|
loading...|
|
He Kupu Whakamarama 1898: Number 54. 01 August 1902 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
Te Pipiwharauroa,
he Kupu Whakamarama.
NAMA .54. GISBORNE. AKUHATA 1902.
ME PEHEA TE MONI?
KO te tino whakaaro o te nuinga o nga ta-
ngata o te ao nei ko te rapu tikanga e
\_\_\_te puta mai o te moni ki a ratoa, e kore
e whakaarotia te matenga o etahi i te mea e
whiwhi ana ia ki te moni. Ka riro mai nga
moni a etahi atu tangata ka rekareka te tanga-
ta, hei aha mana te pouri o te ngakau o te mea
kua pau nga moni. He penei te ngakau o te
tangata e purei moni ana e hokohoko waipiro
ana ranei. Ka maro te ngakau. E ngaua
ana a te Karaiti e te mamae, e tangi ana tona
whaea i te take o te ripeka e pureitia ana ia
ona kakahu e nga hoia, he penei ano te nga-
kau o te tangata e purei moni ana.
Otira tera ano etahi tangata kei te ao nei ko
ai ta ratou e rapu ehara i te mea kia whiwhi ra-
tou ki te moni engari me pehea a ratou moni
kua puranga nei. Kua panuitia e TE PIPI-
WHARAUROA nga korero mo Anaru Kaneki, mo
Piapono Mokena mo Hehiri Rooti. E Ł40,
000,000 te moni a Anaru Kaneki hei tuwha-
nga mana ki te ao, a kei te tuwha tonu ia.
Tenei ano etahi mo te tuwhanga a nga tanga-
ta rangatira i a ratou moni.
I te tau 1901 neke atu i te Ł52,000,000 nga
moni i tuwhaina e nga tangata whai-moni o te
Unaititi Teiti o Amerika. Kaore i tauia nga
moni i heke iho i te Ł1000 te hoatutanga mo
tetahi tikanga. Ko te nuinga o tenei mom i
tukua ki nga kareti. I tenei tau neke atu i te
Ł6.500,000 ta Anaru Kaneki i tuwha ai mo
nga kareti mo nga whare pukapuka. Ł 1 ,000,
000 ta Hoani Rokawhera, Ł1,000,000 tana i
te kareti o Tikako. Ł6,000,000 ta tetahi wa-
hine, ta Mihi Reirana Tanawhata i hoatu ai
hei tahua oranga mo tetahi kareti i Hana Fa-
raniko.
HE KAUMATUA TOA.
NO te 10 o nga ra o Hurae ka mate a Ta-
me Kotore ki Te Raukahikatea, i tiki-
na e te mokopuna i Kaiapoi, ka tata tonu nei
te tae ki te kainga ki Waipiro ka rokahanga
e te aitua ki konei, engari ko tona tinana i tae
ki te kainga. Ka tika mona tenei ingoa a
te " Hoki-mate ". I pau i a ia te motu nei te
haere, hoki rawa ake ki te kainga ko te tinana
anake.
Ko te tino ingoa o Tame Kotore e mohiotia
ana e te tangata ko te " Kewene," i huaina ai
tenei ingoa ki a ia no te matenga o tetahi o
ona kanohi. No te whawhaitanga ki Te Ra-
nga ka tu te kanohi o Te Kewene, no tana ki-
tenga e taewaewa ana ka kumea e ia, ka ha-
painga e ia tana pu, ka puhia e ia tangata na-
na ra tana kanohi i pupuhi. He maha nga
whawhai i uru ai a Te Kewene, i uru ia ki te
whawhai ki Taranaki. I uru ano ia ki nga
whawhai ki Waiapu, ko ia tetahi o nga kai
hapai o te taha "kingi" i roto i a Ngatiporou.
He tangata tino toa, he maia, he maaka, he
wahanui. I tae ia ki Ngapuhi, moe atu i te-
tahi wahine o reira, na te moenga i te wahine
o Ngaitahu ka mauria ki Kaiapoi. I hipa ake
nga tau o Te Kewene i te 100, i tino koroheke,
e mau ana te mokopuna kia mate atu ki te ka-
inga ka pangia nei e te mate ki konei. I a ia
e takoto ana i konei i te ahiahi ahakoa e nui
ana tona mate, ka timata tana waiata :—
Whakarongo e nga mokopuna, tenei tipuna o te mate
ka piri ki ahau.
I a te Kewene e oke ana i te nui o tona mate,
o te kaumatua hoki, ka titiro iho ka puta te
whakaaro ki te wa i tamatane ai ia, ki iho ho-
ki, " E, e te Kewene, i ona ra; ka tau tenei
nga hanga kei raro !"
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
NIU TIRENI KI INGARANGI.
ARAPANI KI TAPANE.
KI A TE REWETI.
ARA ki a koutou katoa o te kainga tenei
reta aku, mau e tuku atu ki a ratou.
E hika, kanui te aroha atu ki a koutou, i a au
e tuhi atu nei i tenei reta. Tena koutou ka-
toa e noho mai na i kona; kei te ora au kaore
ano kia pangia e te mate. Kati ake taku mi-
hi atu ki a koutou.
Tenei kei te awangawanga tonu atu ki to
koutou na ahua, ki te kore kaore e rongo atu
kei te pehea ra i roto i enei ra. Heoi ano te
mea nui he whakaatu ki a koutou, kei te ora
au. E Re. ana pea taku reta kua tae atu ki a
koe, taku reta i tuhia atu e au i mua o to ma-
tou taenga ki Arapani. E rua rawa nga ra i
muri iho o taku tuhinga atu i tena o aku reta
katahi ano matou ka tae ki Arapani. I te
Mane te 5 o Mei, ka puta tetahi tupuhi, kino
whakaharahara te moana, keri te hau me te
ua; rere ana te ngaru ki runga i te tima. Ko
maua anake ko Terei nga mea ora, katahi ma-
ua ka piki ki te tunga o te kapene. Tetahi
ngahau atu, ka heke ana te tima ngaro katoa
atu te ihu ki roto i te wai, nui atu to maua re-
kareka. Ka hoki atu nga korero ki te kainga
na. Auina ake i tetahi rangi katahi ano ka
tae ki Arapani; tetahi taone pai atu, i pena
tonu i Nepia na te ahua, he iti iho i Nepia.
Kaore matou i whakaaetia kia haere ki uta ko
o matou apiha anake i haere ki uta. I reira
ka panaia tetahi o nga tangata o te Waipou-
namu o te Ope Ngahuru ki uta. He tahae
aporo te hara. Kaore i hoatu he moni, otira
kaore tena katuarehe i aro ake. I reira ano
ka whakahokia atu tetahi o nga hoia pakeha
mo te haere ki Ingarangi. He tangata i tao-
tu i te whawhai, i tu ki raro iho o te taringa te
mata puta atu i te kopako, kore rawa i mate.
- Kua pai rawa. I hoatu he penihana mona e
te kawanatanga, kaati waiho ana e Te Heta-
na he reta i Arapani ki te tae ia ki Ranana ka
whakakorengia te penihana. Kotahi ano te
ra ki Arapani.
I te ata o te Wenerei 7, ka rere mai matou.
