|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 27. 01 October 1923 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
Te Utu mo te Pepa 6/6 i te tau.
Me penei nga reta " Te Toa Takitini" Box 300, Hastings.
2 TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1923.
HINOTA MAORI O WAIAPU.
NO te Hatarei te 15 o nga ra o Hepetema, 1923, ka tu te Hui
a te Hahi Maori ki Nepia. I te mate o te Pihopa, noho
mai ana ko tana riiwhi, ara ko Atirikona Hapata
Wiremu, M. A., hei Tumuaki mo te Hui.
WHAI-KORERO A ATIRIKONA HAPATA WIREMU, M. A.
E hoa ma, e nga Minita e nga Mangai o te iwi, tena koutou.
He mate no te Pihopa i waiho ai ahau hei tumuaki, hei
whakahaere i tenei Hui. Kanui tona pouri mo tona korenga
e tae mai ki konei, e uru ai ki nga korero ki nga whakaaro o
te Hui. Kia puta to tatou mihi ki a ia me te inoi ki te Atua kia
whakaarahia ake ia i tona mate.
Tenei etahi mea hei whiriwhiri ma tatou. Te tuatahi, ko nga
moni a te Hahi.
ORANGA MINITA.
Me ka titiro tatou ki nga kaute meake nei ka whakatakotoria
ki te aroaro o te Hinota ka kitea tenei. Ko nga moni i kohi-
kohia i roto i nga Pariha Maori katoa hei whangai i te Minita
i te tau 1922 e Ł879/8/1, ko nga hua o te Tahua Oranga Minita
Ł372/18/3; hui katoa Ł1252/6/4. Engari i te takoto nama
Ł998/2/10. Mehemea kaore i kaha te rapu moni a te Hekeretari
o te Pihopatanga kua mate-kai nga Minita. Ko taua moni
he moni nama, a kaore e taea te hoatu noa ki nga pariha
Maori. No reira me puta te kaha o nga pariha ki te whaka-
rite i nga nama kei runga i a ratou. Ko tetahi wahi o taua
nama kua ea i naia tata ake nei. Engari kia mahara ko te mea
pai kia rite katoa a koutou kaute, kia kaua he koha, ara kia
kaua he nama.
ETAHI ATU MONI.
Ko nga moni i kohikohia mo etahi mea ehara i te whangai
Minita, koia enei: Mo te Hahi Maori e Ł84/4/4; mo nga mahi
o te Pihoatanga, Ł33/4/5; mo te kawe i te Rongopai, Ł99/19 5.
He mea iti noaiho enei. Inahoki kahore he tahua oranga mo
nga wahina e mahi nei i waenganui i a koutou, ara ki Te
Whakarewarewa, ki Ruatoki, ki Tokomaru, ki Manutuke, ki
Porangahau. He nui tonu nga mahi o te Pihopatanga e pa
ana ki te taha Maori, a heoi ano te moni a nga Maori mo aua
mea e Ł33/4/5.
|
|
3 3 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1923. TE TOA TAKITINI.
KAWE I TE RONGOPAI.
Ki te titiro atu i te tirohanga tuatahi he mea pai te kohinga
i te £99/19/5 mo te kawe i te Rongopai engari ko te £70
o taua moni he mea kohikohi e nga tamariki o Te Aute o
Hukarere. Heoi ano ta nga pariha katoa e £29/19/5. E pohehe
ana etahi ki te hoatu e te Pariha tana moni mo te hunga e noho
ana i roto i te pouri, tera e raruraru nga whakahaere o te Pariha
i te kore moni. Tena ko tenei i mea a Horomona. "Ta tetahi he
he rui, heoi e tapiritia mai ana; ta tetahi he kaiponu i te mea
tika, a rawakore noa iho " ( Whtau. 11. 24 ). Ko te whakapono te
mea e nui ai te ngakau ki te kawe i te Rongopai, e ora ai hoki nga
mahi o te Pariha.
KORE TAMARIKI HEI MINITA.
Tera ano tetahi mate e tipu ake ana i runga i. te whaka pono-
kore, ara te kore tangata kia whakatipuria hei Minita. Na
te iti o te oranga mo te Minita i kore ai etahi e pai ki te
tuku i a ratou mo taua mahi. Kua kite ratou i te nui o te
oranga mo te tangata e mahi ana i te hipi i te aha. i te aha. Na
te iti hoki o te whakapono i kore ai nga tangata e tapae i
etahi moni hei oranga mo nga mahi a te Hahi. Ma te Hui e
whakaaro tenei take.
KAUPAPA WHARE-KARAKIA.
Tetahi mea ano hei whakaaro ma te Hui ko te tuunga o
nga Whare Karakia. Ko te nuinga o nga mea o Heretaunga kua
tukua ki nga Kai-tiaki o te Pihopatanga tiaki ai (Diocesan
Trustees ). Engari o Turanga o Ngatiporou me era atu wahi
o te Pihopatanga kei te takoto noa.
