|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 40. 01 November 1924 |
|
|
1 131 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
NAMA 39. HASTINGS. Noema 1. 1924.
TE TOA TAKITINI
EKEPIHANA A TE HAHI KI NEPIA.
(MISSIONARY EXHIBITION. )
Aperira 19 ki 24, 1925.
I TU te hui a nga Minita pakeha o Haki Pei ki Haweraka i te
Mane te 20 o nga ra o Oketopa. I reira hoki te Pihopa.
I a Peneti te whai-korero mo taua hui. I whakamarama-
tia e Peneti te ahua o nga whakahaere o te hui nui i Pamutana
ara te Missionary Exhibition.
No te mutunga o nga korero whakaritea ana kia karangatia
he ekepihana ma te Hahi kia tu ki Nepia i te 19 ki te 24 o nga
ra o Aperira. 1925.
Kua rite te komiti hei whakahaere i tenei mahi. Ko te hia-
hia o te Komiti ko nga Maori kia uru nui mai ki tenei tikanga.
Tena pea etahi taonga tawhito kei a koutou hei whakamataki-
taki. Ko nga mea e hiahiatia ana ko nga taaonga tawhito e puta
ai etahi korero pai. korero whakamiharo. Mehemea tena etahi
taonga hei whakaatu i te timatanga mai o te whakapono,
me tapae mai aua mea ki te komiti. Ka tiakina paitia aua
taonga, a ka whakahokia paitia atu ki te hunga nona. Tera
ano e hiahiatia etahi ropu Maori mo nga mahi o te ekepihana.
Awhinatia mai tenei mahi a te Hahi.
HURIHANGA TAU A TE HAHI MAORI.
HE whakamahara tenei ki nga Hahi Watene. ki nga Komiti
Hahi o ia pariha o te Pihopatanga o Waiapu, kei te 31 o
nga ra o Tihema ka huri te taua a te Hahi. No reira me
tuku atu ki te Hekeretari o to tatou Pihopatanga nga moni
katoa e tika ana mo te oranga minita, me nga mihana o te Hahi.
kia kore ai e takoto nama o tatou pariha a te wa e tu ai te
Hinota.
|
|
2 132 |
▲back to top |
132 TE TOA TAKITINI. Noema 1, 1924.
HE MIHANA KI ETAHI PARIHA MAORI.
Ki te Etita o Te Toa Takitini.
HE panui atu tena ki nga tangata katoa o te taha Maori o te
Hahi kia mohiotia ai nga pariha, me nga ra, e whaka-
haeretia ai i tenei tau te mahi e kiia nei he Mihana: he
tono atu hoki kia mahara tena. tena, ki te inoi tonu ki te Atua
kia manaakitia nuitia e Ia te kai-kauwhau me nga tangata o ia
pariha o ia pariha. Me kore hoki te manaaki a te Atua ka kore
he hua pai o te mahi.
He mea nui. he mea tapu, te mihana. He whakaeke i te
ngakau tangata ki te taumata e tika ai kia puta ki a ia te ora.
te marama, te kaha, te koa, te rangimarie, me te tapu o te Atua
Matua, Tama, Wairua Tapu: he whakahou i te ngakau mate hei
ngakau ora. i te kanohi pouri hei kanohi kite, i te taringa turi
hei taringa rongo: he whakanui i te whakapono o te hunga
whakapono.
He tikanga tawhito tenei i nga pariha pakeha, he tikanga e
whai ana kia whiwhi te tangata ki te ora mona, ki tona nui
noa atu hoki.
Ma te mohio o te tangata ki tona mate ka hiahia ai ia ki
te rongoa: ma te rongo ki te rongoa, me te whakaae a ngakau
ki taua rongoa, ka ora ai ia i ona mate.
Na reira kia kaha ki te inoi atu moku kia maia ai, kia
marama ai, te puaki a toku mangai i nga kupu a te Atua: kia
tau nui te Wairua Tapu ki runga i ahau hei whakakaha i ahau
—i toku tinana me toku Wairua. Kia mahara hoki ki te inoi
mo te iwi kainga me te pariha katoa, kia tukua e te Atua tona
Wairua Tapu ki runga i te katoa i tenei wa kia huri nui ai te
ngakau ki te whakapono ki a ia, kia piri pono ai, kia u ai ki
roto ki a te Karaiti me Ia hoki ki roto i a ratou. I runga i te
tono a te Pihopa ratou ko te minita o te pariha, me te hunga o
te Hahi, kua whakaritea enei Mihana e whai ake nei hei mahi
maku i tenei tau.
1. Pariha o Taupo. —Oketopa 31 ki Noema 9, ki Waipahihi.
2. Pariha o Te Puke. —Noema 21 ki 30, ki Te Matai.
3. Pariha o Whakatane. —Tihema 5 ki 14, ki Te Pahou.
He mahi nui, he mahi taumaha, enei: e kore hoki e taea i
runga i te kaha tangata.
No reira kia kakama koutou katoa ki te awhina ki te tautoko
i te kai-mahi, a i ia ra. i ia ra, kia puta he inoi ma koutou mo
nga manaakitanga a te Atua kia tau iho ki nga Mihana.
Heoi ano.
—Na Te Wiremu.
Te Aute, Pukehou, H. B.
|
|
3 133 |
▲back to top |
Noema 1, 1924, TE TOA TAKITINI. 133
KUA TAUNGATIA.
Na R. T. K.
KUA mahia e te tangata tetahi mahi, ka tuaruatia, ka tuatoru-
tia ka tuangahurutia. nawai ra ka waihotia hei tikanga
tuturu nana, ara, ka taungatia ia ki tera mahi, ki tera
tikanga ranei. Kei runga i nga tikanga tuturu a te tangata
tona ahua, he tangata pai ranei, he tangata kino ranei. He
maha nga tikanga a te tangata e mohio tonu ana ia he tikanga
kino otira i te mea kua taungatia ia kia ua tikanga kuwaihotia
tonutia hei mahi mana. I te timatanga o te tamaiti ki te puhi-
puhi i te paipa a tona tipuna ka anini tona mahunga, ka ruaki
ranei otira i tona tohetohe tonu nawai a ka reka ka waihotia
hei tikanga mana—kua taungatia. He aha te wai hei rite ki
te waipiro te kawa? Ki te horomia e te tangata ano kua kuhu-
ngia e ia he ahi ki tona waha, otira ki te tohe tonu ia ki te
inuinu ka reka taua mea kawa ra, ka minaia. no te mea—kua
taungatia. He tokomaha nga tangata he maremare tonu ta
ratau mahi ehara i te mea he mate no nga korokoro engari—
kua taungatia. Ko etahi tangata he uaua ta ratou whakarongo
ki te kauwhau ki te korero, kaore e taea e ratou te pupuri
o ratou whakaaro kia whakarongo tonu, engari ka aniuniu noa
iho no te mea kua taungatia ratou ki te tuku i o ratou whaka-
aro kia kotiti. Ko etahi tangata kei te kauwhau te minita kei
te titiro ke ia i Te Toa Takitini, ko etahi wahine kei te tungou-
ngou ki a ratou tamariki. Kua taungatia ratou ki tera tikanga.
