TE TOA TAKITINI
                     Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
  Nama   61. HASTINGS. Hepetema. 1. 1926.
         EKEPIHANA    A TE  HAHI.

            Registered at the G. P. O. as a Newspaper.

TE TOA  TAKITINI.
              Te Utu mo  te Pepa 10/- i te tau.
  Me  penei  nga reta "Te  Toa Takitini, " Box  300. Hastings.
452              TE TOA  TAKITINI. Hepetema 1. 1926.
      PIHOPATANGA   O AOTEAROA.
               PITOPITO KORERO.

Itu   te hui o te Pihopatanga o Aotearoa ki Poneke i te Taite te
    5 o ngu ra o Akuhata. I tae katoa, mai nga mema e mau
    ake nei o ratou ingoa: —

                         Akarana.
       Nga  Minita                 Nga Reimana
Rev. Canon. W. H. Keretene  Hemi Te Paa
Rev. Kahi Harawira           Teri Paraone
Rev. Hori Raiti               Hori Tane
Rev. W. N. Panapa
                        Waiapu.
Rev. Pine Tamahori            Hon. A. T. Ngata
Rev. Peni Hakiwai            Hori Tupaea
Rev. Fred. A. Bennett         Wiremu  Kingi

                          Poneke.
Rev. Temuera   Tokoaitua       Meihana  Durie
Rev. P. Hikairo Leonard       Kingi Tahiwi

     He mea  whakamanuhiri e nga rangatira maori a Poneke nga
mema   o  to Hinota, ara na  ratou i whakarite nga raruraru o te
noho i Poneke.

     1 hui katoa nga mema  maori  o te Hinota ki te tango i te
 Hapa  a te Ariki i te whare-karakia o Paora i te 10 o nga haora
i te ata. Na Peneti raua ko Keretene i whakahaere te karakia.

     I te mutunga  iho o te karakia ka hui te Hinota Maori ki te
 whare-kura i Sydney Street.

     I whakapuaretia te Hui e to Komihari (Peneti) ki te kupu
 inoi.
     I whakamaramatia e te Komihari nga putake i karangatia ui te. Hinota kia hui i tenei wa.

     A. T. Ngata: I whakaatu a A. T. Ngata kei te mau tonu
 tona whakaaro i whakaputa  ai i tera tau, ara ma te maori anake
 ka taea ai te hinengaro o te maori. Mai i Paritu ki Whakatane
 me Tuhoe, kotahi tonu te, reo o te iwi maori, hei te maori ano hei
 Pihopa mo tatou,

Hepetema 1. 1926. TE  TOA  TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_453

     Hemi   Te   Paa: Kua huihui  matou nga tangata o te Pihopa-
tanga o Akarana a kua uru ki Te Toa Takitini ta matou motini
i paahi ai. ara  irunga i nga whakamarama a nga Pihopa i te
uaua  o to whakatakoto i nga kaupapa, kua whakaae matou me
pakeha  hei Pihopa tuatahi mo tatou. Noreira ka pupuri tonu
matou  i ta matou motini i puahi ai.

    Hori Tane: Kei te tautoko ahau nga korero a Hemi Te Paa.
I tera tau i tohe; ahau me maori. Inaianei te mea kua marama
ahau ki nga uauatanga. kua whakaae ahou ki te tono a nga Pihopa
me  pakeha.
     Wiremu  Kingi: Ko  te hiahia tuturu o Te Arawa me maori te
Pihopa. Otira ko te mea  nui ki a ratou ko to Pihopatanga  kia
timatangia. Ki to tohe tonu tatou ki te maori, kei te wehi ahau
kei ngaro te taonga nei i o tatou ringaringa. Ki te whakaae tatou
me pakeha, kua tu tonu  atu to tatou Pihopatanga. Noreira ka
pooti ahau i te tuatahi me maori, a ki te ki mai nga Pihopa kaore
e whakaaetia te maori katahi ahau ka whakaae me pakeha.

