Te Pipiwharauroa
HE KUPU WHAKAMARAMA.
NAMA 120. GISBORNE. MAEHE 1908.
" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka rere"

TE TIRITI O WAITANGI.
TE WHAI-KORERO A TE KAWANA.
NO te 19 o Maehe ka tae Kawana, te
Pirimia, a Timi Kara, A. T. Ngata,
Hone Heke me Henare Kaihau ki Waharoa
ki te whakarite i te powhiri a Waikato.
Ko te hui he whakatakoto pitihana hei
tukunga ki Ingarangi, ara he whakatutuki
i nga korero me nga hiahia i whakapuakina
i te hui i tu ki Waahi i tera tau.
I mea a Waikato i tana whaikorero ki te
Kawana, ko nga whenua katoa o Waikato,
me e tahi wahi o Turanga, o Taranaki me
te Tairawhiti he mea muru na te kawana-
tanga i muri i te whawhai. I te mea kua
kotahi nei te ture mo te Pakeha raua ko te
Maori i raro i te Tiriti o Waitangi, e tonu
ana a Waikato kia whakahokia mai nga
whenua, kia waiho ma te ture e whaka-
haere, a kia tukua he pitihana mo tenei
take ki te Kingi.
Ka mutu nga whaikorero a Waikato ka
tu atu te Kawana. I mea ia i tae atu he
pitihana ki a ia i Poneke mo te tuku peti-
hana ki Ingarangi. I whakahoki ia kia
ratou, ara atu ana etahi take pai hei tiro-
tirohanga i tua atu o te Tiriti o Waitangi.
He pai rawa atu te ata korero he kanohi
he kanohi mo tenei take. Ko nga korero
o tenei petihana i ahua rereke ano i nga
korero o te mea i Poneke, i whakamautahi
raua e rua ki te Tiriti o Waitangi, e ngari
ko tenei i kaha rawa te korero mo nga
whenua i murua i te wa o te whawhai.


Kia mahara a Waikato ai te pitihana tua-
tahi i mea ra kaore i te puritia te Tiriti a
ko nga ture o Niu Tireni kaore i te haere
i runga i taua Tiriti, no reira kei te mate
haere te Maori, ka tono taua pitihana kia
Kingi Eruera kia whakakorea katoatia nga
ture o Nui Tireni, nga mea tawhito me
nga mea hou. E kore ia e korero i te take
i murua ai nga whenua, kaore hoki ia i kia
atu, engari kei te aroha ia ki te hiahia o te
iwi. Ki te hiahia ratou ki te haere ki
Ingarangi kei a ratou te hiahia, tera ratou
e man aki tia, engari e kore pea e riro mai
ta ratou i hiahia ai. He nui no tona pai
ki te Maori i penei ai tana korero, i kore ai
ia e mea atu haere ka riro mai i a koutou
ta koutou i hiahia ai. Ka korero pono
tunu atua ia kia ratou, ko te Kawanatanga
o Te Tominiona kaore i te whakawhirinaki
ki te whare ki te iwi ranei, kaore i te wha-
kakoi toki, i te whainoa atu ranei i nga
korero o nga whare. Na konei kia mahara
nga kaumatua kia nga pitihana kua tukua
ki Ingarangi. E toru e wha ranei nga
mea i tukua i te wa i a Kuini Wikitoria,
a whakahokia mai ana ki te Kawanatanga
o Nui Tireni, na ka pera tonu te whakautu
mo nga pitihana kia Kingi Eruera. Tera e
nui nga mea pai e kite koutou i reira i na
haere, engari ka moumou nga moni a nga
mea e noho i te kainga, tera hoki e nui nga
moni e pau, ko tona mutunga iho kaore
he kiko. E tika ana nga korero kaore te
Tiriti i te whakaritea i tenei ra. Engari
e marama ana ko nga mea i tika mo te tahi
wa kaore e tika mo nga wa katoa. (Ko