He tika ano e aru ana nga tamariki i nga mahi i nga tikanga
o ratou matua o ratou tipuna, e kumea ana e nga toto otira ko
te nuinga o a tatou mahi o a tatou tikanga he mea ata whaka-
tupu. Kaore he tangata i whanau haurangi, i whanau tahae, i
whanau kohuru. Ko te haurangi o te tangata he mea ata
whakaako nana, he pena ano te tahae, te kohuru me era atu
hara huhua. 1 waihotia ai te tahae hei mahi ma te tangata
no te mea i akona e ia i tona tamarikitanga. I timata ia ki te
mau pokanoa i nga mea a ona matua a etahi atu tangata ranei.
He mea iti noa taua mea ki tona whakaaro engari ko tona
mutunga he tahae i te mea rahi—kua taungatia. Nona matua
te he he tukunga i a ia kia mau pokanoa i a ia ano e tamariki
ana. Ki te kohuru te tangata ehara i te mea no tona kaumatua-
tanga ia i kohuru ai engari no tona tamarikitanga ra ano. No
tona tamarikitanga ano ka noho te riri ki tona ngakau, te nga-
kau apo ranei, kaore i pehia, nawai a kua taungatia ia ki te
puku kino, ki te tuku i te ahi o te riri kia murara. Kua kohuru
ke ia heoi ano te mea e taria ana hei patunga inana i te tangata
ko te wa e rite ana. He pena te tangata haurangi, ahakoa ia
mate, rawakore, tu tahanga, mate kai nga tamariki, ki te whiwhi
ia ki te hereni ko tona whakaaro tuatahi ko te waipiro. Kua
taungatia ia ki tera tikanga, kua kore ona kaha inaianei, kua
|
|
4 134 |
▲back to top |
134\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Noema 1, 1924. hipa ke hoki te wa hei whawhaitanga mana ki te he. Ko te toreretanga tenei ki te kino. I oati tetahi tangata ki tona koka e kore rawa ia e inu i te waipiro ma te ringa rano o tona koka ia e whakainu. No te matenga o te koka ka whakakiia e te tangata nei te karaihe ki te waipiro ka whakamana ki te ringa o tona koka katahi ia ka tuturi ka inumia te waipiro. He pakeha tenei tangata. Ina te korero mo te Maori. I ki atu te neehi ki tetahi tangata heoi ano te mea hei pupuri i te manawa o tana tamaiti he parani, kia hohoro tana haere ki te tiki parani, haere tonu hoki tangata nei. Ka riro mai te parani, i te huarahi ka inumia pau katoa. I te uinga atu a te neehi kei hea te parani ka tito tangata nei kaore i homai e te pakeha, a, i mate tana tamaiti. Kua taungatia. Kua kore he kaha ki te peehi i te ngakau. Nui ake te waipiro i tana tamaiti. Na Tikena (Dickens) etahi korero aroha, korero pouri, mo te kaha-kore o te tangata ki te tu ki te he i te mea kua taungatia ki te kino, kua kore he ohoohotanga o te hinengaro. I te kitenga o Tikena i te waka mau herehere a ahu ana ki te whare-whakawa, ka mohio ia he herehere e haria ana ki te whare-herehere, ka whai ia i muri, i waho o te whare-whakawa ka tu te waka, he nui hoki te tangata i reira e tatari ana ki te putanga mai o nga herehere. Kei konei me tuku ma Tikena ano e korero. I mea ia, " Kihai i takitaro ka tuwhera te tatau, ka puta mai tokorua nga herehere. Tokorua he kotiro anake, ko te mea pakeke kaore i nui ake i te 16 nga tau, ko te mea iti kaore ano i eke ki te 14. 1 te rite o raua ahua i marama he tauakana he teina raua engari tangatanga ana nga tohu o te hara i te mata o te tuakana ano he mea tohu ki te maitai wera. He papai o raua kakahu, no te mea iti nga kakahu pai atu. I te mea i herea o raua ringaringa ki te hanakapu, marama noa te titiro ki te rite o raua ahua ki te rite o raua kakahu, engari ko te tu o te tuakana, ko tana titiro, ko tana korero, rere ke noa atu i to te taina. Ko te taina wairurututonu tana tangi—ehara i te mea he tangi noa iho. he tangi ranei kia arohaina ai ia, engari he tangi i te nui o tona whakama; i uhia e ia tona mata ki tona hei; ko tona ahua katoa he mamae he pouri. " I te ui atu a tetahi wahine mata-mumura ki te tuakana ki tona roa ki te herehere, whakahi ana tana whakahoki, " E ono wiki me te mahi, hei aha koa, pai ke atu i te noho ki te kainga horoi riihi ai.... ko Pera nei na hei tuatahi tenei mona te noho ki te herehere. Maranga ki runga, heihei! " Hei konei ka kumea e ia te hei o tona taina me te karanga atu ano. " Ma- ranga to mahunga ki runga, kia kitea ai to mata! Kaore au i te hae engari ko au he maia. " I te whawhai o te taina kia wawe ia te ngaro atu ki roto o te waka ka kumea te ringa o te tuakana. katahi ka takiritia mai tata tonu ka taka. E te kai-korero, e marama ana ko te tuakana o enei tamariki kua taungatia ki te hara, kahore ona whakama, ona numinumi, tena ko te taina ko
|
|
5 135 |
▲back to top |
Noema 1, 1924. TE TOA TAKITINI. 135
tona takanga tuatahi tenei, kei te ohooho tonu tona ngakau, kei
te pouri, kei te mamae, kei te tangi—kaore ano kia taungatia,
engari ki te hoki atu ano ia ki te herehere, e ngaro tona
whakama e pera me te tuakana, ara. e taungatia. e tupapakutia.
I ki a Tikena ko te take i uru ai enei kotiro ki te he, ko to
raua koka he wahine kino, kaore i whakaako, i tiaki, i whakatu-
pato, i ana tamariki, engari i tukuna e ia kia haere noa, kia
kopikopiko i nga tiriti i te po. kia hoko i o raua tinana mo te
moni.
