Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
TE TOA TAKITINI
NAMA  44. HASTINGS. Maehe 1. 1925.



    WHARE KARAKIA O NGATI POROU.
KUA      tae mai  te whakaatu a Ngati Porou  kua hikitia te ra
       hei whakatapunga  i to ratou whare-karakia mo te 25 o
       nga ra o Aperira. Engari ko tenei ra mo nga mea e tata
atu ana ki reira, ara mo ratou tonu. Ko  te ra nui e karangatia
ai nga iwi o waho tera e waiho mo te Nui Ia o heke iho nei.
  Ko  te take  nui i hikitia ai ta ratou ra, kei runga  i nga
whakatupato   a te Tari Ora  mo  te mate whakarori  tamariki
 (infantile paralysis) ara kia kaua e karangatia he hui nui i roto
i enei marama  e kaha ai te haere a te mate nei.



     HE INOI MO NGA RA O RENETI.
E     IHOWA, whakarongo  atawhai mai ki a matou  inoi, to-
      hungia te hunga katoa e whaki atu ana i o ratou hara ki
       a koe: kia mama ai te hunga e taimaha nei te hinengaro
 i te hara, i a koe, e te Atua tohu e hohou nei i tau rongo ki a
 ratou: mo nga mahi  a te Karaiti, a to matou Ariki. —Amine.

ETE      Atua  tino kaha, e te Matua tohu, e aroha nei ki nga
       tangata katoa, e kore nei e whakarihariha ki tetahi mea
       i hanga e koe: kahore nei hoki e pai kia mate te tangata
 hara, engari kia tahuri ke ia i ana hara, kia whakaorangia;
 Atawhaitia matou, e te Atua, murua o matou hara; kia manako
 mai koe ki a matou, whakamarietia  hoki matou  e pouri nei, e
 ruwha nei i te tai maha o o matou hara. He mahi nau te tohu
 tonu: mau anake e muru te hara. Tohungia matou, e te Ariki
 pai, tohungia au tangata kua hokoa nei e koe: aua ra e anga
 e whakawa i au pononga, he puehu kau nei hoki, he hunga mate
 rawa i te hara: engari whakaanga ketia tau riri i a matou, e
 whaki nei i a matou mahi he; hohoro mai koe ki te awhina i a
 matou i tenei ao. kia noho ora ai matou ki a koe ki tera ao atu:
 mo nga mahi hoki a te Karaiti a to matou Ariki. —Amine.

TE TOA TAKITINI
           Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
               Te  Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
   Me  penei nga reta " Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.
 190               TE  TOA  TAKITINI. Maehe 1, 1925.
      TE MANIHERA ME KEREOPA.
         I PATUA MO TE WHAKAPONO.
                       Maehe  12, 1847.
               (Na. Rev. Tahupotiki Haddon. )
   [Kei te 12 o tenei marama (Maehe)  ka eke ai te 78 tau o te
 matenga atu o enei pononga a te Atua, ara a Te Manihera, raua
 ko Kereopa, I runga i te whakahau a te Etita o ta tatou pepa
 kia kohikohia mai nga korero i tena wahi i tena wahi, e pa ana
 ki te ahuatanga o enei tangata toa i tapae nei i o raua tinana
 hei whakahaere ki te Atua, no reira, ka tukuna atu enei korero
 kia perehina mai ki " Te Toa Takitini " hei pupuru, hei whaka-
 miharo, ma  nga uri i muri i a tatou. Ko nga toto o enei tangata
 i whakahekea mo te whakapono. Noreira he mea tika kia toko
 ake te aroha o te hunga whakapono Karaitiana i tena wa i tena
 wa  ki enei tangata, ka noho mai nei i mua i o tatou wairua
 hei tauira ki a tatou katoa,, mo te Manawanui mo te ngakau nui
 ki te hora i te Rongopai me te u o te whakapono a taea noatia
  te mate. —Na     te Etita. ]

 KO     Te Manihera  he  Ngati Ruanui tuturu. Ko Kereopa
       he Ngati Ruanui tetahi wahi, no Taranaki tetahi wahi.
         Ko te pa tuturu o Te Manihera ko Owhangai, he pa e
 tata ana ki te Hawera. He uri i heke tahuhu tonu mai i a Turi,
 no runga i a Aotea. Hei tipuna ia ki a au me etahi atu.
    I riro tenei tangata i te taua a Waikato i tona tamarikitanga.
  a noho ana i tetahi pa ingoa nui, e mohiotia ana ko Mauinaina,
 i te takiwa o Te Hoe-o-Tainui i Piako. A no te whakaekenga
 a Ngapuhi  i Mauinaina, ka riro i a Ngapuhi.
   Te tutakitanga o nga kaipuke o nga Mihinare e ahu ana ki
 Tonga ka rukea  atu taua tamaiti ki runga hei whakahere ki te
  Atua e ai ki nga korero. Akuanei ko tetahi tamaiti pakeha i
  whakatakotoria ki roto ki tetahi pokai taura i runga i te kai-
  puke. No  te putanga mai o tetahi ngaru ka hora ki runga i te
  kaipuke, ka riro atu te pokai taura me  te tamaiti ra ki roto
  ki te moana. Te kitenga  o te tamaiti Maori (ara o Te  Mani-
  hera) ka rere ki roto i te moana, ki te whakaora  i te tamaiti
  pakeha ra.
    No te kitenga o nga pakeha o te kaipuke e puaina mai ana
  e ia te tamaiti ra. ka tukuna te poti, ka tikina atu, ka utaina
  mai i ranga i te poti, ka eke mai ano ki runga i te kaipuke.

