|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 51. 01 October 1925 |
|
|
1 301 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
TE TOA TAKITINI
NAMA 51. '> HASTINGS. Oketopa 1, 1925.
KO PIHOPA ATARIA O DORNAKAL, INIA.
Ko te Inia tuatahi tenei kua tu hei Pihopa. Ko tenei whakaahua ona he
mea tango mai i a ia i Niu Tireni nei.
|
|
2 302 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
Me penei nga reta " Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.
TE TOA TAKITINI
302TETOATAKITINI.Oketopa1,1925.
TE PIHOPA MO TE IWI MAORI.
KUA taia i era marama ra nga korero o te hui i tu ki Roto-
rua i te wiki whakamutunga o Hune, i whakatakotoria
ai te korero, he mea tika kia wehea nga whakahaere o
te Hahi o Ingarangi (Mihinare) mo te taha Maori ki raro i
tetahi Pihopa motuhake.
No te wiki tuatahi o Akuhata ka tae mai taua take ki te
Komiti Tumuaki o te Hui Topu o te Hahi Mihinare o Nui
Tireni (General Synod), i hui ki Poneke. I manaakitia
taua take e taua Komiti, a whakaturia ana he Komi-
hana iti. hei hanga i te kaupapa o te pire, hei
whakatikatika i nga ture o te Hahi, e taea ai te
whakatu he Pihopa motuhake mo te taha Maori. Ko nga
tangata i whakaritea hei Komihana ko Te Akepihopa I o Aka-
rana), ko te Pihopa o Poneke, ko te Pihopa o Waiapu, ko
Atirikona Hapata Wiremu o Turanga, ko Atirikona Hokena
o Akarana, ko Atirikona Himikini o Nepia, ko te Hon. A. T.
Ngata, ko C. J. Tunks. he roia no Akarana.
I hui te Komihana ki Akarana i te 2 o nga ra o Hepetema
nei, a i whakaotia e ratau te kaupapa o te pire. Na. ko nga
take nunui i whiriwhiria i roto i taua hui ko enei: --
1. Ko te ingoa o te Pihopatanga hou ko Aotearoa, a ka hu-
aina te Pihopa o te Iwi Maori ko te Pihopa o Aotearoa.
2. Ko tona mana ka whai i runga i te kaupapa tangata, ara.
ka pa ki te iwi Maori o te Hahi Mihinare, o te hunga
ranei e tomo mai ki raro i tera Hahi, ahakoa kei hea wahi
ratau o Nui Tireni e noho ana.
3. Otira i te mea he tikanga tera no te Hahi, ka whakaritea
he rohe whenua hei taunga mo te ingoa o te Pihopatanga.
I roa te Komihana e whiriwhiri ana i tenei take. He
maha nga wahi o te motu i tirotirohia, a whakataua ana
ki Te Aute, i Heretaunga. Ko nga rohe tonu o te whenua
o te kura i Te Aute hei rohe mo te Pihopatanga. Ko te
rohe tena o te mana whenua, ko te mana ia ki te tangata.
ki nga mahi, ki nga whakahaere, ka whai i te kakano
Maori.
|
|
3 303 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1925. TE TOA TAKITINI. 303
4. Ko te oranga mo te Pihopa. I tirotirohia tenei, i te mea
kua tae mai he kupu, kei te awangawangatia tenei taha
o te take nei e te iwi Maori. Kei te ki hoki te tangata,
kaore ano i takoto pai te oranga mo nga Minita Maori,
kua hiko ke te whakaaro ki te whakatu Pihopa? Kei
hea he oranga mo tenei Pihopa? Akuanei ka pa mai
ano hei taumaha ki te iwi Maori. Otira i te tirohanga
i nga kaute ka kitea he taha mama tenei, a e kore e pa
taimaha ki te iwi Maori. Ka wehea te peka Maori o te
Hahi ki raro i tona Pihopa, ka whakatoputia ki reira
nga moni ohaoha a te peka pakeha o te Hahi, nga oranga
hoki e wehewehea haeretia nei ki nga rohe Pihopatanga
e toru, a ka whai kaupapa oranga mo te Pihopa hou.
5. Ko te wa hei whakatinanatanga i tenei take hei te wiki
tuatahi o Tihema e heke iho nei. Kei te karangatia he
hui ma te General Synod o te Hahi Mihinare kia tu ki
Poneke i te 2 o nga ra o Tihema, a hei reira whaka-
manaia ai te pire kua hangaia nei e te Komihana.
6. Ka karangatia kia tae mai ki Poneke i taua 2 o nga ra
o Tihema nga mangai Maori o nga Pihopatanga e toru o
tenei motu. Ko aua mangai ko nga Minita i tae ki te hui
i tu ra ki Rotorua i te marama o Hune: a ko nga reimana
tokotoru o te Pihopatanga o Akarana, toko-toru o te Pi-
hopatanga o Waiapu, toko-rua o te Pihopatanga o Poneke.
Ina paahi te pire kua kiia ake ra i te General Synod.
ka whakaingoatia nga tangata e hiahia ana hei Pihopa,
a ma aua mangai ra e kowhiri ko tehea ta ratau i pai ai.
Ko te tangata e kowhiri ai ratau ka whakahuatia atu ki te
Akepihopa hei Pihopa mo Aotearoa.
I whakaotia e te Komihana ma te Hon. A. T. Ngata e tuhi
tenei ripoata, e tuku hoki ki Te Toa Takitini, ma reira e panui
haere atu ki nga takiwa.
WHARE-KARAKIA MO HUKARERE.
Ko nga aroha enei o te marama ka huri nei: —
£ s. d. Mrs. Hudson (Mo-
£ s. d. tueka)...... 10 O
Mrs. Annie Katene Mrs. Miriam Logan
(Putiki)....... 1 O O (Waipawa).... 1 O O
Mrs. Millie Lawson Miss Kuini Enoka
(Waipawa).... 1 O O (Greytown).... 1 O O
Miss Beulah Retter Mrs. Kahu Jones
(Foxton)...... 10 O (Hawera)..... 10 O
Mrs. Harry Park Mrs. Reremoana Ne-
(Motueka).... 1 O O pe (Waipawa). 100
Mrs. Huta Park Mrs. Tiaria Kopae
(Motueka).... I O O (Ruatoki).... I O O
Mrs. Lionel McKay Mrs. Harold Smith
(Motueka).... 2 O O (Porangahau).. 1 00
Tenei kei te nui te mihi atu a nga tamariki o Hukarere, me o
ratou ropu whakahaere, mo enei tohu o te manaaki ka tae mai
nei. Kia ora koutou katoa.
|
|
4 304 |
▲back to top |
304. TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1925..
NGA WHENUA RAUPATU.