TE PIPIWHARAUROA.
tenei Tiriti he rite ki te Tiriti nui o Inga-
rangi, Magna Charta, kaore i te tika). Kia
marama ko te mea e hiahiatia ana e te
Tiriti kei te puritia ahakoa kaore nga
rarangi o te ture i te puritia. Ko te mea
tika ke hei tirohanga ma koutou ko te take,
mehemea he tika he he ranei. E tono ana
te pitihana kia Eruera kia whakakorea e
tahi o nga ture, na kua kore ke he mana o
te Kingi ki te whakakore ture. Ko te take
o te Tiriti hei tieki i te iwi Maori. He tika
a pea tera e tahi pakeha kaore i te pai ki
te Maori, engari he nui ano nga mea e mahi
ana mo te painga o te iwi, he take whaka-
manamana na te Kingitangi o Ingarangi e
ata tiakina ana e ia nga iwi Maori o nga
whenua katoa e riro ana ki raro i tona
mana. He tika ano hoki pea kaore i te
pai etahi o nga ture, engari ko te mahi pai
rawa ma nga Maori ko te aki tonu i te
Kawanatanga, i o ratou mema Maori hoki
kia whakapaingia ake te mahi o nga ture.
He manaakitanga ke ka nga ta te Tiriti o
Waitangi i homai ai ki te iwi. He mana-
akitanga i nga ra o mua hei tieki i te iwi;
he kanga i to ratou kahanga ki te whaka-
whirinaki ki te Tiriti kaore ki to ratou ake
kaha ki to ratou ake whakaaro hoki. Kaore
ratou e ora i te Tiriti o Waitangi. He
maha nga hapu he nui o ratou whenua,
kaore a ratou take riri, otira kei te mate
haere ano hoki ratou. He tika me whai
ture te Maori engari kaore te Maori e ora
i te ture kau. E rite ana tenei tu ahua ki
te kuri i rere nei ki te hopu i te ata o te
miki i rowai. Ki te whakamanawa tonu
ratou ki te Tiriti o Waitangi, kaore ki to
ratou ake kaha, hei whakaora i a ratou ka
tu tonu te Tiriti i kona tu ai ka ngaro ko
nga Maori. Ka nui tona pai kia kite i te
iwi e hapai ana i nga take e ora ai te iwi,
engari me mau ki nga take totika. Ko te
tino ora mo te iwi kei te kura, kia kaha ki
te kawe i nga tamariki ki te kura, kia whi-
whi ki te matauranga, ki te kore nga
tamariki e haere ki te kura e kore ratou e
piki i te ao. Mehemea kaore he kura i
nga takiwa Maori katahi ano he take pai
hei riri ma ratou ki te Kawanatanga, ara
he take e rite ana ki te Tiriti. He kura
ano kei nga takiwa Maori, engari kaore e
akona ana nga mahi ahuwhenua, ko te mea
ke tenei hei whawhaitanga ma ratou kia
pai nga kura hei ako i a ratau.
Ko nga kupu whakamutunga a te Ka-
wana he whakatupato i te iwi kei rarua
i nga tohunga pakeha, Maori hoki; kia
kaua e kaha te whakawihinaki ki te Tiriti,
ki te murunga hoki o nga whenua i nga ra
o mua, engari kia kaha te rapu i te mea
hei mahinga mo tenei wa. Kei kino te
iwi ki a ia mo te ahua nana o ana kupu.
I whakamarama te Kawana ko ana kupu
ehara i te mea i whakapuakina e ia i runga
i tona tunga Kawana, no reira he mana
kei roto; kaore engari e korero ana ia i
runga i tona aroha ki te iwi, ara he kupu
tohutohu uaua hei painga mo te iwi.
I whaikupu te Pirimia. I mea ia kia
kaua nga Maori e pohehe ki te tukunoa i
te pititiana ki Ingarangi, kua whakaatutia
e te Kawana ka whakahokia mai ano te
pitihana. I mea ia ko te take i murua ai
nga whenua, mo te whakatipu pakanga o
nga Maori ki te Kawanatanga, i whaka-
aturia ano kia ratou te tukunga iho o taua
mea kia ratou. I mea ia kei te whaka-
whiwhi ano te Kawanatanga i te iwi ki
etahi painga kaore i roto i te Tiriti—ara
e tango ana ano te iwi i te moni penihana
mo nga kaumatua. I mea ano te Pirimia
ka peke ano te ora o te iwi kei te mahi.
Whakamahia nga whenua i toa, a kaore
e roa ka ngaro noaiho o koutou raruraru.
E kore ia e ki atu kia ratou kia kaua e
haere ki Ingarangi, engari e whakamarama
ana ia, kaore he painga o te haere he mou-
mou moni katahi, he whakahokia mai ano
ki Nui Tireni nei ka rua. Kotahi tonu te
huaraki o te ora kei te mahi anake.
I mea a Timi Kara ko te mate o te Iwi
he kore kaore e whakakotahi, ko etahi e
kume ke ana, ko etahi e kume ke ana.
No te Maori ano te he i murua ai nga
whenua, ara he whakatupakanga ki te
Kawanatanga. Kei te mohio tonu ratou ki
te tikanga a te Maori mo te hunga i hinga
i te whawhai, kati kaua e riri ko te utu
tera o te riri. I te rironga o te mana ki
te Maori mo nga tau e rua hokona ana e
300, 000 eka o nga whenua Maori.
E HOA MA.
E HIAHIA ana ahau kia toko whitu nga
tangata hei whawhaki Kaanga, e 40 eka.
D. P. KAMERANA,
Waerenga-a-hika.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
TE PITO O TE AO.
NO te Hatarei 7th i u mai ai a Nimiroto
(Nimrod) te tima nana i mau nga
tangata haere ki te tai tonga, ara ki te pito-
whakamutunga mai o te ao. No te tahi
o nga ra o Hanuere i rere ai te tima a ka-
tahi ano ka hoki mai, ko nga tangata hei
haere kei te pito o te ao i mahue atu ki te
riri ki te huka ki nga mea ngaro hoki o tera
tuawhenua. Haia Hanuere 1910 a Nimi-
roto hoki ai ki te tiki i te hunga i mahue
atu. Hei reira rongo ai te ao i etahi korero
hou, ara i te ahua o tera pito whakamutu-
nga o te ao. I te haerenga o te Nimiroto
he temake, ko te Konia, na na ia i to. He
tino kino atu te moana i te rerenga atu,
mai i te tahi o nga ra ki te tekau-ma-wha
he ngaro tonu te mahi a nga tima e rua i te
wai. e kiia ana ngaro tonu ai tetahi tima i
tetahi i roto i nga tuatea nunui o te moana.
No te 15 o Hanuere ka hoki mai o te Konia
ka mahue atu a Nimiroto, 1500 maero katoa
te roa o te tonga a te Konia ia Nimiroto i
roto i te moana kino. He nui te whaka-
mihi o te rangatira o te ope haere mo te
maia me te mohio o te kapene o te Konia.
Ko te wahi i hoki mai ai a te Konia ko te
rohe timatanga o te huka. I te 16 o
Hanuere ka rere a te Nimiroto ki te riri ki
te huka. Ka timata i konei te haere i roto
i te huka. Ina tona tikitiki o te maunga
e tere ana i te moana. Ko nga huka nei
kei te tere haere noa ko nga wahi e watea
ana ki tomokia e te Nimiroto. Penei te
ahua me te awa e rere nei i ro maunga.
Kia tae ki nga wahi whaiti ka whakakori-
koria ai nga maunga huka e te huri o te
tima ka horo etahi wahi. E kia ana he
hanga whakawehi, mehemea e tupono mai
ana nga horo ki runga i te tima ka pakaru
katoa e kore rawa tetahi o ratou e ora.
Ka peke ano nga mea ora e kitea ana e
ratou e korora. Ka roa ratou e haere ana
i roto i nga maunga huka ka puta ratou ki
te tahi moana nui. To ratou putanga ki
tenei moana ka pa te tonga kore i rikarika
ngaro katoa te tima i te huka. Te mutunga
o te riri a te hau ka rere te tima. I te 22
o nga ra ka tae ki te mutunga mai o te
moana. He hanga whakamiharo, mehe-
mea tonu he mea ata waara marika, titiro
tatu ki mua ko te waara 150 putu te tike-
tike, kaore ona mutunga, titiro ki katau,
titiro ki maui. Ka rere ratou ki te taha ki
te Rawhiti. No waenganui po ka tae
ratou ki tetahi kokoru. Hei konei ka kite
ratou i te nui o te korora, o te kekeno, me
te weera. Ka timata i konei te wawae
haere a te Nimiroto i te huka, a kia tae ki
nga wahi matotoru rawa ka hoki. Hei etahi
o nga maunga huka tae ana ki te 1000
putu te tikitiki. I a ratou e rere ana i
roto i tetahi awa he maunga huka nga
taha, i wahi iti ai ka mate katoa ratou.
Ka tae ratou ki te kokinga o te awa ka
 huri to ratou tima, ko te wahi whanui tera
 o te awa, ka horo tetahi maunga nui. Ki
katoa ratou i te mataku, he wahi iti nei
kua pokia ratou ki raro ki te moana. Ka
 timata i konei to ratou hurihuri noaiho i
ro huka. Kaore e roa te tima e haere ana
ka katia mai i te maunga huka. I a ratou
 e hurihuri noa ana i konei ka kitea e ratou
ki te whakapiri haere te huka, ka hoki ratou
 ki te moana watea. No te 29th o Hanuere
 ka tae ratou ki ti tuawhenua, kati kore-
rawa e puta ki tetahi kokoru i hiahiatia e
ratou. Ka noho ratou i reira tatari ai ki
 a pakaru te huka, i whakamatau ano ratou
ki te aki ki te tima, kourawa i tata. I te
3 o Pepuere ka kia kia waiho a reira hei
 kainga, ka mutu hoki te haere. I te tari-
 taringa i nga mea ki uta ka aitua te tahi
 o ratou, i tu te whatu i te matau, tangohia
 tonutia atu tona whatu. Ko te kainga kei
 te taha o te tahi maunga puia ko Erapuhi
 te ingoa. Ngaro tonu taua maunga i te
 huka me te puta tonu ano te hu. Ko te
 tiketike e tenei maunga 1500 putu. Ko
 nga tangata katoa o runga ia Nimiroto 38,