TE PAIPERE MAORI.
Tenei ano tetahi take hei whakaatu ki a koutou, he take kaore
i pa ki tenei Pihopatanga anake, ara mo te Paipera Maori. Kei
te mohio koutou kua pau katoa nga Paipera Maori. Kanui
nga tangata kei te tono Paipera ma ratou a kaore e kitea. Kua
puta te kupu a tetahi tangata, he tangata aroha ki te iwi
Maori, ka hoatu e ia te moni kotahi mano pauna (1000) hei
utu mo tetahi wahi o nga raruraru mo te perehitanga hou o te
Paipera. I Ko te ingoa o te tangata nei kaore e panuitia i runga
ano i tana tono kia huna tana ingoa, Kua tu tetahi Komiti,
kua whakaritea etahi tikanga mo taua taanga hou. Ka iti iho
te Paipera hou i te mea tawhito. Ko etahi wahi kaore i tino
hangai te whakamaoritanga ka whakatikaia. He ruarua nei nga
wahi pera. Kua mea te Komiti ko au hei tumuaki mo te hunga
hei mahi i taua mahi. Taihoa ano whakaatu mai ai te Komiti
i Ranana i te wa hei timatanga mo te perehi i taua Paipera.
TE MIHANA WHAKAORA.
Ko tetahi take nui ko te Mihana Whakaora e haere mai nei.
Ma koutou te korero mo taua take.
Ki te mea he take ano a tetahi o koutou me tuku mai ki te
aroaro o te Hui.
Ma te Atua e tohutohu o tatou whakaaro, a tatou kupu, kei
whakanui i te Hahi, hei whakakororia i a Ia.
Ko nga motini enei i whakaaetia: —
|
|
4 4 |
▲back to top |
4 TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1923.
NGA MOTINI.
(1) Kia whakaturia ano nga Hui tau a te wahanga Maori
o te Hahi i roto i tena Atirikonatanga, i tena Aitirikonatanga,
notemea kei enei Hui ka rangona nga reo, ka mohiotia hoki nga
whakaaro o nga morehu o te iwi Maori mo nga take a te Hahi
e pa ana ki te iwi Maori.
Na Peneti te Motini.
Na Kenana Pahewa i tautoko.
(2 ) Notemea ko tenei tau 1923 te hurihanga o te rau tau o
te taenga mai o Te Wiremu Karuwha, a i muri tata mai o tana
taina hoki o Wiremu Parata, nga tangata na raua nei i hora te
maramatanga o te whakapono ki runga ki te iwi Maori mo nga
tau e rima tekau, na
(a) E whakaae ana tenei Hui kia whakaarahia he tohu
whakamahara ma te iwi Maori motuhake mo enei pono-
nga a te Atua.
(b) Ko taua tohu kaua hei te kohatu hei te rakau, engari
hei tetahi ropu hei whakahaere tikanga e taea ai te kawe
i te maramatanga o te Rongopai ki nga wahi o te ao kei
roto i te pouritanga e noho ana. ara he Ropu Hora i te
Rongo Pai (Maori Missionary Society).
(e) Ko te whakaaro o tenei Hui me whakarite ki a £100 i te
tau hei aroha ma nga Maori o tenei Pihopatanga mo te
kawe i te Rongo Pai.
(Ko te moni ma ia Pariha e £8 i te tau. Mehemea ka hiahia
etahi Pariha ki te whakahaere Tahua mo tenei take, ko te moni
hei rapu £150. Me tuku mai tenei moni ki te Tari o te Pihopa-
tanga i Nepia, ko te itareti anake hei whakaputa i ia tau i ia tau
mo te hora i te Rongopai. Ko te pai o te Tahua, kotahi tonu
mahinga atu. kua rite te £8 itarite mo ake tonu atu. I
Na Peneti te Motini.
Na Te Waaka i tautoko.
(3. ) Kia whakaritea tetahi tangata hei haereere i te Pihopa-
tanga ki te whakariterite i nga take moni e pa ana ki nga
Pariha Maori.
Na Piri Munro te Motini.
Na Hemi Huata i tautoko.
4. Kia tu tetahi komiti Maori o tenei Pihopatanga hei rapu
tikanga mo nga mea o te taha Maori o te Hahi, hei whakaatu
hoki i aua take ki te Pihopa.
Na Atirikona Tiatetene te Motini.
Na E. Mohi Eruini i tautoko.
(5. ) Kia whai-whakaaro nga Matua me nga tamariki o te
iwi Maori ki te mate o tenei Pihopatanga i te kore tamariki i
te Kura Minita, a kia kaha ki te rapu i te rongoa mo tenei
mate.
Na Atirikona Tiatetene.
Na Peneti i tautoko.
|
|
5 5 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1923. TE TOA TAKITINI.