     Hori Kuiti: Ka  pupuri tonu ahau  i ta matou  motini i paahi
ai i Akarana, kei te whakaae ahau me pakeha.
     Hori  Tupaea: Ko  te hiahia katoa o te iwi maori, me  maori
tonu hei Pihopa. Me  hinga whakamua atu tatou. Ki taku titiro
kua riro nga mema o te Pihopatanga o Akarana  i nga whakaaro
o te Atipihopa. Otira kei te mohio katoa tatou ko te hiahia tuturu
o te  iwi Maori me maori  tonu hei  Pihopa  tuatahi  mo  tatou.
Mehemea kaore nga  minita maori nei e hiahia ana ki te turanga
 Pihopa kia riro mai i a ratou kaati e Hika ma hoatu ko Apirana
Ngata hei Pihopa mo tatou, kua kore hoki nga minita i pirangi!

     Teri Paraone: I rite katoa to tatou hiahia me maori, engari
no  nga whakamarama kitea ana he uaua rawa taua turanga mo
te maori  i te timatanga atu. Ko o  tatou Pihopa ngu tangata
marama ki nga uauatanga o era tu mahi. Noreira kei te whakaae
ahau ki ta ratou e tohutohu mai nei me pakeha  hei tuatahi. E
     wehi ana ahau kei ngaro te taonga nei i a tatou ki te tohe
tonu tatou ki te Pihopa maori.
     Hikairo Leonard: Kotahi tonu  te reo o  te iwi maori me
maori  te Pihopa. Ki  te kore rawa e whakaaetia  mai hei reira
ka  whakaae ai ki te pakeha. Ko oku  iwi katoa e tono ana me
maori. Ko  te tumanako kia ngawari mai nga Pihopa ki te hiahia
o te iwi maori nui tonu.
     Panapa: Kei te pouri a ngapuhi mo te mahuetanga atu i a
 matou o te kaupapa maori  i puritia tahitia nei e tatou i tera hui a
 tatou. Otira na ngapuhi tonu te  whakatauki nei: —"He ora
 ano te oma. "  Kua  puta te kupu a te Atipihopa me nga Pihopa.
 ki te tohe tonu tatou me maori. tera e ngaro  te taonga nei
 i o koutou ringaringa.
     Temuera  Tokoaitua: Ko  te hiahia o te iwi maori katoa me
 maori tonu  hei Pihopa  mo tatou. E rua enei manu he weka
 tetahi, he karoro tetahi, no te whenua tetahi no te moana tetahi,

 154 \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ TE  TOA TAKITINI. Hepetema 1. 1020.

he pango  tetahi, he ma tetahi. Ko te  tangi a te weka rereke i
te tangi a te karoro. Pena ano te ahua o te maori me te pakeha.
Ma te maori ano ka taea paitia ai te hinengaro o te maori.

     Peni Hakiwai: Kaore he painga o to tatou tutataki atu ki nga
Pihopa  i te mea kaore ano kia tatu o tatou whakaaro. Kei te
marama te hiahia o te iwi maori, me maori tonu hei upoko mo te
Hahi i roto i te iwi maori. Ki te kore rawa e whakaaetia me
maori hei reira ano   tatou  whiriwhiri ai mo te ahuatanga o te
pakeha.
     Peneti: Kei  te wehi ahau kei maunu atu te taonga nei i a
tatou. I ta tatou hui i Rotorua i tino whakaaro tuturu o tatou
Pihopa me nga. Minita pakeha. kua whakaae tatou ki te pakeha
hei  Pihopa mo  tatou. Na  taua  whakaaetanga a tatou i hanga
ai te  Pire. i paahiti ai hoki e te Hinota Topu Nui kia  whakaturia
te Pihopatanga o Aotearoa mo te iwi Maori. Noreira ka tautoko
ahau i te motini a nga mema o te Pihopatanga o Akarana, ara kia
whakaaetia me Pakeha  hei Pihopa  tuatahi kia whiwhi ai te iwi
Maori  ki tetahi Pihopatanga motuhake  mo tatou. Pai ke atu
ki ahau to tatou whiwhi i io tatou Pihopatanga, ahakoa he pakeha
te upoko  i tenei ahuataga e tatou e noho reo kore nei tatou.

