|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 59. 01 July 1926 |
|
|
1 419 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
NAMA 59. HASTINGS. Hurae 1, 1926.
TE TOKOMAHA O NGA TANGATA
O NUI TIRENI, 1926.
Porowini. Pakeha. Maori.
Akarana...... 424. 925 44, 906
Haki Pei..... 65, 569 4, 683
Taranaki...... 67, 653 3, 538
Poneke...... 273, 601 7, 095
Marlborough.... 18, 568 503
Nelson...... 50, 545 169
Westland...... 15, 025 120
Canterbury...... 213, 746 1, 066
Otago...... 149, 579 331
Southland...... 65, 173 370
Hui katoa mo N. Z... 1, 344, 384 62, 781
No te tatauranga o tenei tau enei whakaatu. Ko te mea
whakamiharo mo te taha ki a tatou ko te kaha o te piki haere
o to tatou kaute. Kanui te ora o te iwi Maori. Haunga hoki
o tatou hoa pakeha, he toto kaha tonu o ratou, a apiti ki tera,
ko te whakaeke mai o nga mano tini o era atu wahi o te ao.
|
|
2 420 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
TE TOA TAKITINI
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
Me penei nga reta '" Te Toa Takitini" Box 300, Hastings.
420 TE TOA TAKITINI. Hurae 1, 1926.
TE PIRE MO TE PIHOPATANGA MAORI.
(He mea whakapoto e te Etita etahi wahi. )
TENEI kua whakamaoritia atu e te Etita te Pire whaka-
mana i te Pihopatanga mo te iwi Maori. Tenei hoki ka
perehitia i te reo Ingarihi nga wahi o te Pire e hangai
ana ki nga ahuatanga mo te pooti i te Pihopa tuatahi kia rite
ai te marama o nga mema o te Hinota me te Hahi katoa i roto
i te iwi Maori. • "
NGA TEKIONA O TE PIRE.
1. Kia whakamana he Pihopatanga, ko te ingoa ko Aotearoa.
2. Ka whai-mana ki taua Pihopatanga nga tikanga me nga
rekureihana e mau ake hei i tenei ture.
Mehemea ki te pa he raruraru mo te taha ki te whakama-
rama i nga ture, me tuku, ma te komihana tumuaki (Standing
Commission) e whakatau.
3. Ko nga rohe mo taua Pihopatanga kei te kupu-apiti
tuatahi e mau ana.
\_ •
4. Ko te mana o te Pihopa o taua Pihopatanga ka pa ki nga
Maori katoa o ia Pihopatanga mehemea ka whakaaetia toai e
era atu Pihopa i runga i te kupu i ata tuhituhia, ka whai-mana
hoki ki nga pakeha kei roto i te Hahi Maori o taua Pihopa-
tanga e mahi ana.
Ka ahei te Pihopa-nana te whakaaetanga, tona whakakapi
ranei, ki te whakakahore i taua whakaaetanga. Mehemea kua
rehitatia tetahi Maori ki te pukapuka a te. Hahi-watene o
tetahi Pariha pakeha i runga i te retenga kua tauiratia mai, i
tekiona 11. i tekiona 13 ranei, o te Ture ( Canon) V., Taitara
B. e kore te mana o taua. Pihopa e eke atu ki taua tangata
5. Kia tae ra no ki te wa e whakarereketia ai he tikanga e
te Hinota Topu, me penei te tikanga a te Hinota o taua Pihopa-
tanga mo te whakaingoa i tetahi Pihopa: —
(a) Hei te wa e hui ai te Hinota o taua Pihopatanga me
pooti he mangai (Delegation) mo ratou: ma nga
minita e pooti kia tokorima nga minita, ma nga
Reimana e pooti kia tokorima nga Reimana.
|
|
3 421 |
▲back to top |
Hurae 1, 1926.. TE TOA TAKITINI...... 421
(b) I mua atu i te whakaingoatanga i te Pihopa, me hui
tahi aua mangai me nga Pihopa o te Porowini. Otira
me kaua e hoki iho i te hawhe o nga Pihopa kei Nui
Tireni i taua wa. e tae mai ki taua hui. a kia kaua e
hoki iho i te tokotoru Minita, tokotoru Reimana o nga
Mangai, ka mana ai taua Hui.
(c) Ma te Atipihopa, ki te ngaro ia. ma te Pihopa e noho
tiamana ana mo te Hui, e whakatakoto a-tuhituhi atu
ki te aroaro o nga Mangai, nga ingoa, kaua hei neke
atu i te tokotoru, o te hunga kua whakaaetia e te Hui.
(d) Ma nga Mangai e whakaatu ki te Atipihopa. te ingoa
o te tangata kua whakaaetia e ratou hei Pihopa mo
taua Pihopatanga.
(e) Ko nga whakahaere ma te Atipihopa i muri iho kei te
marama i roto i te ture e kiia nei ko Taitara A.
Kenana 1.
I mua atu o te pootitanga i taua Pihopa ko te Hinota mo
taua Pihopatanga ko nga Minita Maori i whakaritea kia hui ki
'Rotorua i te 23 me te 24 o Hune. 1925, e te Pihopatanga o
Akarana, o Waiapu o Poneke: apiti ki a ratou ko nga
Reimana tokotoru o te Pihopatanga o Akarana, tokotoru o
Waiapu, tokorua o Poneke ma nga Pihopa o aua Pihopatanga
e whakaingoa.
Ko taua Hinota ma te Komihare (Commissary) i whakaritea
e te Atipihopa, e karanga, a ko ia ano hei tiamana. Ko nga
• whakahaere mo taua Hinota kei te tauira kua rite mo nga
Mangai i pootitia e te Hinota. Otira i te whakaingoatanga i
ite Pihopa tuatahi ma te Hinota katoa e whiriwhiri, kaore ma
nga Mangai anake. Ko te koramu I quorum I mo taua Hui,
me kaua e hoki iho i te hawhe o nga Minita o nga Reimana.