He nui, he hohonu te whiriwhiri mo tenei take. Kua wai
te whakaotinga mo tenei take kia whakaaetia te Komiti i
motini nama 4.
(6. ) Kia kaha te manaaki a te Hahi Maori i nga whakahae
o te Mihana Whakaora, kia whiwhi ai tatou ki nga manaa
tanga mo te tinana mo te wairua i roto i nga mahi o ta
Mihana.
Na Peneti te Motini ( i te mea
Akarana ke a Kenana A
Wiremu. )
Na Peni Hakiwai i tautoko.
(7. ) I whakaatu te Perehitini i nga ahuatanga mo te perehi
te Paipera hou. itemea kua kore he Paipera inaianei.
He nui te whakamihi o te Hui ki nga whakamarama a
Perehitini, ara a Atirikona Hapata Wiremu, me te mihi a
ki a ia mona kua tu nei hei tiamana mo te komiti perehi.
(8. ) Kia puta he mihi ma tenei Hui ki te Perehitini mo
pai me te marama o tana whakahaere i nga take o te Hui. r
te tono atu ki a ia kia whakaaetia tana whai-korero me 11
motini kia perehitia hei whakaatu i nga mahi o tenei Hui.
Na Mohi Eruini te motini.
Na Te Waaka i tautoko.
HUI RINGATU KI ROTO O WAIAPU.
WHAKAHE A NGATI POROU.
Ki te Etita.
PANUITIA atu nga korero o tetahi hui a Ngatiporou i
ki Wai-o-matatini i te 26 o nga ra o Akuhata. Kahc
enei korero i tukuna atu i runga i te ingoa o Ngatipore
engari i runga ano i to te kai-tuku atu. He korero enei J
tohatohatanga ma Te Toa Takitini. Engari ma te pakeke
nga toru Ringatu i roto o Ngatiporou e puta ai he kupu ai
ma te iwi nui. I takiaroatia ai e au te korero kia marama ai
take i nui ai te mamae o nga rangatira, o nga kumatua o Nga
porou.
I te hui a te Ringatu i tu ki te Wainui i tonoa e teta
wahine o Ngatiporou kia tu he ra ma te Ringatu ki roto
Waiapu, a te 1 o nga ra o Hanuere, 1924. E ai te korero ko
hiahia ke o taua wahine he powhiri i nga iwi Ringatu ki
huranga o te kohatu o tana tupuna, o Matiu, engari na eta
Ringatu murere i tohutohu atu me karanga he ra kia nui
he tangata.
Na ko Matiu i uru ki te whakahaere kingi a Waikato, i u
ki te Hauhau, a. no te mutunga o te Hauhau ka aru i a Te Koo
ka Ringatu. Nohomai ra i te whenua, no te koroheketanga i
ka hoki mai ki te kainga. I whakamarama tonu a Mai
kahore ona hiahia ki te whakanui i te karakia Ringatu ki re
o Ngatiporou, heoi ano ko ana mahi hei ana tamariki, hei a
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1923.
mokopuna noa. Kua mate taua kaumatua engari na tana
mokopuna te karanga kia tu he ra ma te Ringatu ki roto o
Waiapu.
Ko te take o te hui a Ngatiporou he uiui mo. te ahua o te hui
a te Ringatu, ara he arai i taua hui kia kaua e tu ki roto o
Waiapu. I tae, ki te hui te wahine nana i karanga te ra. Ko
te tangata tuatahi ki te tu ko Paratene Ngata. I whakamihi ia
ki te hui mo te taenga mai ki te wetewete i tona pouri, he pouri
nui. Rongo ana ia kua karangatia he hui Ringatu ki roto o
Waiapu, tau mai ana te pouri ki a ia. Ko nga rangatira ko
nga kaumatua o Ngatiporou kua rupeke ki te po, a, ko ia tetahi
o nga morehu. I roto a Ngatiporou i te pouritanga, na te
maramatanga o te Rongo Pai ka whiti he ao ke. I hapainga e
Ngatiporou te whakapono i whanau hou, i huaina te Pihopa ko
te Pihopa o Waiapu. I nga ra e matomato ana te whakapono
i piki ano te ahuwhenua. I ruia nga whenua katoa o Ngatiporou
ki te witi, he kaipuke o ratou hei maumau i te witi ki Akarana,
a ko te witi i mahue iho ka hurihia hei paraoa. No tenei wa ka
timata te tikanga kingi ki roto o Waikato, a, i te hui ki Wai-
kato i te tau 1862 ko Hoera Tamatatai to Ngatiporou tangata
i tae. I te hokinga mai o Hoera ka mauria mai e rua nga kara,
ko " Rauru" tetahi, ko " Tamehana" tetahi. I hutia enei
kara e rua ki Waiomatatini. Ka Whakaturia ko Rapata te
Kauru hei kingi. Ko te timatatanga tenei o te tikanga Hauhau
ki roto o Waiapu. I te tau 1865 ka puta te ope hauhau ki
Waiapu, ko nga rangatira o taua ope no Taranaki. Ko te
pakanga tuatahi ko Mangaone. i hinga ai nga rangatira o
Ngatiporou. Ko te muranga tenei o te ahi ki roto o Waiapu, i
wehewehe ai a Ngatiporou ko tetahi wahanga ki te Hauhau, ko
te Pai-marire te karakia ko tetahi wahanga i u tonu ki te
Kuini, ko te Hahi Mihinare te Karakia. He maha nga pakanga
i maringi ai nga toto: hei te riri ki Hungahunga-toroa ka hinga
te Hauhau, ka mutu hoki te whawhai ki roto o Ngatiporou. Ko
nga herehere Hauhau i mauria mai ki Te Hatepe, hai reira ka
oatitia e Te Mokena Kohere kia whakarerea te Hauhau. Kia
piri pono ki te Kuini kia kotahi he Hahi kia kotahi he Kuini.