     A. T. Ngata: I hanga tenei Pihopatanga hei painga mo te
 iwi Maori. Ko  tatou nga  kia-whakapuaki i nga whakaaro me nga
hiahia  o te iwi Maori. Ki te tohe tonu nga Pihopa   nei ki to
 takahi i te hiahia tuturu o te iwi Maori. tera e pakaru to Hahi i
 roto i a Ngati Porou.
     Kingi Tahiwi: Kei te mau tonu ahau ki ta tatou kaupapa o
 tera tau. ura me Maori hei Pihopa. Kana tatou hei ngoikore ki
 tenei take. Me mau tonu tatou ki ta tatou tohe. Ehara i te mea
 ma te matauranga pakeha e tino rite ai tenei Pihopatanga, engari
 ma  te matauranga ki te hinengaro me te ahuatanga o te Maori.

     Meihana Durie: I toku takiwa katoa kotahi tonu to reo o
 oku hapu ara he tono me Maori tonu te Pihopa mo to iwi Maori.

     Kahi  Harawira: He roa te wa e whiriwhiri ana matou nga
 tangata o te Pihopatanga o Akarana i tenei take I te marama
 ki a matou o nga uauatanga  o te whakatu mai i te Maori, whakaae
 ana matou  katoa me pakeha hei upoko mo to tatou Pihopatanga.
 Kei tu kotahi tonu to matou  whakaaro. me pakeha hei tuatahi, a
 hei te pakeha  reo Maori.
      Pine Tamahori: Kei te pai rawa atu ki ahau  a tatou korero
 e whakaputaputa  nei nga whakaaro   o tena o tena. Engari
 kaore i te pai ki ahau te ahua o te patu a nga Pihopa i te hiahia
 o te iwi Maori. Kei te peneitia mo   te patu i te wheke. Kua
 patua  mai  e te Atipihopa nga whakaaro o nga mema o Akarana.
  Ki te takahia e tatou te hiahia o te iwi nui tonu ka pehea a ratou
 whakaaro   ki a tatou?  He moni  tetahi kaupapa nui e tu ai a
 tatou mahi. Ma  te ngawari o nga whakaaro  o te iwi ka kitea ai
 he moni  hei whangai  i nga mahi. Ki to kino te whakaaro o te
  iwi ka uaua te kitea o te moni.

Hepetema 1 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_455

    Ka  mutu nga  korero, ka whakatakotoria e A  T. Ngata  to
motini, a na Hori Tupaea  i tautoko: —

    Ko  te whakaaro  o  tenei Hui ko  te Pihopa tuatahi mo te
Pihopatanga o Aotearoa, hei te Maori.

    Ka  menemanatia e Hori Tane a na Hemi Te Paa i tautoko:
Ko  te whakaaro o tenei Hui ko te Pihopa tuatahi hei te pakeha
reo Maori.

    Te pooti tanga mo te menemana tokowaru i whakaae, tokoiwa
i whakakahore.

     Katahi ka  hoki ki te motini. Te pooti tanga ka  paahi te
motini  9 ki to 8.

     I te riterite rawa o nga pooti kaore i tino tatu nga whakaaro
o  te Hui.

    Ko  nga motini i muri iho he tuku whakamihi  ki nga ranga-
tira Maori o Poneke mo  te nui o ta ratou manaaki i ngu mema o
te Hinota.

     I muri iho ko tu a Ngata ka whakaatu i tona whakaaro kia
 karangatia he hui ma te Hahi Mihingare  kia tu ki Rotorua. Na
Ngata te motini na Wiremu Kingi i tautoko: Kia  karangatia he
hui ma te Hahi Mihingare kia tu ki Rotorua a te marama o Maehe
1927 mehemea  ka whakaaetia mai e Te Arawa ki reira te tuunga
 o te Hui.
                                                     Paahitia ana.

 No te Paraire te O o nga ra o Akuhata i te  10 a. m. ka  hui
 tahi atu nga  mema    o  te Hinota  Maori   me  nga  Pihopa ara te
 Atipihopa. te Pihopa o Waiapu, te Pihopa o Poneke te Pihopa o
 Nelson  me te  Pihopa o Christchurch.

