|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 58. 01 June 1926 |
|
|
1 403 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
Nama 58. HASTINGS. Hune 1, 1926.
TE KURA MINITA.
Ki te Etita.
TENA koe. He Whakaatu tenei i to matou ahua e noho
atu nei ite Kura Minita. Tekau-ma-wha matou nga
tamariki Maori kei konei. Tokowaru no te
Pihopatanga o Waiapu. tokoono no te Pihopatanga o Akarana.
Tokorima kei te karaahe tuatahi (1st Grade), tokotoru kei te
karaahe o nga Maori (Maori Grade), tokorua kei te karaahe
tuarua (2nd Grade). tokotoru kei te karaahe tuatoru (3rd
Grade). Ki te paahi enei e toru i te karaahe tuatoru, ka
motuhia ratou hei Rikona.
Ko tetahi o matou kahore i te mahi i nga mahi o te kura.
Engari kei tetahi a ia o nga kura nunui o niu Tireni nei
(University), a kia whai taitara ra no ia. katahi ka timata i te
ako i te mahi minita.
Kaati mo tena.. Kua kite koutou no Waiapu anake raua ko
Akarana nga tamariki nei. Taihoa ake nei pea ka uru mai he
tamaiti no Poneke, no tera motu ranei.
Heoi, kanui te kaha o nga tamariki nei ki te mahi i nga mahi
e whakatakotoria ana ki mea i o ratou aroaro me te mau ki
nga kaupapa i tae mai ai ratou ki konei. Kia pehea atu ano
hoki te kaha? kia ora e te iwi.
Na tetahi o nga tamariki.
E. H. N.
Kura Minita.
Akarana,
Aperira. 28th. 1926.
|
|
2 404 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
TE TOA TAKITINI
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
Me penei nga reta " Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.
404 TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1926.
PIHOPA MO AOTEAROA.
HE RETA NA TE ATIPIHOPA O NUI TIRENI.
I TE putanga o te pepa o Mei tera tetahi korero nau na te
Etita, he whakaatu i etahi ahuatanga o te Pihopatanga
mo nga Maori, ara rawa ia mo te pakeha hei pihopa
tuatahi. Tera pea etahi o nga Maori e pohehe, ka mutu i te
pihopa tuatahi anake te pakeha, a ka tuturu he Maori anake
nga pihopa i muri i a ia. He wehi noku kei pohehe te iwi
Maori mo tenei take no reira he mea tika kia panuitia te ture
(Canon) i paahitia e te Hinota Topu mo te whakatu pihopa
mo te Pihopatanga o te iwi Maori.
E ki ana taua ture, ma te hinota Maori e whiriwhiri kia
tokorima nga minita, kia tokorima nga mangai-reimana, hei
hoa whiriwhiri mo nga pihopa o te Porowini o Nui Tireni,
i te mea kaore ano he pihopa mo nga Maori kia whakaingoatia.
Kaua hei hoki iho i te hawhe o nga Pihopa kei Nui Tireni
nei i taua wa, e tae mai ki taua hui; a kaua hoki hei hoki iho
i te tokotoru minita me te tokotoru reimana o te hunga i
whiriwhiria.
Ma te Atipihopa, a ki te ngaro atu ia, ma te Pihopa e wha-
katuria ana hei tiamana mo taua hui, e whakatakoto a-tuhituhi
ki te aroaro o te komiti whiriwhiri, nga ingoa, kaua hei neke
atu i te toru, kua whakaaetia e te hui. Ma taua komiti
whiriwhiri e whakaatu ki te Atipihopa te ingoa o te tangata
kua rite i a ratou te kowhiri hei pihopa mo taua Pihopatanga.
Kua marama tatou kaore he whakaatu a te ture he aha te
iwi o te pihopa tuatahi tae atu hoki ki nga pihopa a muri
nei.
Ko taku "whakaaro he mea pai kia tino marama tenei take
kei raruraru tatou a muri nei.
Heoi na,
A. W. NUI TIRENI.
[Kia ora te Atipihopa mo te marama o tana whakaatu i te rarangi
o te ture mo te pooti i te pihopa mo te iwi Maori, kei te marama
kaore i whakahuatia me Maori me pakeha ranei taua tangata, ahakoa
i te pihopa tuatahi i nga pihopa ranei i muri atu. Otira no roto
no nga korero whakamarama a koutou ko o hoa pihopa i Poneke, ka
tono koutou me pakeha te tuatahi kia marama ai te whakatakoto
i nga kaupapa, me to koutou whakaae me Maori i muri atu. He
tika he korero noaiho tera i puta noake i roto i a tatou whiriwhiri.
Otira kei te tumanako matou, te wahanga ki te taha Maori o te Hahi.
tera taua kupu e whakamana e koutou. ——Na te Etita. ]
|
|
3 405 |
▲back to top |
Hune 1, 1926. TE TOA TAKITINI. 405
PIHOPA MO TE HATI MAORI.
(Na Ihaia Hutana. )
KI taku titiro i te ahua o nga whakamarama mo Te Pihopa
a te hinota i tu nei ki Akarana e mau ake nei i te
NAMA 56 e penei ana, "Ki te kore e kotahi nga
whakaaro ko te hiahia me nuku rawa atu te pire whakatu i te
Pihopa Maori i roto i nga kenana o te hahi.
2 Ko te motini i paahitia e Te Hinota koia tenei Ko Te
Pihopa tua tahi mo Te Pihopatanga Maori hei te Pakeha
Maori. " ara ko tona tikanga hei te pakeha mohio ki te reo
Maori me nga tikanga Maori. Ki taku titiro kei te pai te
paahitanga a te hui i te motini me nga whakamarama i roto,
i whai hoki ratou i nga kaha me te hohonutanga o nga
whakamarama, no reira i kore ai e whaia e ratou, te putake
tua tahi ara he mea kei roto i te putake tuatoru ara i te kore
rawa atu. o Te Pihopa Maori.