TE PIPIWHARAUROA.
ko nga mea i mahue atu 15, ko te ranga-
tira o te haere ko Hakeretana (Shackleton).
E toru o ratou ahua hoiho i mau ai hei
kawe ia ratou i runga huka ki te pito o te
ao, he kuri, he hoiho ririki, he moutaka.
Ko nga kuri me nga poni hei to terei. Ko
nga poni he mea mau mai no maungakuria,
te whenua i ririmai nei te Ruhia raua ko
te Tiapani. Te unga o nga poni ki uta
nui atu te koa i te kitenga i te huka, pena
tonu me te kuri katahi ano ka makere i te
taura. Na nga poni ano nga kai me era atu
mea i toto atu i te tima ki to ratou kainga.
Ko te motuka he mea ata hanga marika
hei riri ki te huka. Kati tena pea kua
rere tera inaianei i runga huka, kia kite i
te wahi whakamiharo. Ko te wahi e noho
mai nei ratou e (24 haora e marama ana e
24 hoki e pouri ana). Kati ka mahi tonu
ratou ma te matemoe tonu ka taemai ka
moe. He hanga whakawehi, kore e rangona
he turituri ki reira, kore rawa he mea ora
o te tuawhenua e kitea ano ko nga kororo
anake e rarangi ana i te taha tai. Ko nga
kakahu he mea matotoru, kati ma te kaha
tonu o te tangata ki te mahi ka mahana.
I a ratou e tari ana i nga taonga ki uta ka
timata te heke o te huka, kore i rikarika,
tatatonu ka ngaro ia ratou te tima kua
ngaro katoa hoki i te huka, kua rite tonu
atu ki e tahi o nga maunga huka. E toru
nga ra i heke ai, kati ko to ratou kainga ko
te ruma kanga ahi (engine room). Ko
etahi wahi o te taha o te tima he mea ata
tukituki marika hei putanga mo te wai, he
ngaro tonu hoki te mahi o te tima i te wai,
i etahi wa tae ana ki nga hope te hohonu
o te wai. No te mane 24th o Pepuere i
hoki mai ai a te Nimiroto ka mahue atu te
toa taua 15 kia riri ana ki te huka. Te-
kaumarua me te hawe nga ra i rere mai ai
a te Nimiroto i te whenua huka ki Otautahi,
a hei a Hanuere, 1910 ka hoki ano ki te
tiki i nga toa. Kati hei reira ana pea
tutuki ai enei korero.
TURANGA KI ROTORUA MA WAIKARE-
MOANA I RUNGA PAIHIKARA.
KO nga putake o tenei haere e toru—kia
kite i Waikaremoana, i te Whenua o
Tuhoe, i te ahua hoki o te iwi o Tuhoe. Ko
te kino tuatahi o te haere nei i pa ki Parika-
napa. I reira ka ua te awha, ko te uku ai o
te oneone, kaore i roa ka kutere. He uaua
tonu ki te haere noaiho i roto i taua paruparu,
engari ka tapiri mai. he pana haere i te paihi-
kara te tetahi mahi katahi ka tino uaua atu.
I te ahiahi o te ra o te Kirimete ka tae matau
ki Te Reinga. He nui te manaki o nga Maori
ia matau ki te tauraki i nga kaka, ki te wha-
ngai hoki ia matou. I te ata tu ka haere
matou ki Te Wairoa. Ka haere hei hoa mo
matou te minita Maori o Te Wairoa me tona
hoa wahine. Te taenga ki Te Wairoa ka
tangohia he kai ma matou he terapeeke hoki
hei waha. E rua o matou ra atu i Te Wairoa
ki Waikaremoana. Te tikitiki o tau moana
ki runga ake o te moana nui e 200 putu. He
tino tika te ki nei ko te tahi tenei o nga tino
moana o Nui Tireni. He nui nga kokoru
ko te ngaro tonu ai o nga taha i te maunga
i te ngaherehere, he hanga whakamiharo
ki te tauhou. Ko te roa o te moana hurinoa
e 200 maero. I noho matou ki te pa maori
te taha tonu o te moana, he ra na Te Ringatu
i reira i taua wa, i tae pea ki te 200 nga
tangata i reira. I whaikupu tahi maua ko
taku hoa Minita kia ratou, nui atu to ratou
pai ki a maua kupu, to ratoro manaki hoki i
a matou. I enei whakaminenga e rua, ara i
Te Reinga, me tenei kore rawa ahau i kite
haurangi. Ko to matou teneti i whakaturia
ki te taha tonu o te pikitanga. I te ahiahi ka
wahawahangia nga paihikara ki te tihi o te
maunga kia mama ai te piki i te ata. He tino
poupou atu taua pikitanga, ma nga hoiho
anake o te Urewera e piki. I te rima matou
o te atu i piki ai, a i te waru o te po ka moe
ki runga i te hiwi. Mai i te rema o te ata ki
te waru o te po e rima tonu ano maero i
haeretia, hei whakatu tenei i te tino kino o te
ara. Ka piki i ona pikitanga kino ka heke i
nga heketanga pera te ahua, a ka tae ki raro
ka haere i ro wai. I te haerenga i ro wai e
rua o nga paihikara i mauria i runga hoiho
kotahi i amohia e maua ko taku hoa wahine.
He tino tika nga korero mai kia matou he tino
kino te rori, engari ko taua wahi anake. Te
mahuetanga o taua maunga, ara o Huiarau
maunga, ka puta ki te rori atahua. Ka mutu
i konei te kino, ka haere tenei i runga paihi-
kara tae noa ki Rotorua. I tera taha o Hui-
arau ki Rotorua kaore he rori atahua i tua

HE KUPU WHAKAMARAMA.
atu Ko tenei rori na te Kawanatanga i mahi,
kati ko Huiarau anake kei te toe o te rori ka
puta mai ki Waikaremoana nei, tekau tonu
hoki maero kei te toe, kaore he rori pai i tua
atu hei haerenga mo nga Turihi. Ka haere
tonu atu te kooti i Turanga nei ki Rotorua
rano, ka eke ai ki runga tereina i Rotorua ki
Akarana, i Akarana, ma runga tima, ki Tu-
ranga, i roto i te wiki kotahi. Ko toku wha-
kaaro tenei he pai rawa te Kawanatanga te
te whakaoti i taua tekau maero.
I tua o Huiarau ka tutaki kia matou etahi o
nga tangata Te Rua, i hoki mai i te hui. Tera
pea he maha nga kupu whakamiharo i makere
mai i te mangai o te poropiti, he nui atu hoki
te tataki o te tangata, mo te Rua anake nga
korero. I to matou rongonga kaore i te nui
te kai o Ruatahuna, i te mea hoki kaore a
matou nei kai, korerawa i pekangia a Ruata-
huna, moe rawa atu i Te Mimi. He nui te
manaki o nga tangata i a matou. I te tahi ra
moe rawa atu matou i Te Whaiti. He tino
kainga pai atu a Te Whaiti, he nui hoki te
pai o nga tangata o te kainga. I konei ka kite
ahau i etahi kaumatua tokorua he akonga na
Pihopa Herewini. He nui atu to raua koa i
te kitenga i a matou. I konei hoki ka wehe
ia matou taku hoa minita me tonu hoa wahine,
kotahi to raua ra i whakanga ai i reira ka hoki
mai ki te Wairoa. Kotahi mai te ra i Te
Whaiti ki Waiotapu, ai i tetahi ra hoki ki
Rotorua. Ko te roa o te ara i haere a nei e
matou e 200 maero ara i Turanga ki Rotorua.
O matou ra ki te rori. He tika he uaua
taua rori i naianei, i penei rawa hoki ra te
tahi o matou na, tera matou e mate ki te ara
i te hemo kai, a e kitea o matau iwi e takoto
ana i te taha o nga paihika.
Roa rawa matou ki Rotorua katahi ka haere
ma Taupo, ki Taumarunui, ki Whanganui,
ki Poneke, a okioki rawa atu i Te Waipou-
namu. 