KUA maha nga tau e pitihana ana nga iwi mo nga whenua
i mate i te raupatu. Ko te pitihana tuatahi o nga tau
o muri nei na Te Whakatohea. a i uiuia tera e tetahi
Komihana i te tau 1920. No muri mai ka pitihana a Tuhoe, a
Ngatiawa, a Ngati-Pukeko. a Ngamaihi. a Ngati-Kahungunu ki
te Wairoa, a Waitaha, a Ngaiterangi, a Waikato, a Taranaki:
a ko etahi o nga pitihana no Nuhaka, no te Mahia.
Ko enei pitihana katoa i tukua e te Komiti mo nga Mea
Maori ki te Kawanatanga, a i tono nga Mema Maori kia whaka-
turia tetahi Komihana nui hei uiui mo nga take i roto i aua
pitihana. No te 1 o nga ra o Akuhata. 1923. ka tae mai nga
rangatira o Matatua. o te Tai-hauauru, o Waitaha i runga i te
powhiri a nga Mema Maori, ki te whakatakoto i taua take ki
te aroaro o te Pirimia o Te Maahi, o te Minita Maori hoki o
Kooti, kua Pirimia nei, a ka waitohutia i reira tera taua take
e ata whiriwhiria e te Kawanatanga. I muri i tena ka puritia
te whakaaro o te Kawanatanga i te mea kei te rere tonu mai
nga pitihana a nga iwi ki te Paremata, a tae noa mai ki tenei
tau e haere ana mai nga pitihana o te Tai-hauauru. Na, ko
tetahi wahi nana i whakaroa na te kimi o te Kawanatanga he
tangata tika hei Komihana, ka titiro atu kia watea mai tetahi
o nga Tiati o te Hupirimi Kooti.
No te po o te Mane. te 28 o nga ra o Hepetema. 1925, i mua
o te whakahaerenga o te Pire Whenua Maori ka whakaatu te
Pirimia i te whakaaro a te Kawanatanga mo nga whenua rau-
patu, a ko tona whaikorero tenei: —
HONORE J. G. COATES (Pirimia. Minita mo te Taha
Maori): —
" Kua maha nga tau i whakaputa ai nga iwi Maori, e noho
ana i Aotearoa, i o ratou mamae, i a ratou amuamu hoki mo
te murunga i etahi wahi nunui o o ratou whenua i muri iho i
nga whawhai Maori o mua ra. Ko etahi whakaputanga mamae
o ratou i tae ki te Kawanatanga o te Kingi i Ingarangi ra ano;
ko te nuinga ia i na runga i te huarahi pitihana ki te Paremata
o Nui Tireni. Na. i te kawenga atu ai ki te Kawanatanga o
Ingarangi i rite tonu te kupu whakautu mai, ara, ko nga take
i pitihanatia atu ra ki tawahi kei raro i te mana motuhake o
te Kawanatanga, o te Paremate hoki o Nui Tireni.
" Na kona na te kitenga mai a te Kawanatanga o Ingarangi
i to tatou mana motuhake ki enei take, i whakaaro ai au i roto
i enei tau. kaati kua tau ma tenei Kawanatanga e whakaoti he
tikanga e ata whakarangona ai enei mamae o te iwi Maori e
tetahi Ropu marama ki te tohutohu mai ki te Kawanatanga, ki
te Paremata hoki, e tohutohu ana mai i runga i te ngakau
manaaki ki nga take tika a o tatou hoa Maori. O te wa ano
i tu ai au hei Minita Maori i muri iho i a Te Herihi. ka uru
mai ki au te whakaaro nui mo tenei take.
|
|
5 305 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1925. TE TOA TAKITINI, 305
" Kei te kitea iho nga wahi pakeke o te take nei. te kimi
tangata tika mo te Ropu uiui, te ata whakatakoto i te kaupapa
mo ta ratou, uiuinga; otira e kore rawa au e whakaae kia
whakaroaina atu tenei take. Na reira au ka whakaatu i te
whakaaro kua oti i te Kawanatanga kia whakaturia he Roera
Komihana, a kia whakahaua ki taua Komihana kia ata uiuia
nga take a nga Maori, a kia homai a ratou kupu tohutohu ki te
Kawanatanga, ki te Paremata hoki.
"Ko tetahi take nui nana i kore ai e ata tirotirohia tenei
kaupapa i mua fa, na te pohehe o nga kai-arahi o nga iwi
Maori, i rere ke nei ki runga ki te Tiriti o Waitangi, hei pae mo
ta ratou take. Ko te whakautu hoki o tera, e kore e tika ma te
hunga i takahi i nga tikanga o te Tiriti e hapai mai ano taua
Tiriti hei whakatika i a ratou, na taua Tiriti ra hoki i tuku
te mana ki te Karauna, i pakangatia ra e ratou. Otira e kore
e taea te Tiriti te tiki atu hei awhina i nga whiriwhiri mo te
tino take e mamaetia nei, ara. he tika ranei kia pera rawa te
hui o te kaupapa whenua e tangohia i raro i te raupatu, i runga
i te ahua o nga mahi a nga Maori, a nga pakeha ranei. Ka
taea tena take te ata whiriwhiri i naianei, ka mataotaotia hoki
i te maha o nga tau o te pahuretanga atu o nga raupatu.
" Tera ano tetahi wahi o te take nei, he mamae kua whaka-
aetia tona tika, a kua whaia i roto i nga tau ka pahure ra kia
rongoatia i raro i etahi ture. Ko taua wahi ko te urunga mai
ki roto ki nga whenua i raupatutia o nga paanga o nga tangata
i piripono ki te ture. A. kaore hoki e kore te hanumi mai o
era. i te ahua tawhiwhi ano o nga paanga o nga tangata taki-
tahi i roto i o te hapu i raro i o ratou tikanga Maori. Na. he
wahi tena hei whakahaerenga ma te Komihana, ka whaka-
matau ai kia ata uiuia. a kia whakaeangia paitia.
" Ko te whakaaro o te Kawanatanga kia ata uiuia nga wahi
katoa o tenei take, kia kitea ai nga he, mehemea he he, i mahia
i mua ra, a kia whakaritea nga rongoa e tika ana. hei whaka-
mahea i te ngakau mamae o te iwi Maori. "
1 te mutunga o te whaikorero a Te Pirimia ka tu a Ta Maui
Pomare raua ko Apirana Ngata ki te tautoko, ki te whaka-
mihi hoki ki te whakaaro a te Kawanatanga, i whakapuakina ra
e te Pirimia.
