|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Volume 1, Number 4. 01 October 1931 |
|
|
1 40 |
▲back to top |
MARAMATAKA
\_\_\_\_\_\_\_Hepetema, 1931. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
\_\_\_\_Te Ra. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_Ata. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_Ahiahi. \_\_\_\_\_
6. Rtp 14 i muri i to Etera 1, 1-8 me 3: Nehe 1, 1-2, S:
te TOKOTORU Tepania 1. Raniera 1. C
Waiata— Mt 21, 23
Ata 75, 76; Rk 7, 36 mutu noa mutu noa:
Ahi 73, 77. I Kori 13. \_\_\_\_\_\_Eph 4, 1-24.
13. Rtp 15 i muri i to Raniera 3. Raniera 5.
te TOKOTORU
Waiata—
Ata 84, 85; Rk 9, 57-10, 24: Mt 28: C
Ahi 89. \_\_\_\_\_\_2 Tim 1. \_\_\_\_\_\_\_Eph 4, 25-5, 21.
20. Etp 16 i muri i to Here 5, 1-19. Here 5, 20
te TOKOTORU mutu noa.
"Waiata—
Ata 86, 87: Rk 11, 1-28: Hoa 8, 12-30:
Ahi 90, 91. Taituha 2, 1-3, 7. Eph 5, 22-6, 9. C
21. Matiu Apotoro. Mt 19, 16 mutu noa I Tim 6, 6-19. R
27. Etp 17 i muri i to Here 17, 5-14. Here 18, 1-17.
te TOKOTORU Rk 11, 29
Waiata— mutu noa:
Ata 92, 93; Hoa 8, 31 mutu noa
Ahi 100, 101, 102. I Pta 1, 1-21. Eph 6, 10 mutu noa
29. Mikaera me nga Anahera\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_Oketopa, 1931. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
Te Ra " Ata\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_Ahiahi\_\_\_\_\_
4. Btp 18 i muri i to
te TOKOTORU Here 26. Here 31, 1-20.
Waiata—
Ata 103; Rk 12, 1-34: Hoa 13: C
Ahi 107. \_\_\_\_\_I Pita 1, 22-2, 10. I Hoa 1, 1-2, 11.
11. Rtp 19 i muri i to Here" 31, 23-27.
te TOKOTORU Ilk 12, 35 Here 35.
Waiata— mutu noa. Hoa 14. G
Ata 111, 112, 113; I Pita 2, 11-3, 7. I Hoa 2, 12
Ahi 120, 121, 122, 123. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_mutu noa
18. Rtp 20 i muri i to Kai Kauwhau
te TOKOTORU Iha 61, 1-6. (Apokiriwha)
Ruka Apotoro 38, 1-14.
Waiata— R
Ata 114, 115; Nga Mahi 16, 6-18 Korohe 4, 7
Ahi 124, 125, 126, 127. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_]\_\_\_\_\_mutu noa.
25. Rtp 21 i muri i to
te TOKOTORU Eheki 14. Eheki 18, 1-4
Waiata— Rk 14, 1-24. me 19.
Ata 116, 117; I Pta 4, 7-5, 11. Hoa 16. C
Ahi 128, 129, 130, 131. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_1 Hoa 4. \_\_\_\_\_\_
28. Haimona Heroti me Hura Arapiu Apotoro. \_\_\_\_\_\_\_\_\_
|
|
2 41 |
▲back to top |
Te Toa Takitini
Ehara taku toa i U toa takitahi engari he toa takitini taku toa.
—Tuhoto Ariki.
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
Nama 4-5. HASTINGS. Oke. -Noe., 1931.
HE INOI MO TE HUI O TE HAHI MAORI.
E Te Atua Kuha rawa, kua oti te whakakotahi e koe
tau hunga whiriwhiri katoa, he tinana, mo tau Tama, mo to
matou Ariki, mo Ihu Karaiti; ki te huihui hoki au tangata
ki tetahi wahi i runga i tou ingoa, ko reira ano koe; kia
anga mai to whakaaro atawhai ki tenei wahi o te Hahi,
manaakitia mai hoki matou, te Pihopa, me nga Minita, me
nga Mangai o te iwi, ka mine mai nei ki te rapu tikanga.
Kia riro mai i a matou nga taonga, maha a tou Wairua Tapu,
ara, te mahara, te mohio, te kaha, te aroha, me te ata
whakaaro; kia whai tonu ai matou i roto i a matou mahi
katoa, ko koe kia whakakororiatia, ko te pai o to iwi kia
kake, ko tou rangatiratanga kia whakanuia. Kei meatia
tetahi mea e matou i runga i te tikanga totohe, i te whaka-
pehapeha, i te mataku ranei i te tangata. Kei he hoki a
matou mohi i te whakaaro pokanoa ake i te hianga ranei a
te tangata; engari, kia ata whakatakotoria nga tikanga katoa,
e tupu pai ai tau Hahi i roto i a matou: kia mahia ai e matou
katoa nga mahi pai kua rite mai nei i a koe hei mahinga ma
matou; kia whakakotahitia ai matou katoa i roto i te whaka-
pono, i te aroha; kia rite tahi ai hoki o matou whakaaro, me o
matou mangai, te whakakororia i a koe: ko Ihu Karaiti hoki,
to matou Ariki. Amine.
|
|
3 42 |
▲back to top |
42\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe, 1931
TE HAERE A TE PIHOPA O AOTEAROA KI TE
TAI-RAWHITI.
(Nu Rev. W. Moana me etahi atu. Tokomaru Bay).
Ano ra he ngira tutahanga ko te rite i to tatou Pihopa
e haere nei i Aotearoa, i Te Wai-pounamu e tui haere nei i
nga iwi o tena wahi o tena wahi, e whakakotahi haere nei i
a tatou, Maori ki te Maori, Maori hoki me te Pakeha, me te
rui haere i nga purapura whai-hua o te Whakapono, hei
hopunga ma te ngakau o te tangata whai-whakaaro.
I a ia i tera Motu ka pangia ia e te mate i te kaha o te
matao a haere ana ki te Hohipera mo te wa poto. No te
taenga mai ki tona wa kainga, ka tangi tona ngakau ki nga
aitua o muri i a ia. I tokomaha tonu o te iwi i paangia e
te mate puru, a tokoiwa rawa o tana whanau ake i hinga i
te wa kotahi i a ia e ngaro atu ana. He hanga tino aroha
te Pihopa ki te whakamanawanui tonu ki tana mahi, me te
haere mate tonu tona tinana, mahue mate tonu hoki tana
whanau, ka haere nei ki te whakatutuki i tana taima tepara
ki roto i nga Pariha o te Tai-rawhiti.
Hepetema 17. Ka tae mai te Pihopa ki Uawa, a no te
11 i te ata ko te karakia Whakau. Ki tonu te Whare
karakia, kaore hoki i uru mai tetahi wahanga nui noatu.
Hui katoa te hunga i Whakaungia 16. I muri tonu iho ko
te karakia marena o Rev. W. IT. Tongahau Minita o Whangara
|
|
4 43 |
▲back to top |
Oke. Noe., 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_43
He nui te tangi o te Pihopa ki ona rangatira o nga wa kahuri,
otira ko tana tangi nui mo Reiri Arihia Ngata me tana
tamaiti me Makarini. I reira te whanau katoa a Paratene
me Te Kairakau. Kaore e wareware i te Pihopa te nui o te
manaaki a nga pani a Arihia i a ia.
I te 3 o nga haora- ko te karakia reo-pakeha. Tokorua
nga pakeha i Whakaungia. Ki tonu ano te whare-karakia.
I muri tata iho ko te karakia whakamana i ngu kai-karakia
Maori.
He nui te mihi o te Pihopa ki te par ki te tapu o nga
karakia o tenei ra \_ atu hoki ana mihi ki te koaea mo te
pai o nga himene, te ngawari o te reo. He nui te mihi o te
Pihopa ki te Minita o te Pariha ki a Poihipi Kohere me te
Kai-tirotiro Pine Tamahori mo te rite katoa i a raua o nga
hiahia o te Pihopa me te par hoki o tu raua whakatakoto i te
taima-tepara. T whakaatu te Pihopa i tana hiahia kia whaka-
ohokia nga mahi koea i roto i te iwi Maori, me tana tumanako
kia oti mai i etahi o tatou Maori tonu etahi Himene hei tapiri
ki ta tatou pukapuka himene.
Kei roto i te ngakau nga kauwhau a te Pihopa e pupuri
ana. Ahakoa he haruru ki te rangi, he ngaoko ki te whenua,
ko te whakaminenga ra te oraora te aha. e whakarongo ana
ki te reo whakaohooho o te "Manu Tangi Pai. "
Etahi kupu a te Pihopa: "E aku tamariki, ka oti nei
koutou te "Whakau, kaua rawa ahau hei rongo mai kua hoki
whakamuri ano koutou. " "E te whanau kia manawanui.
Kanui nga whakamatautauranga mo koutou. Otira i te
Whakapakanga o nga ringaringa o to koutou matua i a koutou
kua riro atu i tena i tena te mana Atua, ara te homaitanga
o te Wairua Tapu, mana nei koutou o whakakaha kia kore
ai koutou e hinga i nga whakawai a te hoa riri. "
"Ngati Porou ko koe kei te arahi i nga iwi o te Motu
ki nga mahi nunui, ahuwhenua, matauranga. Kia kaha ano
|
|
5 44 |
▲back to top |
44\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe., 1931.
hoki to whawha ki te taha wairua. E te Wiwi, kaati hoki
te tuku i o koutou tinana ki nga mahi hararei. I kite hoki
ahau i tetahi inanahi nei e hararei ana!"