Mehemea ki te watea te tuunga o tetahi o nga mema o taua
'Hinota i mua atu o te pootitanga o te Pihopa tuatahi, ma te
Pihopa o taua Pihopatanga i watea ai te tuunga, e whakarite
he kai-whakakapi.
6. A tona wa e watea ai te tuunga o tetahi o nga Mangai kua
whakamaramatia i runga ake nei: ma te Komiti-tumuaki o taua
Pihopatanga (Standing Committee) e whakakapi.
Ka mutu i konei rua tekiona e pa ana ki te pooti mo te
Pihopa tuatahi mo Aotearoa. E 27 katoa nga tekiona o te
Pire nei. Ko te roanga atu taria e whakamaori.
HURA KOHATU KI TANGOIO.
HE whakaatu tenei kei te Ratapu te 11 o nga ra o Hurae,
1926, ka hurahia nga kohatu whakamahara ki a Erena
Ratima me Hiki Waikato. He powhiri tenei i nga
whanaunga kia tae mai ki Tangoio i taua ra. Ma o tatou
minita o te Hahi o Ingarangi e whakahaere nga karakia mo
taua ra. Haere mai, haere mai. haere mai.
|
|
4 422 |
▲back to top |
422 TE TOA TAKITINI. Hurae 1, 1926.
A BILL.
Intituled a Statute to provide for organsiation of Church Work
amongst the Members of the. Maori Race and the
episcopal supervision, thereof.
WHEREAS it is expedient to provide for the further
organisation of Church Work among the members of
the Maori Race and the episcopal supervision thereof.
Be it therefore by the Bishops. Clergy and Lafty of the
Province in General Synod assembled enacted as follows: —
1. That a Diocese is hereby created to he styled the Diocese
of Aotearoa hereinafter referred to as the said Diocese.
2. That in respect of the said Diocese the provisions and
regulations set forth in this Canon shall apply, anything in
the other Canons of the General Synod to the contrary not-
withstanding.
Provided that any question which may arise in regard to the
application of any Canon to the said Diocese shall he deter-
mined by the Standing Commission.
3. That the boundaries of the said Diocese shall be those set
forth in the first schedule hereto.
4. That the jurisdiction of the Bishop of the said Diocese
shall with the consent in writing of any other Diocesan Bishop,
extend to. and include all members of the Maori Race
domiciled in the Diocese of such other Bishop and such
Europeans as may be exclusively licensed for church work
amongst the members of the Maori Race in such other
Diocese. Provided that such consent shall be effective until
revoked by the Bishop conferring the same or by his successor.
Provided further that any Maori who is or may hereafter be
registered in the Churchwarden's book of any European Parish
or Parochial District as provided in Clause 11 or Clause 13 of
Canon V. Title B. shall while so registered cease to be under
the jurisdiction of the Bishop of the said Diocese.
5. That until other provision shall have been made by
General Synod in this behalf the Synod of the said Diocese
shall proceed to the Nomination of a Bishop in the manner
following: —
(a) There shall be elected at each ordinary Session of the
Synod of the said Diocese a Delegation consisting of
five Clergy elected by the Clerical members of the
Synod and five laymen elected by the Lay members
thereof.
(b) The Delegation so elected shall before the nomin-
ation of the Bishop confer with the Bishops for the
time being of the Province. Provided that the presence
of not less than half the number of Bishops then
|
|
5 423 |
▲back to top |
Hurae 1. 1926. TE TOA TAKITINI. 423
present in New Zealand, and not less than three of the
Clerical and three of the Lay members of the
Delegation, shall he necessary for the holding of such
Conference.
(c) The Archbishop, or in his absence, the Bishop
presiding at such Conference, shall submit in writing
to the Delegation the names of not more than three
persons approved by the Conference.
(d) The Delegation shall then nominate to the Arch-
bishop one of the persons whose names have been so
submitted to be the Bishop of the said Diocese.
(e) The Archbishop shall then follow the procedure laid
down in Title A. Canon I.
Provided that until the first Bishop shall have been
appointed the Synod of the said Diocese shall consist of the
Maori Clergy appointed by the Dioceses of Auckland, Waiapu
and Wellington to attend the Conference held at Rotorua on
June 23rd and 24th. 1925. together with three lay representa-
tives from the Diocese of Auckland, three from the Diocese
of Waiapu, and two from the Diocese of Wellington to be
appointed by the Bishop of the respective Dioceses. Such
Synod shall he convened and presided over at a special
Session by a Commissary appointed by the Primate and shall
proceed in the manner hereinbefore laid down for a
Delegation elected by Synod, the Synod itself acting instead of
a Delegation for the nomination of the first Bishop. The
quorum of such special Session to be not less than half of each
order. Provided that in the case of a vacancy in the
Members of such Synod prior to the election of the first
Bishop the vacancy shall be filled by the Bishop of the
Diocese from which the member whose seat has become vacant
was appointed.
6. That if at any time a vacancy shall occur in the
Delegation to he appointed as hereinbefore provided, the
vacancy shall be filled by the Standing Committee of the said
Diocese.
[Note: There are 27 clauses to the bill, but the above only are
quoted as having reference to the nomination and election of the
Bishop. ——Editor. ]
KO WAI, A HE AHA TE PIHOPA MO
AOTEAROA?