TE TAKE I KINO AI AHAU KI
TE WAIPIRO.
Na TAKUTA WILFRED. T. GRENFELL.
KO tenei tangata ko Takuta Kerenewhe
he mihinare kei te wahi huka o Merika
e mahi ana. Ko taua whenua he nui, koia
anake te takuta. Ko nga tangata o reia he
hunga hi ika ko te moana ika hoki tera o te
ao. Ko tenei takuta, ano he kingi ki nga
mano tangata o taua wahi, he nui no tona pai.
E kia ana i tino riro pu i a ia te ngakau o Te
Karaiti. Ahakoa kei whea te tangata mate
ka tae ia ki reira ahakoa pewhea te kino o uta
o te moana.
Nga take i kore ai au e pai ki te waipiro
hei kai, he tino nui  rawa, e kore e taea te korero
whakatepe. Ko te whakarapopotanga ia o
aku whakaaro mo tau kai ko enei ehara i te
kai e tika ana kia matea nuitia, he kai kino.
He kai awhina i te whanako,  te kohuru.
Ka nui aku kitenga i te tangata e whanakotia
ana ona moni, ona whakaaropai mona ake,
ona whakaaro rangatira, e nga kai hoko wai-
piro, kati ano te take kia nui ai te moni kia
ratou, hei aha ake te whakaaro ki i te tangata i
mate.
I kite au i te taenga o taua kai ki nga iwi o
te whenua huka (Eskimos), e kei te patu i
taua iwi, me te paitini (arsenic) e patu ana i
te rango; a i runga i taua kai kua kore o ratou
rereketanga i te kararehe.
He aha te take i kore ai au e pai kia kainga
taua kai i te moana? No te mea ka haere au
ki te heterei i raro kei te hiahia au kia kotahi
te raiti e kitea e te tangata i te wiira, i te mea
kotahi ano te raiti hei tirohanga mana. I te
mea kei taua tangata te oranga o nga tangata
katoa o te tima, me nga utanga o te tima, e
kore au e pai kia ia kia pa ki taua kai.
Kua kite au i nga tima e tutuki ana i waho
o te moana no te mea i te unu waipiro te
kapene. Kua korero au ki te wahine, i pou-
aru ai koe, i pani ai o tamariki na te mea kaore
to tane i kaha ki te whakarere i te waipiro, a
taka tonu atu ki te moana. He tini nga
tamariki kua whangaia e au e hemo ana i te
kai, no te mea kua mate i te waipiro o ratou
papa hei whangai ia ratou. Kua tae au ki
roto i nga whareherehere kia kite i nga patu-
nga a tenei mea.
He aha te take i kore ai au e pai ki te wai-
piro mo te whenua matao, mo te whenua hoki
he nui nei nga whakapawera e pa ana ki te
tinana? No te mea kua kite au i nga tangata
i hinga i te kore kaha i te mahinga a te wai-
piro. Te hunga hi ika e noho nei au i roto,
he hoa noku, ko taku aroha kia ratou penei
ano me taku aroha ki aku teina; kati e kore
tetahi tangata e ki mai he tangata henengaro
whaiti ahau, noku i mea he kai kino tenei, no
te mea e kite ana au e patu ana tenei mea i te
kaha, i te atahua, i nga whakaaro, i te ngakau
mihimihi, i te aroha, i te moni, a tae atu hoki
ki te oranga o taku teina.
Ka ruatekau aku tau e haere tonu ana i
runga i te ka re o te moana i te raumati, i
runga huka i te makariri, kati kua kite au
kaore tahi he painga o te waipiro moku.