Maehe 1, 1925. TE  TOA  TAKITINI. 191


  Te kitenga o te pakeha nana  te tamaiti i whakaorangia ra,
ka tupu te aroha i roto i ai ia ki a Te Manihera mo te whaka-
oranga i tana tamaiti, a tangohia tonutia iho e ia a Te Mani-
hera hei tamaiti mana. Ko  te pakeha nei he Minita no  te
Hahi Weteriana, tana ingoa ko Te Rore (Rev. H. H. Lawry) e
haere  ana hei Minita mo  nga Maori  o Tonga, tetahi o nga
moutere o Hawaiki. Ko  te tamaiti i whakaorangia nei ka tupu
ake. ka tangata. I runga i te whakaaturanga ki a ia, he Maori
nana  ia i whakaora, ka tupu tana mahara, me  noho ia hei
minita mo  te iwi Maori, nana nei ia i whakaora  i roto i nga
ngaru  tuatea o te moana-uri.
  Na  taua tamaiti, i tona pakeketanga, i taurima a Te Paea,
whaea  o Tahupotiki. i marena  hoki ki tana taane, ara ki a
Charles Haddon  i te tau 1864. a no te tau 1866 ka whanau a
Tahupotiki, a na Te Rore ano hoki i whakawahi a Tahupotiki
hei Minita. I reira ka akona a Te Manihera ki nga tikanga o te
whakapono, ka tupu, ka kaumatua. A no te karangatanga mai a
te Hahi ki a Te Rore kia hoki ki Ingarangi ka haria atu a Te
 Manihera, ka waiho ake ki nga minita o te Hahi o Ingarangi
 i Mawhekairangi  (Norfolk Island), a ka riro tuturu atu ki te
 Hahi, a na te Hahi hoki i whakahoki mai ki Nu Tireni nei.
  No  konei ka  tutaki ki a Pihopa Herewini. Ka  haere hei
 tamaiti ma te Pihopa ki te kauwhau haere i te Rongopai ki
 nga iwi o nga motu e rua nei, o Aotearoa me Te Waipounamu.
   Te mutunga  o enei haere ka hoki ia ki tona iwi ake ki a
 Ngati Ruanui. a noho ana ki Owhangai, ki te pa o ona tupuna,
 hei kai-karakia mo te iwi.
   I runga i te hari o te iwi mo tona hokinga  oratanga mai,
 ka manaakitia e ona iwi katoa o te Tai-hauauru o Taranaki.
 A ka whakamoea  hoki ki te wahine ara ki a Harata, uri o Te
 Rangihaeata o Ngati Ruanui ano.
   Itemea e ohia tonu ake ana i roto i tona ngakau te whakaaro
 ki te kauwhau i te Rongopai, ka mahara  ia, me haere hoki
 ia, hei mihingare kauwhau haere. A koia nei te timatanga o
 tana hikoinga. Timata i runga i ona iwi ake, ara i a Ngati
 Ruanui. i a Ngarauru, a ka tae mai ki Whanganui.
                       (Taria te roanga. )

      AWHINA  I A PIHOPA ATARIA.
   Ko  nga  moni  enei kua  tae mai  ki te Tari o  te Pihopa-
 tanga i Nepia, hei awhina i te kupu  a Te  Karaiti e ki ra,
 " Haere kauwhautia te Rongopai ki nga  iwi katoa o te ao. "
   Bishop of Dornakal  Account: —Whakatane   £3, Ruatoki £3,
 Waipatu  £5, Taupo £3. Waipatu £10. Waimarama  £5. P. Kohere
 £5. Whakarewarewa  £2/2/-. Pakipaki £5. Moteo £5. H. Rapaea
 £5. Porangahau  £1/5/3, do. £1/6/11. Amounts  received since
 1st April. 1924. —W. J. S. Nga pariha o te Atirikonatanga o Tau-
 ranga me Turanga, maranga mai  ra ki te wahi ma koutou.

   TE  TAPIRI. —Kaore    he Tapiri o tenei marama.

192               TE  TOA   TAKITINI. Maehe 1, 1925.

                MO  NGA KUPU TOHUNGA.
   [Tokohia ra nga  tangata kei te hopu tika i nga korero a  R. T. K. ?
I korero mai  a Te Manu, Kaitirotiro o nga Kura, ki te Etita i te nui a
tana whakamiharo  ki te kaha o R. T. K, ki te whakamaori, ki te whaka-
marama  i nga  whakaaro hohonu o  nga tangata matau  o te Ingarihi.
Noreira he  whakamahara   tenei ki aku  rangatira kia pai te korero i
nga kupu  nei, me te whawha  haere atu ki ona hohonutanga. ——Na Te
Etita. ]

         HE KUPU TOHUNGA.
                         Na R. T. K:.
      (Ko te timatanga o enei korero kei te Nama  38. )
HE    korero timatanga maku ko nga kupu a nga tohunga o te
      iwi Ingarihi mo  te kaha  o te tangata o te iwi ranei
      e puta ana mai i runga i te tika o te take Ahakoa tapu-
kea te tika mo te wa roa tena te wa ka purero ake, ka tipu,
ka whakapakari. Ko te kaha, ko te toa, o te iwi, kahore i te
moni, i te pu, i te nui ranei o nga matua hoia engari kei runga
i te tika o te take. Me he mea kei te he te kaupapa e kore te
ngakau e mamae, e kore e manawa  nui engari ka kongenge.
Ko  te take nui i mate ai te Tiamani he he no te kaupapa o ta
ratou riri. He kaha, he toa, he manawa roa te tika.
  Na Tenihana te kupu—
           " My  strength is as the strength of ten,
            Because my heart is pure"
          " Toku kaha ko te kaha o te tekau,
           No te mea e ma ana toku ngakau. "
  Hei apiti mo enei kupu ko nga kupu a Hakipia—
    " Thrice is he armed that hath his quarrel just;
      And he but naked, though lock'd up in steel,
      Whose   conscience with injustice is corrupted. "
    " He pukupuku  kiri-toru tona he tika nei tana totohe,
      Tena ko ia he pirau nei i te he tona hinengaro,
      Kei te tu tahanga ahakoa i takaia ia ki te maitai. "
  Na  Hakipia ano nga kupu matau mo te ingoa; kua waihotia
e te pakeha hei pepeha: —
    "What's  in a name  That which  we call a rose
      By any other name would smell as sweet. "
    *' He aha kei te ingoa? Ko te mea e kiia nei he roohi
      Ahakoa he aha he ingoa ko taua kakara tonu. "
  Kei te whaiaipo a Romeo raua ko Huriete engari ko o raua
tipuna tuku iho ki o raua matua he hoa riri; e kore rawa to raua
marena  e whakaaetia. Na konei  i puta ai i te wahine, i a
Huriete, enei kupu, "He aha kei te ingoa? " no te mea ko o
raua  aroha kei te tika me o raua tinana, he rawa iho kei o
raua ingoa.
  Ki tetahi ahuatanga ano he mea nui tonu te ingoa: —
    Good name, in man and woman, dear my lord,
     Is the immediate jewel of their souls;
     Who  steals my purse steals trash; 'tis something, nothing;