I hutia nga kara e rua, herea ai nga pito, ko te Paipera i
whakatuheratia. I meatia nga Hauhau kia haere i raro i nga
kara, kia kihi i te Paipera. E 30 o nga Hauhau, ko nga ranga-
tira, i mauria ki Nepia herehere ai. Mo te hara o Ngatiporou
ka puta te whakaaro o te Kawanatanga kia murua a Waiapu mo
te raupatu. Ko te Piki (Biggs) te pakeha nana i whakatakoto
nga rohe mo te muru, engari na nga rangatira piri pono o
Ngatiporou, na Te Mokena Kohere raua ko Rapata Wahawaha,
i inoi ki te Kawanatanga kia aroha ki a Ngatiporou, i unuhia
ai te muru, i mau ai hoki nga whenua o Ngatiporou. I te tau
1867 ka tu te tangata a te Kawanatanga, ko te Taitene te ingoa.
me tana putea moni hei utu mo nga Maori i whawhai mo te
taha Kuini. 1 mohio a te Mokena Kohere he niho ngau whenua
to taua moni, na reira ia i mea atu ai ki te pakeha, "e hoki
korua ko to moni, e hara i a koe i te pakeha taku riri, naku
|
|
7 7 |
▲back to top |
Oketopa1 1923 TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_7
anake na te Maori. " I muri mai o te whawhai ki Waiapu ka
haere a Ngatiporou ki roto o Turanga ka uru ki te riri i
Waerenga-a-hika. I te ahua ngaeheehe ano a Ngatiporou ka
karangatia e Rapata Wahawaha kia hui ki Mataahu. Ko te
"" rakau " tenei a Rapata. I tare i reira te kara i homai e te
Kuini, a, i whakatakotoria ki te take o taua rakau nga hoari a
Te Mokena Kohere raua ko Rapata Wahawaha, he hoari aroha
na Kuini Wikitoria. Hei konei ka oati tuaruatia ano a Ngati-
porou mo te piripono, i puta hoki te kupu i reira i titore ai a
Horouta he utanga ki te aruhe ki te kumara. I te tau 1875 ka
tu te " rakau " a Te Houkamau ki Te Wharekahika i oatitia
tuatorutia ai ano a Ngatiporou, i rurukutia ai he iwi kotahi i
runga i te Whakapono, i te piripono. Na te Kooti Whenua, na
te waipiro, ka noho kino a Ngatiporou, ka mate te Whakapono.
I te tau 1881 ka piki ano te Whakapono. I karangatia e Rapata
Wahawaha he hui ki Waiomatatini, i hoki ai ano a Ngatiporou
ki te Hahi, ki te piripono. I muri mai ka tu ano he hui ki Te
Araroa hei whakatopu ano i a Ngatiporou. Na nga rangatira o
Ngatiporou, na Te Hukamau, na Mohi Turei, me etahi atu
i arahi a Te Irimana hei minita ki Te Kaha, ki te kukume
mai i era iwi i te karakia Ringatu ki te Hahi. I runga i tenei
kaupapa i whakatakotoria nei e nga rangatira, e. nga kaumatua.
o Ngatiporou, kua poto ra ki te po, e kore e taea e au te
nohopuku. Ko to ratou reo kei te akiaki i a au kia whai kupu.
E rua nga hui i whakaaria ai ko au hei kai-tiaki i te iwi. I
whakaae au ki taua tono ki te whakarongo a Ngatiporou ki toku
reo. ki te waiho maaku te " ae, " te " kahore " ranei. I te putanga
mai o Hone Paerata raua ko Ruka Aratapu ki te mau mai i te
"" Kiri-hipi "" kia hainatia e Ngatiporou, i uia ko toku whakaaro
i te tuatahi. 1 mohio a Hone Paerata raua ko Ruka Aratapu
e kore au e whakaae, haere ana raua. I whai te iwi i a au.