"Kia mau ki te inoi puku, kia mohio hoki ki te mana o
tenei mea o te inoi. Ka inoi koe ka utua mai to inoi, kaore
pea i tau i hiahia ai engari i ta to Matua i whakaaro ai hei
painga mou. E totohu ana te Tahiti, ka inoi puku matou
kia arohatia mai matou. Ka mahara matou tera pea e tukuna
he tima i Nui Tireni hei whakataki i a matou. Puta ke
mai he tima no nga Merikana ka ora nei matou. Utua mai
ana e te Atua ta matou inoi, kaore i ta matou i hiahia ai,
engari i tana i kite ai e tika ana. Mehemea i whanga matou
ki te tinia o Nui Tireni, tae rawa mai kua totohu ke matou. '
Tera atu nga kupu miharo a te Pihopa, a ko enei nga
mea i mau mai i te kai-tuhi. Kei whea mai nei te hanga
reka noa ki te whakarongo, hei pupuri ma te hunga whai-
whakaaro, hei tauira hoki ki te hunga tokomaha.
2. 30 p. m. I wehea tenei karakia ma nga pakeha. Ko
te whare-karakia i ki tonu ano i te tangata. Mutu iho tana
whakau i nga pakeha ka kauwhau ano ia i te reo pakeha.
Ka pai te kauwhau a te Pihopa, metemea tera he panga mai
no te koangi komurimuri ki te manawa o te tangata, a no te
mutunga o te karakia ka mea etahi: "Mei pai te Pihopa nei
hei mihini whakatangitangi me whakatangi ano! E kore e
mauiui ki te whakarongo!
HUI O TE ATIRIKONATANGA O WAIAPU.
No te Mane ka tu te Hui a te Komiti Tumuaki o te
Atirikonatanga o Waiapu ki Tikitiki.
Timuaki o te Hui. Pihopa o Aotearoa.
Nga Minita i tae mai: Kenana Hakaraia o Te Kaha, Rev.
P. Tamahori, o Hikurangi, Rev. P. Kohere o Waiapu, Rev.
W. H. Tangohau o Whangara, Rev. P. Temuera o Manutuke,
Rev. W. Moana o Tokomaru Bay.
Nga Mangai Reimana: Duncan Stirling o Te Kaha, Hira
Paenga o Whangara, Hakopa Haerewa o Hikurangi. I
reira katoa hoki nga kaumatua whakahaere tikanga o nga
pariha o Ngati Porou. He maha nga pu-korero i tenei hui,
a he nui hoki te tumanako kia mohio ki nga mahi o enei tu
momo hui. No to kitenga, me te rongonga he nui te hari i
hari ai ratou.
I whakapuaretia te hui ki te inoi e te Pihopa.
NGA MOTINI I PAAHITIA.
1. Nama a nga Pariha.
1. Rev. P. Tamahori. 2. Hamana Mahuika.
I te mea kua rongo tenei hui i te taumaha o te Tari i
nga nama o nga Pariha Maori o te Pihopatanga o Waiapu,
he whakahau tenei, he whakaae hoki na tenei Hui, kia tere
|
|
6 45 |
▲back to top |
Oke. -Noe., 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_45
te whakarite i te wahi e taea e ia pariha e ia pariha o te
Pihopatanga.
2. AWHINA I TE TOA TAKITINI.
1. Pihopa o Aotearoa. 2. Hoani Huriwai.
Kia kaha te tango a nga tangata o te Hahi i te Toa
Takitini kia marama ai ratou ki nga mahi nunui e mahia nei
hei painga mo te iwi Maori. Ko te hunga e hiahia ana ki te
pepa me hoatu a ratou ono hereni 6'-) ki nga minita hei
mau atu (hei tuku atu ranei) ki te Turi i Nepia.
3. MAHI WHAKAOHOOHO I TE WHAKAPONO.
1. Rev. P. Tamahori. 2 Renata Ngata.
Kia puta he kupu whakahau ma tenei Hui, ki etahi
tangata, taane -wahine, kia oho ake he ngakau aroha ki nga
tamariki, ka tahuri ai ki te whakahaere Kura Ratapu i roto.
i nga Pariha.
4. KURA MINITA.
1. Hamana Mahuika. 2. Rev. P. Tamahori.
Kia whai-whakaaro te iwi Maori ki te whakatakoto kau-
papa moni, kaupapa whenua ranei, mo tetahi Kareti Minita
Maori, pera me te Kareti tawhito i karangatia ra ko Te Rau-
kahikatea.
5. KIA MAHARA KI TE WIRA.
I. Reweti Totorewa. 2. Hira Paenga.
Ko te whakaaro o tenei Hui, he mea tika kia whai-
whakaaro nga tangata e hanga ana i a ratou Wira ki nga
take nunui e ora ai te iwi Maori (a) mo nga take o te Whaka-
pono (b) mo nga kaupapa karahipi hei mau i nga tamariki
Maori ki nga kura nunui o te Motu.
G. HE POWHIRI MO TE HUI.
1. Rev. Tangohau. 2. Hira Paenga.
Ko te Hui o te Atirikonatanga o Waiapu ina karangatia
e te Pihopa o Aotearoa me whakatu ki te Pariha o Whangara.
7. TANGATA WHENUA.
1. Kenana Pahewa. 2. Rev. Paora Temuera.
Me tuku e tenei Hui he mihi nui ki te tangata whenua
me tona Wiwi katoa tae atu ki to ratou Minita (Rev. Poihipi
Kohere) mo nga manaakitanga i nga tangata i eke mai nei
ki te Hui.
He nui nga mihi aroha a te Pihopa ki a Nati Porou ka
ngaro, me te iwi e tipu mai nei, ki nga minita, nga kai-
karakia, te koaea, te hunga i whakaungia, me te Wiwi katoa.
He mea whakamutu ki te inoi me te manaaki.
W. Moana, Hekeretari.
|
|
7 46 |
▲back to top |
46\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe., 1931.
Hepetema 21. I te ahiahi ka whakaaturia e te Pihopa
ana whakaahua raiti (magic lantern) i roto i te whare-runanga
o te mate o Nepia o Heretaunga i te wa o te ru. E 80 katoa
nga whakaahua. Kei runga ano hoki i te hiiti nga himene
e whakaahuatia mai ana. Kiki ana te noho a te tangata.
I waenganui o te po ka puta tetahi ru nui ki te Tai-
rawhiti, hingahinga iho etahi o nga timera. Ka ki etahi o
nga kaumatua ko te Koroua i raro o te whenua e amine ake
ana ki nga kupu a te Pihopa!
Hepetema 22. I te 10 a. m. ka whakaungia tetahi kuia
e takoto mate ana i Tikitiki. Ka hoki ki te whare nui ka
poroporoaki a Ngati Porou ki te Pihopa me te whakaatu i te
miharo o te ngakau mo nga mahi katoa i oti i tenei wa poto.
I te 4 p. m. ka tae ki Te Araroa. Ka mutu te tangi me
nga mihi, me te kai, ka hui i te 7 p. m. ki te Whare-karakia.
Kaore i whai ruuma te whare-karakia i te nui o te tangata.
Tokowhitu i whakapangia i tenei karakia. I te mutunga o
te karakia ka hui ki te Hooro ki te matakitaki i nga whaka-
ahua o te ru i Nepia. Kanui te tangata, Maori, pakeha i hui
mai.
Ka hoki ki te whare runanga ka whaikorerotia te Pihopa
tata ki te tahi o nga haora i te ata katahi ano ka moe.
Hepetema 23. Tokowhitu nga tamariki i iriiritia i roto
i te whare-karakia i tenei ata. Tokorua i whakamana hei
Kai-karakia, ara ko Wanoa raua ko Kaa. Ka. mutu enei
mahi ka haere ki Whare-kahika (Hicks Bay). Ka mutu nga
mihi me te kai ka hui ki te hooro ki te matakitaki i nga
whakaahua o te ru.
24th. I te 10 a. m. ko te karakia "Whakau. Tekau i
Whakaungia. Ka hoki ki te marae i reira nga mihi. Ka
haere te Pihopa ki te whare-kura ka whai-korero ki nga
tamariki. I te 2 p. m. ka haere ki Waiomatatini. I te po ka
mahi i nga whakaahua i roto i te whare-kai i Waiomatatini.
Kanui te tangata ara te ''Wiwi. "
25th. Ka tae Mangahanea I te 3 p. m. ko te karakia
whakau. Kaore i uru nga tangata i te tokomaha rawa.
Tokowhitu i Whakaungia. I te 7 p. m. ko te karakia Whakau
i Kaharau mo nga pakeha tokorua. I te 8. 15 ko nga whaka-
ahua o te ru i Ruatoria.
26th. I te 1 p. m. ka tae ki Waipiro Bay Ka mutu te
kai ahiahi ka hui ki te Whare-karakia i reira nga pikitia o
te ru. Ki tonu te whare-karakia i te tangata.
27th. Ratapu. I te 10 a. m. he karakia Whakau i te
reo pakeha. I te 11 a. m. he karakia Whakau i te reo Maori.
Tokoiwa i te reo pakeha, tokowha i te reo Maori. Ka mutu
te tina me nga manaaki ka haere ki Tokomaru Bay. I te
3 p. m. he Karakia Whakau. Kiki ana te noho a te tangata.
Te hunga i Whakaungia e 22. He tino karakia pai tenei te
iapu o nga whakahaere katoa me te wehi o te haere mai me
te hoki o te hunga i Whakaungia. I te 7 p. m. ko te karakia
|
|
8 47 |
▲back to top |
Oke. -Noe., 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_47
nui ki te Whare-karakia o nga pakeha. Koinei tetahi o nga
karakia nui rawa ki Tokomaru. Ko te mea tino miharo ko
te kite atu i te kai-ngakau o te pakeha, me te reka o o ratou
taringa ki te whakarongo i nga kupu whakarite a te Pihopa.