Maehe 1, 1925. TE TOA   TAKITINI. 193


    'Twas mine, 'tis his, and has been slave to thousands;
    But he that filches from me my good name
    Robs me of that which not enriches him,
    And makes me poor indeed.
    Ko  te ingoa pai, o te tane o te wahine, e toku ariki aroha,
    Ko  te taonga tino nui tena a te tangata:
    Ko ia e tahae ana i taku paahi e tahae ana i te paru; he
        mea ano, he kore noa iho;
    Naku, nana, a he pononga ki te tini;
    Engari ko ia e kaia ana i taku ingoa pai
    E  muru  ana i te mea e kore nei ia e rangatira,
    Engari e tino whakarawakore rawa ana i a au.
  Na Hakipia ano enei kupu. He rere ke te tikanga o te ingoa
i enei kupu i nga kupu kua whakamaramatia ake ra. I runga
o te toa o Otero, he tangata mangu, ka moe i a ia a Tehimona.
he wahine pakeha tino ataahua. I whakapaea he mea karakia
nana i pirangi ai taua wahine ki a ia. He nui te aroha o Tehi-
mona  ki tana tane engari na etahi tangata kino i tito kua hara
ia, na konei a Otero i hae ai. okaina ana e ia tana wahine.
  Ko  tetahi hara tino kino tenei i te ao ko te whakakino i te
ingoa o te wahine. Ki etahi tangata he mahi moni tonu te ngau
tuara. Ko  te tino take o te ngau tuara he hae.
  Anei ano etahi kupu a Hakipia—
    " Be thou as chaste as ice. as pure a? snow, thou shall not
         escape calumny. "
    " Ahakoa  i rite ki te hukapapa to hara-kore. ki te hukarere
         tou ma, ka pania koe ki te paru. "
  Ko  nga tangata—ara ko nga wahine, na te wahine hoki tenei
mahi  te ngau-tuara—he whakakino  ingoa nei ta ratou na tino
mahi  i te ao, kaore e ata uiui marire ki te tika o te korero; ko
ta ratou hoki ehara i te mea ko te tika o te korero engari ko
te whakakino i te ingoa o te tangata e haea ana e ratou.
   I etahi wa ko nga pai o te tangata ka hurihia e ona hoa-riri
hei kino mona. I mea  a lako mo Tehimona,
         So  will I turn her virtue into pitch,
        And out of her own goodness make the net
         That shall enmesh them  all.
      Ko  tona pai ka hurihia e au kia pango rawa,
      A ko tona ataahua ano hei kupenga,
      E tawhiwhi ai ia.
   Kaati ake a Hakipia kupu, me Toa Takitini motuhake tonu.
 nuku noa atu ranei, e pau ai nga kupu nunui a te tino tohunga
 o te Ingarihi.
   Me tuhi ko nga kupu a Takuta Honehana (Dr. Johnson) he
 tino tohunga ano no te Ingarihi,
       He left the name, at which the world grew pale,
       To  point a moral, or adorn a tale.
       Tana i waiho ai he ingoa, i koma ai te ao,
       Hei tohutohu, hei whakareka korero ranei.

194               TE TOA  TAKITINI. Maehe 1, 1925.
  Ko  enei kupu, kua waihotia hei whakatauki ma te pakeha,
he kupu na Honehana  mo Taare XII., Kingi o Huirene (Swe-
den). I whai a Taare kia paku tona rongo ki te ao katoa, kia
puta tona ingoa mo te toa. He nui ana pakanga ki era atu iwi.
I kiia ia ko " te Porangi o te Raki. "  Ko  te whakaupoko
o nga korero a Honehana i puta ai ana kupu matau mo Taare
ko  "Te Horihori noa  o nga Hiahia  o te Tangata"  ("The
Vanity of Human  Wishes "). He whakaatu nana  i te horihori
noa o nga  honore o te ao, ahakoa whiwhi te tangata ki aua
mea, pera me  Kingi Taare i whai ki te kororia o te ao a ko
tona mutunga he mate kino; ka waihotia tona ingoa hei whaka-
tupato i te tangata kei pera, hei whakareka korero ranei, ina-
hoki e korerotia nei e tatou. Me he mea no enei ra a Honehana
ko enei he kupu mana mo te Kaiha.

      Tana  i waiho ai he ingoa, i koma ai te ao,
       Hei tohutohu, hei whakareka korero ranei.

   Ko tetahi o nga tangata i whakahuatia e Honehana i ana
 korero mo  te horihori o  nga honore  o te  ao, ko Katinara
 Tamati Wuruhi  (Wolsey). I ekengia e Wuruhi te keokeonga o
 te honore tangata. He tangata ware ia, ko tona papa he poiha
 engari na tona matau hohoro tonu tana piki. Ko ia te mangai
 o te kingi ki etahi atu whenua: i tu ia hei pihopa kahore i
 takitaro ka tu ia hei Akepihopa mo  Ioka, a i muri  tata mai
 hei Akepihopa  mo  Kanatipare a hei katinara. I whakaturia
 ano ia hei kai-tohutohu mo te kingi I pau tona kaha  ki te
 hapai i te mana  o te kingi, i utua ia e te kingi ki nga mea
 katoa i matea e tona ngakau. Ko  ia te mangai o te kingi; ko
 ia te kuwaha atu ki te kingi; kotahi tonu te tangata i runga atu
 i a ia ko te kingi anake. Otira i peheatia ranei, huri ke nga
 whakaaro  o te kingi, ka mahue ia, ko tona takanga ki raro,
 haere ana i te huarahi ki te pinono taro mana. I mea  ia ki
 tona hoa ki a Koromera:
                     O Cromwell, Cromwell,
         Had  I but served my God with half the zeal
          I serv'd my king, he would not in mine age
          Have left me naked to mine enemies.
                                      —Shakespeare.

                       Au, e Koromera. e Koromera,
       Me  i hawhe noa toku kaha ki te mahi ki toku Atua
        Me  au i mahi nei ki toku kingi, e kore au e rukea
        I toku kaumatuatanga kia tu tahanga, hei mataki-
             taki ma  oku hoa-riri
                                          —Na   Hakipia.

Maehe 1, 1925. TE  TOA  TAKITINI. 195
  Tika tonu  nga kupu  o te Karaipiture, " Na, ka tukua atu
e ia ki a ratou ta ratou i inoi ai; otiia i tonoa mai e ia he hiro-
kitanga ki o ratou wairua. "
  Hei whakamutunga   ko nga kupu  a Kore  Paerona (Lord
Byron), he tangata tino matau, he tino tohunga ki te whaka-
takoto i te kupu. E tamariki ana ano a Paerona ka oma tona
matua, ka whakatupuria ia e tona koka. I te nui o te manaaki
ka tupu kino, ka whakarerea e tana wahine. I tona whakama
ki te noho ki Ingarangi ka haere a Paerona ki te whenua ku-
rapa ai. He tangata whai moni  ia na reira ka ngawari nga
mea  katoa. I tukuna e ia tona tinana me tona ngakau ki nga
ahuareka o te ao, ara. ki te waina ki te wahine. E 36 ano ona
tau ka mate: ko tona tinana i haria ki Ingarangi nehu ai. Na
Rore Paerona  enei kupu i waiho iho ki te ao—

  There's not a joy the world can give like that it takes away.
  Kahore  he koa o te ao hei rite mo te mea i tangohia atu.