I te taenga mai o Matiu ki Waiapu ka karangatia he ra ma te
Ringatu. I tono au ki taua kaumatua kia kaua e karangatia
te Ringatu ki roto o Waiapu. Ko tana whakahoki, ehara i a ia
taua ra. Ko te korenga tena o te hui Ringatu. I tenei ra kua
karangatia he ra Ringatu ki roto o Ngatiporou. Koia nei te
take i karanga ai ahau ki a tatou kia huihui mai. E tono ana
au ki nga tangata na ratou nei i karanga he hui Ringatu ki
roto o Waiapu kia whakakorea atu taua hui, kei tupu hei take
raruraru i waenganui i a Ngatiporou.
Ke toko maha nga tangata i tautoko i a Paratene, kotahi tonu
te kupu kia katia taua hui. he take hoki tenei e pa ana ki te
ingoa o Ngatiporou katoa. I whai kupu te wahine nana nei i
karanga te hui e kore e taea e ia te whakautu te tono a Para-
tene, me waiho kia korero ia ki etahi o ratou. Kei te taria
e Ngatiporou te pewheatanga o tenei hui, te taunga ki raro te
tohe tohe tonu ranei, engari ko te tino whakaaro kia kaua rawa
taua hui e tu.
—Na R. T. K.
|
|
8 8 |
▲back to top |
|
|
9 9 |
▲back to top |
|
|
10 10 |
▲back to top |
10 TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1923.
o Poneke, kei reira nei a te Peehi e mahi ana, e whaka-
whaiti ana i nga korero Maori. )
Ko nga Mema Maori tokowha o te Paremata.
Ko etahi tohunga toko-wha na te Minita Maori i whakatu,
ara, ko Te Peehi (Elsdon Best), Ko Atirikona Hapata
Wiremu,, ko Te Rangihiroa, ko H. D. Skinner (he to-
hunga no te Kareti nui o Otakou).
Ko te hui tuatahi o te Poari nei i tu ki te Tari o te Minita
Maori i te Taite, te 30 o nga ra o Akuhata. I runga i te tono a
te Minita Maori, ka whakaturia ko Te Raumoa (H. R. H. Bal-
neavis. ) hei Hekeretari mo te Poari. I whakaritea hoki kia
tonoa kia whakawhaitia mai enei moni hei whakahaere ma te
Poari i ana tikanga, ara: —I nga Poari Whenua Maori e £500, i
te Kaitiaki Maori e £250, i te Native Civil List e £250, i te
Kawanatanga o Rarotonga £100, i te Kawanatanga o Hamoa
e £250, hui katoa £1350.
Kanui te koa o te ngakau i te mea kua Whakatinanatia tenei
take nui e pa ana ki te iwi Maori.
TE PIRE HEI WHAKAHAERE I NGA MAHI
PATA, TIIHI
Na A. T. Ngata, M. A., M. P
KO tetahi tenei o nga take kei te tautohetia nuitia e te
iwi pakeha, no tera tau mai ra ano taua pakanga. Ko
tetahi ropu e mea ana kia hangaia he ture hei whaka-
whaiti i nga huarahi tukutuku pata, tiihi hoki, ki nga makete o
tawahi, hei whakahaere i te hokonga o aua kai, hei whakarite-
rite i nga tima hei hari atu i Nui Tireni nei ki nga topito o te ao.
I runga i ta ratau na kaupapa ka hangaia e te Kawanatanga he
pire, hei tuku i nga mana katoa ki raro i tetahi Poari: ko nga
mema o taua Poari ma te Kawanatanga ratau ko nga tangata
mahi miraka e whakatu. Ko tetahi ropu e tino whakahe ana:
kaore rawa ratau e whakaae kia pa atu te Kawanatanga ki a
ratau whakahaere, engari me waiho tonu i ia kamupene, i ia
kamupene te mana tuku, hoko, pupuri ranei, whakariterite utu
ranei, whakariterite tima ranei mo a ratau pata, mo a ratau
tiihi. Ko te ropu e tautoko ana i te pire, kei te ki ko ratau
te hunga tokomaha: ko tetahi hunga ano e ki ana kei a ratau
te nuinga o nga tangata miraka kau, ko nga Komiti whakahaere
noa o nga Kamupene kei te tautoko i tenei pire pokanoa.
Kua whakaturia e te Paremata he Komiti hei uiui i nga
whakahe, i nga tautoko hoki; hei rima tenei mo nga wiki e
whakawa ana taua Komiti i taua take. Ko te Mema Maori i uru
atu ki roto i te Komiti ko Apirana Ngata. Kei te tautoko
hoki ia i te whakaaro a te hunga e mea ana kia whakawhaititia
te mana o tenei mahi ki raro i tetahi ropu kotahi. Ina hoki
te mate o nga pata o Nui Tireni, i nga tauwhainga ki nga pata
o nga whenua e pa tata ana ki Ingarangi: e taea ana e nga iwi
o reira te ata whangai atu nga makete, he tutata hoki ratau.