He wahi tino nui ta nga matua mo te hiki mo te pehi ranei
i a ratou tamariki. He momo tahae a Ripeka. Ko tona tunga-
ane ko Rapana he tangata tahae, he tangata tinihanga me tana
tamaiti he mea ata whakaako kia pera ara kaore taua tamaiti
ata whakaako ki te tinihanga ki te tahae. E taea e nga matua,
e nga whanaunga, e nga hoa, te whakaako te tamariki ki te pai
ki te kino ranei, i runga i a ratou tauira. Ki te kaiponu te
tamaiti he mea ata whakaako kia pera arra kaore taua tamaiti
i whakaakona kia hoatu i etahi o ana kai ma ona hoa.
Ta te tangata i tenei ao he hara—kahore he tangata tika ka-
hore kia kotahi engari kia tupato kei waiho tonu te hara hei
mahi, ka taungatia, kua kore he kaha, kua mate te whakama.
I te hinganga o tetahi tangata ka ki na tona mate kai ia i
mate ai. Ka mutu tana kai ka nonoke ano raua, a. ka hinga
ano ki raro. I a ia i raro ka karanga ake ki tona hoa-riri,
" Kaati, patua to tangata, inahoki ka waiho tonu raro hei
kainga. " Koia nei hoki, kaore he tangata e tu tonu e kore
rawa e hinga engari kia tupato kei " waiho tonu raro hei
kainga "—ka taungatia.
Otira ahakoa taungatia, ahakoa waihotia a raro hei kainga,
kotahi ano te kai-whakaora. te kai-arahi i te tangata, ko Ihu
Karaiti anake. Ripeneta, karanga atu ki a Ia, e murua o hara
katoa, e whakawhiwhia koe ki te kaha, e wehi ai koe ki te kino
e aru ai i te pai, a e mohio koe ki te rangimarie pono, ki te hari
e kore nei e taea te whakaaro.
KOHI MO TE MIHANA MAORI.
NO mua iho tenei tikanga te tapae i nga ohaoha katoa o te
Ratapu tuatahi o te Haerengamai hei whangai i nga
Mihana i roto i te iwi Maori. He ture pumau tenei, e pa
ana ki nga pariha katoa o te Pihopatanga o Waiapu, ahakoa
pakeha, akahoa Maori. Noreira kia noho mahara o tatou pa-
riha katoa ki taua ra. ara ki te 30 o nga ra o Noema. Kia rahi
tonu te kohi hereni mai hei whangai i a tatou Mihana e mahi
nei i roto i te iwi Maori. Araitia atu nga hipi pango i tenei ra!
Tukuna ko te ma raua ko te whero me te puhipuhi kia haere
ana!
|
|
6 136 |
▲back to top |
136\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Noema 1. 1924.
KUA MOE A MEIHA PIKAKE.
HE mea whakamiharo te putanga o nga mihi a nga hoia a
Te Arawa i Te Toa Takitini o Hepetema mo to ratou
rangatira pai mo Meiha Pikake. Otira i puta pohehe a
ratou mihi i te mea kei te ora tonu a Meiha Pikake i taua wa.
engari ko nga hoia o Te Arawa kei te pohehe kua mate. He
mana mata-kite pea i hoatu ki aua hoia, inahoki e rua rawa
marama i muri iho i a ratou tangi katahi ano ka moe to ratou
Meiha.
I mate a Meiha Pikake ki Paeroa i te 21 o nga ra o Oketopa.
Ko ona tau e 53. Mahue iho ki te ao ko tona pouaru me ana
tamariki taane tokowha hei tangi ki to ratou matua ka takoto
mai nei i te moenga roa. Ka eke ona tau ki te 19 ka uru ia ki
nga mahi hoia hei mahi tuturu mana. I mau tonu ia ki taua
mahi a mate noa.
E tika ana kia nui nga mihi a te iwi Maori mo tenei tangata.
Naana i rauawa nga waka o te iwi Maori, i whiti atu ai ki Ta-
whiti-pamamao. i tu tika ai ki nga marae o Tumatauenga. i uhia
ai to tatou ingoa Maori ki te honore ki te kororia.
Haere ra e koro! Haere te Rata-whakamarumaru! Haere te
Toka-tu-moana. Haere ki o tamariki i hinga atu i nga marae o
te pakanga. Ma ratou koe e powhiri ki nga marae o te rangi.
Haere ki to tatou Matua. Uru atu ki tou okiokitanga.
IRITANA KAINAMU.
TUKUNA atu aku mihi ki toku hoa i mahi tahi nei maua
i roto i nga mahi a te Hahi. Ka 14 nga tau o toku tu-
takitanga tuatahi ki a Iritana i te Mihana i Te Whaka-
rewarewa. Mai ano i tera wa tae noa ki tona matenga i mau
tonu to maua aroha ki a maua. I mahi tahi maua ki Toko-
maru mo nga tau e toru. Ko tetahi tauira pai o Iritana ko
tana mohio ki te manaaki, ki te whakaako i te hunga tamariki.
i noho ano a Iritana ki taku kainga i Otaki nei mo te marama
kotahi a e hoki mai ana ano. Kaati, na te mate ka kore nei e
tutuki a maua whakariterite. No. te 1915 ka mahue a Toko-
maru i a Iritana. a ka hoki ki tona ake kainga i Mohaka, ki
reira tiaki ai i ona matua me ona iramutu kua pania nei. Nana
i whakahaere he kura-ratapu ki Mohaka a tae nou ki tona
matenga.
Kua tae ia ki te wahi marama, kua whiwhi ki te manaaki-
tanga kua whakaaria mai nei mo te hunga e mahi pono ana ki
te Atua.
Kanui te Aroha ki tenei tamaiti pai o te iwi Maori.
—Na S. M. Lee ( Otaki).
Tenei ano hoki nga mihi kua tae mai a nga Kai-whakaako o
Hukarere mo to ratou hoa mo Iritana.
|
|
7 137 |
▲back to top |
Noema 1. 1924. TE TOA TAKITINI. 137
TE EKEPIHANA A TE HAHI.
HE tikanga hou tenei ki Niu Tireni ara te whakahaere eke-
pihana hei whakaatu i nga ahuatanga o nga mahi o te
Whakapono i roto i nga iwi maha o te ao. No Ingarangi
mai tenei tauira hei whakaoho i nga tangata o te Hahi kia
whai-whakaaro ai ki te whakamana i te kupu, a te Karaiti e ki
ra: " Haere kauwhautia te Rongopai ki nga wahi katoa o te
No te tau 1923 i tu ai te ekepihana tuatahi ki Poneke. I
tenei tau i tu ki Pamutana. I whakapuaretia taua ekepihana
e te Pihopa o Poneke i te Mane te 13 o nga ra o Oketopa, a
no te Hatarei te 18 o nga ra ka mutu. He nui tonu nga pariha
pakeha i tahuri ki te awhina i taua mahi, ara nga pariha o
Otaki tae noa ki Whanganui, tekau nga pariha.