Oku whakaaro mo tenei taonga nui me timata ake i roto i
nga whakamarama i te ripoata ara e mea ra me Pakeha mohio
ki te reo Maori me nga tikanga Maori.
He mea whakamiharo ki te kore tatou e whiwhi ki tenei
tu ahua o Te Pakeha. Ki te kore hoki e kitea ka pehea te
ahua? Kowai oti te Pihopa Herewini i tenei ra hei tohu
i tera tu ahua o te tangata? Ko wai hoki nga Wiremu reo
reka i roto i enei ra nei. te noho taumata, whakatangi koauau,
turi pukaka, hoa tapuwae, piki maunga nga kopara a
Rongonuitapui ?
Ahakoa no mua nga korero, e whai ana tatou i nga hua
whakamiharo o te hikoitanga whakamuatanga o te tangata o
te titiro whakamuatanga me te taihoa marika ka whakamoea
ai ki te whakatauki a Te Maori e ki ra, Ka pu te ruha ka hao
te rangatahi. Ko nga Korero a Te Rangatahi e penei ana
"Kia tere ka mahue koe" Puta rawa te tangata ki waho kua
rere ke te motoka, ko te puehu noa anake e kitea atu ana.
Ko nga rererangi kei te takiwa ko te kapua, kei muri noa e
ripo atu ana. Ko nga korero kei te moana, ko nga taringa
kei te tuawhenua e whakahakiri, ka rite ai ki te whakatauki
e mea ra '"Ko koe e noho kia tae mai a taihoa. "'
Waihoki kaua hei moumoutia te taonga a Te Atua te hoari
a Te Wairua. He ika tuatahi no te aho i runga i te toka
kawea atu ki te wahi tapu. He mau tuatahi no te whakahei
i runga i te pua, kawea atu te wahi mana, ki te wahi tapu.
He kaupapa no a te Maori tikanga whakahere.
Ehara i a tatou nga whakatauki engari na nga kaumatua
tuku iho tuku iho hei tohutohu i a ratou me tatou o roto i
enei ra ki te ahua o te hikoi me te titiro atu ki nga mea e
whakaata mai ana i mua i a tatou me te hikoi o te mata oho
|
|
4 406 |
▲back to top |
406 TE TOA TAKITINI. Hune 1. 1926.
me te mata momoe te tangi a Te Horirerire, te whakatotika i
te rakau piko, i te mea e wera ana, te hihiko me te ngoikore,
te whare i tu ki roto i te pa tuwatawata, te whare i tu ki te
paenga, te manaaki te naumai i te tangata ki te whare.
Kua paahi ra te pire whakatu i Te Pihopa Maori. Kaua
Te Pihopa e whakataumahatia ki nga tikanga a te tangata.
He mea pai kia riro ma tetahi ropu takawaenga e whaka rite
kia tau riterite ai nga tahua mo taua tikanga i na wehea mai i
roto i nga tahua i whakakaupapatia mo taua tikanga. He
mea whakamiharo ki au nei kia riro ano ma ratou whaka-
pihopa e whakatu mai he Pihopa Maori. Heoi ra ko te
tumanako hei Te Pihopa Maori Motuhake.
Na Ihaia Hutana.
Waipawa.
21/5/26.
PUTU-PAORO.
POWHIRI A TE WIWI KI NGA MAORI.
Poneke. '
7 O Mei. 1926.
E Te Iwi.
Tena koutou.
TENEI kua pa te powhiri a Wiwi (France) ki a taua ki te
Iwi Maori ki a whakawhiti atu i te Moana-nui-a-Kiwa
ki ona papa-takarotanga, ki ona marae kia whaka-
manuhiritia e ia i runga i nga tikanga o te mahi "Putu Paoro. "
Ko taua powhiri kua whakaaetia atu e te Kotahitanga Whaka-
haere o nga Mahi Putu Paoro Rakapi o Niu Tireni. Noreira
e te Iwi e tika ana kia awhinatia tenei take a kia whakamana
tenei powhiri i runga i enei take e whai ake nei: —
1. —He whakahonore tenei i te Iwi Maori mo nga
tamariki, e takoto mai ra i nga marae maha o Wiwi.
2. —He whakaata i te mana riterite o te Maori o te
Pakeha. Kaere he iwi Maori ke atu i penei rawa te
nui o te manaaki a te Iwi Pakeha. Na te aha?.
Na te toa na te tu-rangatira.
3. —Ma nga Tai-tama e kokiritia mo tenei haere e
tangi o tatau mate i nga marae maha o Wiwi te
whenua i kitea nuitia ai tou toanga e te Iwi.
Ko nga tai-tamariki toa ki tenei mahi o tena iwi tena iwi
ka kohia mo tenei haere. Kia mataara kia matapopore.
Meake nei ka tae atu ki o koutou papatakarotanga nga Kai-
kohi i nga tamariki mo tenei haere.
Ma Wiwi e awhina te haerenga atu i konei, te hokinga mai
me te nohonga i te kainga. Kaati e whakaarohia ana e taku
|
|
5 407 |
▲back to top |
Hune 1, 1926. TE TOA TAKITINI. 407
komiti me kohi he moni tahua ma nga tamariki nei hei tiaki
hei oranga mo ratou i Wiwi.
Noreira e te Iwi whakahuihuia nga hapu me nga ropu
tangata ki te mahi tikanga e takoto ai he moni tahua, hei
takoha ma tatou ki a tatou tamariki ka kohia mo te haere ki
Wiwi.
Kia Ora. Hooi ano.
Na.
W. T. PARATA,
Tiamana.
Poari Whakahaere Putu Paoro Mo Te Taha Maori.
N. B. —Ko nga moni katoa e kohia me tuku mai ki a.
KINGI TAHIWI,
Honore Hekeretari.
Tari Maori.
Wellington.
PUTU-PAORO.
POWHIRI A TE WIWI.