I te po ka tu he waiata na te kaipuke katoa,
pai atu. I tetahi rangi ka ngaro te whenua.
ara ka mahue atu a Ahitereiria, ka uru ki te
Indian Ocean, aroaroa ana. Ka korerotia mai
e nga mea mohio kaore e kite i te mata o te
whenua mo nga ra e rua tekau. Turi ana ta-
ringa. Te rere a to matou tima i tika ki Ta-
pane (Durban) engari ka ahua whakapiki. I
te Hatarei ka tu ta matou po waiata, ta nga
Maori, i te 10 o nga ra, ka kino te haere a te
Maori, he waiata pakeha, he waiata maori. I
korerotia e Terei te haka pakeha a Apirana,
ara "A Scene from the Past." Ka kino te
haere a Ngatiporou; ko maua ki te waiata, ki
te haka hoki i nga waiata, i nga haka e wha-
kaururu ana ki roto i taua mea. Ka mutu ka tu
taku matua haka. Ko ta matou haka tenei i
mahi ai:— " I te ngaro i te ngaro te kingi!
Ka kitea, ka kitea, a hei! A, ha ha, ka tu te
ihiihi, ka tu te wanawana &c. E . . ringa pa-
kia karawhiua, i aue! Whakarongo mai nga
iwi whakarongo mai te motu nei, ahakoa te
iti o te Maori e tau nei, a ha! ha! E kore te
whakama e piri ki ahau, e kore te whakama e
piri ki ahau, he maire tu au, ka pukengatia,
karawhiua i au e!" Na te mea o Te Arawa te
haka nei, kaati i hoatu e au a " Kokomako'
hei whakamutunga, ahakoa na raua te haka i
riro naku i tataki. Tetahi o a matou haka ko
" Ka mate, ka mate " ara ko " Te tangata pu-
huruhuru." E, hoki atu ana nga mahara ki
te iwi o tana mahi. Akiri katoa o matou ka-
kahu, he piupiu te paki, engari he ruarua no o
matou piupiu te he. I muri iho ka haka mau
rakau, ara he riri taiaha. No Ngatimaniapo-
to ko Wahanui te ingoa, no Te Arawa ko Wi-
ari tetahi, e ka rawe te mahi a aua maia, akiri
tetahi me tetahi, he piupiu te paki. Wehi ana
i tino mataku etahi o nga pakeha, pau ana te
arero ki waho, te mutunga ka whakahemo te-
tahi o raua i a ia, ko te mutunga hoki. E te-
tahi rawe atu tae mai ana ki au te wehinga i
te haere a te rakau, he taiaha ta tetahi, he
mere paraoa ta tetahi; Tetahi po ngahau atu
tino whakamihia e nga apiha o te Tekau tae
atu ki nga rangatira o te tima. I muri mai ka
whakatungia ko maua ko Aperahama Wiari
o Rotorua hei whakahaere haka. Timata to-
nu atu taku rapu haka maku. I tetahi ra ka
pangia tetahi o matou e te mate ko Rawiri Ta-
tana no Otaki, otira he ruarua nei nga ra e ta-
koto ana ka pai ake.
E hika ma, he moana anake te kai a nga
whatu, oho ake i tena ra he moana i tena ra
he meana, a ka mau te wehi. I etahi ra he
pai te rangi tae atu ki te moana te painga;
engari te nuinga he kino. I mea te kapene o
taua tima katahi ano tona tima ka tutaki ki te
kino o te moana. I te Turei 13 ka meatia e
o matou apiha he haka tetahi mahi ma matou
e toru po e haka ai i te wiki ara ka meatia hei
ture tuturu. He waiata tonu ta matou mahi,
i te po o nga Wenerei, i nga po o nga Raho-
roi hoki; ma te kino rawa o te moana ka ko-
re. Kati kaore ta matou po waiata i hinga tae
noa matou ki Awherika. Hei te Mane matou
ka u ki Tapane.
|
|
3 3 |
▲back to top |
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
e haere ana ki te whawhai, i hoki mai etahi i
reira. E kore e taea e te waha te korero nga
mea i kitea e te kanohi. Tetahi tikanga o te-
nei taone, kaore te iwi mangumangu nei e tu-
kua ana kia haere i runga i nga huarahi ta-
ngata. Tetahi mea i kitea e au i konei ko nga
mahi i runga tima, i roto o nga toa, he Huuru
katoa nga kai-mahi. Ka po tena ra ka hoki
ki to matou tima ki te moe. I tetahi ra ka
haere ano ki te haereere i te taone. Ko maua
ko Takarangi i haere ki te pa o taua iwi ma-
ngumangu nei. Ka kitea i reira tetahi iwi nui
atu, e haere kore kahu tonu ana etahi, kino ke
atu to ratou ahua, ara te ahua o ratou na ka-
inga i o tatou nei. Kaore kau he mahi o tena
ra, peke tonu he haere, he matakitaki haere.
Ka po ka hoki ano ki te tima moe ai. I teta-
hi ra ka eke matou ki runga i te tima meera
mo Keepataone ko " Kinfauns Castle" te ingoa.
Ko tenei tonu tetahi o nga tima whakapaipai
o te Union Castle Line. Tetahi tima nui atu.
E rua nga tumera, e wha nga reeke, e toru
nga nohoanga. Kei te tuatoru matou, e rite
ana te pai ki te tuatahi o to matou tima tua-
tahi. Tetahi tima whakapaipai ata. E taea
ana e ia te 18 maero i te haora, ki te whawhai
ka taea te 21 maero i te haora. Ko tenei te
tima whakamutunga mo te haere ki Ingarangi
i mua atu o te whakawahinga i te Kingi.
I te ahiahi o te Taite ka rere mai matou i te
ata ka tae ki East London. Kaore matau i
whakaaetia kia u ki uta, heoi noho tonu i te
kaipuke. He taone rahi ano tenei ki te titiro
atu, inahoki ra kitea atu ana ano he taramu-
we e rere haere ana. Kaore noa iho he tino
ngahau peke tonu ko te whatu anake i mahi i
tana mahi. Po iho tena rangi ki kona. I te
po ka rere ano, a i te ata nei ka tae mai ki
konei ki Port Elizabeth. Kaore ano matou i
whakaaetia kia u ki uta. He taone rahi ake
tenei i te mea i mahue atu ra. Tau tonu atu
ai te tima i waho, he paati ki te tikitiki mai i
nga taonga o te tima, ki te hari mai hoki i o
uta. Tena hanga a te kaipuke hari miiti ki
konei nui atu. He tuhituhi taku mahi i tenei
reta i tenei ra, he kaha no te aroha atu ki te
kainga na.
No te ata nei ka tu matou ki konei ki Mos-
sel Bay, no tera ahiahi ka rere mai matou i
Port Elizabeth. I tupono matou ki te hau,
otira kaore e hoki mai te autaia tima nei, he
whakamaro tonu he tapahi tonu i te wai, ka-
ore e hurori, he piki tonu he whakaheke tonu,
kaore he haunga o runga i tenei tima. He
taone iti noa tenei, ko te taone tenei i tango-
hianga hoiho o nga tangata e te Poa, i muri tata
mai o te timatanga o te whawhai. Kua ahiahi
inaianei, kua huti te haika mo te rere ki Keepa-
taone. He whakaeke tonu te mahi a te pake-
ha ki to matou tima mo te haere ki Ingara-
rangi. Kei te makariri kei te ua kei te kino
noa iho pea a kona, kei konei, nui atu te we-
ra, hiahia ana ki te unu i nga kahu. Kaore
ano kia ua i to matou taenga mai ki Awheri-
ka nei a tae noa mai ki tenei takiwa. Kia tae
ra ki Keepataone ka whakaoti ai i te reta nei.