  I tangihia e Paerona  nga ra o tona tamarikitanga, o tona
hara-koretanga. Ko  nga katakata, ko nga whakangahau, a te
tangata hara he maminga, he whakawareware, ko roto ia, ko
te ngakau kua taero ke: —

   Though  wit may  flash from fluent lips, and mirth distract
         the breast,
    Through  midnight hours that yield no more their former
        hope  of rest;
    'Tis but as ivy-leaves around the ruined turret wreathe,
    AH   green and wildly fresh without, but worn  and  gray
        beneath.
    Ahakoa  rere noa he kupu  ahuareka i nga ngutu tatahi,
        whakawarewaretia ranei te ngakau e te ngahau,
    I nga haora o waenganui po  kua kore nei te tumanako-
         tanga kia okioki me nga ra ka huri;
    Ko  te rite ia kei te whare pakaru e awhitia nei e te pohue,
     Matomato  tonu, ngotongoto tonu, ki te titiro atu, ko roto ia
        he pirau, he popopo. (Taria te roanga. )

          PITOPITO KORERO.
  I te mea  nehua  ai nga tohunga whakatakoto  korero o te
Ingarihi ki Wehiminita Api  (Westminster Abbey)  tetahi o nga
 tino whare-karakia o  Ingarangi i  takoto he pitihana  ki te
 aroaro o te Akepihopa  o  Kanatipere kia whakaaetia  kia tu
 he whakapakoko  mo Rore Paerona  (Lord Byron) ki Wehi-
 minita Api. I tangi te ngakau o te Akepihopa mo taua tono
 engari kaore i taea e ia te whakaae i te mea i whanui nga
 tikanga kino a Paerona. Ko Paerona tetahi o nga tino tohunga
 o te iwi Ingarihi mo te tuhituhi korero, mo te ata whakatakoto
 i te kupu otira ahakoa te nui o tona matau kahore i wareware-
 tia ona he.

196               TE  TOA  TAKITINI. Maehe  1, 1925.

     NGA NAMA KI TE TOA TAKITINI.
HE     whakaatu  tenei ki aku rangatira o tena iwi. o tena iwi,
      ko nga pire ki a koutou a Te Toa Takitini ka tukutukuna
      atu i roto i nga ra o Maehe nei. Kua tukuna atu ki nga
ringaringa o nga ropu  pakeha i whakaritea mo  era mahi, te
mana  whakahaere i nga pire mo ta tatou pepa. No reira kaua
hei ohorere, kaua hoki hei pouri. Ko etahi ka wha. ka rima
ranei nga tau e nama ana. Kia mahara ano ki nga kupu a o
tatou matua e ki nei, " He huruhuru te manu ka rere. " Kua
neke  atu i te 900 nga tangata e tango ana i ta tatou pepa.
Engari ko te mate, he tokomaha rawa te hunga kei te wareware
ki te whangai mai i ta tatou pepa.
  Kaati, mehemea   kei te taumaha  koe i tenei wa i te kore
hereni, me tuhituhi mai o whakamarama   ki Te  Etita, Te Toa
Takitini, Box  300, Hastings. Mehemea   ka  pai ka  tika nga
whakamarama  kaore e whakamutua te rere o te pepa ki a koe.
Engari i te mea kua tae ki te £250 te moni e pau ana i te tau
mo  te perehi anake i te pepa, he inoi atu tenei ki aku rangatira
kia awhinatia mai ahau. Mau ko te rourou, maku ko te rourou,
ka  ora Te Toa Takitini.
   E nga iwi nunui, e nga iwi rangatira, kaore ranei e kitea mai
 e koutou he huarahi hei awhina i ta koutou tamaiti? Ko Te
 Arawa anake te iwi kei te tango i tetahi wharangi o te pepa
 ma ratou me  te utu mai hoki  i te £12/10/- i te tau mo tana
wharangi. Kei whea a Ngati Porou, a Mataatua, a Ngati Kahu-
ngungu, a Ngapuhi me era atu o nga iwi nunui o te motu?
 He aha nga Kaunihera  te tango ai i etahi wharangi ma ratou,
kia kitea ai a ratou mahi hei ora mo  te iwi.

   TE UTU MO TE KEEHIA TE ARAWA.
        POARI O NGA MOANA  O TE ARAWA.
KUA      whakaotia e te Poari te moni mate Aara te Roia naana
       i whakahaere te Keehi o nga Moana ki te £2500.
         Kaore ranei e horerepu to ngakau  mo  tenei whaka-
 otinga, i te mea tera ano etahi atu tangata e tika ana kia wha-
 kaarotia.
   Tuatahi, ko Apirana Ngata—ko te tangata naana i Whaka-
 takoto te kaupapa i huri mai ai te Kawanatanga ki te huarahi
 whakariterite rangatira.
   Kei te mohio  ra koe ki tenei o tamariki kaore tona kaha
 me tana maramatanga    i homai i runga  ite whakaaro moni,
 engari i runga i te whakaaro mai ki tona Iwi ki a Te Arawa.
   Tera ano etahi, engari no te Waka ake era.
   Na reira kia ora ra e te Aara korua ko to kawenga e £2500.
   Kia nui rawa te ora kia koe Apirana mo ou mauiuitanga i
 tenei take i runga  ite huarahi rangatira aroha hoki ki to
 Waka ki a Te Arawa.
   Kia koe hoki kia Rapata Levin mo tou kaha ki te whakako-
 tahi i a te Arawa ki runga i te kaupapa. Kia ora koe, kaore
 nei ano a te Arawa kia whakaaro atu ki a koe.

Maehe 1, 1925. TE TOA  TAKITINI. 197
       HE MIHI KI A PARATENE.
AHAKOA        paetahi, paerua, te totara ki runga ki te mate, ka
      mihia, ka tangihia.
        Ki Te Toa  Takitini tena koe te kanohi ora o to matua
o Paratene Ngata kua wehe atu ia ki te okiokitanga mo te tinana
me  te wairua. Noreira ko te aroha o te tangata ki to matua
me  whaka mauru  atu kia koe, itemea, e rite ana ko koe tana
tamaiti whaka-pakanga i noho ai koe ki tana aroaro, hai tono-
tono mana, koia koe e haere nei ki nga marae o Aotearoa me
te Waipounamu. Hinga rawa ake to matua, haere ora ana tana
ngakau, itemea ka rite ana whakaaro katoa ia korua ko to tua-
kana ko Apirana T. Ngata.
  Ko  koe ki tena tutanga ko to tuakana ki nga tikanga whanui,
teitei, hohonu o te ao hou. me te ao tawhito, hai painga mo
 nga taha e rua.
   Ko tenei ma te Atua korua e tiaki i roto i nga taumahatanga
 o nga wa pouri, a mana e tiaki o korua waewae kai tutuki,
 mana ano hoki e homai nga ra maha me nga tau maha ki mua
 ia korua, kia tutuki pai ai i a korua nga tumanako a to tatou
 matua a Paratene.
                              —Tutengaehe   H. Paretiti,
                                                             Matata.
HE  MIHI NA TE POUARU A MEIHA PIKAKE.
 TUKUNA        atu taku aroha ki te iwi Maori mo  te nui o a
       ratou mihi ki a matou  ko aku  tamariki kua pania nei,
       i te matenga atu o to matou matua. Ko te whakaaro nui
 i roto i a Meiha Pikake ko ana tamariki o te iwi Maori. He
 maha ona whakahuatanga i nga ingoa o nga Apiha me nga hoia
 Maori. I mua  atu, o tona matenga, nana tonu i whakarite te
 wahi hei takototanga mo  tona tinana. Ko  tana kupu tenei:
 " Ki te mate ana ahau, mauria taku tinana ki waenganui tonu
 o aku tamariki Maori takoto ai te urupa i Narrow Neck. Koina
 nga  tamariki i aroha nuitia e ahau. Waiho  matou  ko  aku
 tamariki Maori  kia takoto ana i te urupa kotahi. " I mate  atu
 ia ki Te Aroha. Na taua kupu ana, k amauria tana tinana ki
 Akarana  a ka whiti atu ki te whai i tohungia nei e ia, ara ki te
 taha o te puni i nohotahi ai ratou ko ana tamariki.
   He nui hoki te mihi o taku ngakau ki te kaha o te manaaki
 o Takuta  Te Rangihiroa i a matou i taua wa, tae atu hoki ki
 ana  whai-korero i te ra i nehua ai taku rangatira.
   Kaore  ahau e kaha ki te tuhituhi atu ki tena ki tena o nga
 tamariki a Meiha Pikake, no reira ka tukuna atu ma te pepa nei
  e mau haere te aroha me te mihi ki tena ki tena o koutou i tu
  nei hei hoia i raro i te mana whakahaere o Meiha Pikake. Kia
  tau nga manaakitanga a te Atua ki a koutou katoa.