(P. H. Tomoana. )
HE patai tenei kei te hinengaro o tena otena o tatou e whai
haere ana i nga mahi o " Te Hahi Mihingare. " a, e korero
ana hoki i nga wawata a tena a tena o tatou e tuku mai
nei kia perehitia e Te Toa. I runga i nga kupu kua whaka-
puakina, kua perehitia ki a tatou pepa huhua, pakeha, Maori,
ata marama ana te titiro iho kei te wahi rua tonu tatou, ara ko
|
|
6 424 |
▲back to top |
424 TE TOA TAKITINI. Hurae 1, 1926.
etahi kei te ki me Maori, a ko etahi kei te mea me pakeha,
engari taihoa ra ka mea ai hei te Maori. Ka piki haere nei
te ngakau tumanako i roto i te iwi, mo tena mo tena o tatou
i runga i te takoto pera o te whakamarama a etahi o tatou kai-
arahi ina. ka paaha mai ko te reo o Te Paraimete " Te
Atipihopa Awerere" kore tonu ake he maharaharatanga mo
tana pihopa notemea ki tana titiro kaore tahi he tangata e
tika ana i roto i ona tamariki minita Maori hei tu i taua
turanga pihopa. Na konei i tika ai kia ki penei ahau " I mau
he nga kai panui i nga korero o nga hui whakatu pihopa
Maori. Na runga i tera ahuatanga o te tohanga haeretanga
i nga korero pera, ka tupu pohehe te tumanako i roto i tooku
hinengaro, me te nui noa iho pea o te hunga e matenui nei ki
te awhina i nga tikanga hei whakatuputupu i te mahi o Te
Hahi i roto i nga morehu o " Tai Timu o Tai Pari. "
Heoi tona tikanga tika he nohopuku noa iho. Me waiho ma
Te Mea i te wahi ngaro e taatari iho te tumanako ka mate-
roto iho nei. a Maana e tuku iho te mehua e kaha ai ahau nei.
me etahi atu ano pea. ki te tapae ake " Ta Hiha kia Hiha Ta Te
Atua ki Te Atua. " kia waiho ai ko te roimata me to hotu
whakaroto me te whakakikiwa o te kanohi hei tohu mo waho
o te mahi whaka-wairuatanga i roto.
Kei te mohio iho ano i whanau tatou i roto i te kanga mo
Arama raua ko Iwi. he taringa ano oku o te taha kikokiko me
te taha hinengaro a kei te rongo-nga-tahi i te reo i runga o
Kawari i puea ake ai nga huarahi mo te tumanako ki nga mea
katoa, na reira e te Toa haria atu ra, horahia atu oku mahara
whakapotopoto ki nga morehu e tuohu mai ra i te utu, i te
marae, i te whaitoka, i te pera-urunga o ratou hinengaro ki
atu: —" E ki ana a Tomoana he Maori te tangata e tika ana hei
pihopa a ko ———— taua tangata. He poto note wa, penei
roatu, nuiatu nga whakamarama. Otira mehemea hei koha ki o
tatou kaumatua pakeha na ratou nei i poipoi te iwi i roto i nga
pouritanga, i arahi i roto i nga ururuatanga me nga tuatea,
me nga tumatakuru o roto o era wa, kia mahara ki te koutou
tuakana ki to koutou matua, kei a ia rawa te putea o te whare
wananga o koutou matua i konei i ko. ara a ————.
[Kia ora e P. H. T. Kua tauiratia ruai i nga reta o mua atu te
tapahi o nga ingoa. Noreira kaua koe hei pouri mo nga ingoa kaore
nei i perehitia. ——Etita. ]
EKEPIHANA A TE HAHI.
HEI te 23 o nga ra o Akuhata ka puare te Ekepihana a te
Hahi ki te Taone Hooro i Akarana. Kotahi wiki o taua
Ekepihana e puare ana. Kua tukuna mai ki a Peneti
nga whakahaere mo nga mahi Maori. Kei te whakariterite
ia i etahi tangata o Whanganui o Rotorua hei ropu mahi i nga
tikanga Maori hei awhina atu i te Hahi o Akarana.
|
|
7 425 |
▲back to top |
Hurae 1, 1926. TE TOA TAKITINI. 425
POROPOROAKI A TE PIHOPA O WAIAPU
KI A TE ARAWA.
TE PIHOPA MAORI KUA WHAKAATAATA.
H
Rotorua,
Te 2 o nga ra o Mei.
HE mihi iho ki te Hahi Maori i mua i tona wehenga atu ki
te taha pakeha. Itemea ka tata te wa e tu ai te Pihopa
motuhake mo te taha Maori katoa.
I te Karakia o te ata ko ana tino kupu enei: —
I muri i ahau kia mau kia u koutou ki te Hahi o Ingarangi.
Ina tu he Pihopa mo koutou kia kaha kia marama te whaka-
haere i nga tikanga awhina i to koutou Pihopa, ma ena ahua
e taea ai te tinei o nga matia muramura e ka nei i te ao katoa.
Ite 2 p. m. —Ka hui te Hahi me te Pihopa ki roto ia Tuno
hopu ka tu atu a Te Kiwi Amohau. Te Naera te Houkotuku,
Keepa Patahuri, Poni Wahiao me Arama Karaka ki te wha-
katau i te Pihopa i runga i nga tikanga Maori me te whaiwhai
atu i ana kupu i kauwhau ai ara: —
(1) E Koa ana te ngakau ia koe ka noho mai nei ki roto i to
matau tupuna whare ia Tunohopu. He tupuna hohourongo,
me te ki iho kia matau ki ona uri e pae atu nei. " E tupu he
kino. whakangawaritia, ara penei: " Whiria te kaha tuamakatia
e motu honoa. "
(2) Mou hoki ka tu ki raro i tona uri ia Te Muera (Pou
Haki) i waiho iho nei i taana kupu kia te Arawa katoa. "Ma
ia iwi ma ia iwi tona tikanga ko ahau ko te Arawa ka piri tonu
ki te Kuini o Ingarangi ake. ake. "
Ara: —"Mau ano koe e ia iwi e ia iwi e whakahaere. Huri
ake nei au, ko ahau te kohatu wawahi ote motu. " Na reira
ko te Hahi i tenei takiwa e kore e wareware ki enei kupu, a e
kore hoki etaka atu i te Hahi o Ingarangi. "
I muri iho ka whakahuatia e Wiremu Ereatara te waiata
nei: —
'' Ko te aha tenei ko te ra hapati.