      Ke  roa  te  wa e whiriwhiri ana  te Hinota  Maori   me nga
 Pihopa I muri  iho ka paahitia e te Hui Maori enei motini e mau
 ake nei: —

     1. Kei te pouri nga mema o te hinota notemea kaore i tino
 tatu o ratou whakaaro me pakeha, me  Maori ranei he Pihopa
 tuatahi mo te Pihopatanga o Aotearoa, a mehemea kua kite iho
 nga Pihopa kua kore he take e kumea ai tenei hui kia roa, e tono
 ana tenei Hui kia hikitia te whakatau mo tenei take ki te Hinota
 Topu Nui e takoto mai nei. "

     2. "Me whakarite ko te Hon. A. T. Ngata me Rev. F. A.
 Bennett hei mangai whakatakoto atu i nga take a tenei Hui ki te
 aroaro o te Hinota Topu Nui. "

     No  muri iho ka hui tahi ano nga Pihopa me  nga mema o te
 Hinota  Maori. He  roa te wa e whiriwhiri tahi ana i nga kaupapa
 katoa  o te take nei. Te mutunga  iho  ko paahitia te motini  e
 mau  ake nei.

456\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Hepetema 1. 1926.


     PIHOPATANGA O AOTEAROA.
  Ko te motini tenei i paahitia e te Hinota Maori i tu ki Poneke
i te Paraire te 6 o nga ra o Akuhata. 1920.

HEI    KAUPAPA   RIIWHI mo te kaupapa mo te Pihopa mo te
      iwi Maori e takoto nei i roto i te pire i paahitia i te tuunga
      o te Hinota Topu Nui (General Synod ) i te marama o
Tihema  1925, E WHAKAAE    ANA  tenei Huihuinga o te Hinota
Maori  ko te Ati-pihopa hei upoko mo te Hahi Maori, a i raro
iho i a ia kia whakaturia he Maori hei Pihopa hei whakahaere
mo  te taha Maori o  te Hahi, ka huaina  ia ko te Pihopa o
Aotearoa, me  tetahi Hinota whai-mana ki te hanga tikanga, a
ko ia hei Tumuaki mo taua Hinota i runga i te whakamananga
a te Atipihopa a ka uru taua Pihopa  ratou ko nga  mangai-
reimana, me  nga minita  i ata whiriwhiria, hei mema   mo  te
Hinota Topu Nui  (General Synod. ).

HINOTA  O  TE PIHOPATANGA   O WAIAPU.
HEI      te Paraire te 8 o nga ra o Oketopa ko tu te Hinota nui
      o  te Pihopatanga  o Waiapu  ki Nepia. Kei te 10. 30 te
      Karakia  Hapa. Kei  a Rev. Canon  Paeke  te kauwhau.
Kei  te 2. 30 te whai-korero a te Perehitini. I te Ratapu  kei a
Atirikona Brocklehurst te kauwhau   i te karakia o te ata. kei a
Canon   Maclean  i te ahiahi.

    I te Mane i te 10 a. m. ka hui nga Minita me te Pihopa.
     I te Turei i te 10 a. m.. ka hui nga Minita Maori me  nga
Mangai reimana  me  te Pihopa. I te Wenerei  i te 10 a. m. ka
whai-korero a Kapene Watson  ki te Hinota me nga Hahi-watene.

     TE AO HOU ME TE AO TAWHITO.
                      Na R. T. K.
 HE     kupu enei e mau  tonu ana i nga ngutu o te tangata i
       enei ra—te ao  hou me te ao tawhito; engari ko te tino
       tikanga ia o enei kupu kaore i te ata  marama. He  nui
 nga tangata e whakaaro ana kei te whawhai te ao hou ki te ao
 tawhito, kei te tukinotia te ao tawhito e te ao hou. Na konei
 etahi tangata ku whakahopu to ratou ahua ka mea. e. te whakahi
 ra o te tamariki ki te whakahe, ki te tohutohu i nga koeke.

    Na   Tamahau   Mahupuku   te  kupu  kua  huri  te  wa
 o  nga   kaumatua    no  nga   tamariki  enei  rau  tau. ara.
 kei te mate haere te no tawhito kua  timata te ao hou. Ko te
 mutunga  o te ao tawhito me te timatanga o te ao hou e kore e
 taea te ki no te mea o nga  ra no te mea  ranei o nga tau. U
 mai ana  te whakapono ki enei motu rere ana te ra o te ao hou:
 kua  pou-tu-maro inaianei, ko te  ru o  te ao tawhito kua taau.
 Ki  te whakaritea te ahua o te iwi Maori i enei ra ki te ahua i te
 tau  1814 ka marama noa he ao ke tera he  ao ke tenei: he  au

Hepetema 1. 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_457

tawhito tera  he ao tino hou  tenei. Ko te tangata ko  te iwi.
kei te piki tonu, kaore i te tu. Ko te tu he ngingio, he mate.