" ANAHERA POREWAREWA. "
ITE PEPA a Ratana e kiia nei ko " Te Whetu Marama " mo
Hurae 18. Nama 69. i te wharangi whakamutunga (p. 11),
kei reira enei kupu: -" T. W. R. —I tenei ra e nga Apotoro
ka whai mana koutou ki te tuku. 'Ripeneta" me te 'Whaka-
moemiti i nga Ratapu katoa.... Me penei—E tapae atu ana
i nga he i nga ngoikoretanga ki te aroaro o te Matua Tama
Wairua Tapu me nga Anahera Pono tatu mai ki ahau ki te
Mangai. Ki te kore koutou e whakahua i Te Mangai ka po-
rewarewa noa iho nga Anahera. "
|
|
6 306 |
▲back to top |
306 TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1925.
TE HAHI O INGARANGI.
UPOKO I.
Na Canon Pahewa, Tekaha.
He peka tuturu te Hahi o Ingarangi no te Hahi puta noa ite
ao. Kaore rawa i ahu mai i roto i te Hahi o Roma.
Nga turanga i tu ai te Hahi o Ingarangi. No te wa inga
Apotoro a tae noa ki te tau 350 A. D.
He aha te tikanga o enei kupu kia tatou Te Hahi o Inga-
rangi? Te kupu pakeha mo te " Hahi " he Church, i ahu mai
tenei kupu i roto ite reo Kariki " ara, he mea na Te Ariki. "
Ki Katarana (Scotland) te ingoa mo te Church kia ratou "he
Kirk. " Kei te mau tonu tenei kupu ia ratou a tae noa mai i
tenei ra.
Kaore tenei kupu i ahu mai i te reo Kariki, i te reo ranei o
Roma, engari he reo Ingarihi.
Te reo Ratini, ara te reo o Roma mo te Church " Ecclesia "
i puta mai i reira ta te Wiwi ano mo te Hahi he Eglise.
Ka kitea e tatou, kaore tatou i te nama kupu atu ki Itari mo
tenei kupu nui a tatou " Te Hahi. "
E toru nga tikanga o tenei kupu o te Church me whakahua-
tia—;
Tuatahi. —Ko te whare kua whakatapua kua whakamotu-
haketia. hei karakiatanga ki Te Atua.
Tuarua. —Te tinana whakawairua o to tatou ariki o te Karaiti,
ko te hunga kua oti nei te iriiri, kua riro hei wahi mo taua
tinana.
Kaore i ahu ake i tetahi manga tuturu, ko te mate kaore e
ahei te whakangaro, a. a te mutunga, ka tutuki i runga i te ata-
whai o Te Atua ki te hari mutunga kore ki te Rangi.
Tuatoru. —Ko te rangapu tapu o te hunga whakapono katoa
ara ko Tana Hahi e kitea nei; he mea whaka tu ake na te Ka-
raiti ite ao nei: e kiia ana i roto i te whakapono o Naihia, "E
whakapono ana ano ahau, kotahi ano Hahi Tapu, ko to nga
Apotoro, a puta noa i te ao. " I kotahi ai ko tona upoko ko te
Karaiti.
"I Tapu ai, " i runga i te whakapono kotahi o te Hahi puta
noa i te ao.
Ta nga Apotoro. —No te mea ko nga Apotoro kotahi tekau ma
rua nga kowhatu turanga mai o te Hahi, ko o ratou kai whaka-
kapi ko nga pihopa mai ano o mua iho ra ano a tae noa mai i
enei ra, he kawai kaore ano kia motu kia pakaru noa enei
tutira pihopa, ko ratou anake motuhake nga kai whakahau
o tenei rangapu tapu o te hunga whakapono katoa na ratou
i momotu etahi atu minita i raro iho ia ratou hei hepara, ara
hei piriti, hei rikona, hei kai homai i te aroha noa o Te Atua
ki te tangata.
Na ko te take tuatoru o taku whakamarama mo te Hahi taku
korero, ara mo te Hahi o te Karaiti e whawhai nei i te ao nei,
ara mo te wahanga kia tatou mo te Hahi o Niu Tireni, ara e kiia
nei ko te Hahi o Ingarangi.
|
|
7 307 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1925. TE TOA TAKITINI.
Ko te Hahi e kitea, nei e rite ana ki tetahi Rakau Nui me ona
manga.
I te wa ia te Karaiti e whakatutu ana i Ana Apotoro mo Tana
mahi nui. katahi ia ka titiro matatau atu ki ana Apotoro ka
mea: —"Ko ahau te waina ko koutou nga manga. "
Na ratou i te timatanga i whakatutu haere nga Hahi i Hiru-
harama, i Anatioka, i Koriniti, ka korerotia ano e tatou i roto i
te Whakakitenga nga Hahi e whitu i Ahia, ko ratou katoa he
manga wehewehe no te " Hahi puta noa i te ao, " ara he ranga-
pu Karaitiana, me to ratou upoko he pihopa, e noho marara
ana i tena wahi i tena wahi.
Mehemea i ata whakatutukitia te whakaaro o te Karaiti e te
tangata: ki taku whakaaro ka kitea e tatou i tenei wa, te Hahi
Kariki, o Itari, o nga Wiwi, o Tiamana, etc., me te Hahi o
Ingarangi ia Hahi, ia Hahi me tona Atepihopa, mana motu-
hake to ratou te whakahaere tikanga mo ratou ake, tera nga
Hahi katoa, e taea te whakakotahi ia ratou ano he mea pai-
here na te Rangimarie e tutuki ai tenei kupu a te Apotoro: —
" Kotahi Ariki, kotahi whakapono, kotahi Iriiringa. "
Mehemea i penei te ahua, ko te Hahi i te ao nei oia iwi
oia iwi, i pupuri inga whakakoranga anga Apotoro i whaka-
kotahitia i runga i te taha tangata i te taha Wairua he mea
paihere i runga i te Rangimarie: penei ko nga whare karakia
katoa o te Hahi o Ingarangi i te tuawhenua o loropi kei reira
ano o tatou minita e karakia ana i runga i te Reo Ingarihi, ko
nga minita me raihana, i raro i te whakahaere a te pihopa o
taua whenua.
Na runga i tenei ahua, ka kitea e tatou ko te Hahi a te
Karaiti puta noa i te ao. e toru nga manga nunui, he manga
pono ake no te " Waina Pono " ara no te Karaiti.