Ko te ra huri tau e whanga nei au,
Awhea Eru Nuku te hoki mai ai.
Ka mahue ia hau ko te reta pukapuka.
Na oku tungaane ki te Wharekura nei,
Ka hoki kia Whiro, kai te mahi kino au nau. "
Ite mutunga—ka ata whakapakehatia e Paora te Muera nga
kupu, me nga whakamaramatanga o te waiata nei: —Ara, No-
te tau 1834 ki 40, ka timata te Hahi ki te kura katikihama ki
Rotorua nei, i nga Hapati katoa. Tu mai he pakeha, tu mai
he pakeha, ka huri te tau e whanga ana, awhea Eruera Kaha-
wai te hoki mai. hai korero ia matau. Na reira ka mahue i au
|
|
8 426 |
▲back to top |
426 TE TOA TAKITINI. Hurae 1, 1926.
te pukapuka (Rawiri) aku tungaane ka hoki ahau kia Whiro
ki nga mahi he. E te Pihopa te waiata nei. kua maha nga
tau e Pihopa pakeha ana, a kua ki mai nei koe kua whakaataata
mai he Pihopa Maori i naianei, koinei pea te Eruera Kahawai
e whanga nei. Ano te titiro ake, ko te wa e tu ai he Pihopa
Maori e whanga nei, he wa e hoki mai ai nga iwi katoa i hoki
nei kia Whiro i marara ra ki era atu ahua a e whai nei hoki
ki nga tikanga o naianei.
I te tuunga mai o te Pihopa ki te whakautu he maha noatu
ana kupu mihi i runga i nga mihi. Engari rawa ia, nga kupu
mo te taha ki te Hahi, me te Pihopa mo te taha Maori. Itemea
kua kite mai ia e hara i te korero no naianei engari he korero
tonu na te Arawa no mua iho mau nei inaianei.
—Na Wiremu Ereatara.
PIHOPA PAKEHA MAORI.
Ki te Etita.
Ehoa tena koe, me to ropu katoa, e mahi mai na i te mahi
uaua. Kia ora koutou. Mau e kuhu atu ki te keke
matau o Te Toa Takitini enei kupu e whai ake nei mo to
tatou Pihopa.
Ko ahau he mea whanau tamariki maua ko toku hoa. Kaore
rawa a maua tamariki i haere tu i te putanga mai. engari i
whakangotengotea i te tuatahi, i muri ka whangaia ki te puunu,
i muri mai ka paruparua he kai. i muri mai ka tuumata te wha-
wha i tetahi kai mana.
Tera tetahi korero mo tetahi kotiro. Ko tana kete heeki
i runga i tona mahunga. Ko te mahi nui a te kotiro nei he
wawata haere i te utu mo ana heeki. Ka tae ki te utu kaore i
pai ki a ia, katahi ka hurihuri tona mahunga. Taka tonu atu
tana kete heeki, pakaru katoa. Ka pa te pouri ki te kotiro
nei mo ana heeki. Kua maumau noaiho tana wawata. Mei
waiho pea e ia kia tae ki te kainga, ka ata whakatu ai i tana
kete heeki, kua rite ki tana i wawata ai.
No reira e nga iwi e nga reo kaputa matauranga he aha
ra te he o te pakeha Maori hei —taatahitanga i te whiwhi tonu
ki tenei taonga nui, taonga tapu, ki mua i o tatou aroaro.
Kanui toku wehi kei kore atu tenei taonga i a tatou.
Kia ora te Hahi katoa i roto i te iwi Maori.
—Na ta koutou Mokai,
Henare Keremeneta.
Pipiriki, Hune 14, 1926.
Ka pa te mate mare ki te tamariki whangaia ki te WOODS'
GREAT PEPPERMINT CURE.
|
|
9 427 |
▲back to top |
Hurae 1, 1926. TE TOA TAKITINI. 427
PIHOPA MOTUHAKE.
Ki te Etita.
TENEI kua kite iho i o korero mo te whakatu pihopa motu-
hake mo te Hahi i Roto i te iwi Maori. Ki taku nei
whakaaro kua uaua tenei take. Kaati, ka hoki oku
whakaaro ki nga kupu a te Karaiti i hoatu ai ki ana akonga:
" Haere koutou ki te ao katoa kauwhautia te rongopai, iriiria
i runga i te ingoa o te Matua, o te Tama, o te Wairua Tapu. "
" Kia aroha koutou tetahi ki tetahi, " " Kia aroha ki tou hoa
tata ano ko koe. " "' Ki te mate kai tou hoa riri. Whangaia, ki
te mate wai. whakainumia, " " Kua hoatu noa nei e ahau ki a
koutou me hoatu noa hoki e koutou, " " Kia tiaho ra ia to
koutou maramatanga ki te aroaro o nga tangata, kia kitea ai
a koutou hanga pai, kia whakakororia ai i to koutou matua i
te rangi. "
Ka kotahi rau nga tau o te whakapono ki Aotearoa nei, a
katahi ano ka mate kai. ka mate wai, te iwi Maori ki tetahi
pihopa motuhake mo ratou. E tika ana kia aroha mai nga
pihopa pakeha ki te inoi a te iwi Maori. I homai e te Karaiti
te rongopai ki ana akonga hei tuku haere ma ratou ki tena wha-
kapaparanga, ki tena iwi, ki tena reo a. huri noa te ao.
Ma te whakaae mai o nga pihopa pakeha, kia whakamana
te inoi a te iwi Maori e tono nei ki tetahi pihopa motuhake
mo ratou ka taea ai te whakarite o te kupu whakahau a te
Karaiti: "Haere koutou, kauwhautia te rongopai ki nga wahi
katoa o te ao.