     Ehara   i te mea  me   ata patu  rawa te au tawhito e mate ai.
ko te kai patu ko te taima. Kua rewenatia enei whakatupuranga
e nga whakaaro, e te matauranga o te pakeha, na konei ka mate-
mate haere nga  whakaaro  me nga tikanga tawhito: ko  te ao
tawhito hoki ko nga tikanga ko nga whakaaro o nehe pera me te
ao hou ko nga tikanga ko nga whakaaro o te pakeha o te marama-
tanga.
    Ehara  i te mea ko nga tangata te ao tawhito te ao hou ranei.
no te mea  he nui nga kaumatua he nui a ratou tikanga no te ao
hou, he nui  hoki nga  taitamariki kei te ao  parauri tonu  atu
nga whakaaro.
     E marama  ai te ao hou me te ao tawhito me whakataki etahi
tikanga a te ao tawhito e kore aua e whakaaetia e te ao hou.

    Ki te ao hou kaore he tapu (haunga ia te tapu o te Atua).
kaore  ho whaiwhaia. kaore he kehua, kaore he tohu mate kaore
he po kui he po hua  ranei o te kai, kaore he taniwha kaore he
kore  o te kore noa iho.
     Ki te ao tawhito he tino tangata te tangata e haere ana ki
 nga hui. ki nga tangihanga: ki te ao hou ia he tangata mangere
 tenei, he whai ngahau, he rapa ingoa, he rapa kai. Ko te tino
 tangata ki te ao hou. ko te tangata e u aua ki tana mahi: he
 kutete kau ranei, he tiaki hipi ranei, he hanga taiapa ranei, he
 tiaki kainga he tiaki tamariki ranei. Kei te hapai tenei tangata
 i te Tominiona. ko tera kei te whakataumaha, kahore ona painga.
 Kahore a te ao hou whakahe  i te tangi ki nga tupapaku, i te
 aroha, i te pouri engari me whakangawari, kaua e tukuna kia
 whakararuraru i nga mahi tuturu, i nga mahi tika.

     Kaore te ao hou e whakaae  ki te tikanga e tapae moni nei.
 taonga nei. ma  to manuhiri, a, me  te tatari ano ki te wa e utua
 ai aua moni aua  taonga ranei. E  ki ana te ao hou he tikanga
 rorirori rawa tenei. Me  he mea   he aroha kia motuhake   ki te
 aroha.
     Ko  ta te ao hou tikanga ma te tamaiti ano e titiro tana tane
 tana wahine ranei, mona hoki te pai te raru ranei. Kaore  te ao
 hou  e whakaae   ma nga matua  te  whiriwhiri tuatahi. Ko   te
 marena  tika kei runga anake i te aroha. Ko  ta te ao hou tane
 pai ko  te tangata  ma. te tinana, te reo. nga whakaaro—ko te
 tangata puku  mahi, whai-oranga. Ko  te wahine, hei te wahine
 ngawari ma penapena taonga, mohio  ki te tunu kai ki te  taputu
 tamariki.

     E  ki ana te ao hou ka marena te tamaiti ka wehe ia i ona
 matua, ka momotu   he kainga mona kia puta  ai ana tikanga. ana
 whakahaere kia noho   ai raua   ko  tana wahine kaore he whaka-
  raruraru he whakahuiki. He   putake no te noho  
 huihui  i te whare kotahi, He ture tuturu na te pakeha kia whai
 oranga  rano te tangata  ka moe  ai i te wahine. Ko  ta te ao
                                                                            

458   \_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA  TAKITINI. Hepetema  1. 1926.

tawhito  i ikanga ko te wahine i tuatahi ko te whare hoi muri
mai. hei kore noa  iho ranei.