198               TE  TOA  TAKITINI. Maehe  1, 1925.
           TE ATIPIHOPA.
NA    te kaha rawa o tona koroheketanga ka puta te whakaaro
    o te Atipihopa (Julius) kia maunu mai  ia i tana tuunga.
    He  nui te tangi o te Hahi katoa ki tenei tangata. He tino
matua  i roto i te Atuatanga ki nga Hahi katoa o Niu  Tireni.
He tino tangata matau, a kaore hoki he tangata mohio atu i a ia
ki te whakatakoto korero, a he tino reo reka hoki ki te whai-
korero ki te kauwhau.
  Ko  tona whakakapi mo  te turanga Atipihopa, ko Pihopa
Awarere  ( Averill). He tangata tenei e mohiotia ana  e nga
Maori o te Pihopatanga o Waiapu me Akarana. He tangata pai
ki te iwi Maori, he tangata marama ki te whakatakoto tikanga.
Kei te mihi Te Toa Takitini ki enei pononga a te Atua me te
inoi kia tau iho nga manaakitanga ki a raua mo nga tau maha
e takoto mai  nei.
          WHENUA  MAORI.
 (Na H. Poananga, LL. B. )
KA     wiraia e Timoti ona whenua  kia Haimona—tera   ano
      ona whanaunga tata ake. Ka mate a Timoti ka tau nga
      whenua  kia Haimona—ka   haku  nga whanaunga  tata.
Muri  mai ka mate kore-wira a Haimona. Tono ana nga wha-
naunga tata o Timoti mo nga whenua, pera ana hoki nga wha-
naunga  o Haimona. Me pewhea  te whakatau ate Kooti?
  Ko  Timoti me Haimona  he ingoa whakaahua noa, engari
pea e tinana ana te ahuatanga ki etahi take e pa ana ki tena ki
tena o tatou.
  Ka  mate a Rawenga te Riri (e rite ana ia kia Haimona i roto
 i te patai) ka whakahaerea te tono mo ona whenua. Ka whaka-
 taua e te Aperata Kooti kia tau nga whenua ki nga whanaunga
 tata o te tangata i wiraia mai ai kia ia nga whenua. Ara ki
 nga whanaunga tata o Timoti i runga i te patai i runga ake
 nei. E haere ana kite toru nga tau o te putanga o tenei whaka-
 tau.
   Ia Noema, 1924, ka tukua kia whiriwhiria ete Hupirimi
 Kooti kowai ma nga tangata e tika ana ki nga paanga o Hoki-
 mate Reweti (kua mate—rite tonu tenei kite keehi o Rawenga
 te Riri. E ki ana te Hupirimi Kooti, he ohaki ano te ohaki—
 he wira ano te wira, e rereke ana raua. Ko te wira he tuku
 motuhake atu i nga whenua. Heoi ano e hoki ai nga whenua
 ma te marama o nga kupu e ki ana mo te wa anake e ora ana
 e noho pouwaru ana ranei te tangata i tukua atu ai nga whenua.
 Mehemea  tera ano tetahi tikanga Maori e ki ana kia hoki mai
 ano aua whenua ki nga whanaunga o te tangata naana te tuku, e
 pa ana pea mo nga whenua i tukua i runga ite ohaki. Otira ao
 te tau 1895 ka whakakorea te mana o te ohaki.
   Ka kitea iho i konei ka kore mana te whakatau a te Aperata
 Kooti, a ka kite iho hoki tatou i te whakautu mo te patai i
 runga ake nei.

Maehe 1, 1925. TE  TOA  TAKITINI. 199

               HE MIHI.
KANUI      to matou mihi ki nga mema o te " Cathedral Dorcas
      Society " mo te takai kakahu ataahua i tukuna mai nei
      ki a au hei tukutuku maku  ki nga tamariki o Taupo.
Kia nui nga  ora ki tenei ropu mo tenei tohu nui o to ratou
aroha ki nga tamariki o te takiwa ki Taupo nei. Ma te Atua
koutou katoa e tiaki, e manaaki, e whakakaha ki te mahi  i
karangatia ai koutou. —Na  Kereti Tina.
   Taupo, January 15th, 1925. —Na  Manihera  Tumatahi.