TE PIPIWHARAUROA.
Kua mahia e au nga tu ahua mate katoa,
kua kitea e au ko nga mate e kiia ana i mua
he pai te waipiro he whakakaha, pai ke atu
nga rongoa whakakaha ano e hara nei i te
waipiro. Ko taku kino ki te waipiro mo nga
mate penei no te mea ko te tahi mahi ana he
whakakaha i te hiahia o te tangata e kai ana
kia kai tonu kia kai tonu. E ki ana au ehara
i te mea whakahari i te ngakau, no te mea
kaore he hunga rite te nui o te hari, me te pai
ki nga tangata o runga i taku kaipuke me te
nuinga hoki o nga tangata hi ika, he penei me
matou kaore e pa ki te waipiro.
E whakaae ana au he nui nga tangata e
whai mahi ana i tenei mea, he nui hoki te
moni e puta ana ki nga kai hoko, he ngawari
noa iho hoki te whakakaha i te hiahia kia ia.
Engari me matua ahuwhenua rawa ka tipu ai
taua hiahia, a kei te tipunga ka ngawari noa-
mai te haeremai a te moni ki te hunga hoko
kua kore hoki te hiahia ra e taea te pupuri e
etahi. Kaore aku kino ki nga mea e whaka-
nui ana i te mahi, e whakanui ana hoki i te
moni; a tera au e pai noaiho mei, i muri iho
o te wwhakahurihanga o nga kai totika hei pai-
tini, kau e tahoroa ki roto i nga korokou o nga
tangata, engari ki te whahanui o te Moana-
nui-a-Kiwa, ki te wahi e kore ai e puta he
kino mana.
Kua kite au i nga moni a etahi tangata e
whanakotia ana, kati ko era e taea ano te
whakakapi. Ko a te waipiro ia i tahae ai
kaore e taea. I tapukena e au te tahi kotiro
he tamahine na tahi tangata, he tuahine no
tahi tangata. I mauria ia e au ki runga i
taku kaipuke-hohipera me korenoa e pai. Tera
tonu ia e pai, engari kore rawa ona hiahia ki
te ora no te mea kua takakinongia e te waipiro
tona kainga.
Ki te tupono mai ki au tetahi wa e kia mai
ai au kia whaikupu mo te whakakore i tenei
kai, i te mea e mau ana ano au ki aku waewae,
e kore au e porori ki te tu ki runga.
HE PANUITANGA.
KEI te hiahiatia kia tangia ki te reo Maori te
repoata o te Hui o Te Kotahitanga o Te
Aute i tu nei ki Orakei. Ka tangia katoa tia nga
pepa me nga whaikorero o tau hui. Tera e tae
ki te £12 pauna te utu o taua Ripoata, engari
mehemea ka hihiko te tangata ki te tuku hereni
mai, he moni iti rawa tenei. Tena e te iwi kia
hihiko kia kite ai koutou i nga korero a nga tangata
whakaaro nui mo e tahi take e ora ai te iwi Maori.
Ko te utu whangai i te Kotahitanga i te tau e 2/6,
he moni iti rawa hei utu mo nga painga mo te iwi.
Ki te tuku moni mai, me tuku mai ki te Hekeretari.
PINE TAMAHORI, Hekeretari.
ETAHI KUPU KI TE HUNGA MAHI
MIRAKA.
HE kirimi ma, kirimi matao, kirimi mo-
mona; ko enei kupu e toru te ki mo
te kirimi reka.
Ko te hunga miraka kau me watea rawa i
nga mate rere. Me matua horoi rawa nga
ringa kia ma i mua o te mirakatanga.
Kia mahana tonu te kau e whakatetetia ana.
Ki te kore he mea hei whakaahuru i a ia, ka
hurihia e ia te nuinga o ana kei hei whaka-
mahana i a ia, kati mehemea e mahana tonu
ana ka hurihia te nuinga hei miraka.
Ki te kore e taea e te tangata te hoko mai
i nga tino momo anake hei mirakatanga mana,
kati me tango e ia he tino puuru mana, a ma
tona whakahaere pai ka whiwhi ia ki nga
momo pai.
Ko te reka o te miraka e taea ana te wha-
karereke e nga kai a te kau. Ko nga tino kai
e kino ai te miraka he korau (tonapi), aniana
ngahere, he hei puru, me etahi ake.
Ko tenei mea ko te miraka kaore e mau
tonu tona ahua. Mehemea ka ata tirohia ana
ka kitea he rereke ano te ahua o te miraka
tuatahi o te u i te miraka whakamutunga o
taua u ano. He rereke ano hoki te miraka o
te ata i to te ahiahi, me te miraka hoki i muri
iho o te whanautanga o te kuao he rereke ano
i to te miraka ka toru nei marama i muri iho
o te whanautanga kawhe.
Ki te horoi i nga mea paepae miraka kia
tupato mau ki nga hopi noa nei. Ko te haunga
me te rongoa tahu (caustic) kei roto i te hopi
kaore e taea te horoi. Kati i te mea he taru
tere noa te miraka ki te hopu i te haunga, ka
marama me kaua nga hapi noa nei e mahia.
Ki te wehea mai te kirimi i te miraka, me
ata waiho rawa kia matao i ro wai matao.
Kaua e whakahanumitia nga kirimi hou ki
nga mea tawhito, me paepae ke ano mo nga
kirimi o tena ra o tena ra.
Ko etahi tangata e pirangi aua ki nga kau
nui te miraka, ko e tahi ki nga mea reka te
miraka. He pai enei tu ahua kau, kati ko te
tino mea hei tirohanga ma te tangata ko te
nui me te pai o ana miraka.
Ko te miraka whai pata kaore i tino rereke
atu i te mea kore pata, no kona he rite tonu
to raua pai hei whangai poaka.
Ko te Arai pai mo te kirimi hei te mea waea,
e taea ana te arai atu te rango me era atu
ngarara. Ko te pai o te waea he nuiu o te ea
e tae ana ki te kirimi.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
O ke anuenue he ala o Kahai;
Ko te aniwaniwa te ara o Kahai;
Pii Kahai, koi Kahai,
1 piki Kahai, i oioi Kahai,
He Kahai i ke koi ula a Kane;
I eke Kahai ki te ao rere a Tane;
Hihia i na maka o Alihi;
Tirotiro noa ana nga kanohi o Karihi;
Ae kakai i ke auaha,
I eke Kahai ki te ao marama,
He auaha ke kanaka, ka waa;
He ao marama (ki) te tangata, ki nga waka;
Hunao Hanaiakamarama
I runga ko Hanaiakamarama,
Oke ala ia i imi ai i ka makua o Kakai;
Ko te ara ia kimi ai i te matua Kahai;
O hele a i ka moana wehiwehi,
E rere i te moana wehiwehi,
A halulu i Hale-kumu-kalani.
Kia haruru te take o nga rangi.
Ui mai kini o ke A kua,
Kei te ui mai nga tini o te Atua,
Ninau o Kane o Kanaloa
Kei te iwi a Tane raua ko Tangaroa
Heaha kau kuakai nui,
He aha i nui ai to tira,
E Kahai, i hiki mai ai?
E Kahai, i hiki mai ai?
E imi mai au i ka Hema,
E kimi ana au i a Hema,
Aia i Kahiki, aia i Ulupaupau,
Ana ki Tahiti, ana kei Urupaupau,
Aia i ka Aaia, kaka mau ia a Kane,
Ana kei Aaia, e hangia nei e Tane,
Loaa aku i kukulu o Kahiki.
Tae noa ki nga topito o Tahiti.
WAIATA MO HEMA.
Holo Hema i Kahiki, kii i he apo-ula,
I haere a Hema ki Tahiti, ki te tiki i te kura,
Loaa Hema, lilo i ka Aaia,
I riro a Hema i te Aaia,
Haule i Kahiki, i Kapakapahaua,
I mate ia ki Tahiti, ki Kapakapahaua,
Waiho ai i Ulu-paupau.
waihotia ki Uru-paupau.

