e ia, haunga nga kau me nga wuuru me
era atu kai.
Kotahi tekau nga ope hoia a Niu Tireni i
tuku ai ki te whawhai i Awherika, hui katoa
nga tangata 6343 ; ko nga hoiho 6491.
I te tunga o te Hupirimi Kooti ki konei mau
ana tetahi Maori ki te whare-herehere mo
tau kotahi, tona hara i mau ai he korero teka i
i roto i te whare whakawa. Kia tupato e kou-
tou e whakaki nei i te whare kooti ki te kore-
ro parau.
Ko nga wahine i kawhakina nei e nga kai-
pahua (Tirohia Nama 45) no Pepuere nei ka
puta ki Teharonika me ta raua tamaiti. I
. whakaputaina ai e nga kai-pahua na te utunga
i te moni nui. Ki ta raua ki i te tuatahi i ki-
no o raua rangatira no muri mai ka pai. I
hunaia raua ki roto i tetahi whare pakaru,
engari kaore raua e waihotia ana i te wahi ko-
tahi ; ka piki i runga maunga ko tetahi o nga
kai-pahua ki te whakawaha i ta raua tamaiti.
Tokorua nga apiha o te Ingarihi i Awhe-
rika i puhia i runga i te whakahau a Rore Ki-
tini, mo ta raua whakamatenga i etahi Poa i
mau herehere.
I te purei whutupaoro i tu ki Karahikau e
70,000 nga tangata i tae ki te matakitaki. I
raruraru te purei i te nui o te tangata, i horo
te whare matakitaki, he tokomaha i mate ra-
wa, ko etahi kaore i tino mate rawa.
Nui atu te manaakitanga a Ahitereiria i to
tatou Pirimia i tona taenga ki Poihakena. I
te tunga o Te Hetana ki runga ka karanga te
tangata, " Kapai te kingi"! ara te kingi o Niu
Tireni.
I whakakotahi etahi kamupene tima i Inga-
rangi ; kihai i roa i muri mai ka whakakotahi-
tia hoki e Piapono Mokena nga kamupene ti-
ma o Amerika hui atu hoki ki etahi o Uropi,
he kotahitanga nui ke atu. Kei te wehi a I-
ngarangi i nga tikanga kaita a tenei tangata
mana moni.
No te 25 o Aperira ka mate a Rawinia, ku-
ini o Tonga, wahine a Kingi Hori Tupou.
Ka 23 ano ona tau ka mate nei. Kei te Na-
ma 19 o te tau 1899 nga korero o to raua ma-
renatanga.
Kua riihitia e tetahi piriniha o Inia a te O-
rimipia, he tima atahua e 5000 tana, hei mau
i a ia me ona hoa me ana pononga, hui katoa
120, kia kite i te whakawahinga o Kingi Eru-
era.
I tino whakamihia nga Maori o te ope hoia
kua riro nei ki Ingarangi, mo te nunui mo te
atahua o te tangata. Tokowaru o taua hunga
he tamariki no Te Aute. E, e au i poto, pe-
nei kei kona tahi pea e whakatitahataha ana—
pea!
HE PAREKURA NUI
WHAKAHARAHARA.
NO te 10 o nga ra o tenei marama ka
tae mai nga waea whakaatu mai o Niu
Ioka, Amerika, i te pakarutanga o tetahi motu
i te puia o te Wiwi i nga moutere o Weehi
Inia. Kei runga atu i te 36,000 nga tangata i
mate, e 8 nga kaipuke i tanumia.
TE HAHI MOMONA.
Ki te ki a nga minita Momona e 4457 nga
tangata o Niu Tireni nei kei roto i to ratou
hahi, 319 he pakeha; 1287 he tamariki; e 49
he minita pakeha ; tokotoru nga " kaumatua "
Maori, taihoa ra pea ka nuku ake. Ki ta te
Momona ki kei te piki to ratou hahi i Niu Ti-
reni. No hea anake ra nga Maori e whaka-
momona nei i te hahi Momona, inahoki ra ko
etahi iwi kua tino hoha rawa atu ki tenei ka-
rakia. I te taenga tuatahi mai o te Momona
i te wa e tauhou ana, nui atu o Ngatiporou i
tahuri ki te Momona, otira inaianei kua tata te
kore rawa tetahi mea kotahi.
|
|
12 12 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA.
HE TURE TUTURU.
1. Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA te marama.
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutapeta me pane ranei.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka takaia tana Pepa ki te awhi whero; e rua
nga putanga pena ka whakamutua te rere atu a te
Pepa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi
ia wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga me
ta i aua korero ; kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa:—
Ki TE PIPIWHARAUROA,
Te Rau, Gisborne.
HE PANUI
Ki te tangata e hiahia ana ki te Rawiri,
ki te Himene: he nui noa atu nga pukapuka
kei a au inaianei: ko te utu :—
He mea nui, kiri noa .... 2/6
He mea nui, kiri whero ... 3/-
He mea nui, kiri pai ... 4/-
He mea nui kiri pai rawa ... 5/6
He mea paku, kiri whero ... 1/6
He mea paku, kiri pai ... 2/6
He mea paku, kiri noa .... 1/-
He mea paku, kiri pai rawa 3/6
He Himene ... ... -/6
Ki te tono Himene nga Minita ki a
J. Upton, Akarana, ka iti iho te utu..
Maku e utu te Pane Kuini hei tuku atu i
nga pukapuka ki a koe.
Na H. W. WILLIAMS,
TE RAU, GISBORNE.
Ki te hiahia te tangata ki te Paipera, ki te
Kawenata, me tono ki te BIBLE DEPOSITORY
SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.
Paipera, 2/6, 3/6, 4{6, me te pane kingi 1/-
Kawenata me nga upoko whakamarama 2/6 3/-
4/6, me te pane kingi 3d.
Kawenata paku, me nga waiata 2/'-, 2/6, 3/-, 3/6,
4/-, me te pane kingi 3d.
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
10/- Paora Tiunga 5/- Piringi Uruamo, H. Tipaata, Rev. Rangi,
H. Haora, Mekameka, Miss Kelly, Hapi Haerewa, Taiwera Ra-
wiri, Kurumoa, Peta Pokai. 2/6 Tuhaka Haratiera, Rev. Nikora
Tautau, Waru Hori. 2/- Reweti Kerehoma.