Tahi atu ano te titi ki te neera a te Pihopa, u tonu atu ki te
manawa i roto. Ko nga take a te Pihopa ko te takahi a te
pakeha i te Ratapu, ko te whakarere i te karakia, ko te he
o te tauira heo tirohanga atu ma nga Maori.
Ahakoa te koi o nga kupu a te Pihopa, ka ki ano nga
pakeha he kauwhau tino pai, tino tika ta te Pihopa hei whaka-
ohooho i o ratou ngakau.
28th. I te ata ka hui ki te whare Maori ki reira manaaki
ai i te Pihopa. I muri i te tina ko nga korero whakamiharo
a te Pihopa mo te totohu o te Tahiti, me te ahua o nga iwi
Maori e noho mai ra i runga i era o nga moutere.
I te 8 p. m. ko te kauwhau a te Pihopa mo nga aitua i te
TU o Heretaunga.
29th. I te 9 a. m. ka hui mai nga tamariki o nga kura
e rua ki te whare-karakia, me o ratou mahita. Tae pea ki te
200 ratou. E kore e wareware i nga tamariki nga kupu tohu-
tohu ki a ratou, me nga kupu whakarite a te Pihopa mo ratou.
Heoi ra nga whakamarama. Kanui te whakamiharo ki
te kaha o te Pihopa o Aotearoa, e ono e waru kauwhautanga
i te ra ki nga hui Maori, ki nga hui pakeha, mutu kau mai
i tetahi kua huri ki tetahi. Ma te Atua ia e manaaki i ona
haereeretanga katoa.
a Rev. W. Moana me ona hoa.
NGA KARAKIA WHAKAU A TE PIHOPA O AOTEAROA
I Tenei Tau 1931.
RA KAINGA TOKOMAHA
Pihopatanga o Waiapu.
Maehe 29. Te Kaha U
,, 30. Rauokore 9
,, 31. Omaio 2
31. Torere 9
Pihopatanga o Akarana.
Aperira 12 Ohaeawai 16
,, 13. Utakura 5
14. Whangape 3
15. Ahipara 11
,, 16. Kariponia 19
17. Te Kao 3
18. Waimanoni 25
19. Pukepoto 11
,, 20. Pamapuria 19
,, 21. Peria 15
23. Otiria 38
28 Mangakahia 46
29. Taita 27
,, 30. Waimamaku 19
|
|
9 48 |
▲back to top |
48\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe., 1931:
Mei 3. Te Iringa, Kaikohe 26
,, 10. Manaia. Hauraki 8
Pihopatanga o Waikato
12. Te Aroha 1
Pihopatanga o Waiapu
,, 13. Whakarewarewa (he turoro) 1
Pihopatanga o Poneke
Hurae 12. Poneke " 12
,, 14. Aorangi. Feilding 12
Pihopatanga o Waiapu
,, 19. Kohupatiki 5
Hepetema, 15. Manutuke 4
,, 17. Uawa 16
,, 17. Uawa (pakeha') 2
,, 18. Kaharau 9
20. Tikitiki 11
20... (pakeha) 2
22.., (turoro^) 1
22. Te Araroa 7
''24*. Hicks Bay? Wharekahika 10
,, 25. Mangahanea 7
,, 25. Kaharau (pakeha) 2
,, 27. Waipiro (pakeha and Maori) 9
27.., (Kaumatua) 4
,, 27. Tokomaru Bay 22
Oketopa 9. Te Aute Kareti 17
,, 11. Nuhaka 11
490
TE TOHU O HENARE WEPIHA
(Na te Pihopa)
I roto i te Whare-karakia (Cathedral) o Nepia tetahi
tohu aroha kia Henare Wepiha Te Wainohu e mau ana. No
te wa o te ru nui i a Pepuere, ka horo taua whare-karakia
ka toro hoki te ahi i roto. Ko te tohu mo Henare he parahi.
Ko taua tohu kua kitea a kei te pai tonu. Ahakoa te ru me
te ahi, ko taua tohu kua whakamana mai ki te whare-karakia
hou ka oti nei te hanga ki runga i te kaupapa o te mea
tawhito. Ko te tohu nei kei runga tonu ake i te tuuru o te
Pihopa o Aotearoa i roto i taua whare-karakia.
Ko ngu kupu o taua whakamahara, he reo pakeha, e
penei ana: — "To the Glory of God and in memory of Wepiha
Te Wainohu. Priest, for fifteen years Minister of Wairoa
Maori District, who served as Chaplain of the forces in
Gallipoli and France, and entered into rest October 1st, 1920
Aged 3. 8 years. "
"Make him be numbered with Thy Saints. "
Te whakamaoritanga: "Hei whakakororia i te Atua, hei
whakamahara mo Wepiha. Te Wainohu, Piriti, tekau ma rima
nga tau e tu ana ia hei Minita mo te takiwa Maori o Te-
|
|
10 49 |
▲back to top |
Oke. -Noe.. 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_49
Wairoa, a ko ia hoki te Minita mo nga hoia i Karipori me
Paranihi. I uru atu ki tona okiokitanga i te 1 o nga ra o
Oketopa 1920. Ona tau 38.
-WHAKAURUA IA KI ROTO KI TE HUNGA TAPU. "
He hanga aroha, he mea whakamiharo hoki tenei tohu
ki tetahi o nga tamariki rongo nui o te iwi Maori ka karanga
noake nei i roto i nga pungarehu o tenei aitua nui whaka-
harahara i pa mai nei ki tenei wahi o te Tai-rawhiti.
WHAKATAKOTO KUPU, RANGI HIMENE.
He koha ki Te Pihopa Maori Tuatahi o Aotearoa
Rt. Rev. F. A. BENNETT.
"Te Apakura mo Taku Ariki"
Rangi: - Tera Te Whetu tau-kamo ana mai etc.
(P. H. T. )
Aue te mamae Ka pouri te ao
Ngau kino i roto ra. Ka pa mai To reo
Ko taku Ariki tonu e. ' "E Pa kua oti e !"
Mauria rawatia "Kaua i Taaku !"
Ki runga o Korokota "Kaati i Tau!"
Katahi nei hanga kino e ! Ka rere Te Wairua e !
To kaokao ra E kore e T Ariki
Werohia tu-tia TE AROHA PONO NEI
I runga te ripeka e! E wareware i ahau e !
Ka maringi nga toto Tuturu atu ra
Ka rere mai te wai Ko KOE HEI MATUA
Te mamae i ahau e ! Ko au to pononga e !
Penei tonu ra
Ta te roimata hanga
He hai maringi kino e
Na TE AROHA RA
Ka ngaro mai kei roto
Kei te hinapouri e !
ICH DIEN
Na R. T. K.
"Ich dien. " E miharo pea ? tangata ki enei kupu—
he kupu tipua. Koinei nga kupu o te tipare ara o te karauna
o te Piriniha o Weiri, tama a te kingi o Inga-rangi engari
ko nga kupu no te reo Tiamana ehara i te Ingarihi. Ko te
tikanga ki te reo Ingarihi, I serve; ki te reo Maori, Ka mahi
au. Ich dien. Ihi tiini.
Ko te puhi o te tipare e toru nga pare manu ohitiriti.
I te riri a te Ingarihi ki te Wiwi i\_\_ te tau 1340 ka
|
|
11 50 |
▲back to top |
50\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe.., 1931.
hinga te kingi o Pohemia, no te taha ia ki te Wiwi, ka kitea
te tohu pare ohitiriti i runga i tona potae. Ko te upoko o
te taua a te Ingarihi ko Eruera te Paraki Piriniha, tama a
Eruera III, kingi o Ingarangi. I tana kitenga nei i te tohu
o te kingi o Pohemia meingatia ana e ia hei tohu mona a i
runga i te kupu a tona matua tangohia ana ano hoki e ia
nga kupu Ich dien hei tuhituhi mo tona tipare, a tae mai ki
tenei ra ko te tipare tera o te Piriniha o Weiri. I Tiamana
ai nga kupu nei kei Tiamani hoki a Pohemia.
He tipare pai tenei mo te tangata: Ich dien—I serve—
Ka mahi au ara He kai mahi au. Ko tenei ano te tipare o
te Karaiti. I mea ia, "Ko wai hoki te mea nui, ko ia e noho
aua ki te kai, ko te kai mahi ranei? Ehara ranei te tangata
e noho ana ki te kai? Tenei raia ahau i roto i a koutou te
rite nei ki te kai mahi. " (Ruka 22, 27).
Hei whakaako i ana akonga kia kaua e whakahi whitiki
ana a te Karaiti i a ia ki te tauera, horoi ana i nga waewae
o ana akonga no te mea ko te horoi waewae he mahi tera
na te pononga. Tika rawa ma te Karaiti "enei kupu na, Ihi
tiini—ara He pononga ahau.
Ko te whakaaro o te tangata he tohu no te rangatira te
kore e mahi, a he tohu no te ware te mahi na konei hoki i
pepehatia ai e Ngati-Porou, "Epatu ra i a koe e ware e. "
Kaore a te Karaiti i whakaae ki tenei whakaaro, i ki ia na
nga iwi kuare tera tikanga, te whakarangatira, ko te tikanga
Karaitiana ia me whakapononga. "E matau ana koutou, ko
nga kawana o nga tauiwi hei whakatupu rangatira ki a ratou
a ko nga tangata rarahi hei akiaki i a ratou. E kore e pena
i roto i a koutou: engari ki te mea tetahi kia whakatupu
tangata rahi i roto i a koutou, me whakatupu kai mahi ia
ma koutou. " (Matiu 20, 25). Ki a te Karaiti ko te ranga-
tira ko te tangata mahi. He ra enei no te ahuwhenua. Ko
te tangata mahi ka piki ko te tangata mangere ka muia e
te rango. Ko te Maori mahi ka whakanuia e te pakeha, ko
te tangata mangere kua huaina e te pakeha he "waster" ara
he rore waru.
