|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 49. 01 August 1925 |
|
|
1 269 |
▲back to top |
|
|
2 270 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
Me penei nga reta " Te Toa Takitini. " Box 300. Hastings.
270 TE TOA TAKITINI. Akuhata 1. 1925.
PIHOPA ATARIA.
KO te ingoa o te Pihopatanga o Ataria ko " Dornukal. " he
ingoa takiwa kei te tonga o Inia. He nui tonu nga pake-
ha me nga Maori o Niu Tireni kei te awhina atu i nga
mahi hora i te Rongopai ki te iwi Inia i roto i te Pihopatanga
o Ataria. E ki ana to tatou Atipihopa (Julius): "Kaore i
waiho e te Karaiti ma te hunga torutoru nei e kauwhau te
Rongopai ki nga iwi kei te pouritanga e noho ana, engari he
mahi tenei i whakaritea ma te Hahi katoa. "
Tenei tetahi korero kei te pepa a te Pihopa: —Kua whaka
aetia e te Pihopa Tumuaki taku tangata i whakaingoa ai, ara u
Rev. P. H. Lloyd hei Pihopa awhina i u au. Nui atu te hari
o taku ngakau mo tenei take nui ka tutuki nei. 1 enei tau ka
taha nei. kua whakarongo ake ahau ki te taumaha rawa o nga
pikaunga e whakawaha nei e toku kotahi. He nui rawa tenei
Pihopatanga ma te tangata kotahi, kaore e taea te whakarite o
nga mahi katoa e tika ana hei mahi ma te Pihopa, noreira nui
atu toku hari mo taku tamaiti, mo Mr. Lloyd, ka whakaturia nei
hei Pihopa awhina i ahau. Ka 12 nga tau o tenei Minita e
mahi ana i raro i toku mana, a ko ia hoki te tangata whaka-
haere i aku mahi i te wa o te pakanga nui o te ao. a kua tino
mohio maua ki a maua. "
E tika ana kia nui ta tatou awhina i nga mahi a Pihopa Ata-
ria. E whakaarohia ana e nga matauranga, koira a " Tawhiti-
pamamao. " nga marae i tipu mai ai o tatou tipuna.
He kainga nui te tangata tera. I te rohe o Pihopa Ataria
anake ko te tokomaha o nga tangata e ona miriona (6, 000, 000),
ara kia rima nga Niu Tireni ka rite ai te rahi o nga tangata ki
te Pihopatanga o Ataria.
I te kaha o nga whakahaere a te Pihopa me ona Minita i
raro i a ia, e tae ana ki te tekau mano nga tangata hou e uru
mai ana ki roto i te Hahi i ia tau. Kua oati tatou te Hahi
Maori i te wa o te Hinota, ka tapaea e tatou te moni kotahi rau
pau. na i ia tan i ia tau hei hora i te Rongopai ki nga iwi o Inia.
I whakaritea kia £33/6/8 ma ia Atirikonatanga o te Pihopa-
tanga o Waiapu. Kua rite to te Atirikonatanga o Haki Pei.
Ko nga Atirikonatanga o Waiapu o Tauranga kaore ano kia
rite " Mau te rourou, maku te rourou, ka ora te manuhiri, " e
ki ana o tatou tupuna.
|
|
3 271 |
▲back to top |
Akuhata 1. 1925. TE TOA TAKITINI. 271
E ki ana a Horomona: " Maka to taro ki te mata o nga wai,
he maha nga ra ka hoki mai ano ki a koe. "
E ki ana a Te Karaiti: " Ko koutou te maramatanga o te ao, "
"Ko koutou te tote o te whenua. " "' Ko koutou hei kai-whaka-
atu moku. "
E nga morehu o tena wahi o tena wahi, e hoki o koutou
whakaaro ki te kupu nui a o tatou matua kua matemate atu ra,
i motinitia ai e ratou i te Hinota tuatahi tonu i tu ki Waerenga-
a-hika i te tau 1861: " Ki te whakaaro o tenei Hinota, ko te
mea tika tenei ma tatou: ka whiwhi nei tatou ki te Rongopai,
kia puta hoki ta tatau koha ki te. kawe atu i taua Rongopai ki
nga iwi e. noho ana i te pouri"
Ka awhinatia e tatou nga Mihana mo te hora i te Rongopai,
ka manaaki tatou i nga kupu whakahau a to tatou Ariki, ka
whakarite hoki i te motini a te hunga e okioki mai nei i te
aroaro o to tatou Matua i te wahi ngaro.
PANUITANGA.
WHARE-KARAKIA KI OMAIO.
HE whakaatu atu tenei kua timata te mahi o te whare
karakia ki Omaio, Bay of Plenty.
He whare karakia whakamaumaharatanga mo enei ta-
mariki hoia a tatou i mate atu ra i te pae o te Pakanga, me
nga mea hoki i mate mai ki te kainga, nga hoia Maori, me
nga hoia pakeha.
Ko te ra hei whakatapunga, hei kawanga i te whare karakia.
hei nga ra o Maehe o te tau e heke iho nei.
Ma te Pihopa o Waiapu, me to tatou mema Hon. A. T, Ngata.
e tino whakatuturu te tino ra.
Heoi ano.
—Na Hakaraia Pahewa.
Minita o te Pariha, Te Kaha.
Te Kaha, \_
Hurae 8, 1925.
MOHAKA ME NUHAKA.
Nepia. Hurae 10. 1925.
Ki te Etita o te Toa Takitini.
E KORO. Kei runga i taku mapi nga ingoa nei "Mohaka "
me " Nuhaka. " Kaore ano au i kite i tetahi Maori e
mohio ana ki te whakamarama mai i te tikanga o aua
ingoa, a kaore e mohiotia he reo Maori no wai atu reo ranei.
Te whakamaramatanga mai a tetahi Maori nukarau e penei
ana; i te taenga o tetahi pakeha i mua ki te kainga e mohiotia
ana inaianei ko Mohaka ka kite i nga Maori e haka ana. Ka
koa te ngakau i tana kitenga i te pai o te haka Maori. 1 te
mutunga iho o te haka ka karanga atu taua pakeha ra. " Ko
ana Maori iu kiwi te mo haka, " tapangia tonutia iho e te
Maori to ratou kainga ko " Mohaka. " Na mo Nuhaka ka kitea
|
|
4 272 |
▲back to top |
272 TE TOA TAKITINI. Akuhata 1, 1925.
he haka hou ara he " new" haka i reira, katahi ka tapangia
e te Maori ko " Nuhaka " to ratou kainga. E hoa, e te Etita,
kei te rakuraku tonu au i taku mahunga me te whakaaro ano i
roto i au, e, kua kopekatia au e te tangata nei, inahoki kua
roroa aku waewae i a ia te kukume. Tena whakamaramatia
mai e koe, e Hemi Huata, e wai atu ranei o nga hoa, te tikanga
o aua ingoa. Heoi na
—Kimi Matauranga.