Itu te hui a te komiti whakahaere i nga tikanga mo te ropu
tamariki Maori hei haere ki Wiwi. Ko nga tangata enei
i tae mai ki tana hui: Ned Parata, o Te Waipounamu;
Hapi Love o Poneke: Peeti Luxford o Taniwaka: ro Te Wairoa
ki Turanga: P. H. Tomoana. Waimarama Puhara, me Rev. P.
Peneti, o te takiwa ki Heretaunga. I whakaturia ko Peneti
hei tiamana mo te komiti.
I whakaatu te tiamana e rua nga tino take i tika ai kia
manaaki nuitia tenei haere e te iwi Maori nui tonu.
Tuatahi: He taenga tuatahi tenei no tetahi ropu nui o te
iwi Maori ki nga marae o te pakanga nui o te ao. Ko ratou
hei tuatahi mo te iwi Maori ki te tu ki aua marae tapu ki nga
wahi i whakaheke ai nga toto o a tatou tamariki, ki reira
whakaheke ai i o tatou roimata mo a tatou tamariki e tiraha
mai ra i nga marae maha o te pakanga ka mutu ke nei.
Tuarua: Ahakoa na nga ropu whutu-paoro te karanga i
maranga ai te ropu tamariki o te iwi Maori, kei runga ra i a
ratou te ingoa nui tonu o te iwi Maori e mau ana. Kua kiia
tatou he iwi rangatira, he mohio, he maia, he toa. Noreira
e tika ana kia arohatia nuitia a tatou tamariki ka haere nei.
Ko ratou hei whakaatu ki te ao o tenei wa. inga ahuatanga
inaha o te iwi Maori. Ka pai, ka tika, ka toa ratou, ka hoki
mai ena painga, hei painga hoki mo tatou. Ki te mate, ki te
he, ki te whakama ranei ratou, ka hoki katoa mai era
ahuatanga hei mate, hei whakama hoki mo tatou.
|
|
6 408 |
▲back to top |
408 TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1926.
1 whakamarama a Ned Parata i nga ahuatanga mo te
haere nei. Kaore ano kia kowhiritia nga tangata mo te haere,
engari kei te tirohia nga tamariki maia ki te purei o tena iwi
o tena iwi. Ko te hiahia kia rite katoa te rato o nga iwi o
Aotearoa mo te Waipounamu ki te tiimi ki haere nei. Otira
ko te mea e whaia nei ko nga tamariki lino toa mo te mahi
whutu-paoro i roto i o tatou iwi katoa.
i whakaatu a Parata ko nga raruraru katoa mo nga tikiti
mo te haerenga atu me te hokinga mai, kei nga ropu o Wiwi.
Engari kaore he utu mo nga tamariki nei. ara he moni iti rawa
nei e whakaritea ana hei hoko hikareti nei, ka mutu. Kaore
hoki e whakaaetia e nga ture o te Rakapi Niniana. kia utua nga
tangata nei. Ki te utua ana kua taka ki waho o te Rakapi.
Noreira te kaha o te inoi a te komiti, kia manaakitia tene haere
e te iwi Maori nui tonu. Ko te hiahia o te komiti kia kohia
mai he moni e tena iwi. e tena iwi hei awhina i a tatou
tamariki. I whakamarama ano a Parata, ka rite nga purei ki
Wiwi ka haere ki Ingarangi. Ki te whai hereni ratou, tera
te ropu Maori nei e hoki mai ma Canada, ma Amerika kia tae
ai ki roto hoki i era iwi nunui o te ao whakakitekite ai i nga
kaha o te iwi i Maori.
Ka mutu nga whakamarama ka whakariterite te komiti i
nga huarahi e kitea ai he moni hei awhina i a tatou tamariki.
Whakaritea ana he taake rangatira ki tena takiwa ki tena
takiwa. Ma koutou e nga rangatira e manaaki mai. kia ora
tonu koutou. Otira ki te kore e taea e koutou ki te whakahe
ranei koutou ki te taake mo koutou kaati, waiho noake kaore
hoki he ture mo tenei whakahau e mamae ai tatou engari
kei te kimi tahi tatou i te huarahi o te ora me te haere ranga-
tira o a tatou tamariki. Ko te wahi ka taea e koutou, tukuna
mai. Kua rite i te komiti ko a tatou moni me tuku katoa
atu ki te Hekeretari, ara me penei a waho o te whare-puka-
puka o te waea ranei.
KINGI TAHIWI,
Native Department.
Wellington.
Heoi e nga iwi kia ora koutou me a tatou tamariki. Kia
whiti te ra ki ranga ki a tatou tamariki. "He huruhuru te
manu ka rere. "
Whakahaeretia mai a koutou rarangi kohi, a koutou whutu-
paoro, nga kanikani, nga concert me era atu tikanga kia
rite ai te wahi ma tena ma tena.
Kei waenganui o nga ra o Hurae ka tere a koutou tamariki.
|
|
7 409 |
▲back to top |
Hune 1 1926. \_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_409
Noreira kia mama te tukutuku mai i a koutou aroha ki te
Hekeretari.
Ko nga taake nei a te Komiti: —
Takiwa. £. Takiwa. £.
Turanga...... 100 Waahi...... 50
Mahia.. —— —— 30 Morrinsville.... 30
Nuhaka...... 50 Ngapuhi katoa.. 100
Wairoa...... 100 Arawa...... 150
Mohaka...... 20 Tauranga.... 20
Haki Pei...... 100 Te Puke, Maketu, Ma-
Wairarapa.... 50
Poneke ki Porirua.. 80
Whakatane.... 30
Horowhenua.... 50
Manawatu.... 30 Opotiki 50
Rata Kawakawa.... 75
...... 30
Rangitukia and Tiki-
Ratana...... 100
tiki...... 100
Wanganui.... 50
Tuparoa.... 100
Taranaki katoa.. 100,...
Waipiro...... I 00
Taihape...... 50
Tokomaru.... 100
Te Kuiti 50 Uawa...... 50
TE WHARE-KARAKIA O NGATI-POROU.