Ko tenei hei tipare mo te Iwi Maori ko te tipare o te
Karaiti raua ko te Piriniha o Weiri: Ich dien. Na taua ano
ra na te Maori te whakatauki, "He toa taua he toa paheke-
heke, lie toa mahi he toa mau tonu. " Ki te pakeha ko nga
wahine ataahua ma nga toa whawhai; e pepeha ana hoki ko
tera iwi, "The brave deserve the fair, " ki te Maori ia ko
tana tamahine ma tangata mahi, ma tangata ringa raupa.
He wehi ano to te tangata mahi, kia pahuhu nga ringa
o te haate, kia tuwhera te kaki te werawera o te mata, ka
tau. He tangata tera, he tane. Me tuku nga potae ki a ia.
Ko tona tipare ko Ich dien—I serve—Ka mahi au.
TATAU! TATAU!
He reo hou tenei ki te iwi maori, i whanau ake i roto i
nga ra o Timi Kara, pera ano hoki me tera reo ana a mona
|
|
12 51 |
▲back to top |
Oke. -Noe., 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_51
hoki ''Timi Taihoa. ''' No muri nei i te wa e whakaeke ana
nga uhunga mo Mohi Te Atahikoia ki te Paki Paki ka puta
tera kupu, tera reo hou no Ihaia Hutana "Puripuri o koutou
ringa. "
No tenei wa tata ka puta tenei reo hou "Ratou! Ratou!'*
N"a R. T. K, tenei whakahuatanga i tenei reo hou.
TUATAHI. Te urunga tuatahi o Timi Kara ki te Paremata
i na te taha maori atu, ka uru atu ia ki te turanga i a
Wipere, kaore tenei kupu i puta atu i ia. No tona urunga
atu ki te Paremata, i te taha pakeha, ka riro i a ia te
turanga Minita mo nga Mea Maori, katahi ka kaha te
reo o te pakeha ki te tono kia whakaritea te ture mo te
Maori me te pakeha. Kotahi tonu te reo o te iwi pakeha
i taua wa me etahi ano o te iwi Maori kia peratia. I nui
rawa te uiui o nga whakaaro o te kaumatua nei, tau iho-
i a ia kaore ano i tae ki taua wa e rite ai te ture mo te
maori me te pakeha, ka puta nei tona kupu TAIHOA,
ka mau nei taua ingoa ki runga i taua kaumatua TIMI
TAIHOA.
Te hua o taua reo ko tona whaka-taihoatanga i aua tu
ture kia kaua hei pa mai ki te iwi maori, ahakoa tona
turanga mema pakehatanga kaore ia i riro i te reo o te-
hunga pooti i a ia, ara i te pakeha. Tae rawa ake ki
nga ra i riro ai ko Herihi te Minita Maori, tu ana mai
ko taua kupu ra TIMI TAIHOA hei whakaatu mai kia
ia (Herihi) kia ata rapua te tikanga o taua TAIHOA.
TUARUA. He tangata marama a Timi, ahakoa te unuunu.
Etahi marae atahua, e puta ai tona maramatanga ki te-
tangata kei nga marae unuunu, ka tutaki kia ia te tini
noa o tenei hanga e te tangata. I tino tangata whenua-
tia ia ki tenei 'marae' me nga kupu manaaki o tera marae
i taea katoatia e ia te tatari I kitea ki reira te whanui
ona whakaaro rauhi i te iti, i te nui, i te rangatira, i te
ware, i te wairangi, i te matauranga, i te pakeha i te
maori, ka whakawhaititia nei e ia ki raro i tenei reo
TATAU! TATAU! Tona tikanga e penei ana "Murua
o matou he, me matou hoki e muru nei i nga he o te
hunga e kino ana kia matou.
Ka whakamoanatia nga take katoa.
TUATORU. No nga ra o nga uhunga kia Mohi Te Atahikoia,
he hemanawa pea no te kaumatua nei no Ihaia Hutana
ki ona mokopuna me te iwi, ka puta i a ia tenei reo "E
te whanau, puripuri o koutou ringa: kia u ki te whaka-
pono o koutou maatua o koutou tupuna. "
Kaore tenei kaumatua e rangona ana e kitea ana hoki e
nga iwi o waho atu o Heretaunga nei. Otira kei nga
korero i tuhia o nga huihuinga tangata i roto i o ratou
na ra, ka aata kitea, ka miharo hoki te kunga ngakau
whaiti, koia ra tenei ko te tiamana, ko te Kai-arahi i a
ratou hui nunui i aua ra whakamiharo kua huri ki muri,.
|
|
13 52 |
▲back to top |
52\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe., 1931.
a, koia rawa nei anake te morehu o taua rarangi kau-
matua kua mene ki te po, i roto o Heretaunga, Turanga
me Ngatiporou, na reira i tika ai kia WARIUTIA tenei
reo ona kua whaka maramatia ake ra PURIPURI O
KOUTOU RINGA: KIA U KI TE WHAKAPONO O
KOUTOU MAATUA O KOUTOU TUPUNA.
Ara a Te Kairakau raua ko Neho kei Waiapu.
TUAWHA. Kua tae mai tatou kei tenei pae maunga e
whakahuahuatia ake nei e te tangata nei e R. T. K, i te
Nama 3 o Te Toa Takitini o Hepetema 1st, 1931 ara
RATAU! RATAU!
Te whakamarama a R. T. K, i wehea e ia kia toru
nga waahi.
(a) Te Waeroa, he tangi taana, i a ia e whakamiri
haere ana i te mata otira i nga waahi katoa o te
tangata; ka papaki noa te tangata rere atu ana te
waeroa.
(b) Te puruhi kaore e au te moe a te tangata, ahakoa
pehea te hiamoe, ka hurihuri ia i te puruhi, he paru
hoki te puiaki o taua kararehe.
(c) Te rango e tau ana ia ki runga i nga mea kino
katoa me era atu whakamarama a R. T. K.
Tana wehenga i enei mea kei raro i tera waahi ra RATAU!
RATAU! Na konei hold a Rapata Purana i tuhi ai i tetahi
waiata mo te puruhi ara mo te kutu penei: —
I roto ia i tetahi whare karakia, e tuturi iho ana ki te
inoi; akuanei i mua tata i a ia tetahi wahine atahua e tuturi
ana ano i runga i nga whakaaro whakapono, ka kite atu nei
ia i te kutu e ngokingoki ana mai i runga o te panati (potae)
o taua wahine atahua nei, ka puta tona riri ka tuhia nei taua
waiata e ia.
Ye ugly, creepin, blasted wonner,
Detested, shunn'd by saunt an ' sinner,
How daur ye set your fit upon her—
Sae fine a lady!
Gae somewhere else, and seek your dinner
On some poor body.
E koe, e te ngarara ngokingoki, "poko-kohua, "
I kinongia nei e te tangata pai, e te tangata hara,
Tou toa ra ki te piri ki a ia—
He wahine tino atahua !
Haere he waahi ke rapu tina ai mau
Ki te tinana e tika ana.
Te whakamarama mo taua korero e mea ana taua Rapata
Purana ko tera tu mea ano ki to ratou nei whanau, na reira
i tika ai ahakoa to tatou whakaaro puripuri i o tatou ringa-
ringa, ka mihimihi kia tatou Tatau! Tatou! e tika ana ano
kia ata mahara, tirotiro marika, ara me Taihoa kei amiki noa
|
|
14 53 |
▲back to top |
Oke. -Noe., 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_53
mai i te waeroa i te puruhi i te rango ki roto i te huinga
tangata whai-whakaaro. He pai ke hoki te arita atu i tera
hanga ki wahike ako ai kia tatu nga mahara nga whakaaro
pai o tetahi ki tetahi me nga awhina kia haere i runga i te
ngakau karaitiana.
Ma runga hoki i tenei kaupapa e ngawari ai. e pai ai,
a e tino tapu ai te kororia o nga mahi katoa, ka mihi tetahi
ki tetahi. TATAU ! TATAU !
TE HUI TOPU O NGA KOMITI TUMUAKI I TU KI
NEPIA, 1931.
(Rev. W. Rangi, Hekeretari).
I tu te Hui toopu a nga komiti o nga Pariha Maori o te
Pihopatanga o Waiapu, i te 10 o nga haora i te ata i te
Hatarei 17 Hepetema 1931 ki te Whare Hinoka. Ko te Tia-
mana i te wa i tuhera ai ko te Pihopa o Waiapu. I muri
mai, i te hokinga o te Pihopa o Waiapu, ka tu kote Pihopa
o Aotearoa. Nga Minita i tae mai: —Ko Revs. P. Hakiwai,
P. Tamahori, E. M. E; Te Tikao, P. Kohere, Te Waaka.
H. Huata, W. T. Puha, R. Tahuriorangi. W. Mataira, N.
H. Tangohau, N. Moana, K. Rangiaho, N. Wanoa, W. Rangi,
Canon Pahewa.
Nga Mangai Reimana: —Te Kani Te Ua, H. T. Hutana.
I tae mai hoki a P. H. Tomoana me H. Rapaea. Ko Rev. W.