Heoi ano,
—Na Te Wheoro Poni.
Ohinemutu.
Hune 17, 1926.
HE MIHI.
Ki Te Toa Takitini.
TENA koe. te puhi o Aotearoa, te putiputi pai. ataahua, o
tena marae o tena marae. Kia ora tonu koe. E tama
tenei ka tukua atu nga kupu whakamoemiti mo te kaha
rawa o tou maramatanga te tiaho iho ki tena marae ki tena
marae, me to kaha ki te whakaoho i te hinengaro e puhoi ana
i tena huihuinga i tena huihuinga.
H emihi ki nga marae maha o Aotearoa me Te Waipounamu.
tena koutou i roto i nga manaakitanga a te Rungarawa.
E aku tuakana, hoki mai ra ki te raporapoi i te tangi
apakura a ta tatou puhi e paoho nei tona reo mo tetahi piho-
patanga motuhake mo tatou mo te iwi Maori. He kupu pepeha
na oku tipuna: —" Whiria te kaka, tuamakatia: e motu honoa.
e motu honoa. " Koutou nga mea i tawhiti hoki mai ki te
hono i te taura i motu.
Kia ora nga iwi o ia marae o ia marae.
—Na M. Ratema...
Taupo.
Hune 15, 1926.
|
|
10 428 |
▲back to top |
428 TE TOA TAKITINI. Hurae 1, 1926.
, •
NGA MEMA O TE HINOTA TUATAHI
O AOTEAROA.
HE mea tika kia whakamaua ki Te Toa Takitini nga ingoa o
nga tangata i whakaturia hei mema mo te Hinota tuatahi
o te Pihopatanga o te iwi Maori. Ko ia tenei te rarangi
ingoa me te poutapeta o tena o tena o ratou.
PIHOPATANGA O AKARANA.
Minita: —
Rev. Canon W. H. Keretene, Kamo, Whangarei.
Rev. Kahi Harawira, Waimate North, Bay of Islands.
Rev. Hori Raiti, Huntly. Waikato.
Rev. W. N. Panapa. L. Th.. Kaikohe. Bay of Islands.
Rei-mana: —
Hemi Te Paa, Tokatoka. Northern Wairoa.
Teri Paraone. Whakatiri, Clevedon.
Hori Tane, Oromahoe. Bay of Islands.
PIHOPATANGA O WAIAPU.
Minita: —
Rev. Pine Tamahori. L. Th.. Tuparoa. East Coast.
Rev. Peni Hakiwai, Fernhill. Hawke's Bay.
Rev. Fred A. Bennett, L. Th.. Hastings, Hawke's Bay.
Rei-mana: —
Hon. A. T. Ngata, M. A.
Hori Tupaea, Opapa, Hawke's Bay.
Wiremu Kingi, Ohinemutu, Rotorua.
PIHOPATANGA O PONEKE.
Minita: —
Rev. Temuera Tokoaitua, Otaki.
Rev. P. Hikairo Leonard, Marton.
Rei-mana: —
Meihana Durie, Aorangi, Feilding.
Kingi Tahiwi. Wellington.
HE NAAHI MO TAMATEA.
Ite wa i pa kaha ai te mate taipo-piwa ki nga takiwa o Here-
taunga nei, i whakatakotoria atu e nga mema o te kauni-
hera o Tamatea, ki te aroaro o Takuta Mercer me Takuta
Te Rangihiroa, etahi take whanui hei painga mo nga Maori o
enei takiwa. No tenei ra (Hune 30) ka tae mai a Takuta
Mercer ki Hehitingi, ka whakaatu mai ko tetahi o nga take, ara
ko te Naahi kua whakaaetia mai e te Kawanatanga. Ko-
Naahi Cartwright ka tae mai hei Naahi mo nga Maori motu-
hake. Ka noho ia ki Hehitingi, ka haereere ki nga kainga
Maori. Ko te Naahi nei he tino tiwhikete ona mo te Naahi
mo te whakawanau tamariki. Ka mahi ia i raro i te mana o
te Tari o te Ora, i raro hoki i te mana o te Kaunihera o
Tamatea.
|
|
11 429 |
▲back to top |
Hurae 1 1926 TE TOA TAKITINI.. 429
I MATENGA O MERE PATARIKI, M. B. E.
ITE 1 o nga ra o Hune. 1926. ka mate a Mere Patariki ki te
Kawakawa. Pewhairangi. I mate whakarere i mate i te
S • mate e karangatia nei e te pakeha he " stroke. " Ona tau
i e 69.
i He wahine tenei i ngakaunuitia e te Maori e te pakeha mo
1 ana mahi rangatira awhina hoki i te rawakore.
I te wa o te pakanga nui ka mahue ake nei. ko ia te kaiwha-.
kahaere o nga mahi katoa mo nga hoia o konei ahakoa taha
pakeha, ahakoa taha Maori. Hei tohu whakanui mo ana mahi
pai. ka tukua mai e te Kingi ki a ia te tohu honore ara te
M. B. E. ( Member British Empire ).
I mua o te rironga ko nga pohimahita hei kai-rehita mo te
mahi pooti i a Mere Patariki taua tunga mo nga tau inaha.
Ko ia ano hoki te kai-whakamaori o Te Kawakawa.
Ko tenei wahine he mokopuna tuatahi na Hawea Te Maupa-
1 rawa o Nuhaka. Ko te whaea ko Ngamoni. i moe i a Honetini.
! he pakeha no Ingarangi. Ko ona whanaunga i mahue iho ki
tenei takiwa ko Tuihana Honetini o Paneera (Parnell)
Akarana, tuakana ki a ia, ko Hawea Patariki. roia o Te
Kohukohu he tamaiti nana me tana kotiro Pororene Reweti.