Kore rawa he Maori i kitea e uru nui ana ki tenei mahi, ka
mutu ano i nga tamariki o te kura i Putiki. Kotahi tonu te ra
i tae mai enei tamariki. Pai atu hoki a ratou mahi, ara, nga
waiata nga poi. me a ratou na haka. E toru tekau ratou. Ko
te kaumatua o nga tamariki kei te 12 tau hoki iho ki te 5 tau.
1 reira ano to ratou kuia a Peihana., te pouaru a Takarangi
Mete Kingi, me Mangu Tahana, tetahi o nga wahine i kurangia
tuatahitia ki Putiki. Haunga ano hoki nga kai-whakaako. Ka
pai te mahi a nga tamariki o Whanganui.
Ko te ope Maori i tuturu tonu te noho ki te manaaki i te
komiti whakahaere o te ekepihana mai i te timatanga tae noa
ki te mutunga, ko nga tamariki o Ngati-Kahungunu. ara o
Moteo o te Waiohiki. Koinei te maunu nana i kukume mai nga
ika e teretere noaiho ana i nga wai o Pamutana. Na te pepa
o Pamutana tenei korero "ko te whetu ataahua o te ekepihana
ko te ropu a Peneti i haere mai nei i Haki Pei. " Ko nga mahi
a te ropu nei he poi, he waiata, he whakaatu i nga whai tawhito.
he haka wahine, he " hula. " he waiata hoki i nga himene ta-
whito, rangi Maori, rangi pakeha. Nui atu te manaaki a nga
pakeha i te ropu nei.
No te hokinga mai ka tae te Pihopa o Waiapu ki Moteo ki
reira whakaputa ai i ana mihi ki nga tamariki i haere nei ki te
awhina i era mahi a te Hahi, me tana tono kia awhinatia mai
hoki ia ina tu he ekepihana mana ki Nepia a te tau e heke
iho nei.
J. B. FIELDER.
NO te 30 o nga ra o Oketopa nei ka moe tenei kaumatua
rongo nui o te Pihopatanga o Waiapu. Ko ia te Hekere-
tari o te Pihopatanga o Waiapu mai ano o te tau 1866 ki
1917. Ko ona tau i tona matenga e 84.
Haere ra e koro, te morehu o tera whakapaparanga tangata,
te hoa o nga Minita rongo nui o te Maori i era wa. Haere ki
o hoa rongo nui ki nga Pihopa ki nga Minita pakeha, Maori.
Haere ki tou okiokitanga. Tenei matou nga morehu o nga
Minita Maori kei te tangi, kei te mihi ki a koe. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
|
|
8 138 |
▲back to top |
138 TE TOA TAKITINI. Noema 1, 1924.
KIA MARAMA TE TUHITUHI.
HE inoi tenei ki nga tangata e tuhituhi mai nei ki Te Toa
Takitini, kia pai te whakairo mai i a koutou reta kia
marama ai nga reta ki nga kai-perehi. Ko nga kai-mahi
i te perehi o te pepa he pakeha, kaore rawa he mohiotanga ki te
reo Maori. Noreira i tono atu ai te Etita kia marama te tuhi-
tuhi mai. Mehemea e taea ana te tuku atu o nga reta kia tai-
patia i runga i te " typewriter. " katahi ka ngawari te mahi ma
nga kai-perehi.
Mehemea ka tuhituhi mai kia marama te " u " me te " n, " te
" h " me te " k, " te " w " me te " m. " te " a " me te " o. " Kia
pai hoki te wawahi haere i nga kupu kia pera me te reo Maori o
nga Karaipiture.
KOHI MO TE MIHANA MAORI.
NO mua iho tenei tikanga te tapae i nga ohaoha katoa o te
Ratapu tuatahi o te Haerengamai hei whangai i nga
Mihana i roto i te iwi Maori. He ture pumau tenei, e
pa ana ki nga pariha katoa o te Pihopatanga o Waiapu ahakoa
pakeha, ahakoa Maori. Noreira kia noho mahara o tatou pariha
katoa ki taua ra. ara ki te 30 o nga ra o Noema. Kia rahi tonu
te kohi hereni mai hei whangai i a tatou mihana e mahi nei
i roto i te iwi Maori. Araitia atu nga hipi pango i tenei ra! Tu-
kuna ko te ma raua ko te whero me te puhipuhi kia haere
ana!
PANGO?
Na Akapita H. Pango.
WAHI 2.
I MURI i te Matenga o Hongi ka puta ano he raruraru i waenga-
nui i a Ngapuhi ki Kororareka me Ngapuhi ki Hokianga.
Ka mate a te Whareumu. Ka tikina a Te Wiremu, a naana
i whakamau te rongo. I tenei wa i Ngapuhi a Pango me te
Arawa.
Kaore i roa te hokinga o Ngapuhi i Hokianga, ka rangona te
whakapae, ko te mate o Hongi me te Whareumu na Pango.
Ko te take he tohunga nui a Pango e mohiotia ana e Ngapuhi
katoa. Noreira te whakapae a Ngapuhi, na Pango i karakia i
reretika ai te mata i tu ai a Hongi me te mata i mate ai a te
Whareumu. Ko te take tenei o te hiahia o Ngapuhi ki te patu
i a Pango Ngawene. Kaore i roa i muri mai ka tae atu a
Pango me te Arawa ki Paihia. Na Patuone tenei whakaoranga
i a Pango me te Arawa. I te ahiahi o tetahi rangi ka hoki mai
tetahi o nga tangata a te Wiremu, ka korero ki a Te Wiremu,
ko Pango me te Arawa kei Paihia, apopo i te ata ka haere ka
hoki ki Rotorua. Otira e kohurutia ana e Ngapuhi. Kua rite
te taua kai te huarahi e whanga ana, ko Marupo te rangatira,
mo te puta atu o Pango me te Arawa, ka patua. Ko te take he
|
|
9 139 |
▲back to top |
Noema 1. 1924. TE TOA TAKITINI. 139
kii na Ngapuhi na Pango i tu ai a Hongi me te Whareumu i
te mata he tohunga nui hoki a Pango Ngawene. Koia te take
o te tana a Marupo, he kohuru i a Pango me te Arawa katoa.
Te rongonga o Te Wiremu, ka tonoa te tangata ki te kapene
o te kaipuke i waho o Kororareka e tau ana. kia mauria a Te
Arawa ki runga i te kaipuke. Ka whakaae taua kapene. 1 taua
po ano ka utaina a te Arawa ki tana kaipuke a ko etahi o
ratou i eke ma runga i a Te Karere, te poti ake o Te Wiremu.