Rangi i whakaturia, hei hekeretari Nate Pihopa o Waiapu i
whakatuwhera te hui ki te inoi. Muri iho ka mihi ia kinga
Minita Maori menga mangai-rernana. I tu hoki te Pihopa o
Aotearoa ki te mihi ki te Pihopa o Waiapu mo tona tere
oranga ake i tona mate ano he merekara. I konei ka hoki
te Pihopa o Waiapu.
Nga motiri o te hui.
1. Mihi ki nga Aitua: —
(a) Kia puta he mihi ma tenei Kui, i runga i te ngakau
whakawhetai ki te Atua, mo Mihi Keita Wiremu mo tona
oranga roa, oranga mahi hoki i whakaputaina e ia ki te Hahi
Maori ki nga tamahine a re Iwi nui tonu, mo ana manaaki
hoki i nga minita menga mangai-rei-mana o te Pihopatanga
o Waiapu i nga hui Hinota ki roto o Nepia.
Na Pine Tamahori motini na M. T. Puha i Tautoko.
Paahitia ana.
(b) Kia puta he mihi ma tenei hui mo Ruiha Hakiwai,
Ka riro nei ki tonu okiokitanga E whakawhetai ana ki te
Matua i te waahi ngaro mo te tauira pai o tenei pononga Ana,
ara te humarie, te ngawari, te kaha o te whakapono me te
mohio ki te manaaki i te tangata. Ko te inoi a. tenei hui.
kia tau mai te rangimarie a te Atua ki tona hoa me nga
whanaunga katoa, a kia. mau hoki i a ratou nga mahi par a.
tenei pononga a te Atua.
|
|
15 54 |
▲back to top |
54\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe 1931
(c) Kia puta he kupu whakawhetai ma tenei hui ki te
Atua mo nga mahi pai a Eruera Moeke, Ahipene Mika, Kei-
hana Maori, me Wera Lofley, i mahi ai ki te Hahi Maori,
me te mea ano kia tukua atu enei kupu mihi ki nga whanau-
nga o enei tangata.
Na Pine Tamahori i motini na P. Kohere i tautoko..
Paahitia aua.
2. Monga wharekarakia i pakaru i te ru.
Na te Pihopa o Waiapu i whakamarama mana e whaka-
haere, e rapu hoki he moni hei awhina i enei mate o te Haahi
Maori.
Paahitia ana.
3. Mangai Reimana ki te Hinota.
Nate Pihopa o Waiapu i whakamarama ki tona mohio kei
te mana tonu te Ture tahito i whakaturia ai nga mangai
Reimana o te maori ki te Hinota.
4. Iriiri tuarua a te Perehitiriana.
Mo tenei take, i oti, ma te Pihopa o Waiapu e tuiri atu
ki nga Upoko o tera haahi.
5. Whare Mihana.
He nui nga korero mo tenei take, otira i te mea kaore
he ripoata o nga mahi o nga Mihana i te aroaro ote hui, a
i te mea kua whakahautia e te Hinota kia whai ripoata nga
Whare Mihana mo te Hinota a tera tau, ko tenei take me
hiki mo reira.
6. Nga Kaute o nga Pariha.
I te whakahaerenga o tenei take nui ka tae mai te
Hekeretari o te Pihopatanga hei whakamarama ite hui, mo
nga Kaute a nga Pariha. Nana i whakamarama te mate o
te Haahi i te kore moni, a e nama ana te Haahi Maori kite
Pihopatanga mo nga moni 2000 iti iho, nuku atu ra nei.
No reira kia kaha nga minita o ia Pariha o ia Pariha, ki te
utu haere i a ratou nama. Otira ite whakahaere tanga i nga
kaute kitea ana e toru nga Pariha, i rite a ratau kaute ko
Tokomaru £10/11/1 te moni whiwhi, ko Whangara i rite
katoa, me Waiapu kua rite te nama.
7. Whare-minita ote Puke.
I whakaari ngia ete Hekeretari e £50 kei a ia hei kaupapa
mo tenei take. Nate minita o te Puke i whakaatu kua oti te
wehe te whenua hei tuunga, engari kaore he whare. Ko te
minita kei Mourea ke e noho ano.
S. Nga rohe o Ruatoki.
Kua nekehia te rohe o Ruatoki kia uru mai ai a Opotiki.
9. Te Toa Takitini.
He nui nga korero mo tenei take, a i oti, rue whakapau
te kaha o nga minita o ia Pariha, o ia Pariha, ki te whaka-
nui atu i nga "subscribers" mo te Toa. Me kaha ano hoki
nga minita maori ki te tuku korero mai mo te Toa.
|
|
16 55 |
▲back to top |
Oke. -Noe., 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_55
10. Waiapu Church Gazette.
Ko tenei take i whakamarama tia ete Pihopa, ka whaka-
whiwhia nga minita maori kite Nupepa ate Haahi ara nga-
mea e hiahia ana i runga i te kore utu. (Ko te hereni kotahi
mo te pane kingi).
11. Kura Ratapu.
I tu te Pihopa o Aotearoa ka whaikupu kite hui mo te
nui o tenei take me te inoi ki nga minita kia whakapaua te
kaha ki te whakahaere i tenei mahi i roto i nga Pariha katoa.
I tautoko ngia nga kupu a te Pihopa e nga minita katoa a i
roto i nga kupu korero ka kitea he nui tonu nga Kura Ratapu
kei te whakahaeretia e nga wahine maori i roto i te Pihopa-
tanga. Kote tumanako kia nui haere atu, kia nui hoki nga
tamariki e hoki mai nei i nga kura a te Iwi Maori e tango i
tenei karangatanga mahi.
12. Kia puta he kupu mihi ma tenei hui kia Hirone Mokai
Wikiriwhi, mo tona ingoa kua aranga nei mo te Rhodes
Scholarship, me te tumanako ano o tenei hui kia whakaaro
nui ia ki nga mahi o te whakapono hei mahi mana. Na Pine
Tamahori i motini na Hemi Huata i tautoko. Paahitia ana.
Ka mutu i konei nga take.
I roto i nga mihi a te Pihopa ka tono ia kia timata
inaianei te akoako i nga tangata o te Hahi ki nga kaupapa
o te whakau, kia pai, kia tupato hoki te ako.
TAENGA TUARUA O TE PIHOPA KI A NGATI POROU.
Na Rev. Poihipi Kohere.
He whakamiharo nga mea katoa. Na runga na te pai o
nga mea katoa makere atu ana i raro i te Pihopa o Aotearoa
tona mate i haria mai e ia i Te Waipounamu. Hoki mai ana
te ora o tona tinana, ngaro ana tona maremare. Hari ana
te tangata whenua.
Kei roto i te kupu whakamiharo nga hanga katoa o tenei
mea o te whakapono o te karakia. Na Pihopa Peneti nga
kupu whakamiharo me nga whakaahua raiti (magic lantern)
mo te pakarutanga o Heretaunga i te ru nui o Pepuere 3rd.
Kaore i pau te haora ko te putanga o tetahi ru nui ki te Tai-
rawhiti ano e amine ana ki nga whakaatu a te Pihopa.
No te Paraire te 19 o nga ra o Hepetema ka tatu mai te
Pihopa o te Iwi Maori ki te whare-taua o Reiri Ngata. Ka
tangihia, ka manaakitia, ka penapenatia e nga tamariki e
nga karanga huhua o Arihia, to ratou papa, to tatou Pihopa.
No te Hatarei ka piki te Pihopa me ona hoa ki te taumata i
wehea hei urupa mo nga rangatira o tera wahanga o Ngati
Porou, kia kite kia tangi ki te urupa o Reiri Ngata. I muri
o te tina ka whakawhiti i te awa o Waiapu ma runga kaata
ki Tikitiki. He manaaki nga mahi o tena taima.
No te ata o te Ratapu ka whakawhiti ano te Pihopa.
Timata atu nga mahi i te 10 a. m. i te ata. a no te 10 i te po
|
|
17 56 |
▲back to top |
56\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe.. 1931.
katahi ano ka oti nga mahi o te whakapono. Ahakoa te nui
o te whare karakia whakairo o Ngati Porou, kaore te iwi i
pau ki roto. Tu tonu mai i waho. Himene ana a roto,
himene ana a waho, amine ana a roto, amine mai ana a waho
Kotahi ano te wairua o katoa. He mea whakamiharo tenei.
Hui Komiti Tumuaki o te Hahi.
No te ata o te Mane i te 10 o nga haora ka timata tenei
hui. No te toenetanga ra no o, te ra, katahi ano ka mutu.
He Hui tino whakamiharo. Ka ngaro ki te po te iwi maana
tenei tu momo hui tapu. Kei a ratou nga kupu tapu, hohonu.
koi, e ngoto ai e oho ai te ngakau, e whitiki ai i te whitiki o
te mahi. Whakarongo kau ana nga morehu o aua kaumatua
ka ngaro nei ki te po, a Te Koroneho raua, ko Te Kairakau,
ki nga kupu nunui, ki nga whakaaro hohonu, e whakapuakina
ana e nga mangai o nga kaumatua nama tu (2) o enei reanga
tangata o enei nga ra. Ko Renata Ngata tera e whakatakoto
ana i nga kupu ngawari, tohutohu, whakatupato, whakakaha
mo nga ra kei tua. Ko Te Hamana Mahuika tera e whika
ana i nga whika e mania ai nga pikaunga toimaha a nga ra
e heke iho nei. Ko Totorewa Green tera, ko Timi Heihi tera,
ko Rameka Poi tera, ko mea ake ko mea ake tona tini, he
tangata whai kupu whai whakaaro katoa.