    E  oke ana ano enei kupu ki nga mahi e whakamooti  nei i
te kai i nga matenga tupapaku, e tuku nei i te waipiro. He pai
pea enei tikanga hei whakangata i to ngakau whakahi engari ko
to mutunga he taumaha  he raruraru. Kaore o tika enei tikanga
mo enei ra kua taupipiri nei te haere. Titiro atu ki te pakeha
e haere atu ra. e aru; kaati to moumou taima, te moumou taonga
e kore hoki te pakeha e tatari ki taua.

    Kaore  io  ao hou  e  pai ki nga mahi tohunga—he  mahi
maminga, he mahi koroke: he mahi whakataumaha  i to tangata.
whararorirori. Ko nga  mahi  tohunga ho  tino hoa riri no to ao
hou. Ko nga tangata e tautoko ana i nga mahi tohunga he hoa
riri kino no te iwi no te mea ko ta ratou he whakahoki i te iwi
ki te pohehetanga. He tokomaha nga tohunga kua whakaea ake
i waenganui  o te Iwi Maori i raru ai te tangata, a, e raru nei.
Ahea  ano te tangata whai whakaaro ai? Kia hia rawa rarunga
ka tupato  ai?
                           (Taria te roanga).

       E NUI MAHI, E ITI TAKARO.
HE      maha nga tau i tohe  ai a  Sidey mema  mo  Otepoti kia
       whakaaetia e te Paremata tana pire  kia nukuhia  whaka-
       muritia te  karaka i nga marama  o tu raumati  kia kotuhi
te haora ara kia kiia te 5 karaka i te ahiahi ko te 4. I runga i
tenei ture ko nga mahi e mutu ana i te 5 inaianei ka mutu i te 1
ara  ko te 4  te 5. I peneitia ai kia roa ai te taima  i te ahiahi
mo  nga  mahi  takaro  He  nui nga  tangata e pai aua ki tenei
lure a ko etahi o ratou i whai-kupu ki te Pirimia kia tautokona
te pire a  Sidey. Kaore  te Pirimia i whakaae a i pooti hoki ia
mo  te turaki. He  ahakoa ra i whakaaetia e te whare o raro taua
pire engari i a au e tihituhi nei i enei korero kaore ano an kia
rongo kua  whakaaetia e te whare o runga a kua ture. Anei nga
kupu  a te Pirimia: —

     "Ki taku  titiro ma te whakahokinga i te karaka e nui ai te
taima  mo nga takaro mo nga ngahau hei whakakaha i o tatou
 tinana. Engari  etohutohu ana au ki te iwi kia iti iho te whaka-
 aro ki te takaro—no  te mea kua  piki rawa nga mahi  takaro—a
kiu nui ake ki te mahi. He  tokomaha  nga  tangata kua korero
mai   ki a  au  kiu whakanuia ake  he  taima  mo nga  mahi
 takaro engari ra kaore te iwi e  oru i te takaro. He  tika he
 whakakaha i te tinana tu te takaro engari ra kaua e wareware ki
 tenei ara kia kaha ake te mahi, kia kaha ake  te whakato, kia
 nui ake ai nga hua hei painga mo te Tominiana. He  tika pea
 ta koutou haere mai ki te tono kiu whakanuia ake te taima mo nga
 maki takaro otira tera ke atu ta toku ngakau e awangawanga nei.
 Kia muharu  kei te heke nga utu o a tatou pata o a tatou hua
 rakau, o a tatou miiti o a tatou wuuru. Me pehea te whakaea
 i enei moni nui kua ngaro nei?"

Hepetema 1. 1926. TE  TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_459


      TE ARAWA   ME  ANA  MOANA.
NO    te 27 o nga ra o Hanuere 1926 nei ka whakaotia e te Poari
      Tiaki o te Arawa  kia puta he whakaaro ma  te Poari ara
      ma  te Arawa ki nga tangata i puta te kaha ki te whaka-
haere i te Keehi o nga Moana, mai o te timatanga tae noa ki te
tutukitanga o tera take.

    Koia  nei nga  I tangata i whakaaetia kia puta he Koha kia
ratau: —
                    Wiremu  Ereatara
                 H. K. Ehau
                    Te Morehu  te Kirikau
                      Rev. E. Bennett

     Ko Taiporutu  Mitchell. Tiamana  o te Poari tetahi, heoi kihai
 i whakaae kin uru ia ki taua ropu.