No te ata nei matou i tae mai ai ki Keepa-
taone nei. Nui atu te kino o te moana i to
matou rerenga mai i Mossel Bay, ahakoa te
nui o te kino, pai atu to matou tima. He La-
one atahua a Keepataone, engari he nui ake
pea a Poneke,, he nui ano ia te kaipuke me te
tima ki te wahapu, ki te waapu. Kanui te
ngahau i te taone. I kite au i nga herehere o
te Poa. I rongo matou i konei kua ahua mu-
tu te whawhai. Tae rawa mai matou ki ko-
nei kua riro ke to matou koroua a Te Hetana.
Ki te tu te tima ki Madeira ka tuhituhi mai ano
au i reira.
Ko taku haka tenei i mahi ai ma matou.
I te ngaro i te ngaro te Kingi,
Ka kitea ka kitea hei
I te ngaro i te tikaro te Kuini,
Ka kitea ka kitea a hei!
Ka tu te ihihi ka tu te wanawana ki runga ki te
rangi e tu iho nei i aue !
I ringa i torona titaha.
Tenei tenei o rongo te Kingi tukituki ana i te Ra-
whiti,
A ha, ha! Takahia rawatia te moana a Kupe e
takoto nei,
Whakaheke tonu taku haere ki Ranana,
Tena i huakina, Huakina!
Tena i wherahia, Wherahia !
A, ha, ha! Ko Hune te marama i haere ai ma-
mama tonu nei te taea te ueue, i aue!
tou e ha!
E tata te kawenga atu ki te waha o nga iwi e ha-
Kokomako, Kokomako, e ko te hautapu &c.
Tino pai atu nga ringa o taku haka ara ko ona
ringa tawhito tonu. I hihiko katoa matou ki
te ako i tenei haka.
Kaati noa aku korero. He tino pai atu a
Maunga Teepu ki te matakitaki atu, he kohu
kei runga e iri ana ano he kakahu uhi. Kiki
tonu a Keepataone i te hoia. Kati noa aku
korero. Mau e tango nga mea e rite ana mo
TE PIPI. I penei ai taku tuhi mo te PIPI kia
pau katoa atu ai aku korero, ara nga korero o
to matou haerenga mai. Mau e tuku atu ki
te kainga ina mutu to tango mai i au e hiahia
ana mo TE PIPI. Hei kona ra, kia ora tonu
koe i tau mahi. Hei kona ra e nga tangata o
te kainga, kei te ora au. Hoatu taku aroha
ki nga tangata o Mokonui, o Horoera. Ma
te Atua katoa tatou e tiaki e manaaki.
Na to taina aroha,
HENARE M. KOHERE.
|
|
5 5 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
MAUNGA-A-RONGO.
I WHAKAKOTAHITIA ki roto ki te 9
o nga ra o Akuhata nei te hari mo te kara-
unatanga o te Kingi me te houhanga hoki i te
rongo o te whawhai ki Awherika—e rua nga
take, he take nunui anake." Kua kotahi nga
iwi e rua i whawhai" nei ki a raua: i huihui
nga iwi katoa b te ao i raro i te maru o Kingi
Eruera ki Ranana ki te ra i "whakawahia ai to
ratou Kingi, kotahi ano te reo ki te karanga,
"E te Atua tohungia te Kingi."
E te iwi, tera ano tetahi houhanga a rongo
hei haringa ma tatou, hei haringa tino nui
whakaharahara no te mea he houhanga a ro-
ngo ki a tatou ara na tatou ki te Kingi i wha-
katu pakanga ai tatou. E korerotia ana e Pa-
ora te Apotoro tetahi houhanga a rongo i te
rua o ngo upoko o Piripai 14 ki te 18 o nga
rarangi. 'Whakakahoretia ana hoki e ia ki
tona kikokiko te mauahara .... kia hanga ai
i roto i a ia te tokorua hei kotahi, hei tangata
hou, a mau ake te rongo i a ia." Ko te mau-
ahara nei ko te mauahara o te Hurai me te
Tauiwi. I mea te Hurai kei waho te tauiwi i
te rangatiratanga o te Atua, i whakahawea te
Hurai ki te Tauiwi kokoti-kore, i mea ia he
rite te tauiwi ki te kuri, otira no te matenga o
te Karaiti ka whakahoroa te patu i waenganui
whakakahoretia ana te mauahara te puhaehae
- meinga ana te Hurai me te Tauiwi kia kotahi
i roto i a ia. I whai te mana kaha o Roma ki
te whakakotahi i te Hurai me te Tauiwi otira
kore rawa i taea, nei nga toto o te Tama a te
Atua ka taea; ara na tona aroha i paihere nga
ngakau. E mohio ana tatou i te panga o te
matekai ki te hunga tapu i Hiruharama i tu-
ku ohaohatanga nga Tauiwi Karaitiana. Wai-
hoki heoi ano te mea hei whakakahore i te
mauahara o te Piritani me te Poa, ko te Ro-
ngo Pai anake o te Karaiti, heoi ano te mea
hei rona i nga iwi katoa ki te torona o Ingara-
ngi ko te Rongo Pai anake, ko tenei ano te
mea nui hei whakakotahi ia taua i te iwi Ma-
ori. E wehewehe nei taua na nga karakia hu-
hua, waiho atu ma nga iwi nunui te wehewehe.
Na te Rongo Pai o te Karaiti i whakamutu te
mauahara o te Maori tetahi hapu ki tetahi ha-
pu. E tupu ai taua hei iwi kaha, hei iwi nui,
ma te Rongo Pai anake, i kiia nei e Kuini
Wikitoria "ko te nui o Ingarangi.
"Ko ia hoki to tatou maunga-a-rongo" (ra.
14) Na te Karaiti i hohou ta tatou rongo ki
te Atua i tona matenga ki runga i te ripeka
ko ia te whakahere me o tatou hara. I runga
fa tatou mahi, he hoa riri tatou no te Atua, a
ko wai te tangata kaore ano kia mohio ki te
hara ? Te tangata e aroha ana ki te ao he hoa ri -
ri no te Atua. (Hem. 4. 17). He hoa riri ki te
ngakau maori e kore rawa hoki e ngawari ki
te Atua (Rom. 8. 7). He hoa riri no te Atua
te tangata e kore ana e mahi tahi me ia (Mat.
12. 30). I te whanautanga o te tangata ko
tona tuara ki te Atua. E hoa, kua houhia ra-
nei to rongo ki te Atua ? Kua whakaae ranei
koe, kua pupuri ki ta te Atua whakahere mo
te hara, ara ki tana Tama Kotahi i whakama-
tea nei mo te hara? "Ko ia ano te whaka-
marietanga mo o tatou hara" (1 Hoa. 2. 2).
" I te mea hoki he hoa whawhai tatou, ka hou-
hia ta tatou rongo ki te Atua, i runga i te ma-
tenga o tana Tama." (Rom. 5. 10). E te ta-
ngata, kati te whakapakeke ki te Atua, "He
mea mataku te taka ki roto i nga ringaringa o
te Atua ora" (Hip. 10. 31). " Rapua a Iho-
wa i tona kitenga ai; karangatia atu kei tata
ana ia." (ina. .55. ,6.)