Ko te tutakitanga tuatahi tenei o Pango ki a Te Wiremu, a
haere tonu mai hoki a Te Wiremu ki te kawe mai i a ratou.
Ka u ki Tauranga. I reira te whai-kupu tanga atu o Pango ki a
Te Wiremu: " I muri nei mauria mai te whakapono ki a Te
Arawa. "
Ko tenei wa ko te tau 1828, ka tae mai a Pango ki Rotorua
nei. He ono marama, he tau ranei i muri mai o te taenga mai
o Pango ki Rotorua, ka haere a Pango ki Waikato ki te whaka-
takitaki i tena tuahine i a Pareto i moe i a te Area, rangatira
o Waikato. He mea karanga mai kia kite mai hoki raua i a
Pango. Ka haere a Pango ki Waikato. I tena wa kei te
whakatikatika te ope a Waikato ki Akarana. Ki te whawhai
ki a Ngapuhi, ara ki a Ngati Whatua. K tonoa a Pango e
Waikato kia haere hei tohunga. E mohio ana hoki a Waikato
ki a Pango. Ka haere a Pango me Waikato. Tera hoki a Te
Wiremu ma kai te haere mai ma roto o Waikato ki a Te Waha-
roa. Ka tae mai a Te Wiremu me ona hoa ki tetahi wahi o
Waikato, ka rokohanga mai te taua ra e 400. e ahu pera ana ki
Akarana a ko Pango ano tetahi, ara te tohunga. Ka whakahe
a Te Wiremu ki a Pango te whakamutua ai era mahi i te mea
i oraititia ia i Ngapuhi. Ka hoki mai a Pango ki Rotorua nei.
I te tau 1831 ka tonoa a Wharetutu e Pango ki a haere ki
Ngapuhi ki te tiki i te whakapono.
( Taria te roanga. )
TE POARI WHAKAPAPA
(ETHNOLOGICAL BOARD)
Ki nga wahi katoa e korerotia ana nga whakamihi ki te
Poari Whakapapa mo ta ratou Tapiri ki Te Toa Taki-
tini me a ratou pukapuka e perehi mai nei. Ko enei
whakamihi kaore i whaiti mai. ki te iwi Maori anake engari i
neke ake pea te mihi o nga pakeha whai-whakaaro ki nga
tikanga Maori. Torutoru nei nga Maori kei te pohehe he ti-
kanga mahi moni te mahi a te Poari. He korero kuare rawa
tenei a e tika ana kia araitia tenei tu korero e nga tangata
inara nui. Ko te mahi a te Poari Whakapapa he mahi ranga-
tira, a e tika ana kia manaakitia e nga tangata mohio o te iwi
Maori. Hei taonga whakapaipai enei mo nga uri, mo nga
mokopuna a nga tau e takoto mai nei. Mehemea i whanau
mai tenei Poari i te rima tekau tau ka huri nei, kua mau pai
nga korero whakamiharo a nga tino tohunga o era wa. I tenei
|
|
10 140 |
▲back to top |
140 TE TOA TAKITINI. Noema 1, 1924.
wa ko nga pitopito korero noaiho enei e mihia nei e tatou.
He aha koa, ahakoa he wa tomuri ke tenei, kia kaha e koro
ma e kui ma. ki te whakakaupapa mai i nga mohiotanga o
tatou matua o tatou tipuna, hei hei-tiki mo o koutou uri i muri
i a koutou.
Kia nui nga ora ki nga mema katoa o te Poari Whakapapa
mo te pai me te marama o tenei mahi whakamiharo e mahia
mai nei e koutou.
Tenei hoki te reta whakamihi a Tamihana Tikitere kua tae
mai ki Te Toa Takitini, me te patai mai mehemea ka taea te
perehi o nga pukapuka a Te Peehi me era atu pukapuka a te
Poari Whakapapa ki te reo Maori. Ma te Poari e whakahoki.
Tenei hoki nga mihi a Kenana Pahewa me Paratene Ngata
kua tae mai mo te pai o nga whakahaere i roto i te Tapiri o
Te Toa Takitini.
MARAMATAKA.
NOEMA.
I (Hatarei). —Te Hunga Tapu Katoa. W
2. —Ratapu 20 o te Tokotoru. G
Ehk. 34. 2 Tim. 3.
„ 37. Ruka 22, 1-31.
9. —Ratapu 21 o te Tokotoru. G
Ran 3. Hip 2. and 3: 1-7.
Ran 4. Hoani 1: 1-29.
16. —Ratapu 22 o te Tokotoru. G
Ran 6. Hip 10: 1-19.
Ran 7. 9. Hoani5: 1-24.
23. —Ratapu i mua o te Haerengamai. G
Ko te Inoi, Tuhituhi, Rongopai mo
te 25 o nga Ratapu.
Kai-kauwhau 11 and 12. Hemi 2.
Hakai 2: 1 ki 10. Hoani 8: 1-31.
30. —Ratapu 1 o te Haerengamai. V
Ra o Anaru Apotoro.
Me panui te Inoi o tenei Ratapu i
nga ra katoa o te Haerengamai.
Hei tetahi ra, o tenei wiki te kara-
kia inoi mo te Hora i te Rongo-
pai. Ko nga kohi mo te Mihana
ki nga Maori.
Ihaia 1. Hoani 1: 35-43.
Ihaia 2. Hoani 12: 20-42.
TIHEMA.
7—Ratapu 2 o te Haerengamai.
Ihaia 5 1 Hoani i". V
Ihaia 11, 1-11. Hoani 16, 1-16.
1 4—Ratapu 3 o te Haerengamai.
Me korero te Inoi mo nga Wiki
Emipa i nga ra katoa o tenei wiki.
Ihaia 25. 2 Hoani. V
Ihaia 26. Hoani 20. 1-19.
2 1 —Ratapu 4 o te Haerengamai. V
Tamati Apotoro.
Ihaia 30, 1-27. Hoani 20, 19-24. V
Ihaia 32. Hoani 14, 1-8.
Panuitia nga karakia mo te Ra Wha-
nautanga.
|
|
11 s27 |
▲back to top |
HE TAPIRI
KI " TE TOA TAKITINI. "
KUA rua nga putanga o te " Tapiri " nei, o nga waiata hoki.
i runga i te whakaaro o te Poari Whakapapa, kia taura-
kina ki te iwi nga kupu o nga waiata nei. nga whaka-
marama hoki kua kitea: me kore e kitea he wahi hei whaka-
tikatikanga.
17. —HE TANGI.
NA MIHI-KI-TE-KAPUA (Ngati-Ruapani. Tuhoe).
Ko tenei waiata na tetahi kaumatua o Tuhoe, na Paitini Wi
Tapeka, i korero ki a Te Peehi (Elsdon Best) i Te Whaiti, i te
tau 1896. He wahi takitahi nei naku i whakatikatika i runga
i nga tohutohu a Hurae Puketapu.