Na te tangata i wehewehe, ehara i te Atua, kaore he mana
o tetahi ki tetahi.
Ko enei manga enei ara: —
I. —Te Hahi o te Rawhiti, ara te Hahi Kariki.
II. —Te Hahi o Itari, ara o te Hahi o Roma.
III. —Te Hahi o Ingarangi, me te peka i puta atu i roto iaia
ko te Hahi o Amerika.
Mo te manga tuatoru i runga ake nei te take nui o taku tuhi-
tuhi.
Te patai tuatahi me te whakahoki.
He pewhea te timatatanga o te Hahi o Ingarangi?
I whanau mai i tewhea ra?
Ko te Hahi o Ingarangi i ahu mai ano i te wahi timatatanga
ano e keremetia nei—e te Hahi Kariki me te Hahi o Roma.
Kia mau i roto i o tatou mahara tenei take, ara mehemea
he manga tika no te Hahi a te Karaiti, me ahu mai ra ano inga
Apotoro, te ara whakapapa onga tutira onga mahi minita kia
kaua e raruraru o te timatanga iho ra ano, me te kawai pihopa
o naianei me marama te whakataki atu a tae noa ki nga Apo-
toro, me te Karaiti.
|
|
8 308 |
▲back to top |
308\_\_\_ TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1925.
He "ki enei na etahi ko te Hahi o Ingarangi he mea na te ture
o te Paremata i te wa ia Henare Tuawaru. Mehemea koia na te
take; ehara ahau i tena Hahi.
He korero teka, tera ano ahau e whakamarama.
Ki ta etahi ki, kaore, engari na Akutini i whakato ki Inga-
rangi i te mutunga onga 600 tau.
He take reka tenei i roto inga waha o o tatou hoa " Pikopo. "
Ki ta etahi ki, kaore, engari no te wa o te " Whakamakanga "
—Reformation—i te wa ehara te Hahi o Ingarangi i te Hahi
Pikopo—te putake o te Hahi o Ingarangi.
Ki ta etahi ki, kaore noa iho he Hahi o Ingarangi engari
anake ko te Hahi o Roma kei Ingarangi; he wahi taua Hahi o
Ingarangi no Roma.
Maaku ano e whakahoki, he korero teka ano tenei. Mehemea
te Hahi o Ingarangi he hahi motuhake, he wahi pono no te
Hahi Tapu anga Apotoro puta noa i te ao—me whakataki haere
mai tatou o etahi atu manga pono, kotahi tonu nei hoki to
ratou putake me to ratou whanautanga mai ko taua ra e korero-
tia ra i te mahi anga Apotoro. Mahi II. te hekenga iho o te
Wairua Tapu i te ra o te Petekoha " ki te hunga e noho tahi
ana ratou kotahi ano te whakaaro. "
Te tino tutukitanga tenei o te mahi o te Ripekatanga me te
Aranga me te Kakenga o to tatou Ariki o Ihu Karaiti ka puta
ona hua: ka tonoa mai Tona Wairua Tapu ki ana Apotoro; hei
hanga i Tana Hahi puta noa i te ao.
Kaore he wahi ke atu hei timatanga mo etahi atu hahi; i te
mea kua marama te peka mai o te Hahi o Ingarangi no nga
Apotoro ra ano—kaati ko etahi atu he manga ririki no taua
manga nui ano ko ratou kia ahua hopohopo te mea nui ake ia
ratou, i te mea koia ra to ratou matua.
Ko aua manga ririki he uri pono no te Hahi a te Karaiti.
Ahakoa ko ratou ko aua Hahi ririki he peka i puta ake i roto
ite peka nui, he wahanga nui ki etahi atu whenua, he kai
whakahaere ano o ratou he rereke a ratou tikanga karakia:
otira kia mau tonu to ratou aroha te hopohopo, me te whaka-
rongo ki te Hahi Matua, ara ki te Hahi o Ingarani.
Me titiro e tatou mehemea ko etahi atu manga kei runga noa
ake i to tatou te whakataki haere mai. I tino marama te pu-
tanga mai kia tatou.
Tuatahi. —Me korero tatou ia tatou paipera te whanautanga
mai o te Hahi, me tona whakatipuranga mai.
He whanautanga mai i Hiruharama, i te Ra o te Petekoha: e
33 tau muri iho i te whanautanga o te Karaiti.
Tirohia i roto i te mapi o luropi (Europe) ka kitea iho e
tatou a Hiruharama koia nei te kainga i whanau ai te Hahi;
kua poropiti tia noatia atu e te Karaiti ki ana Apotoro "ki
Hiruharama ano hoki timata ai. " Ruka 24. 27.
I reira ko te hunga e 3, 000 i whakatahunga ki te Rongopai a
iriiritia ana.
Taria te whakamutunga o te Upoko I.
|
|
9 309 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1925. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_309
HOROUTA.
[E te Etita, he whakaaro toku he mea pai kia taia e koe hei
titiro ma te iwi nga korero o ia iwi, o ia iwi; o ia waka o ia
waka; o ia kaunihera o ia kaunihera; o ia takiwa o ia takiwa.
He iwi kotahi taua te Maori, he iwi kua raungaiti i te ao, kei
te tutetutea e te pakeha, na reira me awhi taua i a taua. E
pai ai te awhi me mohio tetahi ki tetahi—ki nga mahi, ki nga
pai, ki nga mate, a e mohio ai me whakaatu ki ta tatau pepa,
ki to tatau reo. ]
AHAKOA he takurua kino rawa tenei, i te ua i te hau, ka
nui te ora o Ngati-Porou. I te kino o nga huarahi, i te
paruparu i te waipuke o oku awa kikino kei te wha-
kapoururu tai o te koroua tai o te kuia i tona whare i tona
whare. Ko nga tai-tamariki kei te kuhu, kei te mahi, kei te
tope ngahere; ko hine ma kei te purei hoki. Ko nga takaro
enei a oku tamariki i te hotoke—ma nga wahine he hoki ma
nga taane he putupooro. He takaro pai enei hei whakama-
horahora i te tinana, hei whakapakari i nga matua mo enei
tau tata e heke iho nei. He whakatauki hoki na te pakeha,
He mahi anake kahore he takaro
Ka ponguru a Tiaki.
