|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 54. 01 February 1926 |
|
|
1 345 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O. AS a Newspaper.
TE TOA TAKITINI
NAMA 54. HASTINGS. Pepuere 1. 1926.
MARAMATAKA.
KUA oti te perehi o nga Maramataka a te Hahi mo te tau
1926. a kua tae atu hoki nga kape e rite ana ki ia Minita
ki ia Minita. Ko nga tangata e hiahia ana ki taua mara-
mataka, me tono atu ki te Minita o to koutou pariha. Ki te kore
me tuku mai he tono ki Te Toa Takitini. Ko te utu mo te
maramataka kotahi e waru kapa.
HUI A NGATI POROU.
PEPUERE 15. 1926.
KEI te hau mai nga rongo mo te mahi nui a Ngati-Porou
mo ta ratou hui. He nui nga take o tenei hui a te motu.
apiti ki te taenga hoki o te Kawana-tianara, te Pirimia.
Ta Maui Pomare. Dr. Te Rangihiroa, te Pihopa o Waiapu, me
era atu kai-tohutohu. kai-arahi o nga mahi nunui o te motu.
Kanui nga ngahau hei whakarawe i te noho a te "wiwi. " Ku-
nui hoki nga mahi whanui e pa ana ki te ora o te iwi Maori
nui tonu.
Ko te ra hei taenga atu ko te 15 o nga ra o te marama nei.
TE TOA TAKITINI PUKAPUKA.
I whakaaturia i tera putanga o te pepa te whaka pukapuka-
tanga i Te Toa Takitini mo te tau 1924.
O
Tenei kua oti hoki te whakakotahi o nga Toa Takitini mo te
tau 1925. Ko nga tangata e hiahia ana ki tetahi o nga kape kia
tere te whakaata mai. Ko te utu 12/6 mo te kape kotahi.
|
|
2 346 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
Me penei nga reta " Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.
TE TOA TAKITINI
346 TE TOA TAKITINI. Pepuere 1. 1926.
TE PIHOPATANGA MAORI.
Na te Etita.
KAORE ano kia rangona he kupu hou mo to tatou pihopa-
tanga Maori. Ano kei te takoto te iwi, kei te whakaaro.
He pai mehemea kei te pera katoa o tatou pariha. Otira
kia auau ano te whakaohooho a nga minita i o tatou iwi. kei
tukuna te take nei kia moe. He taonga nui, he taonga tapu, he
taonga hei tuku atu ki nga tamariki, ki nga mokopuna i muri
i a tatou. Noreira kia kaha te whiriwhiri i ona hohonutanga.
i ona teiteitanga. i ona whanuitanga.
Kotahi tonu te take nana i whakauaua to tatou Pihopatanga.
ko te hiahia o nga pihopa tokotoru o Aotearoa nei (Te Atipi-
hopa, te Pihopa o Waiapu me te Pihopa o Poneke) me pakeha
te pihopa tuatahi mo te iwi Maori. Kaore i kitea atu e matou.
e o koutou Mangai, he huarahi e ngawari mai ai nga pihopa
nei ki te hiahia o te iwi Maori, hei te Maori ano te pihopa
tuatahi. I mau tonu mai nga Pihopa ki ta ratou na kupu, me
pakeha; i mau tonu hoki nga Maori ki ta ratou, me Maori.
Ka kite mai koutou te iwi ko te take nei ka uaua. E kore
pea nga Pihopa nei e whakangawari i ta ratou tohe. He pai
mehemea ka taea te whakangawari o te whakaaro o te iwi
Maori. Ki te whakauaua tahi nga taha e rua. he aha ra tona
mutunga?
Ki te whakaaetia te tohe a nga Pihopa ka whiwhi tatou ki
to tatou Pihopatanga motuhake i enei marama tata e takoto
mai nei. Ki te kore tatou e whakaae tera pea e makere atu
tenei taonga i o tatou ringaringa, a ka noho tatou i raro o te
mana o o tatou pihopa tawhito.
Hei whiriwhiri ma tatou, ko tehea ra te mea pai, ko te noho
ranei i raro i te mana o te Pihopatanga pakeha, penei me tatou
e noho nei; ko te noho ranei i raro i te mana o te Pihopatanga
Maori motuhake, engari ko te upoko o taua Pihopatanga Maori,
he pakeha. Ki taku titiro, nui rawa atu nga painga e puta ki
te Hahi i roto i te iwi Maori, mehemea ka hopu o tatou ringa-
ringa ki tenei taonga inaianei, ahakoa he pakeha te upoko.