Ki te ahua he nga utu ka taea e ratau a ratau pata te pupuri
|
|
11 11 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1923. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_11
mai. Ko Nui Tireni nei he tawhiti rawa mai, kaore e taea
te whakatikatika ana pata ina tae atu ki Ingarangi. Ka tupono
pea kei te haere nga tima hari pata i te wa kotahi, ka u atu ki
Ingarangi, ka kiia he ngahuru no te pata, ka nui rawa, ka
makere nga utu. Engari ki te whakamoamoatia tera e ahua
pumau nga utu. Ko tetahi take tena. Ko tetahi he kore mana
kotahi, whaiti i naianei hei whakariterite tikanga topu ki nga
Kamupene o nga tima. Ki te whakakotahitia, ka taea te akiaki
aua Kamupene kia whakaiti i nga utu mo te haringa atu i nga
pata ki tawahi.
Ina paahitia e te Paremata tenei pire tera e whakaturia he
Poari whakahaere, ma te Kawanatanga e whakahua tetahi toko-
rua, ma nga tangata mahi miraka kau e pooti etahi tokoiwa, ma
nga Kamupene hokohoko pata, tiihi hoki, e whakahua tetahi
kotahi. Ka whaimana taua Poari ki te tango i tetahi moni
i runga i ia pauna pata, tiihi ranei e tukuna ana ki tawahi hei
whakaea i ona raruraru.
Ka kitea te iti o te ao nei, na nga tima, na nga waea i whaka-
whaiti mai: na reira ka tika kia whakakotahitia te ropu hei
whakahaere i nga tikanga nunui e pa ana ki tenei mahi ki te
mahi miraka kau. I te tau ka taha nei nui ake te wariu o nga
hua i puta mai i te miraka, i nga hua i puta mai i te miiti,
i te wuuru. Ko te hua o te mahi miraka kau tekau-ma-ono
miriona pauna.
TE RIPOATA A TE POARI WHAKAHAERE I
NGA MIITI.
(REPORT OF THE MEAT BOARD. )
KEI te rongo tatau i te " Meat Pool. " i whakaritea ai e te
Paremata i te tau ka taha nei. i whakaturia ai tetahi
Poari hei whakahaere i nga miiti, hipi. reme, kau, e
whakamataotia ana, e tukuna ana ki nga makete o tawahi hoko-
hoko ai. No te takeretanga o nga utu mo te kararehe ka whaka-
arohia e te Paremata, kia tukua te inana whakahaere i enei
taonga o Nui Tireni ki raro i tetahi ropu kotahi, na nga
tangata whakatupu kararehe i pooti.
Kua tae mai ki te Paremata te ripoata tuatahi a taua Poari,
a e tika ana kia tangohia mai, hei taonga mo ta tatau pepa, etahi
wahi o taua ripoata.
No te 11 o nga ra o Maehe, 1922, ka whakaritea e te Kawana-
tanga, he takoha hei utunga ma nga miiti katoa, e tukuna ana ki
tawahi ara. kotahi kapa i te tinana hipi, reme ranei, he hawhe
kapa mo te koata kau. Ko te moni i puta ki te Poari i runga i
tenei taake, tae noa mai ki te 30 o nga ra o Hune o tenei tau
e £42. 542. I te tau 1921-22 ko nga tinana hipi i tukuna ki
tawahi e 2, 952. 276: ko nga tinana reme e 4, 714, 018: a ko nga
koata kau e 308, 363.
I whakapaua o tenei moni £18, 167/18/9 ki nga raruraru o
te Poari, hei utu i nga mema me nga haereerenga o nga mema,
|
|
12 12 |
▲back to top |
12\_\_\_\_\_\_ \_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1923.
hei utu i nga kai-mahi a te Poari i Nui Tireni nei i tawahi hoki,
hei utu i nga moni reti o nga tari, i era atu raruraru ranei o te
Poari.
Tena he aha nga hua, nga painga ranei i puta ki te hunga
whakatipu kararehe, kia kiia ai hoki kua ea te moni i kohia ai
ma tenei Poari?
1. Ko tetahi mate nui hoki he huhua rawa no nga maaka,
ara, o nga parani o nga miiti, ka huhua hoki nga pukapuka hei
pupuri haere i nga maramatanga mo te wehenga hipi, reme
ranei, a tena tangata a tena tangata. Ka tae atu ki te waapu
i Ranana, ka whakaputua ki reira, ka tahuri ki te wehewehe.
I te huhua rawa o nga parani, i te huhua hoki o nga pukapuka
hei tirohanga, ka okeokea nga tinana o nga miiti nei, a kino
iho etahi. A ina tae atu ki nga whare makete ka pera ano.