Ko ta Ngati-Porou tino mahi he whakatupu hipi. Kei te
mau tonu te kaha, kei te piki tonu. I mama ai nga ahuwhenua
na te ngawari mai o nga peeke moni a te pakeha, na te nga-
wari hoki o te Kai-tiaki o te Iwi Maori. I tata ki te £32, 000
nga moni a te Kawanatanga kua pau i nga teihana hipi a
Ngati-Porou, ara i nga teihana hou. Na te whakakaporeihana-
tanga i nga whenua i puta mai ai he moni. I te kore hipi mo
nga teihana hou ka tikina i Turanga he hipi ara he kuao. I
te takurua nei i te matao i te hiroki hoki o aua hipi he nui
nga mea i matemate.
Ko tetahi mea hou kua puta ki konei ko te hoko o te Maori
i nga teihana hipi a te pakeha. I tenei tau e rua nga teihana
a te pakeha i hokona e te Maori, kotahi te paamu kutete kau.
Na Apirana Ngata katoa i whakahaere te tangohanga i enei
whenua.
Kei te wawata a Ngati-Porou ki te mahi uaua nei ki te kutete
kau. Kua tu he kamupene, kei te hanga te whare ki Rua-
torea, a tenei Raumati timata ai te miraka. Ko nga kau, he
Tiehi, e 600, he mea tiki rano i Taranaki. Ki te ki a te pa-
keha kaore tenei mahi e taea e te Maori. Waiho ra me tarai,
e ki ana ko te pakeha.
Ko tera pakau o Horouta, ko te pito ki te Whanau-a-Apanui
kei te hanga ano i to ratau na whare huri pata. Kua tu ano he
kamupene mo ratau. Ko ta ratau na tino koanga ia he whaka-
tupu kaanga, na reira hoki ratau i tapaia ai e tenei pito ko
" Nga Kai-kaanga. "
Kei Poneke tonu atu Apirana Ngata kei te Paremata. I puta
rawa te whakahaere kia whakakotahi te Kawanatanga me te
|
|
10 310 |
▲back to top |
310 TE TOA TAKITINI Oketopa 1, 1925.
Apitihana kia toopu ai te tu ki te Ropu o nga kai-mahi. Kaati
i tau papahake taua take me i tutuki e kore e hapa ka tu ko
Apirana hei Minita mo te taha Maori. Kaati tonu kia watea
ai ia ki te hautu i tona waka i a Horouta.
Kua mutu te hui a-tau o Te Waiapu Whaama Kamupene i te
11 o nga ra o Hurae. Ko tenei kamupene no te Maori motu-
hake. no Ngati-Porou. He Maori te menetia me te hekeretari,
ko Taare Korimete. he tamaiti no Te Aute. Ko te nuinga o
nga tangata mahi he Maori ano, tokotoru nga pakeha. Ko te
tari me te toa nui kei Tikitiki, kei reira ano te porini-hauhi,
nga whare e toru me nga iari kararehe. He peka kei Wai-o-
Matatini. kei Te Araroa, kei Ruatorea. I tata pea ki 30 nga tei-
hana hipi kei raro i te kamupene. Ko te moni wini i tenei tau
£1764. hui atu ki te toenga mai o tera tau £1760. ka eke ki te
£3525. I tuhaina ki nga tangata whai hea 7½ pai heneti, mo te
ponahu (bonus) e 5 pai-heneti, i puritia e £500. Ko te moni
tahua o te kamupene e £25. 000. Ko te komiti whakahaere ko
Apirana Ngata (tiamana), ko Turei Maki, ko Peia Koria, ko
Rauhuia Tawhiwhi, ko Watene Waititi, ko Hirini Heeki, ko
Hamana Mohuika.
Ko nga Kauti Kaunihera o te rohe tuturu o Ngati-Porou, ko
Waiapu ko Matakaoa. Ko etahi o nga mema o enei Kaunihera
he Maori. He Maori te nuinga o nga tangata i roto i nga rohe
o enei kauti. Ka nui te ngawari o te Kauti o Matakaoa ki te
Maori, i ngawari ai na te uru pea he mema Maori ki te kauni-
hera. Kaore ano he Maori kia hamenetia mo te kore utu reiti
engari i enei ra i te whai moni i nga peeke i te Kawanatanga
hoki kei te utu reiti te Maori. I tenei tau ka utua e Te Whetu-
mata-rau poraka £1000 mo nga reiti.
I tera tau ka u tetahi tima nui ki Horoera ko te Port Elliot te
ingoa. E wha nga rakau o taua tima. I te paunga o nga taonga
o roto te tari ki Poneke ka whakarerea e te pakeha katahi ka
hokona e nga Maori o Horoera. I pau tera Raumati puta atu
ki te Ngahuru i nga Maori e tukituki ana i roto o te kaipuke;
i nga whare, i nga ruma, i nga kapata, i nga moenga, i nga papa,
i nga haeana. Inaianei kua oti he whare kei uta. kei te whaka-
ara etahi, kei raro tonu etahi — no te kaipuke nga rakau. He
whakatauki na te pakeha: —
" He hau kino ina kore e pupuhi painga mai ki te tangata. "
Ka nui enei pitopito korero o te Tai-Rawhiti, kei era atu taki-
wa ko etahi korero. E huri ana.
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ \_\_ \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ Na Te Naati.
HE KAI MA TE TAMAITI NEI.
Rewi Tamihana (Wairoa) £1, Pohiri Paora Hira (Waipawa)
£2, A. Paul (Opapa) 10/-, F. Smith (Puha) £1. Rukuai Paneta
(Hiruharama) 10/-. Kia ora enei rangatira.
Nui atu nga tangata e nama ana ki Te Toa Takitini. Awhea
ano maharatia ai e koutou ta koutou taonga? Kei te hiahia
ranei koutou kia mate ta koutou pepa?
|
|
11 311 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1925. TE TOA TAKITINI. 311
ETAHI O NGA PAINGA O TENEI KAWANA-
TANGA KUA PUTA KI TE IWI MAORI.
TE TARI O TE ORA.
E tino whanui ana te pa o nga mahi o tenei Tari ki te Iwi
Maori. Ko te ahua me te ritenga o nga mahi e whakahaerea
ana e pa katoa ana ki te tinana o te tangata mai ano i te wa i
mua atu i tona haerenga mai i te kopu o tona whaea tae noa
ki te wa e haere atu ai ia ki te kopu o te whenua. No reira, ka
kite mai koutou ko te mahi whakahaere i tenei Tari he mahi
uaua, he mahi e ahei ana kia tapatahi te whakaaro o te tangata
ko ia te Minita a te Karauna whakahaere i tenei Tari. I enei
tau ka huri ake nei ka tohia e te Kawanatanga ko Ta Maui Po-
mare hei Minita mo te Tari o te Ora. Kei te whakapaua tona
kaha katoa kia puta kia tatou ki te Iwi Maori apiti atu ki te Iwi
Pakeha nga painga katoa e kauhautia ana e te rongopai o te
matauranga. Ko tenei Tari ko te Tari o te Ora he whetuma-
tarau. Ko te tiahotanga o tona atawhai kei te wa e ekengia ai
te motu e te pouritanga i ahu mai i runga i nga kuaretanga me
nga warewaretanga ki te tiaki i te tinana, o tena, o tena.