E ki ana te whakatauki a te pakeha, "Pai ke atu te -hawhe
rohi i te kore rawa. " Ki te noho mai he pakeha hei pihopa mo
|
|
3 347 |
▲back to top |
Pepuere 1. 1926. TE TOA TAKITINI.
tatou ko ena ringaringa ka ona kanohi. ko ona waewae, ka
Maori katoa. Ka whiwhi tatou ki to tatou hinota motuhake mo
te iwi Maori, ka hoki mai ki a tatou nga whakahaere o nga
whenua i tapaea ki te Hahi e o tatou matua i roto i te rau tau
ka huri nei. me nga tahua a te iwi Maori i tapae a: mo ia mahi.
mo ia mahi i raro i nga tikanga o te Hahi. He tino taonga ra
enei, hei hopu ma tatou. Waiho atu te turanga pihopa ki o
tatou hoa pakeha mo tenei wa. kia rite ai ki o ratou hiahia.
Mutu rawa ake te pakeha, kua ara mai pea he tamaiti Maori i
puta mai i nga kura nunui o te motu, a kua whai taitara i nga
kura nunui, kua rite ki te hiahia o o tatou pihopa. Tae rawa
atu ki tera wa. kua taunga te Hahi Maori ki nga whakahaere o
te Pihopatanga, kua mama te mahi ma te Pihopa Maori.
Kaati ra 5 konei enei whiriwhiri a te hinengaro mo tenei
take nui. Ehara e te iwi. he wero ra i a koutou kia whai kau-
papa korero ai tatou mo tenei taonga nui e tu a-wairua mai
nei i o tatou aroaro i tenei wa. Ko te tumanako kia tere te
Whakatinanatia, hei painga mo te Hahi i roto i a tatou i te
iwi Maori. Ma te Matua i te wahi ngaro tatou katoa e arataki.
e whakamarama, kia rite ai a tatou mahi ki tana i whakarite
•nai ai.
TE PIHOPA MAORI,
Ki te Etita.
KEI te whakamihi toku ngakau mo te u o te whakaaro o
nga mangai o te iwi me Maori ano he pihopa mo taua
mo te Iwi Maori, kia tika ai hoki te kupu he pihopa-
tanga Maori. Ue wawata na te Maori no nga tau roa kia whi-
whi ki te inana motuhake a katahi ano na te Hahi i whaka-
tutuki: engari ki te whai mai hoki nga pihopa me pakeha he
pihopa mo taua, e kore e tino eke ki te kupu motuhake. Ko
te whakaari o nga pihopa kahore he Maori tika hei pihopa.
ara he whakaparahako. Me he mea e he ana te kupu whaka-
parahako he aha ra te kupu tika? Ka mutu ano te; mea tino
nui o to taua pihopatanga ko te mana motuhake ki te kore
tent i he aha te painga? kaati waiho ano taua to taua ahua
tawhito kia kitea rano he pihopa Maori. Kei te miharo au
ki te whakaaro o nga pihopa: kei te aru ratou i o tatou whaka-
aro pakeha kahore i te titiro ki te taha Maori. E tika te Maori
kia ki. "Na wai hoki te homai na wai hoki te pupuri atu. Te
rangona hoki te reka o to kai!" Ki te kore e kitea he Maori
he pihopa mo taua, kaati me tatari kia whanau mai he Maori
tika: ko te homai he pakeha kaua rawa, kei koroukoretia
tenet take tino ataahua. Kaati ake enei kupu.
Na Maori Motuhake.
|
|
4 348 |
▲back to top |
348 TE TOA TAKITINI. Pepuere 1. 1920.
NGA MAHI O TE KOTAHI-TEKAU O NGA HUI A TE
KOMITI TUMUAKI KI KAIKOHE I TE 28 O NGA RA
O TIHEMA, 1925.
Nga mema i tae mai: —Nga Minita: Rev. Canon W. H. Kere-
tene. Rev. K. T. Harawira, Rev. H. Taurau. Rev. W. Matene.
Reimana: —Hoori Tane, Heke Te Rangi, Eru Pou, Wi Parihi.
He mea timata ki te inoi. Kapanuitia te meneti, kahore he
reta tuku mai.
WHAI-KORERO A TE TIAMANA: —
I roto i te Ingoa o Ihu Karaiti, ka powhiri ano ahau i a kou-
tou ki tenei turanga o to tatou komiti; ahakoa haere hurorirori
i roto i enei tau e toru ka huri nei hei aha koa; ki taku titiro
kanui te whai painga i puta mai. Kanui to tatou marama ki
nga mahi a o tatou hoa minita.