NGA MIHI O NGA IWI.
I te wa i whakajuaretia ai te whare-karakia o Ngati Porou
i Tikitiki tera tetahi pukapuka i reira hei tuhituhinga ma te
tangata i ona whakaaro i ana mihi, mo taua whare-karakia.
Ko etahi enei o nga mihi a nga tangata i tae ki taua hui: —
Na te Kawana-Tianara: "A memorial to be proud of. "
Na tona wahine: " A beautiful and deeply -interesting
church. "
Na te tamahine: " Kapai. "
Na te tama: " Pairawatu. "
Na te Pirimia: " Beautiful, and inspires every true New Zea-
lander. "
Mrs. Coates: "A very beautiful memorial. "
Maui Pomare: "Ma te aha. "
Rangi Hiroa: "Ko te hononga o te ao tawhito ki te ao hou. "
Raumoa: "Kaore i ko atu te ataahua. "
Timi Kara: "Far exceeds ordinary conception. "
Ida Clayton (Whakatane): "Very, very beautiful. "
Mabel Hughes (Tokomaru Bay): "A gem and an inspira-
tion. "
Tiemi Mete (Nuhaka): " He whakamaharatanga e whaka-
pehapeha ai te ngakau. "
Patu te Rito (Whakaki): "He mea whakamiharo tenei
whare-karakia. "
|
|
8 410 |
▲back to top |
410\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Hune 1. 1926.
Wi Karauria (Muriwai): " He mea whakamiharo tenei whare
karakia, ara. te ekenga o nga mea a nga tipuna ki runga. "
Chief Judge Jones: "A memorial of industry and taste. "
Wm. Cooper (Gisborne): " Mawai e whakataetae?"
W. A. Te Waaka, (Rotorua): "Kei te hari nui te ngakau mo
te Whare Tapu o Te Atua, tae atu hoki ki te kohatu whaka-
mahara mo nga hoia. He whakakotahi i te hunga ora i roto i
Te Ariki kiaNgati Porou katoa. "
Loten, (Te Aute College): "Most unique and beautiful. "
Simkin (Napier): " O how amiable are Thy dwellings, Thou
Lord of Hosts. "
Kani Te Ua (Gisborne): " Rere ana te wehi-wehi. "
F. A. Bennett (Hastings): " Uira ana to whare e Ngati Porou. "
Maora Tamihana (Gisborne): " Miharo te whare, me to Hui. "
Ike Robin (Clive): " He tino whare, he tino Hui. "
Ripeka Arapata (Makaraka): "Kanui toku whakamihi ki
tenei whare, me te Hui katoa. Tino pai. "
A. E. Prebble (Napier): "Very beautiful work. "
Chas. Newham (Wellington): "A most beautiful church. "
Mitchell (Rotorua): " Kanui te mihi ki nga kaupapa o tenei
Hui, a, e hoki ana i runga i te tumanako tera e pai nga tikanga
a nga ra e heke iho nei. "
Paranihia Hineiara (Mataweka): " Ano he moemoea naku i
taku kitenga i to whare whakamiharo. "
Te Ara Ngamoki (Omaio): " Ko te whare karakia hei pupuri
i nga mahi a ringa o nga tipuna. "
Tawhai Timutimu (Omaio): " Nana, kihai te hawhe i korero-
tia kia au. "
Koopu Erueti (Maraenui): " I he nga tangata kaore i tae mai
ki tenei hui kororia. "
Wiremu Takana (Dannevirke): "Ko te hui tino pai tenei o
nga hui katoa i tae ai ahau ara, ona take katoa. "
Rakiwhata Peeti (Dannevirke): "He whakamihi ki a Ngata
me Ngati-Porou katoa mo te pai o te whare karakia, me te ko-
hatu whakamahara mo nga tamariki i hinga ki te pakanga, me
te tino pai o te hui. nui o te kai. nui o te tangata, me nga
rangatira i tae mai ki tenei hui. Heoi, kia ora e te iwi. "
Rutene Tuhi (Wairoa): "I kite ahau i nga painga katoa o
tenei hui. te whare karakia, te kohatu nga kupu korero, nga
manaaki a Ngati-Porou. i runga i te tika me te pono. "
Rewi Tamihana (Wairoa): - "Miharo to whare, to kohatu.
huitahi ki to marae, ki te iwi. "
Ruiha Hakiwai (Omahu): "He tohu nui no to whakapono. "
Hone Moeke (Whakatane): " He miharo te nui o te tangata. "
Hunia Haare (Whakatane): " Kapai te whare me te marae. "
Tarati Te Hoata (Wharerangi): "E mihi ana ki to whare, ki
to kohatu hei whakamahara ki nga reanga tangata kei te heke
iho. Ma te Atua koutou e manaaki. "
Paora Kurupo (Motea): " He tohu nui no to whakapono nui
mo nga whakatipuranga kei te haere mai. "
|
|
9 411 |
▲back to top |
Hune 1. 1926. TE TOA TAKITINI. 411
Nirai Aporo (Moteo): "He hui miharo he kore no te wai
whakahaurangi e kitea i mua i muri o te marae. "
Rebecca Hingston (Havelock): "Ataahua ana to whakaruru
hau. "
C. A. Tucker (Whangarei): "Most beautiful work of art. "
P. Callaghan (Tolago Bay): " A credit to the native race. "
T, H. Haisman (Gisborne): "A beautiful and wonderful ex-
ample of the faith and artistry of the Maori race. "
C. J. Wheeler (Gisborne): "Who worships here will never
forget. "
TE AUTE KARETI.
NGA TAMARIKI I PAAHI.
TENEI etahi korero he mea tango mai no roto i te ripoata
a te tumuaki o te kareti ara a Mr Loten.
Ko nga tamariki enei i paahi i te Matarikureihana
(Matriculation), me te Solicitors General Knowledge.
Edward Nepia. William Ngata. Arthur Winter.