TANUMIA TE POURI.
(RANGI: Go bury thy sorrow-.)
1 Tanumia te pouri
Ki tou urupa
Tanumia kia ngaro
Kei kite te ao.
Kaati hei a Ihu
Hei titiro mai
Whakina ki a ia
E aroha ia.
2 Tanumia te pouri
Ka ihi te ra
Ka mahea nga kapua
Pehi kino nei.
Kowae ko te ata
E hari ai koe
Tau te rangimarie
Whiwhi hari nui.
3 Kei hua kei a koe
'Nake te mamae
Tena kei te ao nei
Ngau kino ana
Haere ki te peehi
Kia marie ai
Tanumia tou pouri
Waiho i t' Atua.
4 Waiho hei a Ihu
Nga tini mamae
Te kai whakamarie
O te ao katoa
Tama ngakau marie
Tama a t,Atua
Tanumia nga pouri
Ki tou urupa.
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
KINGI ERUERA VII.
(Na POIHIPI KOHERE.)
KO te Kingi te tama matamua a" Kuini
Wikitoria no Noema te 9, 1841 ia i
whanau ai. Kotahi marama i muri iho o tana
whanautanaa ka huaina ia ko te Piriniha o
Weiri. He maha nga kura nunui o Ingara-
ngi i tae ia. No te tau 1859 ka uru ia ki te
ope hoia. I te tau 1861 ka meinga ia hei
Whiira Mahira. I a ia ano e tai-tama ana ka
hiahia ona matua kia haerengia e ia te ao, kia
kite ai ia i te Emepaea o te Piritihi i tawahi o
nga moana. No te tau 1860 ka tae ia ki Ka-
nata he whenua kei te tonga o Amerika no te
Ingarihi. I tino whakanuia ia, i tino mana-
kitia i tona taenga ki reira. E rua tau i mu-
ri mai katahi ka whakamamaongia e ia tana
haere. Tona hoa haere ko Tini Tanare. I
tae ia ki Tiamani, ki Itari, ka ahu ki Ihipa, ki
Hiria ka tae ki Hiruharama, a haerengia ana
e ia a Parihitini. I muri tata mai o tona tae-
nga ki Ingarangi kua rangona kua kitea e ia
tana i aroha ai hei hoa mona, ko Arehanara
tamahine a te Kingi o Tenemaaka. No Ma-
ehe 10, 1863 ka marenatia raua. I te haringa
mai o Arehanara ki Ingarangi ki tana tahu,
he nui te whakanuinga i a ia. I te marenata-
nga o enei tamariki a te Kuini haere rua ana
te pouri me te hari i roto i tona ngakau. E. .
mau tonu ana ia i ona kahu taua, kaore ano
hoki i roa te nehunga atu i tona hoa. I muri.
iho i te marena ka haere te Piriniha ki Tene-
maaka, ki Huhana, ki Ruhia. I te tau 1869
ka haere ano ia ki Ihipa, ka tae ki Koonotati-
nopori, ki Atene. I a ia i Hanatirihama ka
pangia ia e te "taipo" piwa. Waimarie ana
ia ki te ora ake. I te tau 1875 ka haere ia ki
Inia. He maha nga marama i haere ai ia ki
nga taone o te Emepaea o Inia. No Akuha-
ta 9 ka karaunatia ia hei Kingi mo Ingarangi
me ona wahi katoa.
I te tau 1837 i tu ai a Kuini Wikitoria hei
kuini mo Ingarangi, nga tangata i raro i tona
mana 130 miriona. Inaianei nga tangata i ra-
ro i te maru o Kingi Eruera VII, nuku atu i
te 400 miriona. Ka toru rau tau ka pahure
ake nei te whenua o te Ingarihi i waho atu o
Ingarangi he. taone iti nei kei te tonga o Pa-
rani ko Karei. Inaianei mehemea ka wehe-
wehea kia ono nga wahi o te ao nei, kotahi
wahi no te Ingarihi.
E te Atua tohungia te Kingi!
KUINI AREHANARA.
KO Kuini Arehanara te tamahine tuatahi
a Karaitiana IX, kingi o Tenemaaka.
No Tihema 1, 1844 ia i whanau ai. No toua
itinga ano tona atahua a pakeke noa nei. E
kiia ana koia tetahi o nga wahine atahua kei
te ao nei. He wahine matau, he wahine aro-
ha. No te tau 1863 ka marenatia raua ko te
Kingi, i te mea ka 19 ona tau. He wahine ia
e arohatia ana e Ingarangi i runga i ana mahi
aroha awhina i te hunga rawakore. He ma-
ha ona haerenga raua ko tana tahu ki nga wa-
hi o Ingarangi me Aerani, whakawhiti ki Uro-
pi. I tae ano ia ki Ruhia. Toko-ono a raua
tamariki, tokorua kua mate. I te tau 1898 ka
haere raua ko tana tama ki tona kainga tipu.
Na te aitua i tiki mai i te matenga o tona
whaea aroha, o te kuini o Tenemaaka.
Kia ora roa te Kuini!
TE MATAURANGA O TE PAKEHA.
KI TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
EHOA tena koe, te papa o te karere e
paku haere nei nga rongo i roto o te
•motu nei.
E hoa ahakoa kua whainga nui te haerenga
. o aku korero mo tenei putake kotahi ka hiahia
tonu ahau kia puta ano he whai korero maku.
He nui toku whakamiharo i toku taenga mai
ki Akarana nei i toku kitenga he nui nga ta-
mariki e whakaako ana ki nga mahi a te pa-
keha. E te iwi ko te pai ra tenei o te mahi
nei o te kura. Heoi ano to tatou ora inaianei
ma te mohio ki nga tikanga a te pakeha. He
mea pai rawa atu kia kaha te tuku i a tatou
tamariki ki te kura, kia whakaakongia ki nga
tikanga pakeha hoki.
Ko nga tamariki kua kite ahau kei Akara-
na nei e mahi ana tokorima, kotahi no Mango-
nui, ko etahi no Whakatane, Ko te mea ra
tenei e kiia nei ko te rapu i te matauranga o te
pakeha.
Ko nga tamariki me tuku ki nga kura taki-
wa kainga, ka paahi ki te wha me tuku ki Te
Aute ki Tipene ranei, a ka mutu atu i enei
kura me rapu he mahi kaua e tukua kia hoki
ki te kainga noho ai kaore he mahi. A he
mea pai ano mehemea ka hoki atu ki te kainga
me tahuri me mahi i nga whenua. Kei te nui
|
|
7 7 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA.
rawa atu te awhina a te pakeke nei a te
pakeha i a tatou. Mehemea he whakaaro, he
kaha to tetahi tangata ki te tuku i tana tama-
iti ki te kura a ka pahi ki te ono me tuku ki te
karaihe e kiia nei ko te Civil Service, ara ko
te karaihe a te Kawanatanga. Ki te paahi ki
taua karaihe ka whiwhi ki te mahi Kawanata-
nga. Heoi ano ka mutu ake nga korero i ko-
nei.
Na to koutou hoa,
P. Pou.
Akarana.
HE HAERE-AHI.