TE PIPIWHARAUROA.
TE AUTE ME NGA WHENUA O
WHANGANUI.
Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
EHOA, tena koe, hei whakahoha noa pea
taku i a koe, mo nga kupu kore tikanga
e whai ake nei, otira ko tetahi tangata pea
e mea he kupu korekiko, kore tikanga hoki,
engari ko te kaituhi e mahara ana he kiko ano
kai roto hei whakaatu i nga kino i nga pai.
Tutahi.—Kai te tautoko ahau, i te kupu e
whakaarotia nei kia £10 mo te tamaiti kotahi
i te tau; ara mo nga tamariki e tukua nei ki
Te Aute, ki Hukarere kura ai. E hoa ma i era
atu kainga, he wahine he tane koutou, he
matua he whaea aroha nui ki to tamaiti, ki o
tamariki. Kauaka hei mea kua kore o moni;
kauaka hoki hei ki he nui rawa te £10 nei
ite tau. Mehemea, ka penei o korua mahara,
he nui rawa te £10, kua kore a korua moni;
ka ki au, nui ke atu to korua aroha, ki te paipa,
ki te tikareti, ki te reihi hoiho, me te waipiro
hoki pea, i te mahara iho ki ta korua tamaiti.
Kai te mohio tautau tahi he minamina noa i
puhapuha ai i te pawa o te tikareti me te tu-
peka engari me whakaaro iho tautau ki te
mamaetanga o tatau ngakau, o tatau tinana
me o tatau kanohi i te mataaratanga i te po
ki ti tieki i a tatau tamariki. No reira, e whae
ma, ko tetahi £10 mo to paipa me to tupeka
me to tikareti, ko tetahi £10 mo to tamaiti i
te tau ki Te Aute kura ai, whakaaro ki tou
mamaetanga i to whakatakanga i to tamaiti.
Me matakitaki tatau ki Te Pipiwharauroa nama
118, kai te wharangi tuawaru, te whakaatu
a nga kaitiaki o te kura o Te Aute. Kati nga
kupu mo tena.
Tuarua.—Me whakaatu ake au karua tae-
nga mai o Ropata Tauta, raua ko Apirana
Ngata, nga Komihana Whenua Maori, ki
Whanganui nei, tokorima, tokoono tonu ma-
tau i tae atu. ki o raua aroaro whakaatu ai i te
ahua o nga whenua o Whanganui o Ngatiapa.
He nui toko moteatea i te kore i tokomaha
nga tangata ki o raua aroaro, hei whakarongo
i a raua kupu tohutohu, me a raua kupu wha-
kamarama mo te ora me te mate, i runga i nga
take ahu whenua, me te mangere. Kati he
aha ko ara, ko matau tokorima nei hei reo mo
Ngatiapa me Whanganui ki o raua aroaro.
He wahi iti pea i mahue, otiia ko te huinga o
nga whenua kua oti atu ki o raua ringaringa.
Ma tatau e kite i roto i ta raua ripoata.
Engari e mohio ana au ko te tino korero a
nga Maori i roto i enei ra, ko te nama moni
hei whakakaha ia ratau ki te ahu whenua.
Otiia ko au e ki ana, he pai te nama moni, ki
nga tangata i whanau i te kokiritanga o nga
whetu waimarie, he kino rawa ia mo nga
tangata kaore nei i whanau i raro i ana whetu.
E mohio ana au, he taonga paheke te moni.
Mehemea, ka titiro atu nga kanohi o te nga-
kau, a ka totoro atu te ringaringa, kia Rama,
kia Pia, kia Purei Kaari, kia Piriote, kia
Reihi Hoiho, me te Aroha; ka pau o moni, e
kore e taea te pupuri. Engari mehemea, ka
tahuri te iwi Maori ki te ahu whenua me ko-
pare rawa nga kanohi o te ngakau, kia kore e
aro atu ki nga nakahi i runga ake nei, me era
atu mahi kino, katahi te moni ka mau te pu-
puri, ka pehea ranei. Engari mo te ora pai
o te iwi Maori, ko te ahu whenua kia u.
Tuatoru.—No te 18 o nga ra o Pepuere nei
ka tu te Kooti Poari Whenua o Aotea ki
Whanganui nei, ko Raetihi nama 2, 3, 4, 5, te
kehi, ko te whenua nei no Ngatiuenuku. Ko
te hapu nei he hunga noho nehenehe; he
hunga whakaputaputa mohiotanga, ara i mua
atu o te tukunga i te whenua nei, ki nga hua-
rahi i mohio ai ratau hei putanga moni ma
ratau. Ko to ratau tangata tohutohu ia ra-
tau ko Teone Teehi. Na no te puaretanga o
te Kooti, ka hui Ngaimaua ki te whakarongo
i nga matauranga o te iwi nei o te roia pakeha.
Huihui a ke tekaumarua nga roia, he kehi ta
tena roia mo aua whenua nei ano, na aua
Maori nei ano. Tutataki katoa nga roia nei
ki te aroaro o te Poari, heoi titiro atu titiro
mai. Ka roa, katahi ka kiia me tuku ko te
kehi a Te Morihana, roia o Poneke, hei tua-
tahi, he riihi mo nga rakau me te whenua na
nga Maori nei ano. Ka tu ko Te Karete roia
o Poneke mo te taha kia te ki mana ma he kiri-
mina tapahi rakau, hei kaari, na nga Maori nei
ano; engari ko te riihi a te taha kia Te Mohi-
hana kua Paahitia e te Poari o Aotea i te tau
ka hori nei. Kapai hoki te whakarongo atu
ki te mohiotanga o Te Karete, ara ki te
Wananga. No te mutunga o nga Wananga
a nga roia nei i te ahiahi; ka panuitia e te
Poari te kupu mai o Poneke, ko te whenua
nei kua oti noa atu i nga Maori nei ano te
tuku ki te ringaringa o te Poari o Aotea i te
tau 1902, no reira kua maumau noa enei
 Wananga papai. Kati ko nga moni a te taha
kia Te Karete i pau ki nga mahi mo te iwi
nei, me te whenua nei, e £7000 pauna. Ko
nga moni a te taha kia Te Morihana i pau i
te iwi me nga mahi ki runga i te whenua
nei e £2000 pauna. Heoi ko te kupu a nga
roia nei, taihoa ka kura nga kauae o te iwi
tinihanga, ki te patuparaoa. Ko te kupu a
Te Morihana ki te Poari i penei. I te mea
kua mohiotia nei te tinihanga o te iwi nei,
kati e mea ana ia me hiiri e te Poari nei ana
riihi i ata Paahitia nei ete Poari; engari ko

HE KUPU WHAKAMARAMA.
nga moni me utu atu ki te ringa o te Poari.
Ko te kupu a Te Karete, kauaka te Poari e
hiiri i ona riihi. Ko te kupu a Te Poari, ka
tarewa te whakatau. Ko tenei kehi ka tukua
ma Timi Kara, Minita o te taha Maori e
titiro. Heoi e hoa ma, ka kitea nga mahi
kino, tinihanga, a nga tutua ngakau tahae.
Ka eke noa mai te kupu nei ki runga i a tatau,
he iwi tinihanga te Maori. No reira e penei
ana toku mahara, me whakatu e te Kawana-
tanga etahi tino tangata, hei wehewehe i te
iwi Maori, kia watea ai nga rorirori, nga tini-
hanga, nga tahae ki roto i te ringaringa o Te
Poari me te kai tiaki o te katoa, kia toe ai
tetahi wahi iti o nga whenua hei ora mo a
ratau uri. Kia watea ai nga Maori ngakau
rangatira, ngakau marama ki te tiaki, ki te
whakahaere i ana mahi ake. Engari hei raro
ano i te Ture Ota a te Kaunihera o te Kawana
o Niu Tireni, ara mo nga tikanga hoko, mo-
kete ranei.
Taihoa hoki etahi, korero e tuku, atu kia
panuitia e koe. Ko te utu mo ngamahi tahae
he mate, he wetiweti, he riro noa atu o te
whenua.—Na to hoa.
ERUERA TE KAHU.
  
HE RONGOMAI NO TAWHITI.
AMERIKA
TETAHI aitua nui i pa ki Amerika ko te tahi
wharekura i wera i te ahi. Hui katoa nga
tamariki i mate 178. Ko taua kura no Cleve-
land, Ohio, he kura nui e ono nga papataka-
takahi. Ko te nui o nga tamariki e 360, a ko
nga tau he rima tau tae atu ki te tekaumawha.
Ko te putake mai o te ahi he kahanga no te
wera o te waahi kaanga ahi o te papa tuatahi.
I te tanginga o te pere kore rawa nga tama
riki i mohio ko to ratou whare kati noho pai
noaiho ana. No te putanga o te au ahi katahi
ano ka whati iho nga mea o nga ruma o runga.
Erua tonu nga tatau putanga ki waho, a i te
kaha o nga tamariki ki te tutetute ka mau
noa iho. Te horonga o te whare he nui i
tapukea ki raro.
Hei te 16 o Hurae rere mai ai nga manuao
o Amerika ki enei moana haere ai. Ka rere
mai i San Francisco ki Hawai, ki Hamoa, ki
Marepana, ki Poihakena. Muri iho i ka rere
ki Whiripaina, he moutere kei te taha whaka-
raro o Haina, ko tenei motu i riro mai i te
marikena i ta raua whawhai ko te Paniora ka
hori nei. He haereere te tikanga o te haere
mai otira tera atu ano tona Uka ake te Mari-
kena e mohio ana—tena pea he whakawehi i
te Tiapani, i te ahua noho kino hoki raua i
enei ra ka hori nei—ko nga manuao katoa 
enei a te Amerikena.