Otira heoi ano te mea e pouritia ana e toku whakaaro ko
to tatou ake ahua ko to te Maori, te tere ki te ngoikore, ahakoa
he aha tetahi take. Timata mai i te tunga o tenei komiti, ko
etahi o nga takiwa kei te moe, ko etahi, kei te tino kore nei ano
e aro mai.
Tenei ano tetahi take nui kei te whakaarohia i naianei, ara
ko te Pihopa mo te taha Maori o te hahi, kua paahi ona pire
whakatikatika katoa, heoi ano te mea kei te toe ko te whiri-
whiri anake i tetahi tangata mo te turanga Pihopa.
Otira i te tunga o te Hinota Topu ki Poneke, i penei te hia-
hia o nga pihopa toko-wha. ma ratou e whakatakoto mai kia
toru nga ingoa, heoi ano ta nga mema Maori o te hui he tohu
kia kotahi i roto i taua tokotoru, a ko taua tangata hei pakeha
mo te tuatahi nei, mana e whakatakoto te kaupapa o te
Pihopatanga, a kia mutu taua pakeha hei reira ka whakatu ai
hei Maori taua pihopa.
Otira rereke te whakaaro o etahi o nga Maori, ko to ratou
hiahia hei Maori ano i te tuatahi nei, na reira nekehia ana
taua tuke mo tetahi atu wa. kia ata whakaaro ai nga iwi Maori
ki tenei lake nui. ki ona uauatanga me ona peheatanga. Wai-hoki
e te iwi i au e matakitaki ana ki taua turanga, kitea iho e ahau
he tino uaua mo tenei ra. Haunga ra ma te. pakeha e mau. he
iwi hoki kua taungatia, na he take tenei kia kaha ta tatou tiro-
tiro me te whiriwhiri, tae rawa ake ki te tunga o te Hinota
Topu ki Akarana, tera pea kua kitea tetahi kupu pai ma tatou.
Kaati ma te Wairua Tapu tatou e tohutohu ki te mea tino tika.
Ko nga moni kei te ringa o tenei komiti i naianei, i tua atu
o tetahi rau pauna kua tukua ki te tari nui i Akarana e toru
rau e rua tekau ma tahi pauna, e whitu hereni, e waru kapa—
Ł321/7/8.
Ko etahi o nga takiwa e tino kore ana he moni i roto i tenei
puranga. I penei ai kei te ngoikore ano o nga minita. Mehemea
|
|
5 349 |
▲back to top |
Pepuere 1. 1926. TE TOA TAKITINI. 349
e kaha mai ana tera atu te tini o nga moni.
Na reira he tono atu tenei kia tae katoa mai aua moni e
nama ana ki te nohanga o te Hinota Topu ki Akarana a te
Maehe e haere mai nei. kua tukua atu hoki nga (Pire Forms)
hei whakaki, ka mau mai. Ko nga ra o taua hui ko te 12,
13. me te 14 o Maehe.
Ma te Atua tatou e whakakaha kia tutuki ai enei mea i a
tatou i runga i te pai i te rangimarie.
NGA MONI.
£ s. d.
Waimate,....... 120
Whangarei....... 126
Kaikohe........ 120
Mangakahia...... 120
Otiria......... 126
Hokianga........ 120
Timi Maka........ 2 16 O
Rohepotae....... 400
£13 9 O
Whakapau: —
Marae... £400
Reimana.. 12 O
—————— 4 12 O
Toenga...... £8 17 O
NGA TAKE.
Motini: —K. T. Harawira and Heke Te Rangi: Ko te take mo
te Pihopa Mauri me hui a-iwi. —Aetia ana.
Motini-—H. Taurau and H. Tane: Kia whiriwhiria e tenei
komiti tetahi minita kia haere ki te Pariha o Whangape i roto
i te marama o Hanuere, i te ahua ano o nga pororarutanga a
tera Pariha i kitea e ahau. —Aetia ana. a ko Kenana Keretene
tonu ka haere ki te whakarite i te hiahia o tera iwi.
Motini. — Eru Pou and Wi Parihi: Kia tukua mai he minita
mo te pariha o Kaikohe i roto i nga ra patata e heke mai nei.
Whakautu a te Tiamana: —Kua tuturu te minita mo koutou.
Ko Rev. Paki Matene ia kei konei i tenei wa hei tatari atu i
tana minita tuturu.
HUI-A-IWI.
He tino nui te whiriwhiri a tenei hui i tenei take, ara mo
te pihopa Maori. 1 whakamaramatia nga mea katoa i whaka-
haere ki Poneke a kitea iho he tino nui te uaua o taua take.
Otira ko te reo whakamutunga o tenei hui ka waiho mo te hui
ki Akarana ka whakapuaki.