Ko Mihi-ki-te-kapua no Ngati-Ruapani o Waikaremoana, he
kuia titotito waiata. Nana tenei tangi ki tana tamahine, ki a
Te Uruti. Ehara i te waiata tawhito rawa, engari he waiata e
manaakitia ana. — [A. T. Ng. ]
1.
Tiketike rawa mai Te Waiwhero. 1
Te turakina kia ngawari.
Kia marama au te titiro, e
Ki te rehu ahi o Whakatane. 2
He tohu mai pea na te tau e.
Ki maha atu e te ngakau:
Tenei koe te hokai nei e
Ki to moenga, i awhi ai taua. i.
2.
Mei matau ana i ahau e
Nga korero, e takoto i te puka, 3
Me tuhituhi atu ki te pepa e,
Ka tuku ai ki a Ihaka. 4
Kia panui a Te Uruti5 e.
" E hine! tena koe!
Kanui taku aroha, " i.
3.
Kaore hoki e te roimata e
Te pehia kei aku kamo:
Me he wai rutu au ki te Whakaromanga6 e.
Ki Haumapuhia. 7 e ngunguru i raro ra. i.
|
|
12 s28 |
▲back to top |
28 TE TOA TAKITINI. Noema 1, 1924.
Whakarongo!
Whakarongo ra te taringa
Ki te hau taua, e hau mai nei
Kai te tai, kai te uru!
Hurihia!1
Hurihia ki muri ki to tuara,
Tikina taku ika
Ki waho ki te moana nui a Kiwa
E takoto mai nei,
He koronga!
He koronga noku kia tae au
Ki nga uru kahika,
Ki Ohui, 2 ki Oama.
Kia kata noa mai te kikitara, 4
Kotikotipa, 3 kohurehure,
Kiki pounamu!
E tangi ana ki tona whenua,
Ka tipuria nei e te maheuheu: 5
Tangi kau ana te mapu e.
HE WHAKAMARAMA:
1Hurihia. ——Ki ta Paitini e penei ana: "Hurihia taku ika ki waho ki te
moana nui a Kiwa. " Ko te mea e rangona nuitia ana, ko
tenei i runga nei.
2Ki Ohui, ki Oama. ——E ki ana a Paitini kei Opotiki enei wahi. Ki
ta Hori Kerei e penei ana: "Ki Ouru, ki Owhawha. " Na, ma
te hunga e marama ana e whakatikatika mai.
3Kotikotipa. ——Ki ta Hori Kerei e penei ana: "Kotikoti pae. " Ko ta
Paitini e penei ana: "Kotipatipa. " Ko te mea i te waiata nei
ko ta Te Wiremu, i roto i tana " Dictionary. " He manu tenei
mea.
4Kikitara. —He kihikihi. Kohurehure: he manu. Kikipounamu: he
ngarara. Kotikotipa: he manu.
5Maheuheu. ——He taru, he otaota, he tohu no te whenua mahue.
(E maharahara ana au kei a Te Arawa tetahi whakamarama mo te
kaupapa o tenei waiata, e rongo ana hoki au ki nga kaumatua o
reira, he tino waiata na ratau. ——A. T. Ng. )
20. —HE TANGI NA TE TURORO.
NA HARATA TANGIKUKU (Ngati-Porou).
Ko nga kupu o te waiata nei. i tuhia e Pihopa Wiremu (Mita
Renata) ki tetahi pukapuka waiata, kei te Poari Whakapapa
e takoto ana. Kei reira e ki ana: " Na Eruera Kawhia enei, i a
ia e takoto turoro ana i Tuparoa. " Engari ki etahi whaka-
marama na Harata Tangikuku, koka o Wi Pewhairangi ma, he
kuia titotito waiata hoki. No te wa i takoto mate ai a Eruera
Kawhia, nana i whakahou enei waiata, a i tangihia hoki e
Ngati-Porou ki runga ki a ia. i tona matenga i te tau 1899.
|
|
13 s29 |
▲back to top |
Noema 1, 1924. TE TOA TAKITINI. 29
E timu ra koe e te tai nei,
Rere omaki ana ki waho ra.
Hei runga nei au tiro iho ai
Nga roro whare ki Mihimarino; 1
Naku ia na koe i kakekake
I nga rangi ra, ka hori nei.
2.
E tangi ra koe e te kihikihi;
Tenei koe ka rite mai ki ahau.
Me he huroto au kei ro repo,
Me te kaka, e whakaraoa ana.
3.
Tera koia me ko Tawera,
Whakakau ana mai ki uta.
Hohoro mai koia, hei hoa moe ake
Moku ra, e tiu nei.
Me porangi au e keha ana,
He haurangi, kai waipiro;
Me he tahuna rere i te amo hau,
He perehia rere ki tawhiti.
4.
Tiro iho ai au ki ahau,
Rinoi ra e te uaua;
Te koha kore o te kai ki ahau,
Heke ra waho i te kiri ora.
Waiho au kia poaha ana,
He rimu puka, kei te akau.
HE WHAKAMARAMA:
1Mihimarino. —Kei Tuparoa, he whare. Tera ke pea te ingoa o te
kainga i roto i te kaupapa, mehemea na Harata Tangikuku te
waiata nei a na Eruera i whakawhitiwhiti.
21. —HE TANGI MO TE WHETUKAMOKAMO.
NA HONE RONGOMAITU (Ngati-Porou).
No Paratene Ngata raua ko Hone Ngatoto i tohutohu.
Ka Hone Rongomaitu no Te Whanau-a-Hinetapora, hapu o
Ngati-Porou. I waiatatia mai enei tangi i te pa i Purapura-
aure, e tata ana ki Tuparoa. Ko te take mo te matenga o Te
Whetu-kamokamo ki roto o Awatere, na Nga-Puhi i patu, i te
takiwa o Te Whetumatarau. Ka rangona atu kei te haoa a Te
Whetumatarau, ka tutohu nga hapu o Ngati-Porou ki te haere
ki te patu. Ka whakatauki na a Kakewhati: "Kia ata nenene;
tena Nga-Puhi ka tata te whairingaringa. " Heoi haere tonu
a Ngati-Porou, ona hapu maha me ona rangatira me ona toa.
|
|
14 s30 |
▲back to top |
I
TE TOA TAKITINI. Noema 1, 1924.
mate na a Te Whetukamokamo ki roto o Awatere, he awa
outa ana te ngutuawa ki te Kawakawa, e kiia nei i naianei
Te Araroa.