Dan kaa (i paahi i etahi o nga putake) Kote tau tuatahi
tenei i whakauru ai he tamaiti o Te Aute mo te whakamatau-
tau mahi kaute (Accountants' Preliminary Examination). K.
Wiremu Erueti (p. p. ) i paahi i etahi o nga putake. Mo te
Public Service Entrance. Tokorima nga tamariki i paahi, ara
ko Tukiwaiki Manahi, John Walker. John Grace. Peter Kaua,
me Hata Ruru.
Mo te Intermediate Examination ko nga mea enei i paahi: —
Robert Reremai. William Corbett. Hutton Krough. William
Mclvor. Jack Pomana. Peter Awatere. Toss Pohio me John
Green.
Ko nga tamariki enei e ahei ana ki te haere ki nga Govern-
ment Technical or District High School: —Tuhiwaiki Manahi,
John Walker, John Grace. Peter Kaua. Hata Ruru. Robert
Reremai, William Corbett. Hutton Krough. William McIvor.
Jack Pomana. Peter Awatere. Toss Pohio me John Green.
Makarini: Ko William Corbett te tamaiti i riro i a ia te
makarini i. i tenei tau. Ko ana maaka i nuku atu i te 70
paiheneti. He tino nui tenei paiheneti.
Buller Scholarship. He whakamatautau tenei i ahua rite
utu ki te makarini. a e puari una mo nga tamariki Maori o
Nui Tirei katoa. I riro tenei karahipi i a Peter Awatere.
Ko ana maaka i tae ki te 76 paiheneti. Katahi ano ka taea
tenei paiheneti mai ano o te timatanga o tenei karahipi tae
noa mai ki tenei wa.
Proficiency. Ko nga tamariki enei i whiwhi ki te tiwhikete
mo te Proficiency: Takawai Erueti. Lancaster Grace. Edward
Morete. Moore Pokiha Whiu Te Purei. Pohokura Turei.
Matthew Tawhiri. Robert Wehipeihana. me Wi Teihi.
Competency: Frank Tibbie. Tene Kohere me Toss Hurunui.
|
|
10 412 |
▲back to top |
412 \_\_\_\_\_\_ TE TOA TAKITINI. Hune 1. 1926.
Marsh Scholarship: Ko tenei karahipi hei oranga mo te
tangata e noho aua i te kura-minita i St. John i Akarana. Ko
nga tangata anake kua paahi i te Materikureihana (Matricu-
lation) e ahei kia whakawhiwhia ki tenei karahipi. Ko te
wariu o tenei karahipi e £80 i te tau. Ko Edward Nepia te
kai pupuri i tenei karahipi i tenei wa. Ko te tuatahi tenei
o nga tamariki Maori kia whiwhi i tenei karahipi. Kei te
kura-nui ia i Akarana (University).
Kuru Minita. Kua tae hoki a Dan Kaa. a Walter Wilson,
me Ngatai Wanoa ki taua kura-minita i tenei tau.
Kura Ahuwhenua i Ahitereria. Kua whiwhi enei tama-
riki ki nga karahipi hei mau i a ratou ki te kareti ako ki nga
mahi ahuwhenua i Hawkesbury. New South Wales: —Len
Macky. Horowai Morete me John Walker. No tera tau ka
tae a Thomas Tibble. me Wiremu Erueti ki reira. Ka
tokorima: ai a tatou tamariki Maori kei tawahi ara kei
Ahitereria, e rapu ana i nga Matauranga o te taha kia Papa-
tuanuku.
TAIPO PIWA. HERETAUNGA.
HE nui te pouritanga i pa ki roto o Heretaunga katoa
timata mai i roto i nga ra o Maehe ka taha ake nei tae
mai ki nga ra o Mei tata nei ano mo runga i te putanga ake
o te mato piwa. Nuku atu i te wha tekau nga mea i pangia,
a. e rima nga Maori imate. I Tae Mai hoki a Dr. McKibbin te
tumuaki o te Tari Ora mo te katoa: Me Takuta Mercer tetahi
o nga upoko o taua tari mo te rohe o Poneke, me Takuta
Te Rangihiroa tumuaki o te Tari Ora mo te taha Maori, a na
Dr. Te Rangihiroa raua ko P. H. Tomoana tiamana o te rohe
Kaunihera o Tamatea me Nurse Black o Akarana i whakahaere
te mahi wero wero (inoculation) i roto i taua rohe.
I pau te rua marama e Mahia ana a ka mutu. He nui te
mihi o nga Apiha o te Tari Ora ki te ngawari mai o te iwi
ahakoa te ahua whakakeke o etahi i runga i te pohehe ki nga
ture o te ora. otira i runga i te pai o te whakamarama tere tonu
te kite o te Iwi i nga painga mo ratou. Kaati ko Te Haroto
anake te kaainga kaore ano i tae nga apiha, i te raruraru ke
mai o Ngati Hineuru ki te Kooti mo Tarawera i Nepia. Heoi
te kupu whakahau kia tere tonu te whakaatu ki te Tari Ora
i Nepia ki te teamana ranei o nga-Kaunihera i roto i nga rohe,
i nga mea e pangia ana e te Kirika, me te rere, me te ahua
whaka poururu, notemea ko te mate piwa nei he rere noa,
kia tere ai te mahia nga tikanga e tika ana mo taua mate.
He nui hoki te whakamihi ki nga mahita o Te Aute Karete,
Hukarere. M. A. C., Mormon Argicultural College, me te Con-
vent i Nepia mo te hohoro o te kite mai i te pa-tuwatawata
|
|
11 413 |
▲back to top |
Hune 1. 1926. \_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_413
mo a ratou tamariki. Koia tenei ko te toputanga o ana mahi
"Inoculation. " roto o te rote o Tamatea: —
Te Aute College.. 91 1 Moteo.... 46 10
Omahu.... 74 11 Waipatu.... 32 1
Porangahau.. 73 15 Patangata.. 25 4
Bridge Pa.... 71 13 Tangoio.... 24 16
Paki Paki.... 68 32 Pukehou.... 24 8
M. A. C..... 68 O Wharerangi.. 22 3
Westshore.. 62 1 O Te Hauke.... 14 12
Kohupatiki 60 8 Napier South.. 9 19
Waipawa.... 57 18 Kawera.... 9 10
Hukarere.... — —— Hastings.... 8 9
Convent.... — —— Matahiwi.. 7 3
Waimarama.. 55 26
TE KANI-A-TAKIRAU RAUA KO MOKENA
KOHERE.