TIAPANI
I Te reta mai a tetahi pakeha kei Tiapani
e noho ana, ko Makinihi te ingoa, e ki
ana kei te kaha haere te rapu raruraru o Tia-
pani. Kati tera pea e puta tetahi raruraru ki
waenganui o Tiapani me Ahitereiria raua ko
Nui Tireni mo ta raua tikanga e arai atu nei
i nga kiri pango. E ki ana ia ka nui te kino
o Tiapani ki nga pakeha. Kei te whakaha
weatia, kei te tuhia hoki hei mea whakakata
ma ratou nga ahua mahi katoa a te pakeha.
Te tahi kei te ahua whakakiki haere te Tiapa-
nihi ki nga Inia kia noho kino ki te Ingarihi.
E kore e marama te tika te pewhea ranei e
enei korero.

INGARANGI ME TIAMANI.
KEI te noho riri a Ingarangi kia Tiamani mo
te tahi reta i tuhia mai e te Kingi o Tiamani
kia Rore Tuitimaha (Tumuaki whakahaere o
nga manuao o Ingarangi). Ko taua reta e
tonoa ana kia kitea e te iwi. E mea ana nga
nupepa kaore tahi he take i tuhi mai ai te
Kingi o Tiamani ki te kai whakahaere o nga
manuao o Ingarangi. Mehemea na Kingi
Eruera taua reta ki te tangata o Tiamani, ana
atu nga korero kino a Tiamani mo te pokanoa.
Ko nga korero a Rore Tuitimaha ehara i te
reta tohutohu mai mo te ahua, mo te maha
ranei o nga manuao o Ingarangi te reta maia
te Kingi o Tiamani. Kua tuhia e te tino pepa
o Tiamani he kupu whakamarama, e mea ana,
ehara i te mea e hiahia ana te Kingi ki te ra-
weke noa atu ki nga mahi o te mana o Inga-
rangi. Ko taua reta he whakamarama nana
i etahi whakaaro pohehe o Ingarangi mo te
ahua o nga manuao o Tiamani. Ka nui te
korerotia o tenei take e nga wahi katoa—
ara mo te whakaaro pokanoa o te Kingi o
Tiamani.
  
NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.
£1,, Eruera Te Kahu. 15/-, Petuere Awatere.
6/-, Manahi Parapara. 5/-, Haupokia Te Pakaru,
Poihipi Turei, T. Hotene, George Tauheke.

TE PIPIWHARAUROA.
HE PAITINI I ROTO I TE TOTO.
E" TORU tekau nga hikareti e pau ana
i a koe i te ra? A kore koe e mohio
na reira to mate?" Ko nga kupu nei na te
takuta ki tetahi tangata i haere mai kia tirohia
tona mate. " E! kore rawa atu au e mea na
konei taku mate, engari e mea ana au na
taku kaha ki te mahi." Ka ruru te mahuna
o te takuta me te mingomingo kata ano. Ka
tangohia ake e te takuta he waeroa (leech) ka
ki atu ki tona hoa, " Hiwingia te ringaringa o
to hate, kia whakaaturia e au tetahi mea kia
koe." Ka hiwia te ringa-ra, katahi ka hoatu
e te takuta te waeroa ki runga i te ringa. Ka
tahuri te ngarara ki tana kai ki te toto, nawai ra
ka ki haere tona puku, nana noa ka makere te
mea ra i te ringa o tangata ra ka taka ki raro.
Ka tangohia ake e te takuta ka mea tu ki tona
hoa, "titiro ki te waeroa nei kua hemo, ma-
taotao ana, nau i paitini." E! ehara i te
waeroa totika he hiroki," te whakahoki a te
turoro.
" A tena me whakamatau ano, ina hoki e ki
ana koe he hiroki tera."  Ka hoatu e te takuta
e rua nga waeroa. Ka mea te turoro, " ki te
mate raua e rua ka mutu i au, ara ka whaka-
hekea iho i au aku hikareti i te toru tekau ki
te tekau i te ra." I a ia tonu e korero ana ka
taka te waeroa iti ki runga ki ona turi, hemo
rawa; muri tonu iho ko te mea rahi, " katahi
e hoa he kino atu au i te mate-uruta ki nga
waeroa nei."
" A! ko tena mea na te hinu paitini (Empy-
reumatic oil) kei roto i o toto" te whakahoki a
te takuta. " Nga tangata kaha katoa ki te kai
hikareti kei a ratou tenei hinu. Ki te mutu to
kai ka ngaro tenei hinu, ka kore hoki koe e
paitini i te waeroa. Te tahi ka hoki mai to
ngakau kaha ki te kai, ka pai to moe, ka
mama hoki to ahua. Ehara i te mea na to
kaha ki te mahi, engari na to kaha ki te kai
hikareti i pa ai enei raruraru ki a koe."

Te tino tamaiti tika mo te pupuhi pu kei
Nui Tereni nei no Onehunga, ko Wiremu
Whiria. He nui nga metara kua riro i a ia.
Ko te tiima pupuhi o te kura o Onehunga te
tino tiima o nga kura o Nui Tireni. E riro
tonu ana i a ratou te kapu a Rore Ranapere
mo Aotearoa nei. Ko ia o nga tamariki o
Nui Tireni nei e tukua ana hei manuhiri ma
Rore Rapata mo te marama kotahi. I a ia
reira ka pupuhi ia i te taha o nga tamariki toa
o era atu whenua mo te tahi kapu nui.
NGA MONI A TE TOMINIONA.
ITE whaikorero a te Pirimia i Takewara i
te 3 o Maehe nei, i puta ona kupa mo
nga moni o te Tominiona. I mea ia i tera
tau nga moni katoa i pau i nga mahi o te
Tommiona o £2, 700, 000, ara nui atu nga moni
i whakapaua i tera tau i nga moni i pau i te
tau kotahi mo nga tau 25 ka hori nei. Hei
whakaatu tenei ka nui nga mahi o te Tomini-
ona. Ko te moni hua o te Tominiona i te tau
ka hori nei e £8, 950, 006 ara e £557'989 te
nekenga ake i to tera tau atu. He tohu ora
tenei, he whakaatu ka kaha noatu te kawana-
tanga ki te whakapau i etahi moni nui mo nga
mahi a te iwi.
Nga putahi mai o tenei moni koia enei:—
Take Taonga ... 102, 121
Pane Kingi ... ... 125, 480
Take Whenua ... 91, 718
Take Moni ... ... 46, 596
Nga Rerewe ... 158, 395
Nga Whenua ... 38, 654
Hui katoa ... ... 7,899,315
To tera Tau atu ... 7, 341, 326.
I whakamarama ano ia ki nga moni i whaka-
paua e te kawanatanga mo nga rori. I Aperira
1901 kia Maehe 31, 1907, e £1,927,834 5 i pau
mo nga rori. Ko te moni i pau mo nga rori
i te tau nei e £528, 318, ara nui noake i nga
moni i pau mo te tau kotahi o enei tau e one
ka hori nei. Inaianei kei te tonoa kia wehea
e te kawanatanga kia £200, 000 i te tau mo
nga tau e rima e tu mai nei hei mahi rori.
He whakaatu pai tenei na te Pirimia i te kaha
o te kawanatanga ki te hapai i nga mahi o te
Tominiona.