HUI TAKIWA A TE HAHI KI MOTEO.
KEI te 29 o nga ra o Akuhata nei ka huihui te Hinota
Takiwa o te Atirikonatanga o Haki Pei ki Moteo. Hei
te Ratapu te 30 o nga ra ka tae mai te Pihopa ki te
whakahaere i te karakia, ki te whai-kupu ki te Hui. Hei te
Mane, te 31 o nga ra, i te hawhe o te iwa, i te ata, ka puare
te Hinota. Ka haere tonu nga mahi a te Hinota a po noa.
Ko nga tangata mo tenei hui ko nga mangai kua whakaritea
mo ia kainga mo ia kainga o nga Pariha o Haki Pei, timata mai i
Nuhaka puta noa ki Tahoraiti. Ko aua mangai hei nga tangata
o te Hahi kua oti te Whakau e te Pihopa a kei te tango i te
Hapa a te Ariki.
Ma te Minita e whakahuihui nga tangata o ia kainga, o ia
kainga, o tona Pariha katoa, ka pooti ai he Mangai (kia kotahi)
hei mema mo taua kainga ki te Hinota. Kua whakahau te
Pihopa kia kaua te tangata e pootitia e mohiotia ana kaore e
tae mai ki te Hui. Noreira ko nga mangai kua whakaritea kei
ngaro koutou a te ra o te Hinota.
Ko nga kainga kaore ano kia whakaritea he mangai mo
koutou, me tuhituhi mai koutou ki a au.
Rev. Peneti. Box 300. Hastings. Me tuku ranei he waea
ki a Rev. Bennett, Hastings..
"TE TANGATA. "
Na T. Wi Repa, M. B.
" Tatau ka hanga i te tangata kia rite kia tatau. "—Ken. 1, 26.
ONGA ngarara katoa o te Ao, ko te tangata te mea tino
whakamiharo. Otira ko tooku mahara tenei. Koianei
hoki taku pooti. He atua anake pea te mea whakamiharo
atu i te tangata. Engari kaore ano au nei kia tutaki ki te
atua. Kia tutaki pea ki tena momo tangata o te ao, o te
rangi ranei, o te wai ranei i raro o te whenua e mohio ai ki
tona ahua. Haunga hoki ia te Atua Nui me tona Tama me Te
Karaiti. E ki ana hoki te Poropiti a Ihaia, ko tetahi o nga
ingoa o roto o te kupu whakaari mo Te Karaiti: "Ko te wha-
kamiharo. " (Ihaia 9, 6. ) Me waiho ake tona whakamiharo i
tenei takiwa. Tena ano te wa e hoki atu ai ki te tirotiro i te
whakamiharo o nga whakahaere a Te Karaiti i runga ake i nga
whakahaere katoa o Te Ao.
Engari tenei korero mo nga Kararehe. He Kararehe whaka-
miharo te Raiona, te Arewhana, te Ekara. Kei runga ke ake to
te tangata whakamiharo. Kaore e taea e te Raiona i Awherika
te whakarongo mai te ngunguru a te Raiona o Akarana kaore
|
|
5 273 |
▲back to top |
Akuhata 1, 1925. TE TOA TAKITINI. 273 hoki e taea e te arewhana te hanga he waka rererangi hei kawe mai ia ia i Ceylon kia kite i nga arewhana o Awherika. Kaare te Ekara e tere i te manu hanga a te tangata e rere nei i te rangi. He parirau ano i wawatatia e te hinengaro o te tangata mo te raiona. Na nga tangata kari i te kaupapa o Ninewa i kite etahi raiona whakapakoko, he upoko ekara nga upoko, he pari- rau o ratau. Ana nga whakaahua kei roto kei nga wharangi whakamutunga o te Oxford Bible.. Tera ano etahi iwi koro- piko ki te arewhana hei atua, ki te ekara ano hoki. Kei runga noa atu te maramatanga o te tangata i enei momo atua. Ka mate noa te ekara i te pi-raiwhara a te tamariki Otira kei te kotiti ke ta tatau korero i ta tatau kaupapa, ara i te " Te Tangata. " Katahi ano, no enei tau tutata tonu ka pahure ake nei, ka tahuri te tangata ki te tirotiro i tona ahua. Me ki ake e au, ka 30 tau pea i mua atu i ena tau, heoi ana nga take e akona ana ki roto i nga whare wananga o nga iwi o te Matauranga, ko nga koha, ara ko nga hua anake, o te roro o te tangata. Kua tirotirohia te waihanga o te tangata hei take ako i nga takuta. Engari ko tona taha e kia nei he taonga no te ao, tona tipunga mai, noho a whanau, noho a hapu, noho-a-iwi, noho-a-iwi-nunui, a ratou nei mahi e tohunga ai ratou, te whanaungatanga o tetahi iwi ki tetahi iwi, te whakaropu i nga iwi o te ao, te timatanga mai o te noho pa o te tangata, te timatanga mai o te matau- ranga ki te tuhituhi, me te whakaputu korero, katahi ano ka tino mahia e nga iwi matauranga o te ao. Kua tu tetahi ropu nui, whaimana hoki kei Ingarangi inaianei, hei whakahaere i tenei take. Tona ingoa ko te "Anthropological Society"; he kupu kariki: " anthropos"—he tangata; "logos"—he kupu. Kei raro iho i tena tetahi wahanga. Tana mahi he rapu i te ahua o te tangata i muri iho i tona wawahanga he iwi ke tetahi, he iwi ke tetahi. Te ingoa o tenei ropu: Ko te "Ethnological Society": He kupu kariki ano tenei, "ethnos"—he iwi; " logos "—he kupu. Kaati ake enei whakamarama mo tena taha o ta tatau take ara o te " Tangata. " Ahakoa tatau rapa ki whea o te ao, kaore he rereketanga o te tangata. Ahakoa te paruparutanga a te ra i nga mea kei Awherika, te kumenga kia roroa o nga whatu o nga mea kei Haina, ahakoa " whero " te kiri, ahakoa " iaro, " ahakoa ma, ahakoa " puruwhare, " he tangata tonu ratau. I ahu katoa mai ratau i te kakano kotahi i tiria ki te kaari o Erene; te kakano i ki ra te Atua: " Tatau ka hanga i te tangata kia rite kia tatau. " Ahakoa tatau whakapono ko Arama raua ko Iwi nga tangata tuatahi, tera atu ranei nga tangata o mua noa atu, hei aha tena. Anei ke ta tatau kaupapa, kotahi te kakano i tipu mai ai te tangata, i tipu ki whea, kaore tatau i mohio. Ko nga hua o taua kakano kei tena wahi, kei tena wahi kei te mohio tatau. E hangai ana tenei whakapono ki ta Te Karaiti i ki ai: " Haere koutou ki te kauwhau i te rongopai ki te ao katoa. " " Tera atu ano aku hipi, e hara i tenei kahui, " ara i nga Hurai. No
|
|
6 274 |
▲back to top |
274\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Akuhata 1, 1925.
reira, he whakaatu tenei kaore te Tama a te Atua i whakapara-
hako ki ona whanaunga i te Ao. ahakoa kiri ma, ahakoa kiri
pango, ahakoa Kariki, ahakoa tauiwi.