(Na R. T. K. )
[He mea tango mai i nga korero a J. G. Baker (Te Peka) he
tamaiti na tetahi o nga mihinare tuatahi ki te noho ki te Tai-rawhiti.
I noho tona papa ki Uawa i te tau 1842, ki Rangitukia i te tau 1853;
ka marama i tino mohio ia ki a Te Kani-a-Takirau raua ko Mokena
Kohere. ]
I mua atu o te mutunga o aku korero e hiahia ana ahau ki te
whakapuaki e etahi hupu ruarua nei mo etahi rangatira
tokorua kua whakahuatia ra e au nga ingoa no te mea kei
runga noa ake raua i era atu a i te nui whakaharahara o raua
mana he ture a raua kupu ki o raua iwi puta noa te whenua
katoa.
Ko Te Kani-a-Takirau he tangata tu rangatira, he roa, he
kiritea, he ataahua. He urukehu ona makawe, he mingi-
mingi. Kaore he tohu o te rangatira i ngaro atu i a ia. I
te mea he tangata tino rangatira ia ko tona ahua ki tona iwi
he tangata tapu. E whakarongo ana ratou ki ana kupu katoa,
ki te tuhi noa ranei a toua ringa. I noho ia ko ia anake kaore i
whakapiri atu ki nga tangata noa. Tokorua tokotoru ano nga
tangata e tata atu ana ki a ia. he rangatira ano. ko enei hei
tiaki i a ia. Ina ia haere ka aru he ope i a ia hei kai-tiaki
mona.
He tino hoa a Te Kani no te pakeha; i whakanuia e ia te
pakeha, kaore hoki ana whiriwhiri i te pakeha. Na tenei
ahua ona! ka pirangi ia ki nga he a te pakeha ka reka ki
a ia te waipiro, a na konei hoki na te waipiro i hohoro ai tona
mate. Ahakoa he tino hoa ia no nga mihinare, i manaaki
i tiaki ia i a ratou kore rawa ia ia tahuri mai ki te whakapono.
i haere ranei ki te karakia.
|
|
12 414 |
▲back to top |
414\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Hune 1, 1926.
Ko Mokena Kohere he rere ke tona tu. Kaore pea ona
whakapapa i eke ki o Te Kani, otira he tangata mana nui
whakaharahara a i tino whakarongo te iwi ki a ia. He
tangata toa. he tangata kaha otira he tangata lino aroha, he
tangata ngawari, engari ki te riri murara ana te ahi. I rite
ia ki a Te Kani he pirangi ki te pakeha a me he mea i tupono
e tuku ia i a ia kia mate mo te pakeha. I tetahi ra i a maua
ko Mokena e korerorero, ana i te tiriti i Akarana ka haere mai
tetahi pakeha ko Kapene Wiremu o te kaipuke Kawanatanga,
ka tangi ki a Mokena ka pupuri i tona ringaringa. I ui atu
au ki a ia me he mea e mohio an aia ki a Mokena. Katahi ia
ka mea mai. "E mohio ana? Tino tika rawa kia mohio au
ki a ia. I etahi tau maha ka taha nei ka pae taku kaipuke
ki te akau i Waiapu. Ko te haerenga mai o nga Maori katahi
ka murua katoatia nga mea o te kaipuke a tata tonu hoki au
ka patua. Otira no te putanga mai o tenei tangata ka wha-
kahaua e ia nga Maori kia whakahokia mai aku taonga kia
mauria ki tona whare. Nana hoki matou ko oku hoa i
atawhai a tae noa ki te ra i tu mai ai he kaipuke ki te tiki
mai ia matou. " I kata a Mokena ki te korero a taua pakeha.
a i ki hoki ia he pono taua korero.
I tino pau nga whakaaro o Te Taka ( Stock he mihinare
i moho ki Rangitukia) ki a Mokena Kohere a i nga ra ka he
haere nga mahara o Te Taka ka karangatia e ia a Mokena ki
tona whare whakanohoia ana e ia ki runga o te torona kua
oti ake i a ia. whakakakahuria ana e ia ki nga kakahu tino
ataahua, whakawahia ana e ia tona matenga ki te hinu, me
tana karanga ano i a ia ko Kingi Rawiri. I te mutunga o te
whakawahinga i a ia ka kata puku a Mokena. "
Tari o te Pihopatanga.
Akarana,
Mei 24, 1926.
Kia Rev. P. Peneti.
HE mei whakahau ahau e te Atipihopa kia whakaatu ki
a koe. kei te whakariterite ratou nga pihopa kia
karangatia te Hinota Maori kia hui ki Poneke i te
Paraire te 6 o nga ra o Akuhata, i te 10 o nga haora i te Ata.
Ko te putake o te hui he whiriwhiri tangata hei Pihopa mo te
Pihopatanga o te iwi Maori.
He tono tenei na te Atipihopa kia karangatia e koe te
Hinota Maori kia hui tahi mai me nga Pihopa ki Poneke i te
6 o nga ra o Akuhata.
Heoi ra.
G. A. THOMPSON,
Hekeretari mo te Porowini.
|
|
13 415 |
▲back to top |
Hune 1. 1926. TE TOA TAKITINI. 415
NGA MINITA O IA PARIHA O TE PIHOPA-
TANGA O WAIAPU.
1853 ki 1926.
Na W. J. Simkin. Atirikona.