Koia i whakaarohia ai e te Poari, a whaituretia ana, kia kaua
e heke iho i te 300 tinana hipi, reme ranei ki roto i te wehenga
kotahi e haere i raro i te maaka kotahi i runga tima ki tawahi.
Na tenei tikanga ka poto te wa e takoto ana nga putu miiti i
runga i nga waapu i tawahi, ka hohoro te whakawatea i nga
tima, ka mama hoki te tieki i nga pukapuka, me nga tikanga o
te maketetanga. Ko tona hua, ka taea te whakangawari iho
nga utu mo ena aronga mahi.
2. Ko tetahi mate he kore i tauriterite no nga tikanga a nga
Whare Whakamatao Miiti ki te karaihe i nga tinana kararehe
e patua ana. He rereke ta tetahi Kamupene, he rereke ta tetahi.
Na reira ki te whakaaro tetahi Kamupene ki te hoko i nga miiti
o tetahi takiwa me tae ra ano he tangata mana ki te titiro. Na
reira ka hangaia he tikanga e te Poari kia kotahi tonu he tohu
mo tena karaihe, mo tena karaihe miiti, ara, ko te karaihe
tuatahi ki Nepia nei pea. he pera ano hoki ki Turanga, ki
Akarana ranei, ki Poneke ranei. Ki te hokona ana tetahi
100, 000 tinana reme ki tetahi Kamupene o tawahi, kaore he
mahi titiro ma ratau, i te mea kua whakakotahitia e te ture te
mana o te karaihetanga mo Nui Tireni katoa. He pera hoki te
tikanga o te pata, ka eke te maaka a te Kawanatanga ki runga,
ka kiia he karaihe tuatahi, kua tutuki tena taha, kaore he tiro-
tiro. Na, ka honea mai ena raruraru hei whakaiti noa i te utu
o te pata, o te miiti ranei.
Mo konei hoki i puta ai te kupu a tetahi tangata nui mai o
Ahitereria. I haerea e ia te ao katoa, a kei tona hokinga mai ki
tona whenua ka whaikupu ia ki te Kawanatanga o reira: "' Me
ahu ki Nui Tireni, kei reira nga tikanga, me nga kaupapa mo te
karaihetanga i tenei hanga i te miiti, i karaihetia i runga i te
ahua o te miiti (quality), i te taimaha, i era atu tikanga: kei
runga ake te pai i nga tikanga o era atu whenua katoa o te ao
e tuku miiti ana ki nga makete o te ao. "
3. He tangata i whakaritea e te Poari hei tiaki i te utanga atu
o nga miiti ki nga tima i Nui Tireni nei, a, he tangata ano tana
i whakarite ai hei tiaki i te uunga atu ki nga waapu i tawahi
Na kona i tupato ai nga tangata o nga wapu, o nga tima hoki,
ka kore e whiuwhiu noatia nga miiti, ka tae pai ki nga makete.
|
|
13 13 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1923. TE TOA TAKITINI. 13
4. Na te kaha o te Poari ki te whakariterite ki nga Kamupene
o nga tima ka whakahekea iho te pereti o nga tima, a, e rite ana
ki te £570, 000 i ora mai i tena whakahaere.
5.. Na runga hoki i te whakahaere a te Poari ka whakanga-
waritia iho nga utu o Ranana mo te tuunga o nga miiti i roto i
nga whare-whakamatao i reira, mo te mahinga i nga miiti i
runga i nga waapu.
6. Kua whakahekea iho hoki e nga Kamupene Whare Whaka-
matao Mihi o Nui Tireni nei a ratau na utu mo te patunga me
te whakamataotanga i nga miiti.
Tera atu etahi painga o te whakahaere a te Poari, ki te
whakaheke iho i te inihua, ki te panui i ia wiki i ia wiki i nga
utu o tawahi, o Nui Tireni nei hoki, mo nga miiti whakamatao.
ki te whakatikatika i te ahua o te tuku miiti ki tawahi kei nui
rawa i tetahi wa ka puia te makete, kei iti rawa hoki i tetahi wa.
engari kia whai tata tonu i muri i nga hiahia o nga manomano
o te iwi pakeha e noho mai nei i tawahi.
E maramatia ai te nui o te mana o te Poari nei. e rite ana
nga miiti o Nui Tireni i tukua atu ai ki Ingarangi i te tau
ka taha nei ki te 53 o roto o ia 100 tinana hipi, reme ranei, i
tukua atu ki Ingarangi e era atu iwi o te ao: a he whenua iti
noa ia a Nui Tireni!
HE REO KAUMATUA.
Ki te Etita.
Tena koe te whangai mai na i to mokai i a 'Te Toa Takitini.