TE NOHANGA O TE TANGATA.
E ki ana te atua: "Ko te Rangi tooku torona, ko te whenua
tooku turanga waewae. " Ko te turanga waewae o te Atua te
nohanga o te tangata. Timata mai i te taha ki te Raki o te
ao, i nga whenua huka, kei kona te tangata e noho ana. Ara
kei Greenland, kei Labrador, kei Iceland, kei Norway, kei
North Russia, kei Siberia, kei Alaska, kei Canada, kei Finland,
kei Tiapani, kei Haina, kei Niu Tireni, kei Amerika, kei Ihipa,
te vvera me te matao: Kei Ingarangi, kei Wiwi, kei Tiamani.
kei Tiapani, kei Haina, kei Niu Tirena. kei Amerika, kei Ihipa,
kei Peina, kei Itari. kei Ruhia, me era atu wahi. Kei nga
whenua kaha te wera: Kei Awherika, kei Inia, kei Burmah, kei
Malay. kei West Indies, kei Phillipines. kei Hawaiki, kaore
he wahi o te ao i puare i te tangata. No na whea i tae ai tena
peka o te kawai tangata ki tona whenua e noho mai nei kaore e
taea te whakaaro. Heoi ano te mea whaka miharo, ahakoa
pewhea tona noho i roto i te pouri pera me nga Maori o Ahite-
reiria, kaore e pohehetia ratau. He tangata katoa ratou, e
nohe ana i raro i te kanga kotahi a Te Atua ki o ratou tipuna,
ara kia Arama raua ko Iwi: "Ma te kakawa o tou rae ka kai ai
koe i te kai. " E whakatutuki ana hoki i te kupu o te manaa-
kitanga: "Kia hua korua kia tini. "
E ki ana etahi tangata matau, ko nga iwi mangumangu o
Awherika, i tuku iho to ratou kawai ia Hama, tama a Noa: ko
nga iwi o Ahia, a ko tatau etahi o ena. i ahu mai ia Hema. Ko
nga iwi ma, o luropi i heke iho ia lepeta.
TE MARAMATANGA O TE TANGATA.
E ki ana te " Kai-waiata ": "E hara koe ma te hunga mate
e whakamoemiti. " E ki ana hoki au. ehara te atua ma te kara-
rehe e whaka moemiti. Ko te tangata te whakamutunga o te
kaha o te atua. Ka mutu ka okioki ia i te rawhitu. I runga
hoki i te whakararangitanga o nga Kararehe o te ao e te hunga
matau. ka kitea ko te tangata kei runga. Ko te waihanga o te
tangata kei runga noa atu te whakamiharo i te waihanga o nga
kararehe katoa. No reira ka kiia tona " Karaihe. " he " pri-
mate ": ara ko te " Nama Tahi. " Te maramatanga o te tangata
e kiia ana he "finite. " ara. he timatanga, he mutunga tona. Ko
to Te Atua maramatanga: "he Infinite, " ara kaore ona mu-
tunga. E kiia nei e te Karaipiture: " Ko te Tawhito o mua iho "
( The Ancient of Days). —Ran. 7. 26. Engari ko te miharo o te
maramatanga o te tangata, ano he mea ata tohi ia na te kai-
hanga hei " Ata mo te kawenata i raro iho ia ia. " Ko nga
korero o te tukunga iho o te maramatanga taihoa e tuhituhi.
Ko tenei maramatanga i tau ki runga ia iwi, ia iwi. I hapai
tena iwi i tana wahi o taua maramatanga, a, ka mate, a ka riro
he iwi ke mana e hapai. Ka mate tena, ka hiko mai he iwi ke
mana e hapai, e tahu te ahi o te maramatanga. He taonga hoki
tenei na te ao katoa kaore e taea te huna, te kai ponu ranei.
Ko nga iwi na ratau i raupi taua taonga i nga ra o nehera, i te
wa i nga Hurai, kua ngaro katoa i tenei ra. Kua ngaro nga
|
|
7 275 |
▲back to top |
Akuhata 1. 1925. TE TOA TAKITINI. 275
Ihipiana. nga Kariki, nga Romana, nga Ahiriani. Kua pau
monemone ratau ki te po. Heoi ano na to ratau nohanga hei
ata mo te Kawenata o te matauranga i ora ai o ratau ingoa
i te ao nei.
I te wa i enei iwi e whakahaere ana i te ao. kei te kai-tangata
nga tipuna o te Ingarihi, o te Wiwi, o te Tiamani, me o etahi
atu iwi marama o tenei ra. Inaianei ko nga mea i maharatia
kaore e taea e te hinengaro e te ringaringa te hanga, kua nga-
wari noaiho ia.
TE KAKANO O TE TANGATA.
E ki ana te pukapuka a te iwi Hiperu, ara. te Paipera, ko
Arama raua ko Iwi nga tangata tuatahi o te Ao. No te tau 4004
i mua atu o te whanautanga o Te Karaiti ki te ao nei. ka
hangaia aua tangata e te Atua. E ki ana a tatau nei korero, ko
Tiki te tangata tuatahi, ko Hineahuone te wahine tuatahi i
pokepoketia ki te one i Kurawaka. Engari kaore i marama kei
hea a Kurawaka. Engari te Kari o Erene e mohiotia ana kei
hea. Kei te takiwa o te awa o Uparati. ara kei Mehopotamia.