UMUARIKI
I
Te Rangikaputua = Hinetapora
Koparehuia
Takereariari
I
Pahoe
Rongomaitapui
Te Whetukamokamo
He maha ana uri kei te ora, e mau na te ingoa o tetahi whanau
Awatere, o tetahi ko Te Whetukamokamo.
1.
E kui ma e, whakarongohia ake
Te waha e pa nei;
Tangi te umere, maranga te tupeke,
He waka tomo pea?
Noho mai koutou i te nohanga mahorahora,
Whakarae tonu au te toka ki Kaiwaka. 1
Auaka hoki ra, e whakatangurutia,
He mamae noa ake no roto ki te hoa,
Ka poka te ngaro noa i runga i te rarangi.
E iti tonu hoki, i arohatia ai.
Ko ana hahua te rite ki te tini;
Ko ana kai makamaka, 2 i aroha nei au;
Ko te waka te toia, 3 te haumatia,
I te ra roa o te waru.
2.
E whiti e te ra. parore ki te kiri,
Ka roha i aku iwi, e.
Hai raro nei au, whakamaengarangi, 4
Ka ngaro hoki ra te matau3 wahaika,
Na Heretatua, 6 na Puna-i-te-rangi, 7
Na Hauiti8 koe, na Kahungunu9 rawa.
To tipu whakaruhi na Rongoaikino. 10
Ka rutua e te hau, ka ko11 ki runga o Totara; 12
Ka tau kai raro kai Mangaoira; 13
Ka puta te hauwai no roto i Kopuapounamu; 14
Kia roha mai koe i waenga tahuna.
Ko he ika whakawera15 kai roto i te kupenga,
Na te Wharaupo, 16 e utuutu mai ra,
Kai waho kai Punaruku. 17
Haehaetia ra te matarau18 o te puhi,
Kai waho kai te Omanga. 19
|
|
15 s31 |
▲back to top |
Noema 1, 1924. TE TOA TAKITINI. \_\_31
3.
Kimikimi noa ana, raparapa noa ana;
Ka ngaro hoki ra i te riri akiaki,
I te riri i whaia i muri i te atua.
Taku matau kotii. aku pa kahawai.
E huri kino atu ra ki te ao o te uru.
He karere puta mai na Tauira rawa.
He whakahei tatau, koi makere ki raro ra.
Koua rangona hoki ko Awatere20 tahito;
Auina rawa ake ka mate i a tini i.
4.
Kaati te wairua pakaihi te hoki auau mai.
Koi huaina hoki ko to nuinga rawa,
E moe nei taua.
Awhaia ake i ra ngahuru.
Tiro iho ra e, ka hoe.
Kaore i rakorako te riu o te hoa,
Hurihuritia ra mo tohou matenga.
Tautea mai ra te ika a Tu, he tangata.
Te ika a raro he atu e.
Takina mai ki te puna, he reka mau tahi;
Whakaputupututia he kauika kopuni.
Ka mate i te matenga, ka haramai ka noho;
Ka tuhenetia atu, koia tana nei;
E tahuri mai anake, mau ana i te houanga.
E rere, e oma, kia tae ai koe;
He whawhainga ki a Hinetapora. 21
Taweka te pirita te pa tirohia.
E whai, me mau i a koutou.
Ka rere ki runga ra. na takurangi awatea rawa.
E kore e mau i a koe te whai te ika iti.
I raoa ai Tamarereti, ka horo Maungaroa.
HE WHAKAMARAMA:
Ko nga whiti o tenei waiata e tino waiatatia ana ko nga whiti
tuatahi, tuarua. Ko nga whiti o muri iho kaore e tino rangona ana,
a he tika kia whakatuturutia era.
1Kaiwaka. ——He toka kei te taha tuaraki o Tuparoa.
-Kai makamaka. ——He maka noa i te ika ma te tini o te tangata.
3Te toia, te haumatia. ——Na reira ka hui noa te tini o te tangata ki te
toto i tona waka, kaore e karangatia.
4Whakamaengarangi. —He ingoa no nga ra kaha te wera o te waru,
he whangai no te kiri o te kumara kia pakari. Ka maroke te
otaota, ka ngohe te tangata.
5Matau wahaika. ——Ki etahi he matau-a-ika: he tangata kai-kainga e te
ika. Hei nga rangi takitahi te kai mai a te ika, ka toronga
tonu ki te matau e paingia ana e te ika. Ahakoa he maha nga
matau, hoa o taua matau, ki te aho kotahi, he mounu katoa
kei runga, ko te ika tuatahi ma taua matau. Koia na i kiia ai
he matau wahaika.
6Heretatua, 7 Punaiterangi. ——Hei tipuna kia Te Whetukamokamo.
8Hauiti. ——He tipuna ano, he uri nana a Hinetapora.
9Kahungunu. ——Ko te tipuna nui e rangona nei. Na tona tuahine na
Iranui a Hauiti.
|
|
16 s32 |
▲back to top |
32 TE TOA TAKITINI. Noema 1, 1924.
10Rongoakino. ——He tipuna ano no Te Whetu.
11Ka ko. —E kiia ana mo te niu raurakau nei, ka rere ka ko, ara ka
titaha te rere, ka tau ki raro ka he; engari kia maro te rere
ka tika.
12Totara. —He pa kei te taha hauauru o Te Whetumatarau, kei runga
ake o te Kawakawa.
13Mangaoira. -—He awa e rere ana ki roto o Awatere, kei te taha tonga
o Totara.
l4Kopuapounamu. —Ko tetahi o nga wehe nunui o Awatere.
15Ika whakawera. —Ko te tino ika hianga o roto i te kupenga; he wha-
kaariki.
16Te Wharaupo. ——He tohunga whaiwhaia no te Pirirakau. Ko raua
ko te Pohutu nga tohunga rongo nui.
17Punaruku. —Kei te pito o te one e takoto ana i te taha tuaraki o te
Kawakawa.
18Te matarau o te puhi. —Ko te matarau he kupenga. Ko te puhi,
ko nga tangata takitahi pena i a Te Whetu.
19Te Omanga. —He taunga hapuku kei waho o te Kawakawa.
20Awatere tahito. —Ko Awatere te awa nui kei te Kawakawa, he wahi
no nga pakanga nunui o nehera. Kei te taha rawhiti o tona
ngutuawa te pa a Okauwharetoa, i turia atu ai, i turia mai
ai nga ope maha a Tuwhakairiora.
2lHinetapora. —Ko tetahi o nga tipuna wahine rangatira o Te Whetu-
kamokamo, o te tini noa iho o Ngati-Porou. Ko te wahine a
Te Rangikaputua.
22. —HE WAIATA TANGI.
NA TE RANGI-I-PAIA (Ngati-Porou).
Ko nga kupu o tenei waiata na Paratene Ngata i tohutohu.