Ko ia enei etahi o nga atawhai a te Tari o te Ora i te Iwi
Maori: —
1. Kua whakaritea he Naahi Maori mo te Takiwa o Otaki hei
titiro i nga turoro me tetahi Naahi hoki mo Kahukura.
2. Kua whakaturia he Kai-Tirotiro Maori o te Ora mo Te
Kuiti me Kahukura.
3. Kua whakaaetia tetahi moni hei awhina i te Poari Mihana
o Wanganui ki te utu i te Naahi mo roto i te Awa o
Wanganui.
4. Kua whakaaetia tetahi moni hei awhina i nga tangata e ako
ana ki te mahi takuta i te Kura Takuta o Otakou kia
tirohia nga mate me nga take e pa ana ki te Iwi Maori.
5. Kua awhinatia e te Kawanatanga etahi kainga Maori kia
puta te wai.
6. Kua wehea tetahi Tahua Moni e te Kawanatanga hei
awhina i nga tamariki e rua o Te Kareti o Te Aute kia
akona ki te mahi Kumekume Niho (Dentistry).
7. E toru nga kotiro Maori kei te akona hei Naahi Kumekume
Niho.
8. Ka whakamaoritia te pukapuka na Takuta Pomare i tuhi-
tuhi ki te reo pakeha mo " Te Tiaki me Te Whangai i te
Kohungahunga " ( Baby) a ka perehitia ki te reo Maori.
9. Kei te whakahaerea nga tikanga arai i te mate Piwa. I
runga i. te ahua o tenei whakahaere kei te iti haere te pa
o tenei mate ki nga tangata o nga Takiwa Maha.
10. Ko nga tangata e pangia ana e te mate Piwa, he tere
tonu te rongoa me te wehe ki te waahi i whakaritea ano
mo taua mate. I runga i tenei ahua whakahaere ka araia
te toro haere me te horapa haere o tenei mate.
11. I tenei tuunga o te Paremete i mahue ake nei ko te rahi o
te moni i wehea hei tiaki i te taha o te Ora mo te Iwi
Maori e £5, 550. O tenei moni £1. 000 i wehea hei utu
rongoa.
|
|
12 312 |
▲back to top |
312 TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1925.
12. Ko te mahi a nga Takuta me nga Naahi mo te Iwi Maori
ko te Tari a Te Ora kei te whakahaere. Ko te moni e
utua ana hei whakahaere i tenei mahi e £3, 000 i te tau.
13. Ko te maha o te Iwi Maori kei te piki haere. He whaka-
atu tenei kei te tino whai hua te mahi me nga whakahaere
a te Tari o te Ora.
14. Tera atu nga mahi a te Tari o te Ora e whai hua tahi ana
ki te Maori me te Pakeha.
15. Ko nga moni i whakapaua e te Tari o te Ora mo te taha
ki te Iwi Maori mo te tau i mutu i te 31 o nga ra o Maehe,
1924, £13, 001 apiti atu ki te moni e £3, 000 e utua ana ki nga
Hohipera Pakeha mo nga turoro Maori e haria ana a i tia-
kina e aua hohipera. Hui katoa ai taua moni £16, 001.
16. Ko nga moni kua whakapaua e te Tari o te Ora mo te taha
ki te Iwi Maori mo nga marama kotahi tekau timata mai i
te 1 o Aperira, 1924, ki te 31 o nga ra o Hanuere, 1925,
£11, 336.
NGA TURE WHAKATAU RAHUI O TE TAI-HAUAURU.
Kua haipu, kua rukerukea nga korero wananga mo nga Rahui
o te Tai-Hauauru. I te wa i nga Kaumatua e ora ana ka mahia
e te Paremete ko te " Ture mo nga Rahui " ki te Whakataunga
o te Tai-Hauauru, 1881.
He maha nga ture whakatikatika i taua ture i muri i tena a
tae mai ai ki te " Ture Whakatau Rahui o te Tai-Hauauru,
1892. " I runga i te mahara me te whakaaro o te Iwi he oranga
e puta mai i tenei ture ka iriiria ko te "Pataka a Rehua, " a
mai o tena wa tae mai ki te wa i tu ai a Ta Maui Pomare hei
Mema ko te mea nui i nga iwi i ekengia e taua Ture he korero
kino mo te Kawanatanga o taua wa. He korero tawai rangirangi
kaore ratou e whakaaetia kia hoko kia mahi ranei i o ratou
whenua. I te wa i tu ai ko ia hei Mema ka whakangawaritia te
aronga o nga takinga o nga ture kua huaina ake nei. Kua hoki
atu nga whenua tekau-tau ki nga tangata no ratou. Kei a ratou
ano te tikanga ki te tahu atu ki te ahi ki te pupuri ranei hei
oranga mo ratou.
He patai kua pataia. Penei taua patai. " He aha te take o
tekiona 4 o te Ture Whakatikatika Ture Kai-tiaki Maori, 1924"
Ko te tikanga o tenei tekiona he penei me tenei e whai ake
nei. Tera etahi rahui ririki noa iho nei kei te Kai-Tiaki Maori
e tiaki ana. Kaore enei rahui e taea te riihi. I te iti rawa o
nga eka kaore e whawhatia e te tangata. Ko enei wahi kei te
tupungia e te Taru kino a he whenua tokoroa. Ko nga tangata
no ratou nga whenua e pa ana ki enei rahui kaore e pirangi ki
te riihi engari te hoko. I runga i te mea koia nei anake te
tikanga e whai hua ai enei tu rahui noreira ka tonoa e te Kai-
Tiaki Maori kia whakamana ia ki te hoko ki te whakahoki
ranei ki nga tangata no ratou aua whenua.