Ki tetahi korero ano a o tatau tohunga ko Tanenuiarangi te
tangata tuatahi. Ki tetahi korero ko tetahi o nga tamariki a
Rangi raua ko Papa-tua-nuku. ara ko Tumatauenga te tangata
tuatahi. Otira na nga Hiperu tera korero ko Arama te tangata
tuatahi, a. ko te mamao o te haerenga o tana wawata, e 4004
tau i mua atu i a Te Karaiti. Kua kitea e nga tangata tohunga
ki te titiro i nga tuhituhi a nga Ihipiana kua mohio ke tera
iwi ki te tuhituhi, ki te whakakaupapa i nga korero o nga mahi
a o ratou kingi i mua atu i te 6000 tau i mua atu o te whanau-
tanga o Te Karaiti. Ta ratau tuhituhi e kiia ana: "he hiero-
glyphu--. Ko nga tohunga titiro, i aua tuhituhi, "he Egyptolo-
gists. " Kua kitea hoki kei Ninewe etahi korero whakami-
haro. Te mana nui o tera takiwa i te wa e 8000 tau i mua atu
i a Te Karaiti ka hoki whakamuri atu ko Assyria: " ara ko
Ahiria. " Na to ratou kingi na Herameniha i mau whakarau
nga hapu kotahi tekau o Iharaira, e ngaro nei. Ko nga Hurai
hoki e mohio nei tatau, ko nga uri anake ena o Hura raua ko
Peniamine. Kei roto kei nga tuhituhinga i mua atu o te 10, 000
tau i mua o te whanautanga o Te Karaiti. No tenei iwi a Tira
papa o Aperahama, i heke mai ra i Uru o nga Karariana. ki te
whenua o Kanana.
Kua kitea hoki nga wheua tangata i roto i etahi ana hohonu
ki raro o te whenua. Kua " meihatia'" nga mahunga. Kua
kitea, no te wa o te whenua i mua atu o ta nga Hiperu e ki nei e
4004 tau i mua atu o te whanautanga o Te Karaiti. No reira
tatau ka mohio, ko te tangata tetahi kararehe tino tawhito o
te ao.
Kaati tenei korero i konei. Tera atu te roanga. E hara
mei korero i te tawai, i te whakahawea ranei mo te Paipera.
Tera etahi mea o roto i te Paipera kaore i te tino marama ki
te hinengaro tangata. Engari kei te whakapiripiritanga i nga
mea i kitea e te tangata i enei ra ki aua wahi uaua o te Pai-
pera, ka marama.
Te take o aku korero e tuhituhi nei ki te " Toa, " he kipa i te
hinengaro o te iwi kia mataara. Heoi mo tenei wa.
|
|
8 276 |
▲back to top |
276 TE TOA TAKITINI. Akuhata 1, 1925.
TIRITI O WAITANGI.
HE TITIRO WHAKAMURI.
Na R. T. K.
"Tenei tetahi ui. No te tau 1840 ka hainatia te Tiriti o
Waitangi, a ka taka tatou te Maori ki nga whakahaere a te
pakeha. I enei tau e 84 e pehea ana ta taua tu Maori i roto
i te iwi pakeha? "
" Tuarua: I tenei tau 1924 ahu ake nei mo te 84 tau, ka pehea
ano ta taua tu ta te Maori i roto i te pakeha? "
—Herepete Rapihana.
MUA ATU O TE TIRITI.
No te putanga o Te Toa Takitini o Mei i tera tau te patai a
Herepete Rapihana a ka maha tenei nga marama kaore ano he
whakautu. He patai matau te patai, he patai e tika ana kia
whakamua. Tera ano nga tangata tika hei whakautu.
E marama ai te whakautu me ata whakataki te ahua o te
Iwi Maori i mua atu o te Tiriti o Waitangi a i muri mai o te
Tiriti tae mai ki tenei wa. He pai ake ranei te ahua o te Maori
i mua atu o te tau 1840 i tona ahua o muri mai, he kino atu
ranei? Me he mea he pai ake, e tuturu tonu ranei taua pai
me i kore ana te Tiriti? Me he mea he kino, na te Tiriti ranei
i aukati taua kino? Titiro ra e koro e Herepete ki te uaua
o to ui.
He hiahia toku ki te whakautu i te patai nei hei wawae i
te huarahi me kore etahi e aru, e whakapuaki i o ratou na
whakaaro kia kite ai tatou he pai ranei mo tatou to tatou uru-
nga ki raro o te maru o Ingarangi he aha ranei.
He pono te korero a te pakeha: o nga iwi Maori he iwi
tino matau taua; i whawha o taua tipuna me kore e kitea e
ratou te Atua Ngaro. I karakia ratou ki a Io mata-ngaro ara
ki a Ihowa; i huaina e ratou nga ahuatanga huhua o Io ko
Tane, ko Rongo, ko Tumatauenga, ko Tangaroa, ko Rongomai,
ko Ruaumoko, ko Haumia, ko Tamaiwaho, ko Tunuioteika me
era atu atua ririki; hei pupuri i nga korero o Io i whakatapua
etahi o ratou hei tohunga. Otira ahakoa i mohio te Maori ki te
Atua kahore rawa he painga kia ia o Io; kahore a Io i tohu-
tohu ki a ia he mea kino, rawa te kai ano i te tangata. Ko nga
tau tino pouri o te Iwi Maori ko nga tau tonu i noho ai nga
mihinare ki Pewhairangi engari na te kaha na te manawa-nui
o nga karere o te Rongopai ka mutu i te Maori te hohoni i te
kikokiko tangata. Na, e kore e taea te ki pai atu te Maori me
i kore ana he whakapono. Tenei rawa pea te he o te whaka-
pono ara na nga mihinare i para he huarahi mai mo nga pakeha
tutua. Engari ahakoa me i kore he mihinare e u tonu mai ano
nga pakeha kikino. Ko etahi pakeha i noho i roto i te Maori
he herehere i rere mai i Poihakena. Na nga mihinare te tino
whakaaro kia tukua te Iwi Maori ki raro o te maru o Ingarangi,
Ka pa te mate mare ki te tamariki whangaia ki te WOODS'
GREAT PEPPERMINT CURE.
|
|
9 277 |
▲back to top |
Akuhata 1, 1925. TE TOA TAKITINI. 277
kia whai ture ai, kia whai kawanatanga ai hei whakangau i te
ture, hei whakahaere i te whenua. I hangaia te Tiriti o Wai-
tangi hei tiaki i te Iwi Maori a i te pakeha ano hoki. te
wehewehe o nga iwi, o nga hapu Maori, kahore he mana ke
atu. Na konei ko taku whakatau tenei he painga mo te Iwi
Maori te Tiriti o Waitangi. Me i kore ana he tiriti, me i kore
ana he kawanatanga kua rite tenei whenua ki te reinga kahore
nei he ture, kahore he tika, kahore he pai.