           NGA RETA MAI.
             ETAHI PEPA TAWHITO.
                          Ki  te Etita.
ITE   tau 1891 ka perehitia tetahi pepa Maori ko '" Te Paki o
    Matariki " te ingoa. Kaore  i tino tuturu nga wa i puta ai
    taua pepa. Ko nga nama  o te pepa kaore hoki i tika i
etahi putanga. Noreira he uaua te whakaatu  ehia nga perehi-
tanga o taua pepa. Ko taku hiahia he kohi haere i nga kape o
taua pepa  kia takoto katoa  ai ki te Raipere a to tatou To-
miniona, ko ahau  nei te Kai-tiaki i Poneke. Ko nga putanga
enei kei a au.
  Perehitanga ki Te  Kauhanganui, Maungakawa, Hurae 26,
1892; No. 6, Cambridge, Waikato, Akuhata, 1892; No.
6, Cambridge. Waikato, Oketopa 6. 1892; Kape. Maungakawa,
Cambridge, Noema   6, 1892: Kape. Maungakawa, Cambridge,
Noema   15, 1892; Kape. Maungakawa, Cambridge, Hurae 25,
1893; No. 9. Maungakawa. Cambridge, Hurae  25, 1893; Kape,
Aperira 12. 1894: Kape, Mei 25, 1894: Kape, Hune 2, 1894; No.
4, Akuhata  22. 1895; No. 5. Tihema 16. 1895: Kape, Maehe
18, 1896; Kape, Mei 2, 1896; Kape, Hurae 8, 1897; Kape, Ti-
hema  24, 1897; Kape, Hanuere 6, 1902; Kape, Mei 2, 1907.
  Kei  a au ano hoki etahi kape o " Te Kahiti Tuturu, " na
taua hunga ano pea i perehi.
  No. 1, perehitia ki Maungakawa, Kemureti, Noema 20. 1894;
No. 3, Oketopa 20, 1895; No. 5, Hepetema 29, 1896.
  E  hiahia ana ahau kia whakaaturia mai mehemea  tera ano
etahi kape o taua pepa  i perehitia, he aha te ra i perehitia ai.
Mehemea   tera atu etahi kape kei etahi o koutou, nui atu te
mihi ki a koutou ki te tukuna mai etahi kape ki a au ki Poneke
nei. Heoi ano. —Na   Johannes C. Andersen,
                                 Turnbull Library, Wellington.
   [Ko  te tono a to tatou hoa pai ki te Maori, a Mr. Andersen, he mea
 tika kia whakamana. Kaore ia i te tono hei mahi moni mana, engari
 kia takoto pai ai i te Raipere a te Tominiona katoa. Na  tatou katoa
 tera Raipere. Ka haere  koutou  ki Poneke  ka hiahia kia kite i nga
 pepa me  nga pukapuka  tawhito a te iwi Maori, me tae koutou ki te
 Turnbull Library kei reira to tatou hoa  a Mr. Andersen  te tohunga
 mo nga  pepa tawhito a te Maori, te tohunga hoki mo  nga whai  a o
 koutou tipuna. Kia ora to tatou hoa. ——Na te Etita. ]                

200               TE  TOA  TAKITINI. Maehe 1 1925.

               Ki  te Etita o Te Toa Takitini.
    He  whakamoemiti no te ngakau mo te aroha a Te Toa
      Takitini ki nga maramataka, me te pai o te maramataka
      me tana maioha ki nga rangatira, ki nga rawakore, ki nga
wahine, ki nga tamariki, taane, wahine.
  " Mere Kirihimete, Hape Nu Ia kia koutou katoa, " kia pena
ano kia koe e Te Toa Takitini me nga Etita. Ma te Atua koe,
koutou e manaaki, e tiaki, e whakakaha, e whakamarama, kia
tiaho ai tou maramatanga ki nga tangata katoa; hei whakatau
mo  te maioha a Te Toa  Takitini, mo nga maramataka me  Te
Toa  Takitini Ł1.
  Kia ora tonu i te roa o tenei tau mo nga wa e tu mai nei i
mua  i a tatau.
                             —M. M. Tumatahi, Taupo.

  TE HUI A TE ROPU KARAITIANA O NGA
      KARETI NUNUI O NIU TIRENI.
NO     31 o nga  ra o Tihema, 1923, ka tu te hui a te ropu
      nei ki Kemureti wahi  o Waikato. Ko te 23 tenei o nga
      wa i tu ai nga hui a te ropu nei, ara kotahi huinga i te
tau a karangatia ai he huinga ki tena wahi, ki tena wahi o te
Tominiana.
  Nga Kareti nunui  (Universities) katoa o nga motu e rua nei,
kaore rawa i ngaro.
  Hui katoa te hunga i tae: Tane 80, wahine 120. He takuta,
he roia, he initinia (engineer), me nga mea kua paahi  i nga
whakamatautau  M. A.. B. A., B. Sc.. a ko te nuinga kei te kura
tonu. He hanga whakamiharo, te noho i waenganui i tenei
huihuinga tuahua tangata; wahine hoki. He hunga tenei kua
waiho  e ratau ko te Karaiti kei kai arahi i a ratau, ahakoa he
aha te turanga, me te mahi ranei, a te tangata, ko nga whaka-
akoranga  a te Karaiti e mau ake nei i roto i te Karaipiture he
kaupapa  e haere ai ia.
  Kotahi huinga topu, te tau, haunga ano nga ropu ririki kei
tena, kareti kei tena kareti engari i te wa e karangatia ai he
hui topu  (conference) ka hui katoa ana ropu ki te wahi ko-
tahi.
  He  nui nga putake e whakaarahia   i taua hui. engari ko
te tino mea nui ko  te rapu tahi i nga whakaaro o te Karaiti
i roto i nga Rongopai, me era atu pukapuka o roto i te Karai-
piture, ara i nga whakaaro o te Karaiti e pa ana ki tena ahua-
tanga, ki tena ahuatanga o te tangata ki te ao. He  tikanga
whanui  tenei kei te ao katoa. Nga kareti nunui katoa o te ao;
o  nga iwi onga  reo, onga kingitanga kua whakaropine i a
ratou kia kotahi  a e karangatia ana taua whakakotahitanga,
" The  World's Christian Students' Union. " Ko te tangata nana
 i rangaranga tenei wairua ki roto ki nga whare wananga, whare
 maire o te ao ko Dr. Mott, he Marikena. Kua nui haere  tenei
 kotahitanga, ara kua kaha te kite o te tamariki e tae ana ki