Ko te roanga atu o nga korero me whanga mai.
|
|
13 313 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1925. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_313
NGA MONI PENIHANA E UTUA ANA KI NGA MAORI
Ko te aronga o nga mahi a tenei kawanatanga kei runga i te
tiaki, i te atawhai, i nga iwi, i nga hapu, i nga karangatanga i
raro i tona mana. Kua oti te whakaatu ake o nga whakahaere
e rite ana hei ngaki mo te ora e puta ai ki a tatou tamariki puta
atu ki nga uri e whai ake a muri ake nei. Ko nga manaakitanga
kaore i te whakawhaititia ki nga tamariki anake engari ki ka-
toa. I runga i tenei ahua ka wehea ano nga manaakitanga mo
nga koroua, mo nga kuia, mo nga pouaru, mo nga pani, mo nga
rawakore. Ko te Kaupapa o tenei manaakitanga ko te Ture
Penihana. Ko te moni Penihana e utua motuhaketia ana ki
nga Maori e £64, 682 i te tau.
Tirohia iho tenei tikanga. Mehemea e ki ana koutou kei te
he tenei tikanga a te Kawanatanga kaati me whakakore atu
nga rawakore. Mehemea he mahi tika tenei manaakitia mai to
tatou Kawanatanga.
TE MONI KUA WHAKAPUTAINA E TE KAI-TIAKI MAORI
KI NGA MAORI.
I runga i nga tikanga o te Ture Kai-Tiaki Maori, 1920, e ahei
ana te Kai-Tiaki Maori ki te tuku moni ki nga tangata o te
Iwi Maori. I te tau 1924 ka paahitia e te Whare Paremata te
Ture Whakatikatika Ture Kai-Tiaki Maori. Ko tetahi o nga
mana i whakawhiwhia ki te Kai-Tiaki Maori e tenei ture ko te
mana tuku moni me punga ki nga kararehe. Kaati timata mai
i te tau 1921. te tau i timata ai te whakahaere a te Tari Kai-
Tiaki Maori, ki tenei tau ko te moni kua whakaputaina ki te
Iwi Maori hei awhina i nga mahi ahu-whenua me era atu ti-
kanga i tata ki te £350, 000.
He kupu whakamutunga, taria mai te roanga atu o nga korero
kei tona wa ka puta. E te iwi kia mataara kia matapopore kei
riro koutou i nga whakawai. a nga Tauiwi. Kia mau ki toa
rangatiratanga ki to te Maori.
KAUNIHERA O TE ARAWA.
I nga ra whakamutunga o te Paremata nei ka paahitia te Ture
Whakatikatika i te Ture Whenua Maori, kei te 16 o nga tekiona
nga whakariterite mo te tukunga i te mana o te Kaunihera o te
Arawa ki te Poari Tiaki o Te Arawa. Kua whakakorea te
Kaunihera, kua waiho ko nga mema o te Poari o Te Arawa
hei Kaunihera. Ko nga manu katoa o te Kaunihera ka tukuna
atu ki te Poari o Te Arawa.
Kia ora nga Toa Takitini o Te Poari Tiaki i a Te Arawa.
Ka marama ta koutou whakahaere.
NGA PAIPERA HOU. —Kua tae mai nga Paipera hou kei a
Mihi Wiremu. Hukarere. Nepia. Ko te utu o nga Kiripai e
8/-, Kiri noa e 5/-.
|
|
14 314 |
▲back to top |
314\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Oketopa 1. 1925.
HUI KI TE HAUKE.
HE mea karanga e Hori Tupaea me ona whanaunga te Hui
a te Pariha o Te Waipatu kia tu ki Te Hauke i te 27
o nga ra o Hepetema. I tae te Pihopa ki taua hui. Ko
nga motini enei i paahitia: —
(1) Notemea kua kite iho matou i nga whakaotiotinga o te
hui i tu nei ki Rotorua i te 23 me te 24 o nga ra o Hune me te
hui a te Komihana i tu nei ki Akarana i te 2 o nga ra o Hepe-
tema, mo tetahi Pihopa motuhake mo te iwi Maori, noreira he
tuku atu tenei na nga hapu e piri pono ana ki te Hahi o roto
o nga rohe o Heretaunga, i a ratou mihi ki nga upoko o te
Hahi, mo tenei manaaki nui i a matou i te iwi Maori nui tonu.
(2) E mihi ana matou a Ngati Kahungunu mo te whaka-
taunga i taua Pihopatanga o Aotearoa ki runga i nga whenua
o Te Aute Kareti ki te marae o nga tamariki katoa o te Motu.
(3) E tono ana matou, mehemea ka taea, kia honoa atu te
ingoa nei a Te Aute hei ingoa mo taua Pihopatanga, ara Pi-
hopa o Te Aute me Aotearoa. No te Motu katoa tenei ingoa
a Te Aute a ko Te Aute hoki te tino arawhata pikitanga o te
iwi Maori ki nga matauranga me nga maramatanga o enei ra.
(4) Ahakoa te ruarua o matou whakaaro mo te taha oranga
mo tenei Pihopatanga me ona Atirikona, ko te wawata nui a
te hinengaro ma te kaha o te Atua tenei mahi e manaaki e
awhina, mana hoki e tuku iho tona maramatanga ki nga kai-
whakatakoto i nga tikanga katoa mo tenei take, me te wairua
o te aroha ki runga ki te iwi Maori.
(5) E mihi ana tenei Hui ki nga morehu o nga takiwa o
Heretaunga e pupuri pono nei ki te Hahi, te oha a nga matua
a nga tipuna, me te inoi ki te Atua kia tau tonu iho ana manaa-
kitanga ki a ratou.
(6) Kei te koa kei te mihi atu tenei Hui mo te hunga e hoki
mai nei ki te Hahi i ia Pariha i ia Pariha. He nui hoki te
mihi mo te whakaatu a te Pihopa neke atu i te 40 te hunga o
Mohaka kua whakahokia mai e ia ki te Hahi.
TE HINOTA O WAIAPU.
HEI te Paraire te 9 o nga ra o Oketopa nei, ka tu te Hinota
o Waiapu ki Nepia.
I te 10. 30 a. m. he karakia. Tango Hapa. Kei a
Atirikona Hapata Wiremu, te kai-
whau.
1 te 2. 30 p. m. —Whai-korero a te Pihopa ki te Hi-
nota.
Ratapu. — 8 a. m. Karakia Tango Hapa.
11 a. m. Hapa. Kai-kauwhau: Rev. W. W. Lambert.
7 p. m. Kai-kauwhau: Rev. F. A. Bennett.
Mane, 12th. —10 a. m. Hui na nga Minita anake.
2. 30 p. m. Hinota.
|
|
15 315 |
▲back to top |
Oketopa 1, 1925. TE TOA TAKITINI. 315
Turei, 13th. —10 a. m. Hui na nga mangai-reimana anake.
2. 30 p. m. Hinota.
Wenerei, 14th. —10 a. m. Hui na nga Minita Maori me nga
Mangai-reimana Maori.