KEI nga tangata anake o Whiti me nga
moutere e tata ana tenei mea whaka-
miharo te haere i runga o te ahi. I te taenga
o etahi o nga tangata o Niu Tireni nei ki reira
i kite ai ratou. I keria tetahi hangi i tata ki
te 20 putu te whanui, whakapapangia ai ki te
wahie, ka utaina iho ai nga kohatu ki runga.
He pohatu nunui. Kihai i rikarika te kaha o
te kaanga, na te mea ano ka ratata nga po-
hatu. Katahi ka tangohia nga wahie kaore i
pau i te ahi, ka rukea hoki nga kohatu ki
nga wahi katoa o te hangi. I te mea kua rite
ka haere nga tangata i runga i nga kohatu kei
tetahi taha, kei tetahi taha, katahi ka huri
haere te haere. Me te mea nei e haere ana i
runga kohatu matao. Ko te hana o te ahi
tae atu ana ki nga mea i tawhiti e tu mai ana.
I muri iho i tenei ka utaina he manga rakau
kokonati ki runga o te hangi, ka ngaro katoa
hoki te hangi i te paoa, ka haere atu nga
tangata ki waenganui, ka taipuatia ano he rau-
rakau ki o ratou taha. Mau ana mai te wehi.
I te mutunga iho ka taona he kai ki roto i te
hangi.
He maha nga tangata matau i kite i rapu i
te mea i kore ai o ratou waewae e wera. Ko
era mea kikokiko i wera, ko o ratou waewae
kihai i ahatia. I tirohia o ratou waewae i mua
i muri iho i to ratou haerenga e nga takuta.
Heoi kihai i kitea te mea nana i patu te kaha
o te ahi. I mea tetahi takuta na te matotoru
o raro o nga waewae i kore ai e wera, he pe-
nei me te waewae hoiho. Otira wera iho te
waewae hoiho i te hu, tena ko nga waewae o
Whiti kihai i kitea tetahi tohu o te ahi. He
maha nga tangata matau e ki ana he mea wha-
kamiharo tenei e kore e mohiotia te mana na-
na i whakakore to te ahi mana.
Ko nga maori ano o Rarotonga me era atu
moutere e mohio ana ki te haere i runga o te
ahi, a kua haere ano hoki te pakeha. Taihoa
ra taia ai e matou nga korero a Tiati Katene
mo tona haerenga i runga i te ahi kore rawa i
hunua, kore rawa i wera engari i mea ia i ma-
eneene ona waewae. Na te tohunga maori ia
i mea kia haere. I tangohia ona puutu, he
rahirahi nga waewae o te pakeha, otira haere
noa ana a te Katene ano kei uta. Kaore a te
Katene i mohio ki te putake i kore ai ia e we-
ra, engari i mea ia na te mana tonu pea o te
atua.
KO IHU HEI HOA.
(RANGI : What a Friend we have in Jesus.)
1 Nei ano ko Ihu hei hoa
Mau nga hara o te ao
'No te pai hei hari atu
I nga hara ki t'Atua.
Pehi kino mai he pouri
Nui te raru te mamae
Na te kore e hari atu
I nga hara ki t' Atua.
2 Tini mai nga whakawai
Whakararu a te ao
Nei te kupu o te ora
Inoi atu ki t' Atua.
Mahue kino koe i nga hoa
Hore kau he huringa
Nei a Ihu huri atu
Hoi ano te hoa pumau.
3 Te Karaiti, te Ariki
Matou arohaina mai
Mau ano e arai atu
Nga rauhanga o te ao.
Pouri kau te ngakau maori
Tangi mo nga hara nui
Nau e Ihu te karanga
Inoi atu ki t' Atua.
HE PANUI.
KEI a matou etahi Katikihama hei akoranga ma
te Tamariki me Nga Inoi mo nga Ratapu.
Ki te whakaatu mai tetahi minita i ana e hiahia ana
he tukua noatia atu.
|
|
8 8 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
HE KUPU WHAKAHAU.
ENGA hapu, e nga iwi o nga motu kua
haerengia nei e au, whakarongo.
He kupu whakahau ano tenei naku ki a ta-
tou kia kakama ki te mahi i te takiwa e whiti
ana te ra, kei rokohanga tatou e te pouri poke-
rekere ka mate.
He ra tenei kei a taua te mana—whakama-
hia. Taku mahi he whakarongo ki nga tai
pakeha e wawara nei i te motu - nei, na ko te
tangi tenei, " Kua hoatu nga whakahaere ki te
Iwi Maori, tatou ka titiro ki te k6re ia e tahu-
•ri ki te whakamahi i te taonga kua hoatu nei
me tango, a ko te mutunga tonu tena o ta ta-
tou titiro a muri atu."
E te iwi matakitaki kei peneitia tatou, ka-
tahi he pouritanga e kore ai e marama.
He mahinga nui rawa na to tatou Minita
me ona hoa i te ao i te po i riro mai ai enei
ture ki o tatou aroaro. Kei maumauria e ta-
tou enei mauiuitanga, kei waiho tatou hei ta-
unutanga ma nga iwi o te ao.
Na i au i haere nei i nga motu, ko nga kupu
nui e rongo ana aku taringa ko te 'ae' raua
ko te 'taihoa'. He kupu atahua enei engari
kei tito. He tino kupu pai te ' ae' ko te mu-
tunga mai hoki tena o ta te ngakau ko te ma-
hi i te mea o muri atu, a he kupu pai ano te
' taihoa', engari he kupu pohehe, kaore e mo-
hiotia tona mutunga mai—ko akuanei ranei
ko apopo ranei, a ko ake tonu atu ranei. Ka-
ti he iwi whakaae toku ki nga mea tika, engari
me kinaki te ' ae' ki te mahi katahi ka reka—
ma tenei katahi ka ora.
Kua tata te pau nga motu nei te haere e au
a kua hoki tuaruatia e au etahi waahi i tata ki
taku huarahi'. Na kanui te kaha o etahi ha-
pu ki te whakapai i o ratou kainga, otiia ko
etahi ko te nuinga kei a taihoa tonu e haere
ana. ' •
Kati he kupu tenei naku kia mutu atu a
' taihoa' kia waiho ma naianei e mahi; ko te ta-
ke kua tipu haere nga niho o Kiore, a kei penei
tonu ka riro ma te pakeha taua e akiaki, kata-
hi ka pai. ranei ka kino ranei ? Ka pai pea kia
mahi ai, otira ki au katahi ka kino, ka taima-
ha ka pakeke. Heoi kia kaha te mahi i te ora mo tatou.
Na ta koutou Takuta aroha,
MAUI POMARE M.D.
No te 9 o nga ra o tenei marama i whaka-
wahia ai a Kingi Eruera raua ko tana Kuini.
He ra tino nui tenei. I tae mai a Timi Kara
ki Turanga. Kei nga reta a Henare Kohere
nga tino korero mai o Ingarangi.
HUI KI MATATA.
KI TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
EHOA tena koe he kupu" ruarua nei hei
tuku atu ki nga marae 6 to tatou motu
o Aotearoa. E hoa no te 16 o Mei nei i tu ai
te hui o te Kaunihera o te rohe Waiariki o Ma-
tatua i tu ki Matata. He mea whiriwhiri nga
tangata i haere ki taua hui, a i tae ki te 100
nga tangata he whakaaro kai mate te tangata
whenua. Ko te nui o te tangata whenua e 5
nga tane, e 5 nga wahine he penihana katoa,
ko nga taitamariki tane wahine tekau pea.