Motini. —H. Taurau and H. Tane: Kia puta he whakamihi
ma tenei komiti ki te hunga kainga mo te tino nui o ta ratou
manaaki i nga mema o tenei Komiti. —Aetia nuitia ana.
|
|
6 350 |
▲back to top |
350 TE TOA TAKITINI. Pepuere 1. 1926.
KARAHIPI O WAIAPU.
HE tangata whakaaro nui a Piripi Rairi i nga mahi a Te
Iwi tae noa atu ki te Hahi. He tangata whakaaro ki
nga tamariki kura o Ngatiporou.
1 te wa ka pangia a ia e te mate, ara i tona mohiotanga ka
riro ia i te mate ka hanga e ia tana wira. I roto ka whaka-
takotongia e ia tetahi moni e rima rau pauna £(500). hei kara-
hipi mana ki nga tamariki o Ngatiporou. Mo te taha ki te
Minita o te Pariha o Waiapu ka whakatakotongiae ia £100 hei
moni whangai i a ia Ka hui katoa ai enei moni e £600 i roto i
taua wira. I hanga tenei wira ki Tokomaru Poi. e ngu roia
e Nolan & Skeet. Ko nga kai tiaki i whakanohia ki roto mo
tenei karahipi, ko Taare Korimete raua ko Rahera Rairi.
No te 30 o Noema. 1924. ka mate ia a i mate atu ki tona
kainga ki Ohinewaiapu wahi o Rangitukia.
No Maehe. 1925. ka whakawangia e Tiati Herora Kaa raua
ko tana Ateha ko Wiri Keepa tenei wira, a ka paahitia e raua.
Ko te Maori tuatahi tenei ki te whakatakoto karahipi i wae-
nganui o Ngatiporou.
Kia ora koe e koro mo tau whakaaro rangatira, hei pohatu
whakamaumahara mo hou ki enei whakatupuranga e tipu
ake nei. Heoi.
—Na Panikena Kaa.
WAIPATU PARIHA.
KANUI te mihi o Te Toa Takitini ki te kaha o nga morehu
o tenei pariha ki te whakarite i te waahi ki a ratou mo
te Oranga Minita me te hora i te rongopai. E rua enei
kaupapa kua rite katoa mo te tau mutu mai i te 31 o Tihema.
1925.
Na nga tahua oranga Minita, ka ngawari te toenga atu hei
kohi ma ratou. He tahua to enei kainga katoa, ara Te Hauke.
Pakipaki. Te Waipatu. Waimarama. Kohupatiki. I waho o te
tahua ka toe atu £15 hei kohi ma ia kainga, ma ia kainga, ara
£12 mo te oranga minita e £3 mo te kawe i te Rongopai i te
Pihopatanga o Ataria i Inia. Kua rite katoa enei moni. Kia
ora nga morehu o te Pariha o Te Waipatu.
HUI KI TE PUKE.
Te Etita.
TENA KOE te tu mai na i runga i te Waonui-o-Tane. He
mea atu ki a koe kia haria atu nga torutoru korero e
whai ake nei.
Take Raupatu. —I roto i te rohe o To Tairawhiti, no Ohiwa
ki Ngakuri-a-Whare. i tu te hui ki Te Manoeka. Te Puke i a
|
|
7 351 |
▲back to top |
Pepuere 1. 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_351
Tihema 25. 1925. I hui mai nga rangatiratanga, nga reo o pa
ana ki tenei take. Te Tiamana o tenei hui ko Te Whetu Pae-
rata o Tuhoe.
Nga take i paahitia: —
1. Ma te mema o te Tai-rawhiti e whakarite mai tetahi roia
totika hai whakawaha mo tenei keehi.
2. I whakaritea te komiti whakahaere mo taua take.
3. Ko te kaupapa moni e Ł800 a kai te whai atu ano a
muri.
4. Ko nga kaupapa korero, kai te inaina ano enei e te ko-
miti.
—Hoani Retimana.
Hekeretari o te Hui.
Te Manoeka. Te Puke.
Tihema 28. 1925.
HE PIHOPA RINGATU.
Ki Te Toa Takitini.
TENA KOUTOU. Te Tokowhitu a Tumatauenga. te Aita-
nga-u-Tiki. korero ra i te korero o te toa. hamumu i te
reo koutou kuia o koutou koroua kua wehe ki te po.
Kaati tena.