Haere ra e kui ki a Ratou ma i Te Hono-i-wairua. Waiho iho
ki o uri i te Aoturoa nei tou wairua marama ngakau manaaki,
tauira pai. hei taonga whakarere iho mau ki a ratou. Nou te
ingoa pai. heke iho ana tou pai hei taonga honore ki runga i
te iwi Maori nui tonu.
HE POHIRI NA MATATOA.
Te Whareotoroa. Whakatane.
i Hune 16, 1926.
Ki nga Iwi. ki nga hapu ki nga reo, ki nga huihuinga
tangata, e noho maina i o koutou marae tena koutou.
He powhiri atu tenei kia tae mai koutou ki Te Whare-
otoroa waahi o Whakatane i te 16 o nga ra o Hurae, 1926. kia
kite i te hurahanga ote kohatu Whakamaharatanga ki a Te
Hurinui Apanui. Ka hurahia taua kohatu ite 18 onga ra o
Hurae, 1926. ite 11 onga haora ite ata. Haere mai. haere mai.
i mauria mai o tatau aitua ki konei mihia ai.
Na Emere Raiha Apanui.
Te Keepa Tawhio.
Matatua katoa.
Mo te mare kaore he rongoa hei rite ki te WOODS" GREAT
PEPPERMINT CURE.
|
|
12 430 |
▲back to top |
430 TE TOA TAKITINI. Hurae 1, 1926.
NGAMIHI TE KEHU.
NO te po o te Wenerei te 30 o nga ra o Hune ka moe a
Ngamihi i te moengaroa. He kuia rangatira tenei no
ngatikahungunu no Ngati Tuwharetoa no Ngati Manunui
ki Taumarunui. Ko tona kainga ko Te Kohupatiki ko
Karamu. Kaore i te tino mohiotia ona tau. engari kei
Waenganui o te 70 me te 80. Tekau ma tahi katoa ana
tamariki, a ko nga mea kei te ora tokowha nga tane, tokotoru
nga wahine. Kua whanau hoki he mokopuna tuatahi, he
mokopuna tuarua mana. Haere e kui ki tou okiokinga. Kua
eke o tau ki nga tau o te tangata whai-kaha. Kua puta ou
uri tokomaha ki te ao. Ina o tamariki e tu rangatira nei i
runga i o hapu maha. Noreira haere haere, haere.
TE PANUI KOHI KUA WHAKAKOREA.
HE whakaatu tenei ko te panui i perehitia i Te Toa Takitini
o Hune whakaatu i nga kohi i whakaritea e te komiti ma
ia takiwa hei awhina i a tatou tamariki, kua whaka-
korea, i runga i te whakaatu a te komiti tumuaki o te Rakapi
Uniana, tera e pa he raruraru ki te ropu Maori mehemea ka
rangona i kohia he moni ma ratou.
Tuarua: Kua whakaae te komiti tumuaki o te Kakapi
Uniana, ma ratou e tirotiro te ahua o nga tamariki e haere ana
ki tawahi, ma ratou hoki e awhina.
PUTU-PAORO.
Ko nga ra me nga kainga enei kua rite mai i te Rakapi
Uniana o Ingarangi o Wiwi hei pureitanga mo te ropu Maori
e haere nei ki te whakamana i te powhiri a Wiwi a
Ingarangi: —
Sept. 12 and 16—Prelimin- Nov. 6—Cardiff.
ary games. Nov. 11—Gloucester.
Sept. 19—Lyons. Nov. 13—Llanelly.
Sept. 22—Grenoble. Nov. 18—East Midlands.
Sept. 26—Marseilles. Nov. 20—London County.
Sept. 30—Norbonne. Nov. 24—Hampshire.
Oct. 3—Toulouse. Nov. 27—Leicester.
Oct. 7—Clarmont Ferrand. Dec. 1—Lancashire.
Oct. 10—Paris. Dec. 5—Bordeaux.
Oct. 16—-Somerset. Dec. 9—Limoges.
Oct. 21—Newport. Dec. 12—Bayonne.
Oct. 23—Swansea. Dec. 16—Pau.
Oct. 27—Yorkshire, Dec. 19—Beziers.
Oct. 30—Harlequins. Dec. 26—Paris.
Nov. 3—Devon.
The Hampshire match has not been finally settled.
|
|
13 431 |
▲back to top |
Hurae 1. 1926. TE TOA TAKITINI. 431
POWHIRI A TE WIWI A TE INGARIHI.
1 tu te hui ki Pamutana. i te 23 o nga ra o Hune, a te komiti
whiriwhiri i nga tamariki Maori hei haere ki tawahi. Ko nga
mema o taua komiti ko W. T. Parata (Otago). A. Takarangi
(Wanganui), W. Pitt (Gisborne), P. H. Tomoana (Hawke's
Bay). M. Winiata (Horowhenua).
Ko nga tamariki enei kua whakaritea mo te haere: —
BACKS: — G. Nepia (Hawke's Bay). W. Barclay (Hawke's
Bay), A. Falwasser (Taranaki). T. Robinson (Canter-
bury). L. Grace (Te Aute). W. Lockwood (East Coast),
H. Phillips ( Marlborough ). P. Potoka (Wanganui). J.
McDonald (Marlborough), R. Bell (Southland), M. Mete
(Horowhenua). D. Wineera (Wellington). H. Kingi
(Wanganui), W. Shortland ( M. A. C.. Hawke's Bay). D.
Pelham (Auckland).
FORWARDS: — J. Gemmell (Hawke's Bay), O. Olsen (North
Auckland). J. Stewart (Otago). J. Manihera (Canter-
bury). A. Crawford (East Coast), T. Dennis (Poverty
Bay), W. Rika (North Auckland). Manning I South Can-
terbury). S. Gemmell (Hawke's Bay). H. Matthews
( Poverty Bay ). P. Haupapa ( Bay of Plenty ). D. Tatana
( Horowhenua 1. Rev. P. Matene (North Auckland).