Ko Te Rangi-i-paia he wahine rangatira no Ngati-Porou. Ko
te whakapapa tenei: —
Te Rangi-i-paia = Ngarangitokomauri m
Makere Te Materonea = Te Potae-aute m
Henare Potae
I
Wiremu Potae
No te hinganga o Ngati-Porou i a Nga-Puhi i Te Whetu-
matarau, ka riro a Te Rangi-i-paia i a Pomare, i te rangatira o
te ope a Nga-Puhi. E haoa ana a Te Whetumatarau, ka ka-
ranga ake a Pomare ki a Ngarangitokomauri: " Moe mai ra,
e hoa, i ta taua wahine i tenei po. " No te rironga i a Nga-
Puhi, ka moea e Pomare a Te Rangi-i-paia, ka haere ki te tai
tokerau. Ngaro atu na, a ka hoki mai a Pomare ki te hohou
i te rongo. No te hokinga atu ka mate ki Waikato, ka moe atu
a Te Rangi-i-paia i a Te Kariri o Ngati-Haua, ka noho i
Maungatautari; ka waiatatia mai e ia tenei waiata i reira. No
muri mai ka tae mai raua ko te tane ko Te Kariri ki Whare-
kahika.
1.
E kainga iho ana e au nga kai ki roto ra,
Tutoko tonu ake e aku tini mahara.
He mea korou kore i te wa i ora ai, e
Taria me mate, ka hao au te mahara, e.
|
|
17 s33 |
▲back to top |
Noema 1, 1924. TE TOA TAKITINI. 33
2.
Kai wareware e te mate i ahau, e
Ki wawe te wairua te tae ki Taupo.
Koi noho i te ao kairangi atu ai, e
Ki te ao o te tonga e koheri mai ra.
Na runga ana mai te hiwi ki Tikirau, 1
Kei tua koutou, ota ora i ahau.
HE WHAKAMARAMA:
1Tikirau. —Kei Whangaparaoa, kei te rawhiti mai nei hoki a Whare-
kahika.
23. —HE WAIATA AROHA MO TE MANANA
KAUATERANGI.
NA TURUHIRA HINEIWHAKINA (Ngati-Porou).
Ko nga kupu o tenei waiata na Materoa Ngarimu raua ko
Tuhere Tautuhi i korero ki a A. T. Ngata.
Ko te wahine nana te waiata, ko te tane mona te waiata
etahi o nga upoko ariki o Ngati-Porou. I haere a Kauaterangi
i roto i te ope a Te Kakatarau (ko Pape Kakatarau tona ingoa
o te wa pakeha nei) ki Toka-a-kuku, i haere ai te tini o te
tangata, engari i hoki ora mai ano; ka waiatatia atu nei i muri.
Turuhira Hineiwhakina = Kauaterangi
Hamiora Ngarimu = Heni Herewaka
Tuta Ngarimu = Makere
I—————————————,
Materoa Hamuera
1.
E kui ma! katahi taru porearea ko nga wairua.
E haramai nei, e:
Kia whitirere au. me kei te ao koe,
E moe ana taua, e.
Tera te marama, he whakareinga atu
No aku tini mahara.
I haramai Kopu1 i nga tane, ka wehe nei ra
I taku tinana, e.
E hia te wiki2 tapu taku whakaarohanga,
E hoki mai koutou, e.
He motatau3 koe, na te kamo ano
I kai haumi atu, e.
2.
E kui ma e! he oti tou te manako.
Ko koe nei te tane ki roto te ngakau, e.
He aha te inaina e kohi ai te mahara,
He aha te ao pango,
E kapo ai te aroha, e.
Aroha rawa au ki Hikurangi ra ia,
Te maunga ka hira, ka kite mai te whenua,
Ka tiro mai Otiki, 4 e.
Takoto ai te marino, horahia i waho ra,
Kaupapa haerenga nou e Tiakitai, 5 e;
E whanatu ana koe ki aku kaingakau,
Ina ia te wa i tau ai ki raro, e.
Ka pau te tate atu e te ope6 whakataka
|
|
18 s34 |
▲back to top |
34 TE TOA TAKITINI. Noema 1, 1924.
Nau ra e Pape. " e.
Hinga mai to ika me ko Tukiterangi, 8
Whenua noa i mahue.
HE WHAKAMARAMA:
1Kopu. ——He whetu.
2Wikitapu. —Ko te ratapu, he kupu no te wa pakeha.
3Motatau. ——He noho noa ka korero noa ki a ia ano.
4Otiki. ——Kei te Pakihi, kei uta o Whangaokeno.
5Tiakitai. —He rangatira no Heretaunga, ko Ngati-Kahungunu hoki te-
tahi ope nui i haere ki Toka-a-kuku.
6Te ope whakataka. ——Na Te Kakatarau hoki tetahi i whakataka te
haere ki Toka-a-kuku, hei ngaki i te mate o Pakura.
7Pape. ——He ingoa no Te Kakatarau.
8Tukiterangi. —Kei te ngaro tenei.
24. HE WAIATA AROHA.
NA TE KOKA O MIRIAMA MAPERE (Ngati-Porou).
Ko Miriama te koka o Hamiora Aparoa ma. Kei te mohio
nga Ringatu ki a Hamiora Aparoa, i noho ki Ohiwa.
E kiia ana, ko Te Koaoao te tane, ka moe i tewahine. nana a
Miriama. Na, ka riro te tane ka ahu ki te wahine o Te Aowera,
ki te Awarua, ki era wahi: ko te tamaiti a tera wahine ko Te
Herewini Waitatari. I waiatatia atu tenei i Te Maurea, i Tutu
wahi o Waiapu.
1.
Ka mea e koro, ka unga mai i ahau,
Kia tika i te hiwi:
Koi peka ki tahaki, koi kakea atu
E to kainga wae.
Ka riro ia koe. e hapainga ana
E te apa tarewa, i e.
2
I whea koia koe i te tuaititanga,
Ka wewete i reira;
Koi kore ana ra e mau mai te aroha.
Koi haohao1 nui.
Ka haramai tenei, ka wakahaumitia. 2
Ka koha te rauawa, i e.
3.
E to. e te ra! ahua te whakangaro.
Ka haramai roimata.
No ino parau koe. te uri o Makiri. 4
E rangona ake nei, e.
4.
E hika hoki koe, e kuatau noa nei,
He matua me ngaro.
Taria iho ra he marama kia mate,
Ka ea mai kei runga, i e.
HE WHAKAMARAMA:
1Haohao nui. ——Koi korero, amuamu, korero kino.
2Wakahaumitia. Ka kuiatia, ka rite ki te waka tahito, ka pakaru, ka
haumitia.
3Ahua. —Hohoro.
4Makiri. —He whakatauki tenei, mo te korero parau.