Te hanga Wira ma te Maori.
Ko tetahi o nga tino take o tenei hui ko nga tohutohu
me nga whakaakoranga mo te hanga wira. He nui nga kupu
papai nga kapu hohonu mo tenei take, a i whakaae katoa te
hui kia paahitia he motini whakamahara ki te iwi Maori kia
whai-whakaaro ina hanga i te wira, ki te wahi o te oranga
hei wehe mo nga mahi o te Whakapono, hei whangai ranei
i nga tamariki e tukutukuna nei ki nga kura nunui o te motu.
Tera ano etahi e whakaaro ana, engari e torutoru rawa ana.
Kua marama tenei take ki a Ngati Porou.
NGA HUA TAUWARE O TE MAARA A TUMOANA-
KOTORE.
Na R. T. K.
Ka tae ra te toa taihaere nei a Tamahae ki te Puahanui,
ki reira whakatenetene ai, ka tu mai a Putaanga i runga o
te huahua wero iho ai, ka rere ake na te kupu a Tamahae:
''E, te kino tangata e wero iho nei': whakautua tonutia iho
hoki e Putaanga: —"E kino. he kino no tau o te wai. '''
Ka karanga, ake ano a Tamahae: "Nohea e?" ka whaka-
hokia ano e Putaanga: —"No te maara ra a Tumoana-kotore.
Ka ki ano a Tamahae: "E, taua tahi": ko Putaanga
ano: —'E. au anake! No te wa tauware noa hoki koe. "
He tipuna nui a Tumoana-kotore no Ngati-Porou—he
tino kopura: ko te wa tauware ko waenganui o nga puke
kumara, e tipu ai ano te kawai o te kumara engari kaore e
whai hua. He uri tonu a Tamahae na Tumoana-kotere. he
|
|
18 57 |
▲back to top |
Oke. -Noe., 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_57
uri rangatira, engari ko te take pea i kiia ai e Putaanga no
te wa tauware noa ara ke hoki to Tamahae iwi ko te Whanau-
a-Apanui. He whakahawea te tikanga o nga kupu a Puta-
anga: ko aku ehara i te whakahawea engari i kiia ai e au nga
uri rangatira o Ngati-Porou kei te wheru no te wa tauware
no te mea kei te whanga hoki ratou o te whawharua—o te
parekereke.
He wahine rangatira a Makere Waiwaha, i haere ai he
ope nui o te Tai-Rawhiti ki te mau ki Opotiki hei wahine ma
te tama a Te Rangi-matanuku, i waihotia ai hei pepeha ma
Ngati-Porou: Te Tau i a Waiwaha.
He whainga mai ki te wahine ka mate a Tiakitai ki te
moana. Tae mai ki taana tamaiti ki a Te Teira ka moe ano
i te wahine no Ngati-Porou, i a Ema Mate-te-rangi. Na
konei a Te Teira i taki mai ki roto o Ngati-Porou, a noho
iho mo nga marama maha. I era ra ia he kino nga huarahi,
heoi ano te huarahi ma te moana tonu, ma te tima ma te
Kahu. I kaha te whakahoa o Ngati-Porou i era ra ki a Ngati-
Kahungunu ki Heretaunga, no enei ra ia kua pai nei nga
huarahi kua mataotao haere te ahua o nga tamariki o Ngati-
Porou o Ngati-Kahungunu.
Ko Maraea Puhunga, he uri no Hohua Tawhaki, te
tangata i whakatonga nei ki te kai karengo a Te Hapuku, i
moe i a Manaena, he rangatira no Heretaunga.
Ko Ripeka Komene i moe i a Arapeta Hakiwai o Here-
taunga ano. He tokomaha nga uri o tenei wahine engari te
morehu e ora mui na ko Peni Hakiwai.
Ko Mere\_\_ moe i a Ihaia Hutana, he rangatira ano
no Heretaunga, a he uri o raua.
Ko Paku i moe i a Iraia Karauria, he uri rangatira no
roto o Heretaunga. Tokorima enei wahine o Ngati-Porou, a
Erua, a Puhunga a Ripeka, a Mere Aira me Paku i moe
katoa i nga rangatira o roto o Heretaunga, he mea aata whaka-
moe—he kai-haukai. Kaore au i rongo i hoki ano i a Te
"Whatuiapiti tenei kai haukai. Otira kaore noaiho he tikanga
he kuarerehe noa hoki. Hei te moenga rawa o Ngapera i a
Tipiwai Houkamau katahi ano ka turakina tenei rahui engari
hoki na te kamakama tonu o Tipi i whiwhi ai ia. Tena koa
hei te tangata nei hei a Paraire Tomoana ka tikina ano he
wahine maana i roto o Ngati-Porou, na ka tauwhara ano te
ahuatanga, a tae mai ki tona tuahine, ki te wahine nei ki a
Hinekatorangi, no Ngati-Porou taaua hunaonga, na katahi
ka tino tauwhara rawa, ka papanga iho te mokete ki runga
o te mokete. Ka mate ra hoki au.
Aru ina, whakarongo e nga iwi ! He porearea no Tina-
toka ki te tiki kumara tonu i te rua a Mahara ka ki na a
Mahara, ''E, hei au tonu koe waru ai?" Waihoki e nga
rangatira o roto o Heretaunga. Hei au tonu koe waru ai?
Kaore te maharahara i a koe na "
|
|
19 58 |
▲back to top |
58\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe., 1931.
I au i Wharekauri ka rongo au ki te nama e kiia ana e
nga Maori o tera whenua he ''rongo taima", pera me te
nama wahine a nga rangatira o Heretaunga he "rongo
taima. "
Tae noa ki nga rangatira o roto o Wairarapa no Ngati-
Porou nga wahine. I moe a Hohi i a Hikawera, a Mereana
i a Te Kohea, a Kenana i a Te Whatahoro, a Heni i a Te
Rangipuataata. Ko Honi raua ko Mereana na te Mokena
Kohere i tapae, hei hohou i a Ngati-Porou me Ngati-Kahu-
ngunu i runga i te aroha. He tino kainga no Hikawera Te
Rawhiti i ona ra. Ko te whakautu mo nga wahine a Ngati-
Porou, ko Maangi i noho i a Henare Potae.
He iwi kotahi a Ngati-Porou me Ngati-Kahungunu i
nga ra e ora ana nga kaumatua, nga rangatira. No enei ra
tonu i rereke ai, i mataotao ai te ahua. No wai ra te he,
noku ranei, nou ranei?
Ko Ngati-Kahungunu anake ki te Wairoa kaore i whai
wahine ma ratou na hoki i a Ngati-Porou, kaore i tiki i nga
hua atahua o te maara a Tumoana-kotore. Kaore i tae ki a
ratou te ngahau o te mahi a nga rangatira o Heretaunga o
"Wairarapa otira kei te haere ka tata, ina hoki he kopikopiko
tonu te mahi a te Hata raua ko Patu ki roto o Waiapu, haunga
ia a Paetai. He purei hooki noa tu ana a Patu raua ko te
Hata ki roto o Waiapu.
Ko Rongowhakaata ke kei te utu i nga nama wahine a
Ngati-Kahungunu ki a Ngati-Porou me titiro hoki kua toko-
maha rawa nga wahine o roto o Turanga kua moe i a Ngati-
Porou. Kaore rawa te tapuae o tenei rangatira o Heta Te
Kani i tatu ki roto o Waiapu otira tokorua aana tamariki
moe katoa i a Ngati-Porou. Ko te mea tika ia ma te Whatui-
apiti tonu e utu taana ''rongo taima. " Awhea ano ra?
No muri nei nga moumouranga a Ngati-Porou ki roto o
Heretaunga, o Wairarapa, ko nga tipuna ia kua whakahoa
noa atu. I tae he ope ma Ngati-Porou, ko te Kaapa te
rangatira, ki roto o Wairarapa ki te whakapiki i era iwi, no
kona hoki i riro mai ai tena taonga nui a Mangamate, he
toki pounamu, e mau nei i a Ngati-Porou tae noa mai ki tenei
ra. I tae rawa ano a te Kaapa ki roto o Hauraki whawhai
ai, no reira ka riro mai i a ia tetahi wahine ko te Uruapiti
te ingoa: i moea e ia ka puta na ki waho ko te Houkamau.
I te unga o te taua a Ponapatukia raua ko Konohi ki te
one i Wharekahika tokorua nga wahine i te one, he whaka-
here mo te houhanga-a-rongo. Ko tetahi o nga wahine nei
ko Ngunguru-i-te-rangi, i moea e Tanetokorangi. ka puta ki
waho ko Hinematioro, a, ko te Kani-a-Takirau, ko te moko-
puna.
He tokomaha nga wahine o Ngati-Porou i riro whakarau
i a Ngapuhi, a tenei nga uri kei te taki-hokihoki mai, ki te
whenua o ratou tipuna, ki te ''maara a Tumoana-kotore. "
Ko te tino wahine i riro i a Ngapuhi i te horonga o te Whetu-
|
|
20 59 |
▲back to top |
'Oke. -Noe,, 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_59
mata-rau ko te Rangipaia, i moea e Pomare. Ko te Rangi-
paia he tipuna no Henare Potae. I a te Rangipaia i te whare
pononga i Ngapuhi ka tangihia mai na e ia te wa kainga: —
Kai wawewawe ra e te mate i ahau,
Ki wawe te wairua te tae ki Taupo;
Koi noho i te ao kairangi atu ai,
Ki te ao o te tonga e koheri mai ra,
Ra runga ana mai te hiwi ki Tikirau,
Kei tua koutou ota ora i ahau.