Hei konei ka kokiri ake he patai ano; anei te patai, ko te
Ingarihi te iwi mohio te iwi tika ki te whakahaere i nga iwi
Maori ki raro i ona pakau? Me i kore ana te Ingarihi ko wai
te iwi pakeha pai? E kiia ana o nga iwi katoa o Uropi ko te
Ingarihi te iwi mohio te iwi tika ki te whakahaere i nga iwi
Maori. Ki te korero a etahi tangata a ki taku rongo hoki he
iwi pai te Wiwi ki ana iwi Maori. E kiia ana kahore te Wiwi
e whakararuraru ana i nga Maori o Tahiti. Me i tau taua ki
raro i te mana o te Tiamani o te Paniora ranei e mate taua na
reira au ka mea he waimarie to taua taunga ki raro i te mana
o te Ingarihi i te tau 1840. Me i kore ana kua tau taua he
iwi ke kua takahia ranei e nga pakeha kino pera me nga pakeha
herehere o poihakena, me nga pakeha patu tohora me nga
pakeha i oma mai i o ratou na whenua ki Niu Tireni noho
huna ai.
MURI MAI O TE TIRITI.
Ko te patai a Herepete mo te ahua o te Iwi Maori i nga tau
i muri mai i te Tiriti o Waitangi tae noa mai ki enei ra. Kua
whakaaturia ake nga mate me i kore ana te mana o Ingarangi
i hipoki ki a taua. Ko nga mate nunui i pa ki te Maori i raro
i te Tiriti o Waitangi ko te murunga i nga whenua o nga iwi,
o nga hapu, i whawhai ki te Kawanatanga. He tika he hara nui
tenei ki tetahi ahuatanga otira mo te hara o nga Hauhau ko
te whiu i nui rawa ake i te hara. Ehara i te mea whakamiharo
rawa te kino o te Maori ki te pakeha. I kite te Maori kua ngaro
haere tona mana i to te pakeha a ko ona whenua i minaia, i
tangohia hetia, na konei ia ka kino ka riri pera ano me te Poa i
whawhai nei ki te Ingarihi, me te Airihi ranei. He riri nui
he riri kino ta te Poa ta te Airihi ki te Ingarihi otira kore rawa
he eka kotahi o era iwi i murua. Kei te noho kino nga iwi o
Ihipa o Inia inaianei ki te mana o Ingarangi. Heoi ano te tino
take i murua ai nga whenua o nga Hauhau he mina whenua no
te pakeha he kore kaha no te Hauhau. Ko tenei tikanga ko te
muru whenua i runga i te raupatu kei te makakawa ki nga iwi
matau. Ko Tiamani to taua ito engari kei te toitu tonu te
whenua o te Tiamana i Uropi, kahore he wahi i tangohia.
Ko tetahi mate nui i pa ki te Maori ko te rironga o nga
whenua i te utu iti rawa, i te paraharaha ranei. Ko etahi
whenua i riro i runga i nga ritenga tahae a te pakeha—tahae
o te pakeha i kiia ra e Robert Louis Stevenson kei te karopiti
|
|
10 278 |
▲back to top |
278 TE TOA TAKITINI. Akuhata 1, 1925.
i te ao, a, inaianei kua pihangaiti rawa te whenua kei te Maori,
kua nui ke noa atu kei te pakeha. Engari kei wareware taua
ina whakatahae taua, i te pakeha, ko te wariu o te whenua i
nga tau kotahi rau ka taha nei he iti noa iho kahore i rite ki
te wariu o enei ra, a ko te paraharaha, ko te pu. ko te paura, ko
te toki, ko te patiti, he tino taonga ki o tatou tipuna.
Na te tutatakitanga o te Maori ki te pakeha i mohio ai te
Maori ki etahi tikanga kino ara, ki te inu waipiro, ki te purei
moni, ki te tahae, ki te teka, ki te whakahawea ki te karakia,
ki te huhua noa iho o te kino.
Ko tetahi mea nana te Maori i whakaako ki te kino ko te
kooti whenua. Na te kooti whenua ka puhake nga kino katoa—:
te korero parau, te tahae, te hae. te whakamauahara. te whanoke,
te aroha-kore, te ngakau apo. Ahakoa mohiotia te tika o te
tangata ki te whenua ka romia. ka patua. He whakaaro tenei
noku he tokomaha nga tangata whiwhi i te whenua i enei ra,
ehara i te mea he tika no nga take engari he toa ki te tahae ki
te teka. He tangata au e hurahura ana i nga pukapuka o te
kooti whenua a kua kitea e au nga korero teka a nga tangata
kua riro noa atu ki te kopu o te whenua. Kua ngaro atu ratou
ko a ratou korero teka ia kei te ora tonu, a, ora ake taea noatia
rano te mutunga o te ao. Ko te kooti whenua he kino e kore
e taea te kape, no te mea ahakoa he mea tino paru ka whaka-
momori tonu te tangata mo nga whenua o ona tupuna, o ona
matua, o ona tamariki.
E marama ana hoki na to taua urunga ki te ao pakeha, ki te
ao hou. i pangia ai taua e nga mate huhua. He maha nga tau
i heke tonu ai te tauanga o te Iwi Maori, na konei hei take
mo te hari nui te pikinga ano o te tauanga o te Maori. Ko te
ngaro o te Maori, e kore e rite ki te ngaro o te moa. engari e
ngaro ki roto o te pakeha—ko o taua toto e whakahanumitia ki
nga toto o Uropi. E pono ai te waiata: —
Haere ra e waro ki Ingarangi ki Rehia ra e;
Mau e rere atu tu atu ana ko Tau-te-here,
Hei a Hakirangi e he tangata here puke;
Ko te Kawana hei whiu atu, ki tawhiti,
Ki a Tataiarorangi tau!
Kua tutataki taua i enei ra ki te matotorutanga o te pakeha;
kua taututetute te Maori me te pakeha; he maha nga hapu
kua noho whenua-kore. kua rere i mua o nga tikanga a te
pakeha ano he papapa e puhia ana e te hau. Ko o taua toenga
whenua kei te minaia e te pakeha, a ahakoa nui te kaha ki te
pupuri ma nga ture a te pakeha e wetewete, e kaheno ai. I nga
ra o te Kawanatanga o Timi Kara i oi te Iwi Maori i nga rongo
o te Ture Muru. He mea pehea ranei ka honea taua. I enei
ra ko te ture kei te kakati haere nga niho ki o taua toenga
whenua, ko te Ture Reiti. Nui atu te awangawanga o toku
|
|
11 279 |
▲back to top |
Akuhata 1, 1925. TE TOA TAKITINI. 279
ngakau. He reo nui. he reo kotahi, te reo o te pakeha hei
akiaki i te Kawanatanga kia tukuna te ture kia tino kakati nga
niho. Ko taua ko te Maori, ko wai taua, kia tu taua ki te
whakararuraru i nga hiahia o te pakeha? Kua raungaiti taua i
te ao. Ko te ture e reiti nei i te Maori kotahi mo te whenua
o te tokomaha he ture he; e reiti nei i te tangata i te mea
kaore ano te whenua kia wehewehe: e reiti nei i te tangata
mo te whenua katoa ahakoa kei tetahi wahi noa ia e noho ana;
e reiti nei i te whenua i te mea kahore he moni i te puta hei
whakapai; e reiti nei i te whenua Maori i te mea kahore he
rori e puta ana ki taua whenua—kaore hoki nga kaunihera e
hihiko ki te mahi rori mo nga whenua Maori. He he katoa
enei ture, kei te takahi i te kaupapa Ingarihi o tenei mea o te
tika. Ki te whakangaua te ture reiti i te mea kaore ano he
huarahi moni mo te whenua ko tona tikanga he muru i te
whenua, he patu i te Maori i te mea. e hereherea ana ona
ringaringa.