HE hanga aroha te hoki whakamuri rapu haere mai ai i
nga ingoa o nga Minita i hautu i nga mahi nunui o te
whakapono i te wa i o koutou matua i o koutou tipuna.
Tenei kua kohia haeretia mai e ahau nga ingoa o nga Minita,
timata mai i a Rota Waitoa i te tau 1853 tae mai ki nga Minita
e whakahaere nei i nga tikanga o te Hahi i ia pariha i ia pariha
puta noa te pihopatanga o Waiapu.
Mehemea kei te he nga ingoa me nga tau. ko taku hiahia
makoutou e whakatikatika mai. kia waiho marama iho te mahi
nei. hei taonga tuku iho ma tatou ki nga uri i muri i a tatou.
Heoi ano te kohinga haeretanga i enei momo korero i te wa
e ora ana etahi o nga kaumatua.
Ko te hiahia he whakaatu i nga ahuatanga me nga mahi nu-
nui a tena a tena o nga Minita Maori. Otira ma koutou ma te
iwi Maori ahau e awhina mai. kataea ai tera mahi nui e
tatou.
/
WAIPAWA: —
1908. —EHEKIERA TE RARO.
1915. \_WAATA TUAHANGATA FRASER: Chaplain to Maori
Expeditionary Force. 1917-1918.
1916. \_\_WAEWAE RATAPAHI. Assistant Curate, H. B. re-
moved to Motiti, 1919.
1920. \_\_AHIPENE RANGI temporary, left 1923. Died 1925.
WAIPATU: —
1867. ——RANIERA WIKI: died 1871. Heretaunga.
1881. —MANAHI TE ARO; died 1883. Pakowhai.
1892. —HOANI PIWAKA.
1893. ——MANAHI KATENE PUKERUA, Heretaunga. Resigned.
1910. ——HIMEPIRI MUNRO, Hawke's Bay: removed to Rotorua,
1918
1913 \_\_PATIHANA KOKIRI. Assistant Curate. Hawke's Bay.
1917. —FREDERICK AUGUSTUS BENNETT.
MOTEO-—
1881 \_NIRAI RUNGA; retired 1909, died 1910.
1909. —WAATA TUAHANGATA FRASER: removed to Wai-
rawa. 1913.
1916. PATIHANA KOKIRI; left Diocese. 1916.
1918, \_\_MATENE KEEPA: removed to Nuhaka. 1919.
1919. \_PENI TE UAMAIRANGI HAKIWAI.
MOHAKA: —
1878—HONE TE WAINOHU; died 1893.
1898. —HEMI PITITI HUATA.
WAIROA:
1861\_\_TAMIHANA HUATA: retired 1900; died 1908.
1907. ——HENARE WEPIHA TE WAINOHU: on active service to
I918: died 1921.
HIMEPIRI MUNRO: resigned 1925.
|
|
14 416 |
▲back to top |
416 TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1926.
NUHAKA
1864—WATENE MOEKE; died 1865.
1870. ——HONE POHUTU; retired 1893; died 1902.
1895. ——AHIPENE RANGI; removed to Turanga 1909.
1908. —WIREMU KATENE PARAIRE RANGIHUNA: removed
to Te Rau, 1915.
1918. ——WAATA KOPAE; died in epidemic same year.
1919. ——MATENE KEEPA; resigned 1920.
1921. ——HIMEPIRI MUNRO (inconjunction with Wairoa).
TE KARAKA: —
1914. ——TAMATI TE KANAPU; removed on account of ill-
health, 1918; died at Taupo 1920.
TURANGA: —
1864. —HARE TAWHAA; died 1875.
1878. ——RUTENE TE AIHU; removed to Whangara, 1887.
1887. —MATENGA WAAKA; retired 1909.
1909. —AHIPENE RANGI; removed to Tokomaru, 1915.
1915. ——MATENE KEEPA; removed to Moteo, 1918.
1918. —WAATA TUAHANGATA FRASER removed to Te
Puke, 1920.
1920. —WIREMU TUREIA PUHA.
WHANGARA: —
1878. —KEREHONA PIWAKA; died 1885.
1887. —RUTENE TE AIHU: retired 1909.
1909. —TAPETA TIMUTIMU.
1915. ——WIREMU TUREIA PUHA; removed to Turanga. 1920.
TOKOMARU: —
1863. —MATIAHA PAHEWA; died 1906.
1906. —NIKORA TAUTAU; killed, 1912.
1912. ——MATENE KEEPA; removed to Turanga 1915.
1 9 I 4. —AHIPENE RANGI; retired 1916.
1919. —EREATARA MOHI ERUINI; removed to Whakatane,
1921.
KAWAKAWA: —
1853. —ROTA WAITOA; died 1866.
1870. —WIREMU KATENE PARAIRE; died 1883.
1887. —HONE WAITOA; retired 1909; died 1922.
1910. —REWETI TUHOROUTA KOHERE; resigned 1920.
TUPAROA: —
1870. —RIHARA TE RANGAMARO; retired 1899 (with Te
Horo 1872-1881).
1901. —APERAHAMA TAMIHERE; died 1909.
1908. ——PARAONE TUREI; died 1912 (Whareponga and Tu-
paroa).
1912. —PINE TAMAHORI.
WHAREPONGA: —
.. 1860. —RANIERA KAWHIA; died 1884 (called Tupawa 1876-
1881).
1887. —ERUERA KAWHIA.
1908. ——PARAONE TUREI (with Tuparoa); died 1910.
RANGITUKIA: —
1864. ——MOHI TUREI; died 1914; retired 1909 (Te Horo 1880-
1886).
1907. —POIHIPI KOHERE (and Te Horo).
TE HORO: —
1871-1880. —RIHARA TE RANGAMARO (with Tuparoa).
1880-1886. —M. TUREI (with Rangitukia).
1887. —AREKA TE WHAREUMU; retired 1891.
1893. —PIRIPI TE AWARAU, to 1898.
|
|
15 417 |
▲back to top |
Hune 1, 1926. TE TOA TAKITINI. 417
TE KAHA: \_
1885. —PAEUTA TE IRIMANA; connection with C. M. S. closed,
1867.