2. 30 p. m. Hinota.
E whakaarotia ana tera e tu te Pihopa motuhake mo te Hahi
Maori i te timatanga o te tau e heke iho nei. Mehemea ki te
tupono tera whakaaro, kaati koianei he Hinota whakamutunga
mo tatou mo nga Maori e noho tahi ai me o tatou hoa pakeha i
roto i nga Hinota o te Pihopatanga o Waiapu. Haere mai ra
e hoa ma me nga mihi mo to tatou Pihopa me o tatou hoa o te
taha pakeha.
TOA MO TE MAMAU.
NO te 30 o nga ra o Hepetema nei ka tae mai a Ihakara
Rapana ki tona kainga ki te Kohupatiki. Heretaunga. I
hoki mai ia i Ahitereria i te whakataetae ki nga toa mo
te mamau o era whenua. Kua riro mai i a ia inaianei te tiamu-
piana (champion) o Niu Tireni me Ahitereria.
Kia ora ra koe e Ihakara mo tenei honore kua riro mai nei i
te iwi Maori. Kanui te mihi o Te Toa Takitini ki tenei tangata
i te mea ko ia tonu tetahi o nga tino kai-karakia o te Pariha o
Te Waipatu.
HE IWI MANGERE RANEI TE MAORI?
Na T. Wi Repa, M. B.
KO o tatau hoa noho tahi i runga i to tatau whenua i Niu
Tireni, ara ko te pakeha e whakapae ana he iwi mangere
te Maori. He nui hoki to ratau whakatakariri ki te
Maori mo tenei ahua. Tera tonu ra e pohehetia te ahua o te
Maori e nga iwi tauhou he pena. Ki te whakaaro hoki o te
pakeha, ka mutu ano te oranga ko te mahi: Ka mutu ano
te mahi ko tana mahi ko ta te pakeha ma te mahi ka ora i te
ao. Ki te kore e mahi ka haere i te rori waha haere ai i tona
kawenga. Ko te kai, ko te whare, ko te kakahu, ko te mana o
te tangata, he mahi e kore e kite te pakeha i te Maori e whaka-
whirinaki ana ki te pou toa i te taone, e noho ana ranei i
runga i te paepae whare hokohoko, e kai paipa ana ranei i nga
marae taone, ka kino te pakeha, ka amuamu, ka mea katahi
ano te iwi mangere ko te Maori.
I mua o te whakataunga i te whakapae a te pakeha me ata
whiriwhiri tatau i tenei take.
He aha te take e ora nei te tangata i te ao nei? He aha ta
te tangata e whai nei kia whiwhi ia i mua o tona matenga?
He aha ta te Maori e whai nei? He aha ta te pakeha e rapu
nei? Kotahi ano: Ko te whakangata i te hiahia. Mehemea
he whaiti te haere a te wawata ara, a te mahara ka whaiti
ano te whakangata i ona hiahia. Mehemea ka aurara te haere
|
|
16 316 |
▲back to top |
316\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1925.
a te wawata, a te hiahia, kia whanui ano te kaha o te mahi
e ngata ai aua hiahia.
Mehemea te whakaaro o te tangata mo te mahi kai, me te
whakauhi anake, i tona whanau, he ngawari noa te mahi ka
tutuki te hiahia. Mehemea kaore ona utu reti whare ka tino
ngawari rawa atu. Mehemea kaore he utu take, utu reiti,
katahi te ao ka tiho ngohengohe kia ia. Kaore he mea hei
whakahinapouri i tona hinengaro hei whakararuraru i ona
whakaaro. Ara kua taea ngawari noatia iho e ia te ao. Ka
taea e tenei tangata te whakanga i te awatea, te haere ki nga
taone i nga Hatarei ki te matakitaki i te pakeha me ona taonga,
ki te kai i tona paipa; notemea, he poto te haerenga o ona
mahara, he ngawari, ano te whakangata i ona hiahia. Ko te
ahua tenei o te Maori.
TENA TE AHUA O TE PAKEHA.
Ingarangi ki Niu Tireni i tata ki te 8000 maera. nuku atu
ranei ko te whanui tenei o te moana i kau mai ai te pakeha
ko te whanui ano tenei o tana titiro, me te aurara o ana ma-
hara. Ka whanui hoki te mahara, ka whanui ano te hiahia.
No reira me whanui ano, me hohonu hoki te kaha o te rapu i te
mea hei whakangata i tena momo hiahia. Te hiahia nui o te
pakeha i a ia e noho ana i te ao tangata nei. kia whiwhi ia
ki te mana. Te arawhata i piki ai ia ki te tiki i taua mana, ko
te moni. Kanui te moni, kanui te mana. Kua mohio -au
te Maori ki tenei. E whiwhi ai te tangata ki te moni me wha-
kapau tona kaha me tona hinengaro ki te mahi. Tona taima
katoa i te ao nei e whakapaua ana ki te rapu i te moni. Kei
raro iho tona whakaaro mo te kai. mo te kaka. E utu taake
ana te pakeha, e utu reti ana mo te whare hokohoko kei a ia,
e utu reiti ana ia ki te taone. He mahi ma ana hereni katoa.
Kia matakana tonu ia. Kia kaeaea ia ki maui ki matau. Kaore
he moe i te po. Ko tana hoki e aronui nei ko te whai i te
moni hei ara mona ki te mana. Ka tika tonu ia kia kamakama
ki te mahi, ki te ahuwhenua, ki te mahi moni, notemea ka
tona ao ko to te pakeha, he ao whanaunga-kore. Ahakoa hoa-
riri ki a ia te no, ka aurara tonu te haerenga o ana mahara
kia whiwhi ia ki tetahi mea taumaha. No reira ka kaha tona
ahuwhenua kia whiwhi ia, kia ngata ai ona hiahia. Otira,
mehemea ko te ngata o te hiahia te mea nui o to tatou oranga,
kei te rite tonu tatau ki o tatau hoa pakeha. Kei te ngata o
tatau nei hiahia whaiti i te mahi pakupaku: Kei te ngata o
ratau hiahia whanui i te mahi nui whakaharahara.
HE TAUHOU KE TE MAORI KI TE MAHI.
Ko tooku whakaaro tenei. Tena i oti tatau ata tirotiro i ta te
Maori mahi, i ana mahi ranei ia ia kaore ano i kitea e te
pakeha. Kaore ia i tauhou ki ana mahi. Kaore hoki ia i
mangere ki te mahi i aua mahi. Te mahi whanui a te Maori he
(Taria te roanga. )