Maehe 1, 1925. TE TOA  TAKITINI. 201

nga  kareti nunui  (Universities) me  era atu kareti i te pai
me te tika o nga kaupapa i tu ai tenei kotahitanga kua tomo. E
hui mai ra tena whenua me ona kareti, tena whenua me ona
kareti, a Ingarangi, Amerika, a  wiwi, a Tiamana, a Inia, a
Haina, a Tiapaano, a Ruhia, me  era atu ia tau ia tau i runga
i nga kaupapa kotahi; a i te wa e whakaarohia e nga tumuaki
o te kotahitanga o nga kareti nunui o te ao kia tu he hui topu-
nui ka hui te hunga, whiriwhiria o tena iwi o tena iwi ki te
wahi kotahi. Ko tetehi mea nui hei maumahara: he hunga
tenei kua oti o ratau whakaaro; hinengaro hoki te aata wana-
ngatia ki nga tauira o te mutumai o tenei mea o te matauranga
tangata, heoi kua hoki  ratou, ki nga kupu a  te Karaiti, me
era atu kupu  o te karaipiture hei tohutohu i a ratau ki te
whakamahi  tika i taua matauranga hei painga mo te ao katoa.
  I hui tenei peka (Niu Tireni) ki Kemureti. e wha nga reo i
tae; he Ingarihi, he Marikena, he Maori, he Inia, kaati ahakoa
to ratau takitahi i runga i o ratou ahua, me o ratau reo, ko
o ratou whakaaro  kotahi tonu, i te Wairua Tapu o te Karaiti
e whakaako  ana i a ratou; kaore he mangu kaore he whero,
kaore he ma, engari he tamariki katoa ratou na te Matua ko-
tahi. No reira me  aroha tetehi ki tetehi, me awhina tetehi i
tetehi.
  Ee te Etita, he hanga whakamiharo te aroha te iwi nei, o te
pakeha  i na roto mai i te Wairua o te Karaiti te ahu nga mai ki
a koe: te pono, te u te hohonu.
  Nga  iwi i waho atu i te Ingarihi i tae ki te hui i kemureti;
Miss  Jean Stevenson, he  Marikena; John Bairagi  he Inia;
Wharetini Rangi  me Paora Temuera he Maori.
  Haunga  nga putake hohonu  i whakahaerea i roto i te hui,
engari ko  te tutataki ki nga taitamariki whakaaro  rangatira
o te iwi pakeha, te hamumu, te takahoa me te ahureka. ka kite
ra i tona tino tikanga o te whawha ki enei taonga.
  Henui   te tumanako  o  te Etita ka whai-nui  o tatou tai-
tamariki Maori  i tenei ropu nga mea  wahine  tonu me  nga
mea  tane kei o tatou kareti; kei nga kareti nunui ranei o te
motu  e kura ana; he whakawhanui i nga whakaaro, he hapai
hoki  kia teitei te titiro. Kua tino aro nui mai inaianei te titiro
a te ropu nei ki te iwi Maori me te hiahia nui kia mohio kei te
pehea te ahua o te Maori; te taha wairua me te taha tangata.
  Kei te tukua atu e ahau te kape o te putake Maori i whaka-
haerea i te hui a na Atirikona Tiatitana i arahi te putake, na
Paora Temuera  i whakawhanui atu. I te ra i whakaritea hei
pataitanga ma  te hui i nga hohonu tanga o nga take patai e
mau  ake nei ka riro na Wharetini rangi raua ko Paora Temu-
era  i whakahokihoki  nga mea  i hiahiatia kia ahu  atu i te
tangata Maori. Nui rawa te hihiko ki te whakarongo me  te
tumanako  o te wahine o te tane ki te awhina i te iwi Maori.
Tera koe e kite iho i te whanui me te hohonu o nga mahi a te
Ropu  nei mo te taha Maori, a kua waiho hoki te take Maori
hei take nui mo aua hui katoa e tu mai nei.
  Ohinemutu. Rotorua. —P. T.

202               TE  TOA  TAKITINI. Maehe 1. 1925.
     TE WHETU-KURA A TANGAROA.
                 (Na Mohi Te  Atahikoia. )
KUA     kite iho i to whakamarama e Hakaraia Pahewa  me te
      whakamiharo  iho ki enei korero o nehera kua hurahia
      ake nei ki te ao. Ehara taku i te whakahe, engari he
tapiri atu me kore e takoto pai enei korero mo nga whakatupu-
ranga e heke iho nei. Me timata penei ake te korero: —Toko-
rua etahi tangata no Hawaiki, ina te whakapapa.
                            Tangaroa
                                                             
                                Whata

                                     Mania
           Whakatari                          Hine  = Rauru
                                                                                                  i
                                              I Pohatu-te-Tahuri
                                                2 Pohatu-te-Takere
                                            3  Pohatu-Whakarongo
   (1 a ia Te Whetu-kura a Tangaroa  e pupuri ana. )
  Te mahi  a Rurua he haere ki te hi ika ma raua me a raua
tamariki, kaati kaore e mau. Ka  aroha a Hine  ki tona tane
katahi ka tikina te matau  a tona tungane. Te  haeretanga o
Rauru  ki te moana kaore i rikarika te matenga o te ika. Te
hokinga atu ki te kainga ka huna e ia te matau nei, ka korero
parau atu ki te wahine kua motu i te ika. kua ngaro tona ma-
tau. Ka  rongo mai a Whakatari i te korero a tona tuahine, ka
pouri, ka haere ki te karangaranga i nga ika. Ka haramai te
Hapuku, Te  Mangoururoa, te Atirere, me  era atu  taniwha
whaimana  o te moana ka tonoa atu kia hamama mai nga waha,
ki whakaatu  mai ranei mehemea  kei a ratou te matau nei. ka
kiia mai kaore. Ka  rapua  mai e Tutarakauika  e Ruamano
ma  i te papa o te moana kore rawa i kitea. Katahi ka hokia
mai, ko tona taokete i te kainga, pataia tonutia. " Kei hea taku
matau?   Kua motuhia  atu e te ika i te moana. " Kua pau i au
te moana  te rapu kaati kaore i reira. Ina tonu au e kite atu
nei e koowhara mai na i roto i o kuha. Ko te tuohu tanga iho
tena o Rahuru nohopuku  tonu iho. Ka  ngaro te taonga nei.
No  tetahi takiwa rawa i muri noa mai, ka tonoa e Rahuru kia
haere raua ko Hine me a raua tamariki kia haere ki te hoehoe i
te moana, ka whakaae  te hakui nei. Nawai  i kitea te tua-
whenua  a na te mea ano ka ngaro, ka whakatahuritia te waka
e Rahuru. ka mate nga tamariki. I te mea e kau ana ka whaka-
rongo iho a Rahuru kua taumaha ia. katahi ka karanga atu ki
te wahine. "E Hine  ka u ranei koe ki uta? " "Ka  karanga
ake to wahine. "  '" Ae " Ka mea atu te tane. " Ina te matau a to
tungane. "  Ka meatu  te wahine. " I a koe tonu ia te hanga a
to taokete. Tuku rawa koe kia male matou ko aku tamariki ka
whakahoki  mai ai! "' Ka whatoro atu a Hine ka poua ki roto i
tona koukou katahi ano ka kau te wahine ra. u tonu atu ki uta.
Ko  Rahuru  ka mate ki te moana, me ona tamariki.
   [ haere noa mai tetahi tangata (kei te ngaro te ingoa) e ta-

Maehe 1. 1925. TE  TOA  TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_203