Kainga iho ana e au nga kai e,
Rinoi tonu ake e aku tini mahara;
He mea koroukore i te wa i ora ai,
Taria nei kia mate, ka hao au te mahara.
Ka pai te tangi a Rangipaia hei tangi ma nga uri o
Porourangi kei te whenua, na konei ra me whakamutu i konei
enei korero ahakoa kaore i poto te korero nga tini hua o te
Maara a Tumoana-kotore e tohatoha mai ra i te whenua.
TE POOTI
Kua whakaaetia e Te Kawanatanga, i runga i te kaha o
te tohe a Te Reipa Paati kia pooti. Kua rite hoki i Te
Kawanatanga o Whoope raua ko Kooti kia haere tonu tenei
"KAWANATANGA KORIHANA" e tu nei, a ko nga mema
Unaititi me nga mema Riwhooma me whariki katoa ki raro
i tenei Kawanatanga e tu nei.
Otira kua marama noatu hoki koutou ki te karangatanga
a Whoopa kia kohiritia atu e rima mo te Reipa e rima mo
te Riwhooma e rima hoki mo te Unaititi hei Komiti whiri-
whiri mo te take whakahuihui i nga ropu nei kia kotahi he
Kawanatanga mo Te Motu i te wa e pehia nei te AO KATOA
e te taumaha, a kia kiia taua ropu ko Te National ko Te
NAHINARA KAWANATANGA, kaati kore rawa te Reipa i
whakaae.
He nui tonu nga ra e whakahaeretia ana taua take e taua
huihuitanga, kaati tino uaua, ka kore nei e rite o ratou
whakaaro, ka kore te "National, " engari katahi ka huihui te
Unaititi raua ko Te Riwhooma ka kiia nei ko Te KORI-
HANA KAWANATANGA.
Te Kawanatanga o Ingarangi i whakaritea e RAMIHI
MAKITARANA raua ko POROWINI kia whakakotahitia i
raro ano i nga take taumaha o te ao. Ka Parea ake Te Reipa
Kawanatanga, rongo nui nei o Ingarangi, i hinga ai nga taha
rangatira o Ingarangi i te hunga Kaimahi, Otira i tenei ahua
o te ao, ka tonoa nei e MAKITANARA kia whakakotahi a
Ingarangi katoa ki te whawhai ki te mate nui e uhi nei i te
ao, ka whakaae a POROWINI te kai arahi o te apitihana.
He nui te riri o te hunga mahi katoa o Ingarangi mo te
whakamutunga i taua ropu kawanatanga mahi, me ona minita
nunui, me ona tangata matau, katahi nei ka kapohia ko nga
|
|
21 60 |
▲back to top |
60\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe., 1931.
tino tangata matau o nga wahanga maha o Ingarangi, ka tu
taua National Kawanatanga.
Ka tono nga morehu Reipa kia whakahaeretia te pooti,
ma te iwi nui tonu e whakatau. He nui te tautohe, a oti
ana me pera.
Te whakautu o taua pootitanga ina kua mutu tata ake
nei whano tata kua pau katoa nga mema reipa ki waho te
puruma. Ko te reo whakamiharo tenei kei roto rawa i te
ngakau o te "Ingarihi"'
Koia tenei ko te ahua o te Ingarihi e whakamiharotia
nei e te ao katoa. Ko te tu TAMA-TAANE tenei o te ngakau
RANGATIRA O INGARANGI e kiia ra etahi pekanga
"Hearts of Oak" British Fairplay, na te mate i koiri ake, ka
maanu ki runga kimi ai i te ora i whakakaupapatia iho nei
e o ratou tupuna ki runga i te KAUPAPA WHAKAPONO.
Tetahi tino mea nui i puta ki te ao ko tenei pootitanga mema
o Ingarangi kua mutu tata ake nei He iti rawa no ta tatou
pepa ka potopoto te hoatu i nga maramatanga pera te ahua.
Engari e tono atu ana kii koutou kia kaha te titiro whakamua
me te titiro whakamuri ano.
Kia whaanui te titiro ki o koutou maatua me o koutou
tupuna. Kei te haramai te wa e tae ai ano koutou ki o ratou
turanga, engari ma te whawha marama ki te whakapono
koutou e whakatere te tae ki o ratou turanga whakamiharo,
me o ratou matauranga.
I tenei wa nei ano, ko te reo hei whainga ma koutou ko
te reo o Ingarangi kua paaha nei ki te ao katoa, hei -aha te
kaupapa reipa.
Whakawhaiti i a koutou, whakapaia te morehu whakaaro,
te morehu marae, te morehu tangata, te morehu whakapono,
e taritaria nei e te ngutu, e te ngakau o nga tangata matau
e whakahaere nei i te motu kia huri nga wiira katoa o te
matauranga oranga hoki mo te Iwi Maori. Ahea ano tatou
whakarongo ai ki enei reo.
Te kupu mo Te Tairawhiti katoa e tika ana kia kaua hei
pakaru ki waho atu o Ta A. T. Ngata. A Heretaunga hoki
kia kotahi. E tika ana a Te Arawa kia u. Kei te pai hoki
a Te Wairoa me Mohaka.
Otiia ko te reo nui ko to Ingarangi. Kaore tahi he kupu
marama i ko atu, ahakoa nga hiahia o etahi kia uru. Waiho
ake nga whakane-nene tara-a-whare he whaiti noa ena HE
TIKANGA NUI KE TENEI. TAUTOKONA TE KORI-
HANA KAWANATANGA.
Ina nga kaupapa, pohehe noa iho etahi wahi a te reipa
paati, me aku kupu torutoru mo nga tekiona—Ano nei he
moemoea.
|
|
22 61 |
▲back to top |
Oke. -Noe., 1931. TE TOA TAKITINI\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_61
TE KAUPAPA A TE ROOPU REIPA MO TE TAHA
MAORI
Aperira loth, 1925.
1. Te Tiriti O Waitangi. Ko te wa e tu ai Te Roopu
Reipa hei Kawanatanga, ko reira whakaarahia ai he "Roera
Komihana" hei uiui i nga mate o Te Iwi Maori, na runga mai
i nga takahanga a Te Tiriti o Waitangi, mai o te tau, i
hainatia ai Te Tiriti, 1840, tae mai ana ki tenei ra.
A whea?
Ko taua Komihana, kia toru ona Mema Maori, kia toru
nga Mema Pakeha, ko te Tiamana ma Te Kawanatanga tonu
e tohu. Ko wai?
Ka whai mana taua Komihana, ki te karanga i nga
tangata, i nga pukapuka e pa ana ki aua mauiui, a ki te
whakatakoto Ripoata hoki me ona kupu tautoko katoa ki mua
i Te Paremata.
2. Kaunihera Maori. Ko te Kawanatanga Reipa, e kii
ana me whaka-kahore te Whare o Runga e tu nei i naianei,
me whakatu atu he Kaunihera Maori ki tona turanga, ko
nga Mema mo taua Kaunihera kia 12, a me noho te taitara
mo ratou. "Te Honore Mema o Te Kaunihera Maori", (Hon.
M. N. C. ) a ko ratou hei whakaatu i nga hiahia me nga whaka-
aro o te Iwi Maori.
Me pooti atu?
Nga Mahi Ma Te Kaunihera. (a) He whakatakoto
tikanga, a whakaaro ano hoki, ki mua i Te Kawanatanga e
puta ai hei painga mo te Iwi Maori.
(b) He awhina, he whiriwhiri, i etahi Rekureihana,
Ture ranei, e whakaarohia ana, nei whakatakoto atu ki mua
i Te Kawanatanga, e puta ai hei painga mo Te Iwi Maori.
(c) Ko te Kaunihera Maori, ka ahei ratou ki te noho
hei Kaiwhakahaere mo etahi take e whakaarohia ana e Te
Kawanatanga hei mahi ma ratou.
3. Te Ra Pooti Mema Maori. Ko te ra Pooti mo nga
Mema Maori, me tu i te ra e pooti ai hoki mo nga Pakeha.
4. Te Room Maori. Me whakatakoto, a me mahi he
Room Maori, ka perehi ai ki te Reo Pakeha, me te reo Maori.
Ma taua Rooru e whakaatu nga tangata e ahei ki Te Pooti
ki nga Mema Maori. Ko aua Rooru me takoto ki roto i nga
Whare Pooti katoa, i nga wa e tu ana he Pooti mo nga Mema
Maori, mo Te Paremata.
5. Reiti I Nga Whenua Maori. Me uiui te ahua o Te
Ture Reiti i runga i nga whenua Maori, a ka whakatau i
runga i te mea tika anake, hei uta ki runga i nga whenua
Maori.
Ko wai taua ropu?
6. Te Here I Runga I Nga Whenua Maori. Me uta he
here ki runga i nga whenua Maori, kaua hei tuwhera mo te
hoko. Heoi ano te hoko e tuwhera ana, ko te hoko ki te
Karauna i runga ano i te ata whakaae o Te Maori, nona te
|
|
23 62 |
▲back to top |
62\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI Oke. -Noe., 1931.
whenua, a i runga ano hoki i te Wariu e whakaaetia e taua
Maori.
Ka pehea ki te rahi ake ta te pakeha?
7. Kahore He Utu Mo Nga Kura. Kahore he utu mo
nga kura, mo nga tamariki Maori, timata i nga kura ririki,
tae noa ki nga kareti nunui. Ko nga pukapuka kura katoa,
ma te Kawanatanga e tango mai. Kaua he utu mo nga ta-
kuta, me nga rongoa mo nga tamariki Maori e haere ana ki
aua kura.
Kia ora ki te taea.