     Kai te tika tonu enei tangata kua whakahuatia i runga ake
nui. engari maaku e apiti atu ano nga ingoa o Taiporutu Mitchell
me  W. K. Wi  Hapi, ehara  i te mea  kia puta he  whakaaro kia
raua, kaore engari mo nga whakamaramatanga  o nga mahi  a ia
tangata a ia tangata o te hunga kua whakahuatia i runga ake noi.

    He  aha nga mahi a enei tangata mo te Keehi o nga Moana i
tika ai kia whakaarotia ratau? Kihai koia a Te Arawa i whakaaro
kia ratou mo a ratau mahi?

            MO WIREMU EREATARA.
     No  te hui i Tarewa i muri mai o te Whakataunga Tuati o Te
 Hupirimi Kooti "Ka ahei ano i nga tangata Maori no ratau nga
 moana, ara te takere onga Moana te kawe i o ratau take kia uiuia
 e te Kooti whenna Maori i runga i o ratau take "Maori. ".....

     No tenei wa ka whakaotia e taua hui i tu ki Tarewa ma
 Wiremu  Ereatara  e whakaemi  nga korero a te Arawa e pa ana
 ki nga Moana i puta i rotu i nga korero Kooti whenua  Maori.
 whakawa Komiti i era atu hui ranei, nga pakanga mo nga kai o
 te moana mo nga rohe ranei o te moana i waenga o nga hapu, o
 nga tangata ranei u rotoi aua hapu—Ko aua korero hai whaka-
 takoto ki te aroaro o te Kooti whenua Maori ina tae te keehi a
 nga Maori  ki te Kooti.

     He mahi  nui tatenei tangata inahoki te nui o nga pukapuka
 o nga Kooti hai kimihanga.
               No Rotorua ake 73 nga pukapuka
Maketu       21  
                                      
Te Taheke 3
      No  reira  te nui o te mahi  mo te whakatakoto i te kaupapa o
 te keehi a te Arawa. Ahakoa  i puta  ano he  whakaaro i te wa e
 mahi   ana. e tika ana ano kia whai-whakaarotia ia e te Arawa ki
 nga hua o tona kaha.

460\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE     TOA TAKITINI. Hepetema  1. 1926.

                    H. K. EHAU.
     Ko ia te hoa o Wiremu Ereatara mo nga korero o nga moana.
ko  ia hoki hai whakatakoto ki te aroaro o te Roia, hai whaka-
marama   i etahi tikanga Maori  e pa  ana ki nga  Moana, ki a
marama   ai te Roia ki te whakaeke ki runga i nga Ture.

              TO MOREHU   TE KIRIKAU.
     He  tangata tenei i puta to Kaha  mo io whakahaere  i nga
tikanga mo  te Keehi o nga Moana—i   to wa kahore ano u te
 Arawa i awangawanga mo  te tautohi ki te Kawanatanga mo te
muna  ki nga Moana, i te wa ka whanui te whakahaere a Peneti
 i taua pakanga ki te Kopu Hii Ika o Rotorua. ka tangohia e te
Morehu   To  Kirikau ma ngati Pikiao e whakahaere  taua  take
timata mai  i te tau 1907 tae mai ki to tau 1909 katahi ano a te
 Arawa ka uru ki nga whakahaere mo te Keehi mo nga moana ka
 kotahi u te Arawa katoa, ahakoa e tokomaha tonu ana e whakaaro
 ana i runga i nga korero a nga hoa pakeha, he maumau moni noa
 iho, kaha tonu a Te Morehu ki te whakahaere ia ngati Pikiao kia
 kohia he moni i te tau 1908 ka takoto ia Te Morehu mo ona hapu
 o £350 hai moni timatanga mo te Keehi, i muri mai ko ia tonu ki
 te whakahaere i te kohi moni mo nga moana tae noa ki te tutuki-
 tanga o te pakanga—E  tika ana ano ia ki a uru ki nga manaaki-
 tanga a Te Awara.
                   REV. F. BENNETT.

     Katahi ano ka puta te mahara mo te matua o te Keehi o nga
 moana a te Arawa.