He nui te whakamiharo mo to ratou kaha me
te pai o nga kai o runga i te teepu, a: a kotahi
te kai rangatira o runga i te teepu, ko te kai e
kainga atu nei i te upoko katae ki te hiku moe
ana tera nga kanohi.
Te take tuatahi i whakahaerea ko te hara o
nga wahine tokorua o Tuhoe i tarewa nei i ta ra-
ua tamaiti. ' I runga i nga patai a te Komiti ki-
tea ana kaore o. raua hara, he mea here te taura
ki te uma o te tamaiti he mea here kaki hoiho
nei ka tarewatia ki runga ki te rakau. Kota-
hi marama me te hawhe ka mate i ona mate
ano pea. E waru pea tau te pakeke o taua ta-
maiti tukua ana ma te Minita e whakatau.
Tuarua he kohi moni hei oranga mo te kau-
nihera. I timata te kohi i te 16 tau ka ahu
atu ki nga penihana e rua hereni mate tanga-
ta kotahi. Ki te whakaaro o te ngakau tera
pea e eke te moni ki te £200, hoatu hoki ka
tu ahua pipi no tawaha e aohia ake e ki te wa-
ka. E hoa ma e nga rangatira me nga tanga-
ta matau kia kaha te hapai i to tatou kaunihe-
ra me te tuku hoki i nga tamariki ki te kura.
Taku whakaaro e kore e roa ka tu he Maori
hei pirimia inahoki ka tu he Maori-hei Mini-
ta. Tuarua i mua ko te ringaringa pakeha
anake hei whawha i te upoko o tenei mea o te
hara kohuru, inaianei kua eke hoki te ringari-
nga Maori ki runga kua korerotia ake i runga
nei. Ehara noa pea he rekareka na te poai
nei na Timi Kara. He wa pea tona e whete
mai ai nga kanohi o katuarehe nga uri hoki o
Tamatearehe, kai runga te korero kai raro te
rahurahu. " Ko wai ka hua, ko wai ka tohu."
TE HEKENUI.
Te Teko.
KOHIKOHI MO TE WHARE KARAKIA O TE RAU.
' £5 F. J. Williams, Mr.&Mrs. Donnelly. £3 35. T-
W. Nolan. £3 G. C. Williams. £2 10s. Allen M.
Williams; £1 1s. Rev. H. A. Hawkins. £1 R W
Kemp, A. J. Cotterill, Eriha Waata, T. Halberi, Rev.
Rameka Haumia £1. 1s, Rev. W: Goochzear. 10/-
Rev. E Houchen, E. D. Smith. 5/- Miss "Baker.
|
|
9 9 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA
MO TE PATU I TE KARAKIA.
HE tohutohu enei ki nga tangata katoa e
hiahia ana kia mate te karakia. E te
whanau ki te aru koutou i aku whakahaunga
e kore e roa kua hemo te whakapono o te pa-
riha.
1. Ki te tangi te pere karakia, kia kaha te
rapu take e kore ai koe e tae ki te karakia.
Me ki koe he maku, he paru no te huarahi, he
mate moe ranei nou.
2. Ki te haere koe ki te karakia kia mutu
noa atu te tangi o te pere ka haere ai, kia tae
rawa atu ai koe kua tata te mutu.
3. Kaua e mauria he pukapuka, kia korero
pukapuka ai, kia waiata ai etahi ka noho puku
koe na.
4. Ka noho, kia tau rawa taha ki raro, kaua
e noho poupou, engari me whakawhirinaki;
ka tu etahi ki runga, ka whakawhirinaki tonu
koe na, wharoro rawa. Mehemea he paraike-
te tou katahi ka tino pai rawa, ka hohoro to-
nu te tae mai o te moe ki a koe, a tae rawa
ake ki te kauwhau kei te ngongoro i a koe na.
5. Ki te kore koe e tupono ki te moe, me
korero koe i te nupepa i etahi atu pukapuka
ranei; ko nga wahine he tamariki pakupaku
a ratou me matakitaki ki a ratou tamariki.
6. Ki te roa rawa te karakia, me hamumu
to waha, me tuaharoa, me ngetengete ranei, a
mehemea kei te whare maori te karakia, kia
tere tonu te takiri i te maati hei whakau i to
paipa i muri tata tonu iho o te ' Amine' wha-
kamutunga.
7. Ko te ahua i te wa o te karakia, me nga-
kaukore, kaua e titiro ki te kai-karakia, engari
kia ngoikore te ahua.
8. Ki te tomo koe ki te whare karakia me
whakaaro koe he tino honore nui tera ki te
minita, ki te Atua; i te mea tonu e tomo ana
ki roto o te whare karakia. Ma etahi atu te
karakia. He iti ia nei te tomokanga ki roto
ki te whare karakia ?
9. Mehemea he ohaoha, kaua rawa e hoatu
e koe he pene kotahi, waiho tau mea hereni
hei hoko poro tupeka mo to paipa, hei mea
whakamakuku ranei mo to korokoro.
10. I te wa o te karakia, me puta ke o wha-
kaaro ki te ao katoa haere ai; kia manawanui
tonu me te mea nei e patua ana koe; i te mu-
tunga o te karakia kia hari, kia tataki, kia ka-
kama, me te mea nei kua taka atu tetahi pika"
unga taimaha runga i to tuara.
11. Kaua rawa e awhina i te minita.
12. Korerotia nga he o te minita, ona haua-
tanga, te reka kino ranei o tona kauwhau.
13. Kaua rawa e tango i te Hapa a te Ari-
ki, waiho atu ki nga koroua ki nga kuia tena
whakaaro, ko ratou anake hoki te hunga he
wairua o ratou.
Ki te rongo koutou ki aku kupu, ka kino ta
tatou nei haere!
Heoi ano,
Na Nehe Hatana.
# # #
PITOPITO KORERO.
ITE unga mai o te Piritaniki ki Poneke
me nga hoia i runga i hoki mai i Awhe-
rika, kitea ana kua pangia a Waata Karawe e
te mate koroputaputa ara e te smallpox. He
awhekaihe tenei tangata no Hauraki. I ha-
ere ia i te Ope Tuatahi, i te Ope Tuawhitu,
i te Ope Tuaiwa. He rewheteneti ia inaianei.
Hei te 30 o nga ra o tenei marama hoki
mai ai nga hoia o Niu Tireni i Ingarangi ma
runga i a te Tongariro. I te po waiata a Pa-
ne Poata (Mrs. Howie) ka waiata ratou, nui
atu te whakamihi o te pakeha. Ka taia ano
he reta mai a Henare Kohere a tera marama.
AITUA NUI KI AHITEREIRIA.
KAORE ano kia mataotao noa nga rongo
o te pakarutanga o Matiniki, kei te hu
tonu a Maunga Perii, ka pakaru te rua waro
ki tetahi taone e tata ana ki Poihakena. Te
ingoa o te rua waro ko Maunga Kemepara
E rima maero te toronga o nga rua i roto i te
kopu o te whenua, e 250 nga tangata i roto e
mahi ana. Te rongonga o te tangata ka pa-
ku puta ana ki runga ki te waha, pakaru atu
hoki nga whare o waho me nga tima, ka puta
te pawa me te kaahi. Ko nga tangata i raro
i rongo i te ngaruetanga, i turi nga taringa ko
etahi kaore i mohio he aha ranei. Rite tonu
te omanga ki waho ko etahi i puta, ko etahi i
puta haurangi i te nui o te kaahi, ko nga mea
i tupono ki te wahi i pakaru ai i mate katoa,
ko te nuinga i tanumia tonutia atu ki roto.