Kaore au i te tino whakaae ki te kupu e mea nei i te whaka-
aetanga a nga rangatira Maori ki te Tiriti o Waitangi he
whakaaetanga tena ki nga ture katoa a te pakeha i te mea kaore
ano kia rite te ahua o te Maori ki to te pakeha. Me he mea
he tika tenei kupu kaati i whakaae kapo te Iwi Maori, no te
mea he ture tuturu no te Ingarihi kia kaua te tangata e wha-
kaae kapo. Ko tona ahua ko te wahi pai o te ture i whaka-
aturia, ko nga wahi kino i hunaia. Kahore o tatou tipuna i
mohio i to ratou tuhinga ki te Tiriti o Waitangi he whakaae-
tanga tera na ratou ki te ture reiti.
Ko tenei to Te Kooti. Minita Maori, tona whakaaro. I rongo
tonu aku taringa ki tona reo i te hui i Wai-o-Matatini. Ko Te
Kooti to taua pa-tuwatawata. hei hoa mona ko o taua mema
Maori me nga mema pakeha whakaaro whanui whakaaro
rangatira.
(Tari a te mutunga. )
NGA MANAAKI I TE TOA TAKITINI.
TENEI kua tae mai te aroha a Ngati Porou ki Te Toa Taki-
tini e rima-tekau pauna. Kia ora a Ngati Porou mo tenei
aroha nui a koutou ki ta tatou taonga. Ko koutou ano
ko te iwi kua whakawhiwhia ki nga matauranga kei te kite
mai i nga painga e puta ana mo te iwi Maori i runga i nga
whakahaere o Te Toa Takitini. Ma tenei wairua i a koutou
na, ka tupu ai nga mahi nunui. Ko koutou me Te Arawa nga
iwi e manaaki mai nei i ta tatou pepa ki te kai. ki te korero.
Kia ora tonu koutou.
Tenei hoki te mihi nei ki a Mrs. Woodbine Johnson o Tu-
ranga mo tona aroha ki Te Toa Takitini, ara e rima pauna.
Kia ora e kui mo tenei manaaki nui au i ta koutou mokai.
Mo te mare kaore he rongoa hei rite ki te WOODS' GREAT
PEPPERMINT CURE.
|
|
12 280 |
▲back to top |
280 TE TOA TAKITINI. Akuhata 1, 1925.
TIUPIRI O HUKARERE.
Ko nga kohi enei kua tae mai ki nga Kai-tiaki moni i Nepia
mo te Whare-karakia o koutou tamariki.
NA TE ARAWA.
Komiti Wahine o £ s d
te Hahi, Ohine- £ s. d. H A Lloyd... 1 O O
mutu........ 24 O O A. J. North.... 50
Pae Thom...... O O Komiti Wahine o
Rama Mason... 00 Papawharanui
Ngaroma Steele.. 200 Whakarewarewa 24 O O
Rato Lyons O O Areta Haerewa.. 00
Wiki Tod. 1 0 0 Miriama Wikiriwhi 1 0 0
Tawahinga Butt.. 100 Tuihana Kuini Te 0 0
Ngangaru Te Awe- Muera...... O O
kotuku...... 2 O O Tiaria Delamere. O O
Tirita Te Awe- Rangingangana
kotuku...... 2 O O \_ Wikiriwhi.... 00
Mereana Te Awe- Emire Rikiti.... 00
kotuku...... 2 O O Rangitiaria Ratema O O
Ruihi Martin.. O O Rangitaia Natana- O O
Te Aho Martin O O Bella Wiari.... 00
Anu Hemana.. 00 Maggie Staple
Pinenga Hall.. 00 Brown ••••• O O
Tawhi Larsen O O Ohiwa Waaka... 00
Hineiri Hall.. O 0 Mihi Rangawhenua O O
Rev. F. A. Bennett O O Ani Waaka... 00
Rangipahere Mit- Miss Seth Smith.. 00
NGATIKAHUNGUNU.
W. Te Raihi.... 20...
J. O. McMillan.. 100 Heni Whakaiti
Bella Thomas... 50 Mohi...... 10 O
Pare Tiweka Ana- 0 0 NA NGA TAMARIKI O
Hana Anaru 1 O O RAROTONGA.
Katie Kinihori.. 00
Arthur Winter.. 00 Takau Tinirau Ma-
Ethel Foley..... 00 kea Tere Tini-
R. Mathews..... 50 rau Makea, An-
Rora Paul...... 00 nie Wong Soon,
Hettie Simpson.. O O Lilian Brown,
Emare Poraumati. IO O Paara Enoka. Tai
Omania Carr.... 1 1 O Utanga, Louisa
Crummer..... 18 O O
Kia ora nga tamariki o Rarotonga mo tenei aroha nui a
koutou.
Tenei hoki nga mihi ki nga hapu o Te Arawa mo te nui o
ta koutou manaaki. No tera marama ka puta nga mihi mo
Ngati Porou. Ko matou ko nga iwi kei te taha tonu o Huka-
rere e noho ana, kaore ano kia korikori noa. Kei te pai rawa
atu ta matou moe. Engari na te kaha o te tatangi mai o a kou-
tou hereni, ka turituri noaiho o matou taringa, ka whakaoho
mai hoki koutou i ta matou moe. Kei te pai. Ma matou kou-
tou e whai atu akuanei! Hoatu! Ma matou e whai atu i muri.
(Ne?)
|
|
13 281 |
▲back to top |
Akuhata 1, 1925. TE TOA TAKITINI. 281
HE PANUI.
Ko te hiahia o te Komiti kia tae katoa mai nga moni i tenei
marama a tae atu ki a Hepetema. Ma te takoto tinana mai o
nga moni, ki te aroaro o te Komiti, ka mohiotia ai te ra hei
whakatakoto i te kohatu o te kokonga.