Kua whakaritea ko W. Barclay te kapene ko R. Bell te raro-
kapene.
TE TOA MO TE MAMAU.
KUA tutaki a Ihakara Robin, tiamupiana o Nui Tireni me
Ahitereria, ki a Stanilaus Zybszko, te tiamupiana o te ao.
I mamau raua ki Akarana. E 36 meneti raua e kakari
ana kia hinga tetahi i tetahi. Kaore tetahi i hinga. Engari
ko nga paina nui i riro i a Zybszko a riro ana i a ia te wini
o ta raua kakari.
Kua tae te tono a Ihakara kia mamau ano raua ko taua
tangata i Ahitereria mo te tiamupiana o te ao.
Ko nga ahuatanga enei o nga toa nei.
Ihakara Rapana Zybszko
Te taumaha.... 18 toone 16½ toone
Meiha o te kahi.. 18in. 22in.
Te teitei.... 6ft. 2in. 5ft. 9in.
Te uma.. 49in. 56in.
Te Poho.... 40in. 40in.
Biceps....... 17in. 21in.
Forearm 15in. 17in.
|
|
14 432 |
▲back to top |
432 TE TOA TAKITINI. Hurae 1. 1926.
ROTA WAITOA.
"TE MATUA O NGA MINITA MAORI. ".
Na W. J. Simkin, Atirikona.
*
KO Rota Waitoa te minita tuatahi o te iwi Maori Ko
tona kainga ko Te Kawakawa kei te Tai-rawhiti: Ko ia
tetahi o nga hoa haere o Pihopa Herewini i nga tau
kotahi tekau i mua atu o tona whakapakanga hei minita. I
haere tahi raua ko Pihopa. Herewini ki Akarana i te tau. 1842.
I a ia e tamariki ana he paraikete te kakahu. Otira 1 tona
mohio me tona kaha, ka riro i a ia tetahi karahipi ko te kara-
hipi o Aperahama te ingoa (Abraham-Scholarship), a tu ana
hoki ia hei mahita awhina i te kura Maori i Akarana; Ka
piki haere te marama o Rota a ka whakaritea ko ia hei whaka-
matautau i nga Maori o te Kareti, i tera wa ki nga korero o nga
karaipiture.
Kaore ano he Maori kia whakaaetia i taua wa e Pihopa
- Herewini kia whakapangia hei Minita. No te wa tonu i a
Rota katahi ano ka whakaae te Pihopa kua rite te ua e tika
ai kia whakaturia tetahi Maori hei minita. Na Te Herewini
tonu a Rota i whakaako a naha i tuku atu i muri iho ki a
Te Kihirini ( Rev. J. A. Kissling).
Ko nga tangata nana i whakamatautau a Rota Waitoa. ko
Atirikona Wiremu Wiremu (Parata), Atirikona Paraone me
Atirikona Aperahama. Kitea ana e ratou te pai o Rota tana
mohio me tona ngakau papaku.
No te Ratapu o te Tokotoru Tapu. Mei 22. 1853. ka whaka-
pangia a Rota hei minita i roto i te Whare-karakia o Paora i
Akarana. Ko nga minita i reira i taua ra e toru nga Atiri-
kona, e toru nga Piriti e toru nga Rikona, Ki tonu te whare-
karakia i te Maori i te pakeha. Ko te kauwhau a te Pihopa
i reo rua tia. pakeha. Maori. Nui atu te mihi o nga Maori ki
te kauwhau a te Pihopa, me te tangi ano hoki o Rota Waitoa
i te aroha ki nga kupu tohutohu a tona matua a te Pihopa ki a
ia. ".
Te mutunga o te whakapa i a ia. ka whakahokia mai a Hota
Waitoa ki Te Kawakawa hei minita mo era iwi ona. Hoki
hoki ai ano ia ki Akarana i etahi wa ki te kareti ki reira wha-
kahou ai i nga akoranga: Otira i noho tonu ia hei minita mo
te Pariha o Te Kawakawa, a tae noa ki tona matenga, Nona
tonu te hiahia ki te hoki ki te kareti. Nana tenei hupu:
"E hoki ana ahau ki te Kareti kia whakakingia mai ano
taku kete ki te purapura. "
No te 4 o nga ra o Maehe. 1860. ka whakapangia a Rota hei
Piriti e Wiremu Parata te Pihopa tuatahi o Waiapu.
Ko ona tau whakamutunga i uhia e te kapua pouri, ara i
runga i nga raruraru i pa ki te iwi Maori mo nga whakahaere
a te Hauhau. Otira i mahi pono tonu a Kota i tana mahi
minita a tae noa ki te mutunga.
|
|
15 433 |
▲back to top |
Hurae 1, 1926. TE TOA TAKITINI. 433
Ko etahi wahi o tona pariha me haere i runga hoiho ka tae
ai No tetahi haeretanga ona; ka hinga tana hoiho ka maru
tona tinana. Ka rongo a Pihopa Herewini ka karangatia mai
a Rota kia haere atu ki Akarana me tona hoa me ta raua wha-
nau. Te taenga atu ka kitea te taumaha o tona mate. Ahakoa te
kaha o te tiaki i a ia. kaore rawa tona mate i taea a no te
Ratapu te 22 o nga ra o Hurae. 1866, ka mate. Ko tona urupa
kei Tipene, Tararua, i Akarana, u kaore hoki i tawhiti rawa
atu i te whare-karakia i reira e tu ana. I roto i taua whare
karakia te hanganga i te kaupapa o te Hahi o te Porowini o
Nui Tereni. Ko nga tuhituhi kei runga i tona kohatu e penei
ana: —
" The Rev. Rota Waitoa,
Died, 22nd July. 1866.