1891. —RATAPU KARAITIANA; died 1894.
1895. —HAKARAIA PAHEWA; Canon of Waiapu, 1919.
OPOTIKI: —
1912. —TAIMONA HAPIMANA; died 1915.
WHAKATANE: \_
1898. ——APERAHAMA TAMIHERE; removed to Tuparoa,
1901.
1898. ——TAPETA TIMUTIMU; resigned 1901.
1901. —TURUTURU MAIHI NGAKI; died 1918.
1902. —RATEMA TE AWEKOTUKU; retired 1910.
1913. —MANIHERA MANAHI TUMATAHI; removed to Taupo.
1921. —EREATARA MOHI ERUINI.
1909. —PENI TE UAMAIRANGI HAKIWAI. Removed to Rua-
toki.
RUATOKI: —
1910. ——PENI TE UAMAIRANGI HAKIWAI; removed to Motea,
1919.
1911. ——PINE TAMAHORI; permission to officiate; removed to
Hikurangi, 1912.
1918. ——PAORA TEMUERA; removed to Rotorua.
MAKETU: —
1861. —IHAIA TE AHU; removed to Ohinemutu, 1882.
1895. ——RAMEKA HAUMIA; died 1913 (and Tauranga).
1920. —WAATA TUAHANGATA FRASER.
REWI MATATA WIKIRIWHI.
TAURANGA: —
1866. ——RIHARA TE RANGAMARO; removed to Tuparoa. 1871.
1895-1913. —RAMEKA HAUMIA, in conjunction with Ma-
ketu.
1913. —ROPERE TAHURIORANGI; resigned 1914.
1914-1921. —W. A. TE WAAKA.
ROTORUA: —
1882-1892. ——IHAIA TE AIHU, Ohinemutu; retired 1892.
1896-1902. —RATEMA TE AWEKOTUKU (removed to Wha-
katane).
1903-1905. —WAATA TUAHANGATA FRASER.
I 1905-1918. —FREDERICK AUGUSTUS BENNETT.
. 1 1908-1909. ——MATENE KEEPA. Galatea and Te Whaiti. 1910-
1 12; Assistant Curate.
i 1911. ——R. M. WIKIRIWHI. Assistant Curate.
] 1912. ——RATEMA TE AWEKOTUKU; permission to officiate to
date of death. 1920.
1913-1919. —E. M. ERUINI, Assistant Curate.,
1917. ——N. HOTENE. Assistant Curate, Ohinemutu.
1918. —HIMEPIRI MUNRO.
1919. ——W. P. MATAIRA, Assistant Curate: removed.
1921. —P. TEMUERA.
1921. —W. A. TE WAAKA.
TAUPO: ——
1892. —HOETA TE HATA; retired 1909, died 1919.
1910. ——WIREMU AREMATA TE WAAKA; removed to Tau-
ranga, 1915.
1915. —MANIHERA MANAHI TUMATAHI.
Ka pa te mate mare ki te tamariki whangaia ki te WOODS'
GREAT PEPPERMINT CURE.
|
|
16 418 |
▲back to top |
418 TE TOA TAKITINI. Hune 1. 1926.
EKEPIHANA A TE HAHI.
NO te mane te 24 o nga ra o mei ka tu te ekepihana a te
Hahi ki Whanganui. No te Hatarei te 29 ka mutu.
He mahi whakamiharo rawa tenei mahi a te Hahi. I
whakahaeretia tenei mahi hei whakaoho i nga tangata o te
Hahi kia huri nga whakaaro ki nga iwi o te ao kaore ano kia
uru mai ki te whakapono Karaitiana. Ko nga wehenga enei
i roto i taua ekepihana: 1 Haina. 2 Tiapani. 3 Awherika 4
Inia, 5 Meranihia, 6 Maori. 7 Ihipa. 8 Te Whenua tapu, 9 Nga
hohipera a te Hahi, 10 Te Paipera tapu i nga reo e 570 o te
ao. Kauwhau ai nga tangata i whakaritea i tera wehenga i
tena wehenga, ara he whakaatu i nga ahuatanga o ia iwi. o ia
iwi. Tera ano hoki nga ropu mo nga mahi whakangahau.
Mo te taha ki nga Maori, he mea mau atu i Heretaunga nei
i
etahi tamariki o Hukarere tokoono, i raro i te inana tiaki o to
ratou kai-whakaako o Mere Hooro. Ko peneti to ratou kai-
whakahaere. I whakamanuhiritia ratou e Whanganui ki
Putiki ki te marae o to ratou whare nui. ki Te Paku. Ko te
orchestra mo nga mahi no nga tamariki tonu o Putiki. I tu
ano hoki nga mahi tableau (taporo) a nga tamariki o Putiki,
i raro i te mana o Rev. W. G. Wiremu, a i uru ano hoki nga
tamariki o te kura o Putiki ki nga mahi ngahau. Nui atu
te mihi o nga pakeha ki te pai ki te wana o nga mahi a nga
Maori. Ka tu ana te mahi a nga Maori, he ki tonu i te
tangata. Ahakoa e hara i te tikanga mahi moni, ko nga moni
i puta i roto i aua ra e ono. i nuku atu i te ono rau pauna
(£600) ara he 100 tonu i te ra kotahi. Ko te toenga mai o
te moni i te utunga atu i nga raruraru e riro katoa ana i te
komiti hora i te Rongopai ki nga wahi kei roto i te pouritanga
e noho ana.
E o matou rangatira o Putiki o Whanganui, kaore rawa e
wareware a koutou manaaki i a matou. Tenei kei te korerotia
i te ao i te po.
Kia ora hoki koutou mo ta koutou manaaki nui i te Ekepi-
hana kia tupu ai nga mahi o to tatou Hahi.
Mo te mare kaore he rongoa hei rite ki te WOODS' GREAT
PEPPERMINT CURE.