S. Ture Hoia Maori. Me whakakahore, me piira Te
Ture Koko Hoia Maori o tenei Motu, a etahi atu Ture ranei,
e pa ana ki tenei Kaupapa o tango nei i nga tika me nga
painga o Te Iwi Maori.
Ka pehea to Tiriti o Waitangi?
"I raro i te Tekihana 2, o te Kaupapa i runga ake nei,
ara te wahanga e pa ana ki te Kaunihera Maori, a i runaa
ano hoki i te awhinatanga mai a nga Mema Maori tokowha,
ka whai mana te Kaunihera ki te whakatakoto i enei tikanga
e whai ake nei. hei Ture, a i etahi atu Ture ranei e whaka-
arohia ana e te Kaunihera, e puta ai he painga mo te Iwi
Maori.
He aha i hoki ai ki nga mema Maori?
9. Te Kooti Whenua Maori. Ko te Kooti Whenua
Maori, me haere i raro i te mana o te Kauninera Maori.
Ona apiha nunui, matau nei kia tuohu ki raro i te
Kaunihera?
10. Kai Tiaki Maori, me Te Poari Whenua Maori. Me
whakakore te Kai-Tiaki Maori, me te Poari Whenua Maori.
Ko nga whenua me nga Moni i raro i te mana o enei taumata
erua, ma te Kaunihera Maori e whakahaere, a ma tetahi Poari
ranei, ma te Kaunihera e whakatu, ko te ingoa mo taua Poari,
ko te Poari Kai-Tiaki o nga Maori. Ko nga Mema mo taua
Poari, ma te Kaunihera e tohu, a kia whitu Mema mo taua
Poari.
Kowai taua poari matau?
NGA MANA ME NGA KAHA O TAUA POARI, (a)
Ina mutu nga Riihi o nga whenua Maori ki nga Pakeha, ko
aua whenua me hoki katoa mai ki nga Maori no ratou nei
aua whenua, hei huarahi whakakaha i nga Maori ki te mahi
ahu-whenua.
(b) Ko nga moni katoa, e puta ana ki te Poari, me utu
e te Poari ki nga tangata ma ratou aua moni, a me whaka-
takoto ranei i runga i te huarahi whakamahi, e puta ai ano
he painga ki nga tangata no ratou aua whenua.
I runga i te whakaae kia tango moni.
11. TE WHAKAKAHORETANGA O NGA REITI ME
NGA MONI RUURI. Ko nga Reiti me nga Moni Ruuri i
runga i nga whenua Maori, me whakakore. Me timata atu te
whakanoho Reiti ki nga whenua Maori, i te wa i whakaka -
horotia ai nga Reiti tawhito, ko nga whenua kahore e nohoia
ana, kaua hei utaina he Reiti.
|
|
24 63 |
▲back to top |
Oke. -Noe., 193. 1. TE TOA TAKITINI \_\_\_\_\_\_\_63
Me pehea e taea ai?
12. NGA WHENUA MAORI I TANGOHIA. Me utu
Te Karauna, he Kapeneheihana ki nga Maori, mo nga whenua
i tangohia mo nga mahi nunui o Te Motu, (Public Works) i
runga ano i te utu o whakaaetia e nga Maori. '
Kaore ra e taea.
13. HE PEEKE MOTUHAKE. Me whakatu he Peeke
Motuhake ma nga Maori hei huarahi awhina i nga Maori ki
runga i nga mahi Paamu, hoko kau. hanga whare mo ratou,
whakatu wheketere Pata, mira kani rakau, mira haraheke,
me era atu mahi e puta ai he painga mo Te Iwi Maori. Ko j
nga ritenga mo te tuku i enei Moni, kaua he utu hua, mo
nga tau 10.
Me pehea e ora ai?
14. HE KARETI AHU WHENUA. Me whakatu he
Kareti whakaako i nga tamariki Maori ki nga mahi e pa ana i
ki te mahi ahuwhenua, i runga i te kore utu mo te whakaako.
Ka taea ranei?
15. HOHIPERA MOTUHAKE MO NGA MAORI. Me
whakatu he Hohipera Motuhake mo nga Maori, ki Aotearoa,
me Te Waipounamu kaua he utu mo te manaaki i roto i aua
Hohipera. Kaua e utu nga Maori katoa o Te Motu, mo nga
Takuta.
Me pehea e ora ai?
16. Kai Tirotiro Maori. Ko nga Kai-tirotiro mo nga
Maori i raro i te mana o Te Tari o Te Ora. me Maori katoa.
Me whai raihana, tiwhikete ka pai.
17. Mema Maori Ki Nga Poari Pakeha. Me whai mana
nga Maori i roro i te ritenga Ture, ki te whakatu Mema mo
ratou ki nga Poari o nga Kura, Hohipera, Poari o nga waha-
mu Kaunihera Pakeha. Poari o nga Taone. Tari o Te Ora,
Tari Wariu. Tari Ruuri, me etahi atu Poari e -whakahaere
nei i nga mahi mo te taha Pakeha. Kei te pehea inaianei?
Kaore tahi e araitanga a te ture.
18. KIA RUA ATU NGA MEMA MAORI. Ko te
tokomaha o Te Iwi Maori, e 62. 000. no reira i raro i te Ture,
e kii ra, ki a 10. 000. tangata ki raro i te Mema kotahi ka
ahei ki a Pootitia ki a rua atu nga Mema Maori mo Te
Whare Paremata. Ka pai tenei.
19. TE KEREEME A NGAITAHU. Me whai manaha
Ngaitahu i raro i te mana Ture, ki te piira kia whakaturia
ono he "Roera "Komihana hei whakatutuki i te whakatau kia
£354. 000 mo Ngaitahu, i whakataua ra e Te Komihana i te
tau 1920. E whakaae te Kawanatanga o te Reipa, ki te utu
te katoa o te moni, i te utunga kotahi, ki nga tangata e
whai paanga ana ki tenei Kereeme.
Kei hea te moni?
20. TE REO MAORI T ROTO I NGA KURA. Me ako
te Reo Maori i roto i nga "kura katoa o te Koroni, a i roto
ano hoki i nga kura nunui, mehemea he tamaiti Maori kei
aua kura.
|
|
25 64 |
▲back to top |
64\_\_\_\_\_\_\_ TE TOA TAKITINI Oke. -Noe., 1931.
21. PENIHANA MO NGA MAORI. Ko nga tane me
nga wahine o te Iwi Maori, kua eke nei o ratou tau ki te 55,
me puta he Penihana, mo ratou. Ko te ahua o aua Penihana,
me haere ano i runga i te ritenga o te ahua o te utu o te
oranga o te tangata ia wa, ia wa.
22. PENIHANA MO NGA MATUA, E RUA NGA
TAMARIKI NUKU ATU RANEI. Ko nga Matua e rua nga
tamariki nuku atu ranei, kahore i nui atu i te £4 i te wiki
to raua oranga, me puta he Penihana mo nga tamariki e 7s.
6d. i te wiki i te tamaiti kotahi.
23. NGA AHUATANGA MO NGA KAI-MAHI. Ko
nga whare noho mo nga Kai-mahi Ha pai, a ko nga utu mo
ratou me haere ano i runga i te ritenga kua whakaritea e te
Ture.
(a) Kia 5 nga ra e mahi ai i te wiki, kaua hei nuku atu
i te 40 haora i te wiki e mahi ana te tane, te wahine ranei.
(b) Kia whai mana nga wahine ki te uru ki roto i nga
Tari Kawanatanga mahi ai, mehemea ko nga mahi e taea ana
e ratou e rite atu ana ki nga mahi e taea ana e nga tane, ko
te utu mo ratou kia riterite tonu.
(C) Me whakaputa he Menemana mo te Ture, kia ahei
ai te puta o te katoa o te moni utu o te tangata mahi i te wa
i a ia e mauiui ana, a ma te rangatira mahi e utu nga raru-
raru o te Takuta.
Mehemea te mate i ma roto mai i tona mahi.
(d) Me inihua e te rangatira mahi ana tangata mahi
katoa, mo te whara, me te aitua. Mehemea ka mate i runga
i te aitua, me utu nga painga ki te whanaunga tata.
24. TE MANA UNU NGA MEMA MAORI. Ko nga
Mema Maori katoa e tu ana i roto i tenei Roopu mo Te Whare
Paremata, me whiwhi ratou ki nga pukapuka whakauru a
tenei Roopu. Kei roto i aua pukapuka e kii ana, ka whakaae
aua tangata ki te awhina i tenei Roopu, a ki te hapai ano hoki
i te Kaupapa a tenei Roopu. Ki te kore e rite i aua tangata
enei tikanga a te wa e tu ai ratou hei Mema, ka whai mana,
i raro i te ritenga Ture, nera Iwi na ratou nei i Pooti aua
Mema, ki te Pitihana ki Te Paremata, tono, kia rihaina aua
Mema.
He pai tenei?
25. Kia Horo Te Wa E Kotahi Ai Nga Iwi Maori. Kia
Koro te wa e kotahi ai nga Iwi Maori katoa o runga i tenei
Motu i roto i te whakaaro, i te Wairua, me te tinana kotahi
i raro i nga Kaupapa me nga tikanga a Te Roopu Reipa o
Niu Tireni, hei ritenga awhina e tu ai tenei Roopu, hei
Kawanatanga mo te Motu, e ahei ai te mahi i enei kaupapa
hei Ture, e puta ai hei painga, ki nga Iwi Maori katoa, a e
puta ai ano hoki he honore ki a ratou, e noho ai nga Iwi katoa
o runga i tenei Motu, i runga i te kotahitanga o te whakaaro.
Ma te whakanano whanui anake ki Te Tokotoru Tapu e
taea ai te whakakotahi.