Tenei he korero torutoru nei. mau e tuku atu hei titiro ma
nga hoa aroha i runga i te motu, I te 12 o nga ra o Tihema
ka tu he huihuinga ki Te Poroporo, Whakatane. he hui na te
Hahi Ringatu. Itae te pihopa Ringatu ki reira a te Right
Rev. E. H. Tumutara. E 50 tangata i iriiria a i taua hui e
rua nga Minita i whakapakia. ko Rev. Whata, ko Rev. Hoani.
Ki te mahara ake katahi ka mau aua minita i te kahu ma.
Heoi na.
— W. Samuel.
Hekeretari o te Pihopa Ringatu.
Poroporo Whakatane.
Tihema 13. 1925.
Kia oru koutou, te Hahi Ringatu Ka pai ka rangona atu a koutou
whakahaere. Otira kei wareware koutou ki te kupu a te Kooti ! ki ai
ki te mahue tena tikanga i a koutou e Koki ki te Hahi Mihingare.
Inahoki ra kua tango koutou i te taitara o nga Pihopa o nga minita.
me te kahu ma Koki. Ka tika pea te kupu mihi nei na: "Tatou.
tatou. " Ka tuku mai i a koutou ripoata a muri nei kia mahara ano ki
te rourou ma nga kai-perehi. Tona iwi hiakai he pakeha!)
|
|
8 352 |
▲back to top |
352 TE TOA TAKITINI. Pepuere 1, 1926.
TE WAIPIRO
ONA KINO ME ONA PONONGATANGA.
KO WAI E POHEHE ANA? KO TE TANGATA PEA, KO
TE WAIPIIRO RANEI.
Na Takuta M. E. Staley (he Takuta Wahine). Na ti. Poananga,
LL. B. i Whakamaori.
[Kei te pepa o Noema (p. 327) te timatanga. ]
Ahakoa iti te inu ate tangata, ka kore tonu tona tinana e
kaha kite arai i nga mate. Kua kitea hoki inaianei o nga
whenua kite takiwa ki luropi. he nui nga tangata e inu ana
e pangia ana ete piwa (numonia) a e 52 i roto ite 100 i mate
rawa. Ko nga tangata kore e inu. e 18 ano i roto ite 100
i mate.
He nui ano nga tangata haurangi me a ratou tamariki e
pangia ana ete mate kohi. Note tau 1919 i poropeihana ai
a Merika. a mai i taua wa kua iti taua mate kino ki reira.
Pera ano a Tenemaaka (Denmark). I te hui i tu ki luropi, i
tae ai ki reira nga tohunga mohio ote Ao kite kimi huarahi
arai ite mate kohi, i paahitia tetahi motini, ara: "Kua kitea
e haere tahi ana te ' alcohol" mete mate kohi. Na reira kote
pakanga mo raua tahi. "
Ina haere te tangata kite inihua i tona tinana, kote tangata
e kore ana e inu ka iti tana utu i tona inihua, itemea e mohio-
tia ana e kaha ana tona tinana kite arai i nga mate.
He aha te take i kiia ai ka pangia nga tamariki ate tangata
haurangi ete mate kohi? Ka ngoikore te tinana o nga matua
ka pera ano nga tamariki. Kua kitea inaianei mehemea ka
whangaitia kite "' alcohol " te ngeru, te kuri mete make, ka pa
he mate ki nga kuao, ka iti te tipu, ka pohe ka ngoikore hoki
te tinana. Ko nga kararehe e kore ana e whakainumia ki enei
inu. ka pai te tipu o nga uri ka ora hoki te tinana. Pera ano
nga tamariki ate tangata. He nui nga tamariki a nga tangata
haurangi e tere ana te paangia ete mate kohi, ete piwa, ete
pararutiki, e pohe ana nga kanohi, e rorirori ana hoki nga
whakaaro. Ara. ko nga hara o nga matua ka tau iho ki nga
tamariki, a te toru te wha ra ano o nga whakatipuranga. He
mea tika ano kia kaua e pa atu nga tamariki ki enei inu.
Te mahi tuatahi ate waipiro he whakangoikore i nga whaka-
aro. Kote roro te parekura tuatahi. Ka tere te panapana ote
manawa, ka tere ano te rere a nga toto ki te roro, ka pohehe i
konei te whakaaro he kai pai tenei. E kore e roa ka ngoikore
te roro ite paitini i roto ite toto. Muri iho ka kore kaha te
roro ki runga ki nga uaua me era atu waahi ote tinana, ka ngoi-
kore hoki nga whatu kite titiro mete whakarongo a nga taringa.