TE RIPOATA O TE HUI TAKIWA O TE ATIRI-
KONATANGA O TURANGA.
I TU KI TE ARAROA I TE 23 O NGA RA O MAEHE, 1925.
I WHAKAHAERETIA te Hui Takiwa o te Atirikonatanga o
Turanga ki roto i te Whare-karakia o Tepene i Te Araroa
i te Mane. te 23 o nga ra o Maehe, 1925, i te 9. 30 o nga
haora i te ata. Ko te Pihopa o Waiapu te Perehitini o te Hui.
Na te Perehitini i motini ko Dr. Wi Repa hei hekeretari.
Whakaaetia ana. I whakapuaretia te hui ki te kupu inoi. E
toru ano nga Pariha i tuku mai i te rarangi ingoa o nga mangai
reimana, i mua atu o te hui. ara ko Te Kaha, ko Kawakawa, ko
Waiapu.
Ko nga mangai enei i tae mai:
Pariha o Te Kaha: —Rev. Canon Pahewa, Tiaki Paora. Tamati
Toka, Waiariki Pako, Ruakirikiri Karapaina. Hunia Rae.
Pariha o Te Kaiwakawa: —Dr. Wi Repa. Waiheke Puha, Hirai
Te Ngahue. Himiona Kururangi. Tuhaka Kohere, Wi Taotu,
Matauru Wanoa. Hori Korehina.
Pariha o Waiapu: —Rev. P. Kohere, Hoani Huriwai, Wi
Takoko, Tete Korimete.
Pariha o Hikurangi: —Rev. Pine Tamahori, Rangi Kershaw,
Hakopa Haerewa, Korau Haenga. Tumehe.
Pariha o Tokomaru: —Peia Koria.
Kaore he Mangai o Whangara o Turanga i tae mai.
Kaore a Rev. W. Tureia i watea ki te haere mai i te taumaha
o te mate o Rev. Ahipene Rangi.
I panuitia mai te whai-korero a te Perehitini a na Rev. Pine
Tamahori i whakamaori. Kei te tukuna mai te whai-korero a
te Pihopa ki Te Toa Takitini kia perehitia.
Ka mutu tana whai-korero. ka whakaatu te Pihopa hei tenei
hui ka pootitia nga Mangai-reimana tokorua mo te Hinota hui
tau o te Pihopatanga ka tu ki Nepia.
Ko nga motini enei i whakahaeretia: —
1. Na Kenana Pahewa: "Kia tukuna atu e tenei hui he mihi
ki te Perehitini mo tana whai-korero, me te inoi atu ki a ia
kia whakaaetia taua whai korero kia perehitia kia rongo ai
nga mema Maori o te Hahi. "
|
|
14 282 |
▲back to top |
282 TE TOA TAKITINI. Akuhata 1. 1925.
2. Na Kenana Pahewa: —"Kia whakaputaina he mihi ma
tenei Hui ki a Rev. C. A. Fraser. Minita o te Pariha o Piripi i
Christchurch mo te pai o ana kauwhau me ana whakaakoranga
i te hui o nga Minita i tu ki Rotorua i te tau ka huri nei. "
3. He patai na Hoani Huriwai: —"Mehemea ka taea te
whakarite ki Waiapu te Hinota-takiwa a te tau e heke iho nei. "
4. He patai na Rangi Kershaw: —"Me pehea te Kai-karakia
e whiwhi ai ki te raihana kauwhau. "
(Taria te roanga, )
HE PITOPITO KORERO NO TE MARAMA KA
HURI.
HE mahu nga take nunui e pa ana ki te iwi Maori i tupono
mai i roto i nga ra o te marama ka huri nei.
TE HAHI MIHINARE MOTUHAKE MO TE MAORI.
Kua kite iho tatou i roto i te whai-korero a te Atipihopa ki te
Hui i tu ki Rotorua, kei te ata whakahaeretia tenei take e nga
upoko o te Hahi. Kua maha nga tau o tenei take e korerotia
ana. Otira no te wa i tae mai ai a Pihopa Ataria o Inia ki Niu
Tireni nei. katahi ka vvhakakaupapatia tenei take. I enei tau
ka huri ake nei ka maha nga hui pakupaku kua whakahaere i
tenei take. Engari no tenei tau tonu i tae rawa ai te take nei
ki te Hui Topu o te Hinota ( General Synod ) i tu nei ki Otakou
i a Pepuere ka huri nei. Na taua Hui Topu i whakahau te
Hui i tu nei ki Rotorua. Ko te ripoata a taua Hui kei te
Atipihopa. a mana e whakatakoto ki te aroaro o te Komiti
Tumuaki o te Hahi i Niu Tireni ( Standing Committee of
General Synod ). Ka hui tera komiti ki Poneke a te 6 o nga
V
ra o Akuhata nei. Kia oti mai te whiriwhiri a te Komiti Tu-
muaki katahi ano ka taea te perehi e Te Toa Takitini. He
taumata ikeike rawa tenei i roto i nga whakahaere o te Hahi
Maori.
TE HOHONUTANGA O TE MATAURANGA.
Kua oho etahi o nga hapu o te iwi Maori, kua kimi i nga
kaupapa e tu tika ai. nga tamariki nga mokopuna a nga ra e
takoto mai nei. Katahi ano te tau i penei rawa ai te toko-
maha o tatou tamariki kua tae ki nga kura nunui o te Motu.
ara ki nga "' University. " E tata ana ki te rua-tekau nga tama-
riki Maori, taane, wahine, kei aua kura nunui, ara kei te whai
i nga turanga me nga taitara o te matauranga hohonu. I roto
i nga iwi katoa o te ao. ko te tohu o te manawa ora o te iwi.
ko te kaha, ko te matapopore ki te whai i nga matauranga nu-
nui. Waihoki ko te tohu mate o te iwi ko te whakahawea ki
te matauranga ki te kura. Engari ki a pangia taua hunga wha-
kahawea nei e te mate, tere tonu te mohio me kimi i te takuta
tino matau, i te roia i tino whakawhiwhia ki te mohiotanga hei
whakaora i a ratou. Ko Inia tetahi iwi kei te kaha rawa te
|
|
15 283 |
▲back to top |
Akuhata 1. 1925. TE TOA TAKITINI. 283
piki haere i runga i nga huarahi o te matauranga. Ko tetahi
o ratou Kura Nui (University) kei Calcutta. Ko te tokomaha
o nga tamariki Inia kei taua University e rua tekau ma ono
mano (26. 000). He tohu whakamiharo tenei. Kia kaha ra te
iwi Maori.
TE POARI WHAKAHAERE I NGA TAKE MAORI.