koto ana te wahine ra i runga kirikiri ka mauria ki te kainga,
ka moea e ia hei wahine maana. Ka whanau te tamaiti ko Tahu-
wai-rangi. ka akona e Hine ki te mahi kai moana. Ka  taia e
ia he " Koemi"'  ara he torehe. Ka  akona  hoki ki te mahi
mounu  i runga huapapa. Ka pakeke te tamaiti nei ka haere ki
te tuku i tona koemi. E toru nga tukunga mau ake he kohatu,
i te takinga kotahi, engari he kanohi o nga kohatu ra e wha-
kana  tonu ake ana ki tamaiti ra. Katahi ka hoki te tamaiti ra
ka koreero atu ki tona whaea kaore he kai i mate i a ia engari
he kohatu anake. E toru ona takinga ake e toru ano nga ko-
hatu i mau ake. Ka tangi te hakui ra ka ki atu ki tona tamaiti,
" Ko  o tuakana tonu  eena i mate atu ki te moana. Tikina
mauria   mai  ki te kainga   nei. Ka  haere  te tamaiti  ra ka
mauria  mai nga pohatu, ka takaia e te hakui ki te kakahu ka
karakiatia ka utaina ki runga i te tuahu ko te nohoanga tena
o aua kohatu hei atua ngau tangata e kiia nei i tenei ra ko Po-
 hatu.
   Me whakamarama    ake i konei nga inana o  enei atua: —
 Kaore e rongo enei mate a Pohatu-te-tahuri me  Pohatu-te-take,
 ma te tikina ra ano i te rimu rehia i te rimu ko-tau ka uta ki
 runga i te umu e mahia  ai te turoro.
   Ka rongo  a Pohatu Whakarongo mehemea  ki  te pakuru-
 kurutia nga pohatu i ata karakiatia ki te wahi e paongia ana
 e te mate. Kaati ake mo  tena wahi.
   Ka tupu  a Tahu-wai-rangi hei tangata nui. ka whakahautia
 e tona koka e Hine kia hangaia he waka atahua mo tona taina.
 ka tapaiana te ingoa ko Hikurangii- ka-tere. Ka tae ki te ra o
 Tangaroa-a-mua ka tonoa  e te hakui ra tona tamu kia haere
 ki te moana. Maanu rawa te waka, katahi ano ka ki atu. "' E
 Tahu ina taonga tapu a to matua a Whakatari te matau-rongo nui
 a Whetu-kura-a-Tangaroa. i hunaia nei e Rahuru. i mate ai
 matou ko o tuaakana ki te moana. Kaati kua u mai nei o tuaa-
 kana i a koe ki uta. ina. haere kia pai to whakahaere i te
 taonga a to matua hei oranga mou   me ou  uri i muri i koe. "
 Kaore i roa te maanutanga atu o te waka nei kua hoki mai, ki
 tonu i te ika. I ia ra i ia ra pera tonu te mahi, ka hau te rongo
 o te mahi a Tahu-wai-rangi. ka hui mai nga iwi kia kite me te
 whakamiharo. I teetahi ra ka tere nga waka nui atu. Ka kai
 te ika ki ta Tahu, ka kore ki ta etahi. E tiu ana. e rona ana te
 ika i te matau a Tahu, te korikori a etahi, ki pahaehae era
 waka, katahi kaapititia mai era waka  ka piri ki to Tahu  ka
 tangohia te taonga ra. ka panga atu a Tahu-ro-te-wai. ka hoe
 te iwi nei ki o ratou tauranga. Te pueatanga ake o Tahu, ka
 karakia  kia mauria  ia ki uta. Ka  tae mai tona ariki I kei te
 ngaro te ingoa ka u a Tahu ki uta. He roa nga ra e whaka-
 tata ana u Tahu  ki te kainga kei reira nei te iwi na ratou te
 mahi  kino nei. ka tae ki tona ra ka kitea ia e tetahi wahine, ka
 moea  hei tana maana. Tupono  te wahine nei he  tamahine
 na  te tangata kei ia nei te matau. Ka tono a Tahu kia haere
 raua ko  tona wahine ki te hi ika. Kua tar tenei kei nga po
 korekore. Ka ki atu te wahine. E ta. he korekore ra enei po. "

204               TE  TOA  TAKITINI. Maehe 1, 1925


Kei te pai kaore he mana  o ena po  ki te matau a to papa,
tikina. Ka  whakaae  te wahine katahi ka  tikina, ka tae mai.
Ka  whakatere atu te hanga ra i to raua waka ka maanu, tahi
ano ka poua  iho e Tahu-wai-rangi, ehara ko tona wahine tu
tonu iho hei pohatu, ka whakarahia te moana, po. ngaro noa
tona waka  a Hikurangi-ka-tere i te rehu waitai te kitea e te ka-
nohi tangata.
  Me  hoki atu te korero kia Hine. Ka whanga mai na te hakui
nei ki tona tama, katahi, ka rua, ka toru nga po e whanga ana,
ka mahara  te kuia nei kua mate kei te moana, ka tangi ki tona
tamaiti. I tetahi po moe rawa iho ia tokorua nga tangata e kau-
tohe ana, kotahi e ki ana he ra (heera) ko tetahi e ki ana he
tuawhena. Ka rongo ia te reo e karanga ana " He ra, ko Hiku-
rangi-ka-tere te waka, ko Tahu-wairangi kei runga. " Te oho-
nga  ake o te hakui ra, titiro atu ai ki te moana, na ko tona
tama  e hoki mai ana. Ka koa te hakui nei me te iwi katoa
katahi ka tapaetia te wahine ma Tahu. Ka hapu te wahine ra,
ka haere a Tahu ki te patu manu ma te puku o tona wahine,
ka tunutunu i te manu ka hoatu kia kainga. Te whanautanga
 o tona tamaiti ka tapaia te ingoa ko Tau-tunu Kereru.
   Mo tenei whakaaro no Taranaki a Hine, me penei atu au " Ae
 pea. " Ina taku e marama ana: —
                              Tangaroa

                                Whata
                                                            
                                                            
                                 Mania
                                I—————————————'—————————————I
             Whakatari                            Hine
   Ka  rere ko Tahu-wai-rangi, ko Tau-tunu-Kereru, ko Tu-Tawha-Rangi.
 ko Nganga-te-hau, ko Ipiupu-te-rangi, ko Whare-patere, ko Te Raheke-
 ua, ko Karimoe, ko Tutataa, ko Takoto, ko Papauma.
   Kei  konei te rerenga iho ki a au.
    Ka  mauria ake  e au  ko: ——1  Hineraumoa, 4  Tawhito, 5  Rurea, 6-
 Taiwha, 7 Tamanahuri, 8 Ruatapu, 9 Tuhenga.
   Ko  Tawhiorangi raua ko Te  Whetukura-a-Tangaroa etahi o
 nga taonga nunui taonga tapu hoki i riro mai i runga i a Taki-
 timu, te waka tapu o tatou tipuna. Koianei ra e taku hoa e
 Hakaraia Pahewa  taku i mohio ai hei tapiri atu ki au i tuku
 mai nei ki ta tatou pepa pai ara ki Te Toa Takitini.
           TE PAIPERA MAORI.
             HE PEREHITANGA  HOU.
                 Na Kawana (J. Cowan).
 KUA      tae mai ki a au te tauira o te perehitanga tuatorutanga
        o te Paipera, a he mea nui tenei i roto i nga whakahaere-
       a  te Hahi o Niu  Timi. I haere a  Atirikona Hapata
 Wiremu   ki Ingarangi ki te tirotiro i te perehitanga, a he nui te
 whakamihi  ki a ia, me nga kai-perehi (British and Foreign Bible-
 Society) me te otinga pakanga o ta ratou mahi. Ko nga wha-
 rangi o te Paipera hou nei e 1200. Pai ana te marama o nga
  reta. Tetahi mea hou ko nga reta e kumea ana, kua hoatu he-
  tohu pera ki aua reta.
                          (Taria te roanga. )