He oma atu kua horomai ia a mua, heoi ka
|
|
10 10 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA,
tapapa ki raro ki te ha pai. Kaore ano kia
mutu te puta mai a te pawa me te kaahi ka
tomo atu nga tangata i waho me kore i te
ora tonu etahi o ratou hoa. Ka ngenge ka
haurangi tena ope ka tomo atu he ope ke ano.
Tokorua nga tangata rangatira i mate i te wha-
kaoranga i etahi, ko Meiha Makikape tetahi.
He tokomaha nga tangata i puta i a ia ka hi-
nga hoki ia i te kaahi. E to ana etahi tanga-
ta i a ia ka mea kia waiho raua ko tana hoa
me haere ki etahi kei mate katoa. I te kite-
nga i a raua e awhi tonu ana, i whai ano pea
a Makikape ki te whakawaha i tona hoa ki
waho. He tangata tino toa tenei.
Ko te mahi nui i muri mai he kari tonu me
kore noa e tupono etahi ki te ora, otira puta
atu he wahi e whaorua ana he parekura, pango
tonu te tangata i te wa o i te kaahi, nui atu
nga tupapaku, te tamariki te koroua. Ko eta-
hi tamariki katahi ano ka mutu mai te kura.
He hoiho anake nga mea i kitea e ora ana.
Ko te mea pouri rawa ko te wahine ko te
tamariki ki te aue ki te tangi i te kuwaha o te
rua. Hei nga po ka tahuna he ahi nunui kia
marama ai te titiro i nga tupapaku." Ka pu-
ta ake he tupapaku ka oma te wahine te; ta-
mariki ki te titiro me kore e tupono ki tana
tane ki to ratou na papa ranei. . Ka kitea ana
ka awhi ka aue, ka waha ki to ratou Tia whare.
He wahine he tamariki ki te whaka wahawa-
ha i nga tupapaku ko nga tane hoki kei r to
katoa e kari ana. Aroha ana te wahine te
tamariki, ki te heke iho i te maunga ki te kai-
nga noho me a ratou kawenga. Kaore he
moe a nga kai kari.
E 70 nga tangata i honea i puta ma tetahi
rua hei tukunga hau pai ki roto. E toru ha-
ora te roa i haere ai ratou, tapapa ai te haere
a te tangata. Na tetahi o nga rangatira i ka-
ranga kia whai i a ia, ko nga mea i oma ma te
tino kuwaha i mate katoa i te kaahi.
I rangona mai i tawhiti noa atu te pakaru-
' tanga o taua rua. Ki te whakaaro te take i paka-
ru ai, i tutaki te kaahi waro ki te kanara. He
mate nui atu tenei, kua tae nga waea tangi a
ia iwi a ia iwi. Kua timata hoki te kohikohi
moni a te tangata ma nga pani me nga pouaru
a nga tangata i mate nei i tenei aitua nui.
TE MOEMOEA.
Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
EHOA tena koe tukua atu enei kupu hai
titiro iho ma oku hoa i nga marae e tae
atu ai ta tatou manu, hai whakahawea iho ma
ratou koia ka tuhi atu ki raro iho nei.
He hanga ahuareka te moemoea i te kite-
nga i nga hoa me nga whanaunga kua mate
atu ra kai te po. I te moenga iho e noho tahi
ana te ohonga ake ki te ata tirotiro noa ana.
Ka waiho hai maharahara ma te ngakau ko te
mea tenei hei hiki i te ngakau e ki ai te wha-
kaaro taihoa au ka haere ki te hui e karanga
tia nei ka tu ki Heretaunga, kia kite ai au i
oku hoa. E whakaaroaro tonu ana te ngakau
mo tena ahua whaia ka tangi mai te pere kua
ki ano te whakaaro ka haere au ki te karakia,
me kore au e tohungia e te Atua. Ka kite au
i oku whanaunga no reira ka mea au he ta-
onga whakamiharo te moemoea. To mahi ra
e te Atua ki te homai i tenei taonga nui ki te
tangata. Ahakoa e ki nei TE PIPIWHARAUROA
he ki takapu te putake o te moemoea maku e
ki he mea homai ano e te Atua, inahoki te
takitahi o nga tangata tika ki te moemoea.
Mehemea ki te ata whakaaro te tangata ka
mohiotia he tino taonga, inahoki he mea moe-
te take i hokona ai a Hohepa e ona tuakana;
otira ko te hunga hoko ano i he. Inahoki ka-
ore ano te mate kai i pa ki Ihipa kua moemoea
noa atu a Parao, he tokomaha i whakapono
he tokomaha ano i whakateka, otira i whiwhi
ano te hunga i whakateka i whiwhi ano te hu-
nga i whakapono ki te utu o te whakapono.
Anei pea ia te ki a o tatou hoa e korero tonu
ana te Atua kia Hohepa he tika ano pea.
Otira tenei ano tetahi. Kaore ano a Ngapu-
hi kia tae mai ki te Tai-Rawhiti nei me te pa-
keha kaore ano kia tae noa mai ki konei, ka
moemoeatia e Terangitauatia, ko tana moe te-
nei. I kite ia tokorua nga tangata e korero
ana mai ki a ia, ko te reo o tetahi e inara ana,
ko te reo o tetahi e kihi ana, ka oho ake ia, ka
korero me te whakamaori ano i tana moemoea.
Ko te whakamaoritanga tenei a Terangitaua-
tia. E kore e toro te paiaka hinahina i runga
i a au ka rongo ake au e mara ana e kihi ana.
Mate atu a Terangitauatia. E hia tekau tau
i muri iho kitea rawatia ake a Ngapuhi tu ana
i Waiapu ki te patu tangata. Ko Motukoko-
tui tenei, ko Hautupakoko, ko Kokai. Ko
nga kupu tenei a Ngapuhi i taua wa, pokuru
ka ki tetahi, kaore pokuru, e mara whakarewa.
to papatu, e mara i aua rirapa katoua koe.
E hia tekau tau i muri mai i a Ngapuhi ko te
pakeha tenei tu ana i uta nei, anei e kihi nei
koutou e ruri nei i te whenua, e kore e hapa
ta te moemoea i kite ai. Kati noa aku wha-
kamarama kei hoha te kaita otira ki te ngenge
koe pangaia atu, ki te oti i a koe te ta me ki
atu au kia pena tonu e hoa e. Kia ora.
Na ta koutou mokai,
MANIHERA WAITITI.
Whangaparaoa.
|
|
11 11 |
▲back to top |
HE KUPU WHAKAMARAMA
I MATE I TE PU OHO.
Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.