He aha i kiia ai kua kore kaha te roro? Me titiro e tatou
kite wiriwiri o nga ringa me nga waewae. Ina hoki, kite hoatu
|
|
9 353 |
▲back to top |
Pepuere 1. 1926. TE TOA TAKITINI. 353 he karaihe wehike, pia ranei, ki nga tangata e 12. a ko ta ratou mahi e tika ana kia kaua e wiriwiri nga ringa, ka kitea he nui te he o nga mahi e mahia ana e ratou. Otira kaore ra- tou ite mohio e pohehe ana a ratou mahi. . Na te waipiro i nui ai nga aitua. I tetahi taone nui i Ko- tarani. hei te 12 o nga haora i te awatea o te Hatarei ka kati nga hoteera, a hei te waru o te Mane ite ata ka tuwhera. Kitea ana he nui nga aitua motoka me era atu ahua aitua e pa ana i nga wa e tuwhera ana nga hoteera, a e 40 paiheneti te itinga iho i nga wa e kati ana. Kua atarua hoki nga whakaaro ote tangata, kua wiriwiri nga ringaringa kite pupuri ite wiira ote motoka, kua kore hoki e tino mohio kite huarahi tika. Na reira ka aitua. Kote roro te putahi o nga whakaaro. Kite wairangi te roro kua kore kaha hoki kite whakahaere tikanga. Ka kore kaha nga ringa kite pupuri i nga reina ote paraire. E kore ai he aitua ma te pai anake ote hoiho. Na te waipiro te nuinga o nga hara ote tangata. Mei kore te Waipiro kua iti te hara. Ko nga mahara tika kua kore, ka patu tangata kite mahi i era atu mahi kino. He nui nga kotiro e inu ana, a e kore ana e mohio he aha nga mahi e mahia ana kia ratou. Te take kua ngoikore nga whakaaro, kua puta ake he whakaaro rereke. Kite paitinitia te roro, te mutunga iho he porangi. E kiia ana na runga ite inu i tae ai te nuinga o nga tangata ki nga Whare Porangi. Kua kitea ko nga uri kua rorirori nga ma- hara. E ki ana tetahi takuta mohio, ko Takuta Ballantyne te ingoa. " 1 rorirori ai nga whakaaro o nga tamariki na runga ite tangohanga paitini, ara 'alcohol' o nga matua. " E ki ana ano a Takuta Brunton. " Ki te inu te tangata, ka puta te koa mete hari kia ia mote wa poto. Ko ona whakaaro tika ia kua wha- kangoikoretia. Otira ite whakapohehetanga i nga whakaaro he nui rawa tenei utu mote hari poto i puta kite tangata. Na runga ite whakapohehetanga i nga whakaaro ka whanau mai ko nga hara kikino, ko nga mate huhua, ko nga porangitanga: muri iho i tena ko nga mate ote taane, ote wahine, o nga tamariki hoki. Ka kite tatou kite inu te tangata, ka iti te tipu mete kai mete whakaaro hoki. Ka hurorirori kite haere, ka tapepa te reo kite korero, ka kore e tika kite pupuhi kite whakahaere motoka. kaore hoki e mahi i nga mahi e tika ana hei painga mo tana whanau mete iwi hoki. Na reira tenei patai: "He aha nga painga ote waipiro. " Na Takuta Mayo, he takuta no Merika, te whakautu, ara: —"Kaore he painga o te "alcohol" hei kai hei rongoa ranei. Ka mutu tona painga hei tahu ahi anake. Ae. kaore kau ona painga. Na reira i patu te tinana, te whanau. nga uri e haere mai ana. tae noa hoki ki nga mahi e mahia ana. Kote pohehetanga ki enei wai whakahaurangi, kaore ite tangata. Ko te tumanako ate whakaaro kia wehea he kainga
|
|
10 354 |
▲back to top |
354 TE TOA TAKITINI. Pepuere 1, 1926.
mo nga tangata haurangi, kia iti ai nga hara nga porangi me
nga mate e pa ki nga tamariki. Otira pai ke mehemea e wha-
kakorea ana te hoko i te waipiro kite tangata.
Mehemea kite whakakorea te hoko waipiro, ka pewhea to
tangata e hiahia ana kite mahi i nga mahi a tona whakaaro.
He nui nga mahi kua kiia ete ture kia kaua e mahia, a kua
taunga te tangata ki era ahuatanga. Kite araia te hoko waipiro.
he mea tika kia kaua e pakarutia te ture, notemea e awhina ana
tera i ona teina e kore nei e kaha ki te arai i nga whakamatau-
tauranga.
TE AUTE KARETI.
TOKOWHITU nga tamariki o Te Aute i uru ki te whaka-
matautau mo te Matriculation. Ko nga mea enei i
paahi: —
Te Angahiki R. Kaa. P. P.
E Nepia. Comp.
W. Ngata. M. S.
A. Winter. M. S.
Wiremu Erueti. P. P. A.