He tika ano rapea kia kiia ko ia a Namea. 1 whitiki a Namea
i Raukakai, e tu ai kirunga e rere ai ki nga marae o nga iwi
whakahotuhotu ai to manawa. He aha? He kore kahu pea
hei whakahoki atu. he nau raparapa he kakawaero ra tenei
te pu nei te kakau whakairo i to tupuna e! E tama e! tenei
te hua kotahi o te Kawariki, he mea mahue i nga manu moata
o te tau. Hei kona ra. E tu ki runga, whitiki i a koe. ka
rere mai ano ki te tirotiro i to koroua i a
RANGITEAORERE TE AWEKOTUKU.
(Kia ora e koro. Tenei kua tae mai to kakawaero e pai ai
te tu a to tamaiti i to marae i tena marama i tena marama. )
AWHINA MO TIAPANA (Japan).
Kua paahitia e te Hinota o te Pihopatanga o Waiapu tetahi
motini " kia whaiwhakaaro katoa nga pariha ki te mate e pehi
mai nei i te iwi Tiapani, a kia whakaritea e ia pariha e ia
pariha he ra hei tapaetanga i nga ohaoha hei aroha ki nga
whakahaere a te Hahi i roto i nga Tiapani. Ko taua Ratapu
hei nga ra ano o tenei marama o Oketopa nei. " Kei te mohio
tatou ko te mate o Tiapana he ru-whenua he pakarutanga no
te maunga.
Kaore e hapa te ora o te rewharewha me te maremare i te
WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE— 1/9, 2/9 patara.
|
|
14 14 |
▲back to top |
|
|
15 15 |
▲back to top |
|
|
16 16 |
▲back to top |
16 TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1923.
TIKITI. —Kia mahara ma te whai tikiti rawa ka ahei ai te
uru ki nga whakahaere o te Mihana Whakaora. Kei a Kenana
Ata Wiremu nga tikiti mo te Mihana ki Nepia. Engari me
haere atu nga turoro ki o ratou Minita a ma nga Minita ki a
Kenana Ata Wiremu. E toru nga ahuatanga tikiti. He ma mo
nga mate taumaha me nga tamariki, he whero mo nga mate
mama. he puru (blue) mo nga tangata inoi.
WHAKAWHETAI. —Kaore he utu mo nga tikiti, kaore hoki
he ohaoha i roto i nga karakia. Otira tera ano etahi pouaka
kei nga tatau o te Whare-karakia (Cathedral) e mau ana. Ko
nga mea e hiahia ana ki te tapae hereni hei tahu whakawhetai
ma ratou, me tuku atu ki roto i nga pouaka. Ko aua moni ka
haere hei awhina i te ropu whakahaere i nga Mihana Whakaora
kei Ranana, Ingarangi e tu ana.
KEI TUREITI. —Ko nga haora mo nga karakia kei te 10 i te
ata. Engari me tae atu nga turoro i te 9 i muri tata ranei o te
iwa. kia whai taima ai nga kai-whakahaere ki te whakarite i te
nohanga mo tena mo tena. E rima rau (500) nga tangata e
whakahaeretia e Te Hikihana i te ra kotahi.
NGA WHAKAATU. —Mehemea ka tonoa he tikiti, me
whakaatu e te turoro tana ingoa, ona tau. tana Poutapeta, tana
Hahi, me te ahuatanga o tona mate. Ka riro mai te tikiti me
haina hoki e te Minita tona ingoa ki taua tikiti hei whakaatu
kua mohio te turoro ki nga tikanga o te Whakapono. Ko aua
tikiti me mau tonu e te turoro ki te Whare-karakia kia tae atu
ai ki a Te Hikihana.
MARAMATAKA A TE HAHI.
OKETOPA 7. —RATAPU 19 O TE TOKOTORU. G.
Ehekiera 14. Piripai 1.
Ekekieia 18. Ruka 8, 1 ki 26.
14. —RATAPU 20 O TE TOKOTORU. G.
Ehekiera 34. Korohe 3. 1 ki 18.
Ehekiera 37. Ruka 11. 29.
1 8—RA O RUKA, KAI KAUWHAU I TE RONGO-PAI.
21. —RATAPU 21 O TE TOKOTORU. G.
Raniera 3. 2 Teharonika 1.
Raniera 4. Ruka 15, 1 1.
28. —RA O NGA APOTORO, O HAIMONA RAUA KO
HURA. R.
RATAPU 22 O TE TOKOTORU.
Ikaia 28, 9-17. 1 Timoti 5.
Heremaia 3, 12-19. Ruka 19, 28.
NOEMA 1. —RA O TE HUNGA TAPU KATOA. W.
4. RATAPU 23 O TE TOKOTORU. G.
Hohea 1 4. Taituha 1.
Hoera 2, 21. Ruka 22, 54.
11. \_\_RATAPU 24 O TE TOKOTORU. G.
Amoho 3. Hiperu 4, 14 me 5.
Amoho 5. 2 Hoani.
Mo te Puru me kai i te WOODS' GREAT PEPPERMINT
CURE—1/9, 2/9 patara.