Ki te korero a te nupepa o Opotiki, te moni
katoa i kohia e te whanau Apanui i ta ratou
hui i tu ki te Kaha i te 20 o Pepuere nei e
£387/5/0. Ko te take o tenei hui he kohi
moni he utu mo ta ratou waea. Rite katoa te
utu- o te waea, toe atu hoki e £87. Kei te
hangaia atu te waea inaianei ki Torere a tae
atu ki Opotiki.
Kua whiriwhiria e te Kawanatanga ki Pa-
mutana he tunga mo te kura whakatete kau.
Ko nga eka o te whenua kua tukua mo te kura
e 45 Ko te mahita mo te kura ko Hingiritana,
te tahi o nga tangata tirotiro a te Kawana-
tanga mo tera mahi. Ko etahi o nga wahi i
hiahiatia hei tunga mo taua kura ko Taranaki
me Hawera.

HE KUPU WHAKAMARAMA.
PITOPITO KORERO.
E KORERO ana tetahi minita mea rereke
i tupono ki a ia, i a ia e minita ana i
Ingarangi. I a ia e hapa ana i te po o te Ra
tapu ka haere mai te kotiro ka ki mai ki a ia e
hiahia ana te tahi tangata kia kite i a ia. Penei
te minita ra tera ko tetahi o nga tangata kua
pa i tona kauwhau a e haeremai ana kia tohu-
tohungia e ia. Teretonu tona whakatikanga
atu ka tae ki te tatau, ka mea atu, " He aha
to hiahia?" Ka mea mai te tangata ra, " E
whakaaro ana au, i a koe e kawwhaura tera pea
tetahi o pea tarautete e rite ki au."
No Poneke tetahi tangata i pangi e te mate-
moe, he karaka no te tari inihua. I tonoa ia
e te rangatira ki te tiki i etahi rehita i a ia e
pupuri ana. Tona roanga e ngaro ana ka
haere atu te kai tiki i a ia, rokohanga atu e
moe ana i runga i tana turu. Kore rawa i
taea te whakaara. Ka pau te wiki i a ia e moe
ana ka heua te matenga e nga takuta ka mahia
ki te huka, a roa atu e mahi ana ka ara ake, a
roa rawa hoki i muri iho ka mohio ki te tangata.
Kaore e mohiotia he aha te take i penei ai ia.
Ko taua tangata he tangata whutupooro kati
na reira pea tona mate. Engari kua tino pai
ia inainei, a kei te mahi ano i tana mahi.
Kua whakaaetia e te Kawanatanga etahi
karahipi ki nga mahi ake o te Tominiana.
Ko te hiahia kia tipu nga mahi o te Tominiana.
Nga mahi mira rakau, mira harakeke, whaka-
matao miiti, me era atu mahi.
No te Ratapu 150 nga ra i nehua ai a Peni
Te Uamairangi. Erua nga mema o te taha
kawanatanga i taemai ki te nehunga, ko Timi
Kara, Minita o te taha Maori; me Mira,
Minita mo nga Mahi o te Moana. I tae ki te
1000 nga pakeha, ki te 150 nga Maori. He
nui nga kupu whakamihi a te Pakeha mo enei
o taua rangatira o te Maori.
Kua tukua te kehi mo te tahi tamaiti tane
Maori ki te hupirimi kooti i Akarana mo te
tuhi tieki. Ko te hara tenei e tuhi tonu ana
te ringa o te pakeha hei mutunga mo nga
tamariki Maori e haere ana ki nga kura.
Otira e kore nga tamariki mohio e mahi i tera
mahi i naianei, kua nui ake to ratou mohio i
tena. E mohio ana ratou he taonga tino tupa-
tongia te tieki. Ko tenei tamaiti pohehe anake
i penei nei. Kia tupato ehoa ma, kei pohehe
ka tau kia koe anake to ingoa kino, kaore ka
tau ano tetahi ki te iwi. Kia mahara ki te
kupu a te Karaipiture e mea nei " E hopukia
ano koutou e to koutou hara."
E rua rawa nga tangata rangatira o Ngati-
kahumunui ki Heretaunga i mate i tenei ma-
rama, a i roto ano hoki i te wiki kotahi, ko
Peni Te Uamairangi raua ko Wiremu Poro-
tene. No te 22 o nga ra nei a Porotene i
nehua ai, i tata o ea ki te 150 nga tangata o
Turanga nei i tae ki tona nehunga.

Ki te Etita o Te Pipiwharauroa.
TENA KOE. Ma e tuku ano enei kupu kia
 panuitia ki runga i nga motu e rua nei. ki
Aotearoa me te Waipounamu.
I tukua nga panui i te 1 o nga ra o Akuhata,
1907 he powhiri, ki etahi wahi o nga motu nei. kia
hui mai ki Tahoraiti i te 15 o nga aa o Maehe, 1908.
He oi no te taenga ki na ra, ka huihui matau ki
Mangatainoke, ki te titiro i te ahua o nga purapura
i tina ki te whenua hei ora mo taua hui; kitea iho
ana kua mate katoa nga kai i te ra, kua pakihi
hoki nga puna wai o te marae mo te hui. I runga
i enei take ka whakataua he kupu ma tenei hui-
huinga, koia tenei—ka nekehia te hui whakapapa
mo tera tau, mo te 15 o nga ra o Maehe, 1909. ki
Tahoraite ano. He oi i muri o te whakataunga o
te kupu a tenei huihuinga ka tukua nga waea e 25
he whakaatu kua nekehia te hui. Hei muri o tenei
panui whakamarama ko hui ano te hunga ka whiri-
whiria nei ko Te Ropu o Tanenuiarangi to ratou
ingoa. Ko ratau hei whiriwhiri hei tuku i nga panui.
He oi ko nga mema o te Ropu o Tanenuiarangi i
tae mai ki tenei huihuinga ki Mangatainoke ko
Puhara Hawaikirangi, ko Manahi Paewai, ko Ta-
papa Rautahi, ko Aporo H. Kumeroa, ko Meiha
H. P. Tunuiarangi. Ko Nireaha Tamaki i haere
ki Poneke. Ko te Whatahoro kaore i tae mai,
he raruraru ki o ratau whenua ko ona hapu o
Whanganui.
He oi he mea tuku atu i raro i toku ringa, ua te
Tiamana o te Ropu o Tanenuiarangi kua mau nei
te hiiri.
HE WHAKAATU.
HE whakawhetai tenei na matou ki nga
tangata i whakaaro nei ki te tuku ora-
nga mai ano Te Rau Kareti, i enei tau kua
pahure ake nei. Kia ora tonu koutou. E
tohu atu ana te ngakau, kei te pumau tonu
mai tenei whakaaro i a koutou, a, i te hunga
hoki e hapai ana i tenei taonga o tatou.
HE PANUI.
KUA tae mai he kupu whakaatu mai no
Nuhaka kia panuitia i Te Pipiwharauroa
kua nekehia te Hui o te Whare-Karakia mo
te 19 o Aperira, 1909.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