! paahi hoki te tamaiti a Tuati Meha ara u Hohepa Meha.
P. P. A. Kei Waipawa tenei e kura ana.
Whakamarama mo nga reta: —P. P. He paahi i etahi o nga
putake, kaore te katoa.
Comp.: Kua paahi i nga putake whakamutunga i mahue i
tera tau.
M. S.: Kua paahi i te Matriculation me te kaupapa whakauru
mo te kura roia.
A.: Kua paahi i te kaupapa whakauru mo nga mahi kaute
(Accountancy).
Kia ora nga mahita o Te Aute. Kua kaha rawa te piki haere
o nga matauranga o Te Aute. Ko te whakamatautau mo te
Matriculation kua uaua rawa inaianei. Noreira he nui te
whakamihi ki nga kai-whakaako o Te Aute mo tenei honore
ka riro mai nei i to tatou kareti. Kia ora hoki nga tamariki
kua paahi nei. Kia kaha, kia papaku h ki te whakaaro. Kaua
hei hoki mai o koutou whakaaro ki te kainga. Kua tatu nei <>
koutou waewae ki tena pae o te arawhata o te matauranga.
haere tonu atu ki te rapu i nga hua atahua o te matauranga
hei whakapiki ma koutou i to koutou iwi Maori. Kia mahara
tonu ki te Matua i te wahi ngaro hei awhina hei arataki i
koutou.
SENIOR FREE PLACE.
Ko nga tamariki enei o Te Aute i paahi i te Senior Free
Place: —
John Te Herekiekie Grace.
John Green. Tuhawaiki Manahi.
Pita Tupunakore Kaua. Jack Pomana.
Hulton Krogh. Hata Ruru.
William Mclver. John Walker.
|
|
11 355 |
▲back to top |
Pepuere 1, 1926. TE TOA TAKITINI. 355
WAIMARAMA.
1 tu he ngahau ma nga tangata o Waimarama i te po o te
Paraire te 22 o nga ra o Hanuere hei kimi moni, hei whakapai
i te marae o to ratou whare-karakia. Kei te hiahia nga morehu
o tera kainga ki te hanga waara kohatu mo te taha ki te rori.
ki te hanga i te ara atu ki te whare-karakia ki te raima, ki te
whakatiputipu rakau Maori, rakau pakeha ki nga taha o te
whare-karakia. Ko Ngahina Turanga raua ko Ripeka Poki
Mohi nga Hekeretari. Ko Ture Gillies raua ko Poki Mohi nga
Kai-tiaki moni.
Kanui te whakamiharotia te manaakitia hoki o ta ratou
mahi.
Hui katoa ta ratou moni i taua po e £37/1/'-.
Ko te moni hei utu ma te komiti e oti pai ai nga mahi mo to
ratou whare-karakia tera e tae ki te £65 ki te £70 ranei. Kia
ora te komiti o Waimarama ka whai-whakaaro nei koutou ki te
oha a o koutou matua.
Ko nga mihi ki nga hoa pakeha i awhina i te mahi a te
komiti, na Morehu Turoa i whakaputa i taua po.
Kei te mihi Te Toa Takitini ki to koutou kaha, me te tuma-
nako kia tau iho ki a koutou nga manaakitanga a te Atua mo to
koutou aroha ki tona wahi tapu.
Ka pai ta koutou mahi hei tauira ki tena pariha ki tena
pariha. Ko te whare o te Atua kia pai, ka hoki mai ai o tatou
whakaaro ki o tatou kainga ake.
HE HURUHURU MO TE TOA TAKITINI.