EHOA, tenakoe. E hoa mau e tuku atu
enei kupu ruarua, kia rongo mai te iwi
mo tetahi aitua nui i pa ki etahi tamariki tane
tokorua ki a Rangi Peehi raua ko Haupai Po-
hatu i te ata o te Taite i te 3 o nga ra o Hu-
rae. I haramai a te Haupai Pohatu me tana
pu, tae mai ki te kainga o Rangi Peehi, pono
mai e kai ana ratou ko ana tuakana, ka kite
mai a Rangi i tana hoa ka puta mai hoki ia
me tana pu ; ka ui atu a Rangi, e hoa he ma-
ha ano o katereti, ka ki ata tana hoa e ono aku
ka ki atu a Rangi kotahi tana. Ka ui mai ana
tuakana e haere ana korua ki hea ? Ka ki atu
a Rangi ki te pupahi he ra whakamutunga no
maua ki te pupuhi manu, e haere ana hoki
maua ki te tope ngahere. Ka haere atu raua
i te kainga, he roa te haerenga ka tae ki te ka-
rapuke kirikiri, ka haere tetahi i tetahi taha,
ka haere tetahi i ranga i te karapuke, ka rere
te peihana i a Rangi ka puhia e Rangi kaore
i tu katahi raua ka haere ki tetahi roto, ka tae
atu raua ki te taipa waea, ka kuhu atu a Ra-
ngi i te tuatahi ka puta atu ki tua,, katahi ka,
pehia te pu a te Haupai e te waea i kuhu atu
ra tana hoa, ka kuhu atu ka puta atu ki tua
rere ake ana te waea ka kumea e ia te pu ka
mau nga hama i te waea o runga, Tana mo-
hiotanga ka paku te pa ka tukua te pu ki
raro, tahi ano ka paku tona rua nga waha, tu
tonu atu ki tona hoa. Ka karanga mai te hoa
e hoa ka mate au, ka peke atu tetahi ka tangi
raua: ka roa e tangi ana ka whakawahaia e te
Haupai kaore i taea ka oma tetahi ki te kara-
nga i nga tangata ka tae mai nga tangata ka
amongia ki Awamate, tae atu ki te whare ka-
tahi ka tirohia nga tu, kotahi i muri kotahi i te
kuha, ko enei tu e rua kore rawa he hoota i
puta ki waho. Ka tae mai tona tuakana ka
patai ki a ia e marama ana koe ka ki atu, Ae
kai te marama tonu au, katahi ka korero i oho
tetahi o a raua pu tana ranei ta tona hoa ra-
nei, ka ki ake a te Haupai kaore ko taku i oho.
I te aiahi ka amongia ki tona kainga, i te 9 o
nga haora i te po ka hemo, hui katoa mai nga
tangata o Tahaenui Te Whakaki Nuhaka me
o Nukutaurua, kia kite i a ia. I te 11 o nga
haora i te Hatarei ka whakawatia, kotahi te
tiepi me te pirihimana, tokowha nga pakeha
rangatira, ka tokoono ai ratou nana i tirotiro
tenei raruraru, ko Turei Rarere nana i korero
te taha ki te tupapaku, ko te Haupai nana ano
i korero te taha ki a ia ano i runga i to raua
whakahoa i roto i nga tau e 3 tae noa mai nei
ki te taima i mate nei tona hoa. No reira ka
whakataua e te Komiti he pu oho, ka ora i ko-
nei a te Haupai Pohatu. I te 4 karaka o ta-
ua rangi ka tanumia a Rangi Peehi. Ka po-
roporoaki a te Haupai ki tona hoa, " E hoa
hoatu e kore e roa ka kite ano taua," kati ko
te Haupai he tangi anake te mahi inaianei kai
te tiakina ia e nga tangata inaianei koi kohu-
ru.
Heoi ano na to hoa aroha,
Hori Te Ihi.
Nukutaurua.
[ Kanui nga tangata i mate i tenei tau i te pu
oho, pakeha, maori. I te whakamaunga a ta-
ku papa i te pu ki taku ringa i au e iti ana ka
tohutohu ia ki au, " Hei raro i to keeke nga
hama o te pu; ki te mea kei mua i a koe to
hoa, hurihia te waha o te pu ki muri, ki te
mea kei muri i a koe, huria ki nuia.—ETITA.]
WHAKAWAHINGA I TE KINGI.
Te Waea mai a Te Waari, Pirimia-Riiwhi
E MOHIO ana au tera e nui te koa o kou-
tou ngakau ina whakaatutia atu e au
te taenga mai o te waea o Ranana ki a au he
whakaatu mai kua karaunatia te Kingi me te
Kuini i nanahi nei. He nui te koa te ngahau
o te tangata. He nui te pai o te Kingi i te
mutunga iho o te whakawahi i a ia, kaore ho-
ki ia i iwikore i ngenge ranei.
E 42,000 nga hoia me nga pirihimana i tu
hei tiaki i te huarahi ai te Kingi raua ko te
Kuini.
Te taenga ki te whare karakia e noho ana
te mano o te kingi o te tangata rangatira o
Ingarangi o era atu whenua, kanapa tonu te
kakahu me te karauna. Ko te Kuini te tua-
tahi ki te tomo ki te whare, muri mai ko te
Kingi. Te nohoanga o te Kingi ki raro ka
hoatu e te Akepihopa o Kanatipere nga kipa
me te hoari, muri ka potaea te karauna ki ru-
nga i te matenga o te Kingi. Ka umere a ro-
to a waho, ka tangi nga pu-repo. I hoatu e
te Akipihopa he Paipera ki te Kingi me te mea
ano ia, " Tenei te taonga nui atu i te ao nei."
Ko te Akepihopa te tuatahi ki te koropiko ki
te Kingi, muri mai ko te nuinga o nga ranga-
tira, i kihingia ano te Kingi e te Akepihopa, e
era atu rangatira hoki.
Ka oti te Kingi te karauna ka karaunatia te
Akepihopa o Ioka.
I te hokinga o te Kingi raua ko te Kuini i
mau tonu o raua karauna, nui atu to raua u-
meretanga.
|
|
12 12 |
▲back to top |
TE PIPIWHARAUROA.
HE PANUITANGA.
HE Panuitanga; tenei kia mohio nga ta-
ngata e tuku reta mai ana ki a au, kia
kaua e wareware ki te tuhi iho i te ingoa o te
Poutapeta me te Takiwa. He maha nga reta
kaore e taea ana e au te utu atu i runga i te
mea, kaore au e mohio ana ki te wahi i noho
ai te kai tuku mai.
. Na to koutou hoa mo te ora,
• Na MAUI POMARE M.D.
Takuta-Kawanatanga mo te Iwi Maori.
HE TURE TUTURU.
1 Kotahi putanga o TE PIPIWHARAUROA te marama
2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te
tau, me nooti o te Poutepeta me pane ranei.
3. Ki te pau nga hereni a tetahi tangata i tuku
mai ai ka takaia tana Pepa ki te awhi whero; e rua
nga putanga pena ka whakamutua te rere atu a te
Pepa.
4. E pai ana kia tukua mai nga korero o ia wahi o
a. wahi o te Motu, engari kei te Etita te tikanga mo te
ta i aua korero kia marama te tuhituhi.
5. Me penei te tuhi i waho o nga reta katoa :—
Ki TE PIPIWHARAUROA
Te Rau, Gisborne.
HE PANUI
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
5/- Pineamine Tuhaka, R. Waitai, Tete Goldsmith, Pirihira lha-
ka,.Rev. A. Tamihere, Wiremu Takariri, Kakau Otene; K. K. Ta-
rawhiti, Mr.s Fairlie, A. F. McDonnell, Wiki Topia, Wi Tamiha-
na. 2/6 Wairama Riwhi, Timoti Popata, Hare Napia, Harata
Kenata.