" Te Matamua o nga Minita Maori. "
He tangata pai a Rota he tangata i arohatia nuitia e ona
iwi, he tangata i mahi pono ki te Hahi a -taea noatia te
mutunga. Kei te whare-karakia i Te Araroa e mau ana te
parahi hei tohu aroha ma ona uri hei whakamahara hoki ki
a ia.
TAMATEA KAUNIHERA MAORI.
KO nga mema o Te Kaunihera inaianei ko P. H. Tomoana
(Tiamana). W. H. Nikera. Pohe Hemi. Hakopa
Ratima. Ihakara Rapana. Akonga Mohi me Rev.
Hakiwai.
Kua puta mai te inihi a nga Naahi 6 te Hohipera i Nepia mo
te pai me te rongo o nga turoro i mauria atu ki reira, me te ki
mai ano hoki he waimarie rawa te tere o te tukutukunga atu
3 i nga turoro. Ko nga mea ano i tere te tae atu kaore ano i
tino roa te mate e kai ana. mama tonu te mahinga atu. He
nui te mihi mai o Takuta Pere me te Matron ki a raua turoro.
Kua puta katoa mai ki waho.
£ mihi atu ana hoki ki nga matua me te iwi mo te kaha mai
ki te awhina i nga whakahau a Te Tari Ora mo a tatou turoro.
E tangi atu ana mo nga mea i honea. E tohutohu atu ana ki
nga mea hunahuna i te mate. E te iwi kaua ra hei hunaia
mai nga mate kei nga kainga. He hanga uaua te haere atu
-ki nga kainga hurapa haere ai. He pai rawa ahakoa ko
koutou tonu kei nga kainga me kaha tonu te whakapai te
horoi te whakapai hoki i nga wahi wai unumanga.
Whakatututia mai o koutou komiti marae hei kanohi mo
koutou mo nga taonga o te tari ora e whakahautia ake, nei e
nga ture whakapai i nga marae. E ki ana te kupu Next to
Godliness is Cleanliness. "
Kua tae mai te mihi a Nurse Black kia koutou katoa mo nga
manaakitanga i te wa o te mate piwa pera ano ta Takuta
Mercer, me Inspectors Milne me Evans.
|
|
16 434 |
▲back to top |
434 TE TOA TAKITINI. Hurae 1, 1926.
Tena koutou e nga mea i mihi tohitu tonu mai ki au. Ehara
e te iwi e mahi ana i nga mahi o Te Tari Ora, he whakatutuki
i nga tikanga mo runga i nga mate rere. Na te kaha a Te
Tari Ora. Dr. Te Rangihiroa. Dr. McKibbins. Dr. Mercer,
Inspectors Gardiner, Evans, Milne. Nurse Hodges, Nurse
Black me o tatou koa pakeha i penei ai to tatou waimarie. I
ora mai ai te rau—taka atu ana e wha ano. Kia ora hoki A
Teneti Ratima mo tona motoka i homai nei hei maumau haere
i nga apiha o te Tari Ora.
Mo nga wahi e hirawerawe ana, karangatia mai Te Kauni-
hera i runga i te tohu tohu mai a nga Komiti marae, kaore he
wahi mo te ngakau awangawanga ina tirohia hangaitia iho nga
ahuatanga katoa o te Ture Kaunihera me te Tari Ora. nga Hoa
Tuturu o Te Iwi Maori.
HOKOHOKO I HUKARERE.
NO te 1 7o nga o Hune ka tu te mahi hokohoko a nga
tamariki 6 Hukarere ki to ratou kura. He tokomaha nga
matua o nga tamariki i aroha mai ki te tono atu a nga
tamariki nei kia manaakitia mai ta ratou ra. Tenei kei te
mihi atu ki nga hoa tokomaha o ia iwi o ia iwi, pakeha, Maori,
mo te nui o te awhina mai i te reo karanga o nga tamariki nei.
I te awatea ko nga mahi hokohoko i nga kakahu, i nga
taonga Maori, i nga keke, i nga rare, i nga kakahu tamariki,
me te " afternoon tea. " I te po ko te concert a nga tamariki.
Ko nga hua katoa i puta mai i runga i tenei mahi a nga
tamariki nei, kotahi rau. e whitu tekau ma tahi paun (£171).
Ko enei moni hei awhina i to ratou whare-karakia.
HUKARERE SALE AND CONCERT.
£ s. d. £ s. d.
Cakes.... 8 18 9 Concert.... 24 4 4
Produce... 4199 Cheques
Tea.... 4166 Mr. Warren.... IO O O
Admission to Sale 540 Miss L. Williams 10 O O
Sweets.... 12 4 9 Miss E. Williams 500
Hukarere School 41 12 5 Nurse Keith.. 200
Maori.... 21 4 3 ———————
G. F. S..... 19 5 3 171 10 O
Kua nekehia tetahi o nga whare o nga kai-whakaako i te
taha ki te keeti tomokanga atu ki Hukarere, a kua watea taua
wahi inaianei hei tunga mo te whare-karakia. Ko nga moni
kua tae mai ki te Tari o te Pihopatanga, kei waenganui o te
£400 me te £500. Ma te moni o te hokohoko ka neke atu ai i
te £600. Kei te whanga te Poari kia nuku atu nga moni i te
£1, 000, ka timata ai te hanga o te whare-karakia nei. Tera e
neke atu i te £2. 000 te utu, a ko roto ka hanga Maoritia, Ko
te whare karakia te tohu whakawhetai, tohu whakamahara
hoki mo te tiupiri (jubilee) o Hukarere.
He inoi atu tenei ki nga iwi kua kohi mo Hukarere, kia
tukuna mai nga hereni kei o koutou ringa, ki te Hekeretari o
te Pihopatanga. Ko te toenga atu me waiho kia tata te oti. '