Sam Emery, Rotoiti 100 H. K. Waititi, Waio-
Huta Paaka, Motu- matatini..... 1 O O
eka.......... 1 O O Teihi Peka, Opouta-
Tarati Black, Darga- ma........ 10 O
ville.......... 10 O Timu Kerehi. Wai-
Hoani Retimana, Te roa........ 6 6
Puke...... 10 O Mrs. Harata Nga-
Pahemata Hauraki, tote, Peria.... 10 O
Towai...... 16 O Mrs. Ngatai Reti-
Mrs. A. Nehua. reti Tapsell.... 10 O
Okaihau..... 10 O Rihitote Mataia,
Hoori Reweti, Po- Paeroa...... 10 O
kapu....... 1 O O Per Rev. Poihipi
Kawau Kereopa, Kohere: ——
Mataora Bay.. 120 Hirai Ngahue.. 100
Hohepa Kaire, Te Waiheke Puha.. 100
Ahuahu..... 13 O Rupuha Konia.. 100
Wiki Tupe, Waiha- Maka Paweherua. 100
rara........ 6 6 Mohi Te Atahi-
Peta Nepia, Nuhaka 10 O koia........ 14 6
Amoamo Aporo- Sister Annie, Rua-
tanga, Opotiki. 100 tahuna...... 10 O
H. Apimereke Ape- Reg. J. S. Laughton,
rahama, Te Puke 10 O Ruatahuna.... 10 O
Rev. A. F. Wiremu 1 O O Panapa Tuari, Wai-
Rukuai Paneta, Hi- patu...... 10 O
ruharama.... 10 O Rangi Riripotaka,
Ihaka Whaanga, Pakowhai.... 1 3 O
Nuhaka...... 10 O Rev. M. Tumatahi,
F. Smith, Puha... 1 O O Taupo...... 1 10 6
Mita H. Rongo- Waimarama Puhara
tangiawa, Mata- Pakipaki.... 1 O O
pihi........ 10 O (Taria te roanga. )
|
|
12 356 |
▲back to top |
356 TE TOA TAKITINI. Pepuere 1.
NGA NGAHAU A TE TANGATA.
Na R. T. K.
KO te ngahau tetahi mea, te mea ranei, e tino matenuitia
ana e te tangata. Kaore i rite tonu te ahua o te tangata
kaore ano hoki i rite tonu te ahua o te ngahau, I te
wa e tamariki ana te tangata ko ana ngahau ko ana takaro na te
tamariki. Ka taitama te tamaiti ka whai atu ia he takaro e
rite ana ki ona tau. Ka kaumatua te tangata ka whai ia ki
nga ngahau e rite ana mana. E panuitia ana e nga ngahau a te
tangata tona ahua, he tangata pai ranei he tangata kino ranei.
E tika ana te taitamariki kia ngahau kia takaro, ko nga tai-
tamariki e kore ana e takaro, e ngahau, kei te he.
E toru nga tu o te ngahau a te tinana, ko nga ngahau a te
hinengaro, ko nga ngahau o te wairua. Ko te omaoma, ko te
tupeke ko te haka ko te takaro. he ngahau na te tinana: ku
te korero pukapuka ko te tuhituhi ko te korero ko te whaka-
rongo ki nga korero matau i nga korero ahuareka he ngahau
enei na te hinengaro: ko te whakapono ko te hamumu ki te
Atua ko te kite i te pai. ko te waiata reka ko te whakatangi-
tangi he mea whakangahau enei i te wairua. " I taua wa ano
ka hari te wairua o Ihu" "A. to ratou kitenga i te whetu.
na. ko te tino haringa i hari ai. " He ngahau — he ngahau tino
nui tonu — o te whakapono.
Kaore i rite tonu nga ngahau a te tangata. Ko nga ngahau
a etahi tangata ehara i te ngahau ki era atu engari he kino he
whakapouri ngakau. Inahoki re ngahau te haurangi ki etahi
tu tangata ki etahi atu ia he mea weriweri rawa. Ko te hau-
rangi he ngahau na te kikokiko, pera ano me te mangere me
te momoe me te puku-kai. Kei runga hoki i te ahua o te
tangata te alma o ana ngahau. E kitea ana e etahi tu tangata
he ngahau ma ratou i nga mea katoa, i nga wahi katoa ahakoa
noho mokemoke ratou. He take no te ngahau ki a ratou a
ratou mahi, o ratou kainga a ratou tamariki ara. ko tona
ngakau he mata-apuna no te koa no te ngahau. Ko enei tu
tangata kei te ngongo i nga painga o te ao. He ahuareka ki a
ratou nga ra katoa. He ahuareka ki a ratou te rerenga mai o
te ra me tona torengitanga: e rangona ana e ratou he waiata
reka i te rere a te wai. i te korihi a nga manu o te ngahere, o
te rangi. He tino whakaahua ataahua ki a ratou nga maunga.
nga pukepuke, nga ngahere nga kapua nga parae e hipokina
nei e nga tarutaru matomato. Ko ta ratou na pikitia tenei he
pikitia e mahora tonu ana i ia ra i ia ra. Ka matakitaki ratou
ka pupu ake te whakawhetai me te miharo i o ratou ngakau
ki te Kai-hanga o aua mea. Ko o ratou ngakau he mataapuna
no te koa no te ngahau, e kore nei e mimiti. E waiata tahi
ana ratou ko te kingi hepara, i mea nei, " E korerotia ana e
nga rangi te kororia o te Atua; a e whakaaturia ana e te kiko-
rangi te mahi a ona ringa. E puaki mai ana te reo o tena rangi.
(Taria te roanga. )