He tino waimarie to te iwi Maori i tenei wa i te nohanga
mai o Pomare ma. o Ngata ma. o Tau Henare me Uru hei mema
mo tatou. Ko nga mema pakeha kei te pakanga ki a ratou
mo te kotahitanga te take. Ko nga mema Maori kua kotahi
noatu. Kei te kaha rawa ratou ki te whakahaere i nga tikanga
e puta ai he painga ki te iwi Maori. Kei te pakanga nga pa-
keha, kei te kohikohi mai nga Mauri i nga kai i ngahoro iho i
te teepu hei o mo te iwi Maori. Te Tahua mo nga take Maori.
he tino taonga mo tatou, me a tatou uri. Te rahi o tenei Tahua
e £80. 000. I hui te Poari i nga ra whakamutunga o Hune. He
tino tohunga katoa nga tangata o taua Poari ki tana mahi ki
tana mahi, ko te Chief Judge Jones te Tiamana. Kaore i tae
ki te toru haora kua mutu te hui a te Poari. I roto i ena haora
i tata ki te £5. 000 nga moni i whakapaua mo nga take nunui
e pa ana ki nga iwi o te Motu. Ko etahi mea pai ko te kaha o
te Poari ki te awhina haere i nga tamariki Maori e whakamo-
mori mai nei i nga Kura Nunui o Niu Tireni nei.
Kanui te mihi ki a Te Raumoa me to tatou Pirimia mo te
pai o te awhina mai i nga take marama e pa ana ki te iwi Maori.
Ko Te Raumoa te Hekeretari o te Poari. Taria te wa e puta
mai ai tana ripoata mo nga mahi a te Poari.
KUA WAREWARETIA.
Ki Te Toa Takitini.
TENA KOE. I te Nama 18 o Te Toa i taia tahitia a maua
korero ko Manu: ko ana korero mo nga kura Maori, a.
he nui ana kupu whakamihi mo tona kaumatua mo Te
Popi: ko aku korero mo te kai-whakaako pae-ra-uta i ware-
waretia. Na nga korero a Manu mo Te Popi i whakaoho te
pouri i toku ngakau—he pouri tawhito. Ko Te Popi tetahi
tangata he tino nui ana painga ki te Iwi Maori: ko tana mahi
he mahi nui. he mahi taumaha, heoi ano i taea ai e ia na te
ngakau nui na te aroha. He tangata tetere a Te Popi a i ona
ra he tino kino nga huarahi, na reira he miharo tonu taku mo
tona kaha. 1 te mea kua koroheke ia ka taka i tona hoiho.
Kei te mohio nga iwi Maori katoa ki te kaha, ki te toa. ki
te ngawari, ki te aroha, o taua kaumatua. Otira, e te iwi. he
aha ta taua koha ki a Te Popi, hei whakaatu i to taua ngakau
whakawhetai? Kua mate ia. a. i maharahara pea tona ngakau
mo te kore tangi rawa a te Iwi Maori ki a ia. mo te kore
whakaaro rawa. Kua tuhituhia ki te pukapuka nga kupu a Tiati
Hemi Wirihana mo te kore o te Maori e mohio ki tenei mea ki
te whakawhetai, mo te wareware o te Maori ki nga painga o te
tangata. He kupu taumaha enei kaati kia tupato taua kei tika.
|
|
16 284 |
▲back to top |
284 TE TOA TAKITINI. Akuhata 1, 1925.
He he nui hoki te whakaaro-kore. te tikanga tutua. Heke noa
ai o taua roimata, o taua hupe, mo nga tangata kaore i penei
nga painga me o Te Popi; tapae noa ai taua i te taonga ki te-
pakeha kahore nei he wahi ki te Iwi Maori, nawai a ka kiki nga
whare o te pakeha i te kahu Maori. Ko nga painga o Te Popi
e kore e taea te tatau, te whakamatakitaki, te utu ranei ki te
moni, no te mea he painga ngaro, he painga wairua. Ko tana
he rewena i te iwi nui mo te pai, he pokepoke i nga whakaaro,.
he hanga i te ngakau.
He aha ra he whakaaro ma taua hei whakamaumahara ki a
Te Popi. hei whakaaro mataotao, kua mate ke hoki ia? Otira
he kore te kore rawa. He pakeke rawa pea te karahipi; engari
pea te kohatu mo tona urupa, ahakoa kohatu iti? He pauna
taku ina rite tenei take. Ma Manu e whakatau tenei take. Ina
taku tangi mo Te Popi: —
Aue! kua memeha ra tou ingoa — a ko te wahi pu
I hau nei ou rongo kua warewaretia.
— Na R. T. K.
[He take tika tonu tenei hei ata whiriwhiri ma tatou. Nui atu nga
pai e puta nei ki te iwi Maori, ko nga kaupapa ia na Te Popi i whaka-
takoto iho. Kaore ano he tohu aroha ma tatou. Tera ano hoki tetahi
kaumatua e tika ana hei manaaki ma tatou, ara ko Te Tatana (J.
Thornton). He pai rawa te karahipi hei maunga mahara mo enei kau-
matua. Kei a koe kei a Ngati Porou te hui nui a nga ra o Hanuere.
He pai te waiho i enei take mo tena hui a tatou. —— Na te Etita. ]
AIRINI HEA.
HE nui te pouri mo te rongo kua tae mai. kua moe a Mihi
Airini Hea i te moenga roa. Ko tenei wahine no Otau-
tahi ( Christchurch ). I runga i tona aroha nui ki te iwi
Maori ka uru ia hei Kai-whakaako mo te kura Maori i Putiki.
I muri iho ka tu ia hei Kai-whakahaere mo te Whare-mihana i
Te Whakarewarewa. I hikitia atu ia i reira ki te Whare-
Mihana i Ruatoki. Nona e mahi ana i Ruatoki ka paangia e
te mate. I te taumaha o tona mate ka tukuna ki Poihakena
( Sydney ). No reira te waea whakaatu mai kua hemo ia. He
tino wahine karaitiana tenei, he ngawari he humarie, he aroha
ki te Maori, ara rawa ia ki nga tamariki Maori.
Haere e kui. Haere ki tou okiokitanga. Waiho iho au mahi
hei whakamihi ma o tamariki i roto i te iwi Maori. Ma ratou
e whai atu te tauira ka mahue iho nei i a koe. Tenei matou
o hoa mahi o te iwi Maori te tangi nei ki a koe. Haere ra ki
te Ariki. Haere ki te Ao marama.
NGA PAIPERA HOU. —Kua tae mai nga Paipera hou kei ft
Mihi Wiremu, Hukarere, Nepia. Ko te utu o nga Kiripai e
8/-, Kiri noa e 5/-.