     Ipenei ai taku korero mo Peneti, he hokinga whakamuritanga
 no nga mahara ki te timatanga mai o te Keehi o nga moana a te
 Arawa. Kua  korerotia i era atu putanga o te Toa Takitini te
 whiunga  a te Ture ia Te Manihera  Tumatahi  mo te hiinga ika
 kaore he raihana hii ika ona. Koia nei te timatanga o te pakanga
 i waenga nui ia Rev. F. Bennett me to Ropu Hii Ika o Rotorua
 timata mai i te marama  o Noema  i te tau 1007 tae mai ki te tau
 1909. He  pakanga nui tenei i taea o tetahi taha e tetahi taha
 nga Ture hai tautoko i te tohe a tetahi taha me tetahi taha. He
 pakanga  tino nui tenei no tenei wa katahi ka kereeme a Peneti
 i nga  moana  wai-maori no nga  Maori  ake kaore he take o te
 Pakeha ehara i te pora me te wai-tai he huarahi no te Katoa
 Tukua  tonutia atu tana kereeme ki te Kawanatanga—-Kei  raro
 i te Tiriti o Waitangi, i te Ture Here Ngawha me te "Game Act"
 o ana take. Ko nga korero mo te hohonutanga o tenei pakanga
 mo tetahi wa  atu ka whakamarama—Heoi     ano  te mea nui. i
 runga i te Kaha o anu take i whakatakoto ai ki te Hopu o Rotorua
 me te Kawanatanga, ka homai e te Kawanatanga ki te Kaunihera
  o te Arawa e 20 nga raihana hii ika he Kotahi hereni  i to mea
 kotuhi he paunu ke hoki  mo  te  Raihana mo te tau ma runga i
  te kaha i te marama   ka puta te  waahi tuatahi o te Keehi o nga
  moana. Mai o te wa e noho ana a Peneti i Rotorua ko ia tonu te
 Kai-whakahaere  o te keehi o nga moana. Ahakoa nga Roia ki mai
 kaore he take o te keehi a nga Maori  mo nga moana  kaore ia i

Hepetema 1. 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_      461

hoha i ngoikore ranei, tae noa ki tona hikitanga ki Heretaunga i
runga tonu ona whakaaro i te keehi o nga moana—Kua  u ra ki
uta. no  reira o tika tenei tangata ki a nui te mihi a kia whiwhi
anu hoki i tetahi o te Rokiroki a tona kuia a Whakaotirangi.

                    Tera atu te roanga,
                     HAIMONA  HERETAUNGA.
                                      Whakarewarewa.
    Hune  27, 1926.


      WHANGANUI   ME  TE ARAWA.
KO       nga  maori  i karangatia hei awhina i nga  mahi  o  te
      ekepihana no Whanganui no Te Arawa. Nui atu te pai o a
      ratou mahi ngahau, me te ki tonu o te "concert chamber"
i nga wa katoa e tu ana a ratou mahi I ki nga nupepa: "kaore
ano he mahi ki Akarana  i penei rawa te ataahua te pai i mua
atu. "

    Kia  ora a Whanganui. Tenei  koi to mihi tonu te ngakau
ki to koutou  pai mo  to koutou  whakaaro nui ki a tatou mahi.

     Kia  ora hoki nga  kai-whakahaere o te Ekipihana mo  te pai
o ia koutou manaaki  i te ropu maori. Tenei kei te mihi tonu to
 matou ropu  ki te komiti  whakahaere o te ekepihana ki nga kai-
whakaako o Wikitoria kura o Tupene, a ko te mihi nui rawa ki
a  Rev. Coats (te Kai-whakahaere o te eke pihana) me tona hoa
wahine. Kia ora tonu  korua mo  te korua manaaki pai i nga
 tamariki o te iwi maori, e kore hoki ratou e wareware ki a korua.


     HUI A  TE HAHI  KI MOHAKA.
    He  karanga tenei i nga mema   o te Hinota Takiwa  o te
Atirikonatanga o Haki  Pei. ki a hui atu ki Mohaka a te Hatarei
te 18 o nga ra o Hepetema nei.
                                  W. W. WAIAPU,
                                                          Perehitini.


           TE  TOA TAKITINI.
 KUA       hikitia mai te  perehitanga o ta  tatou pepa  ki to tari
       perehi u te "Hawke's   Bay  Herald"  i Nepia. Erua  nga
        take  i hikitia mai ai: —1. Kia  tata atu ai ki te Tari o to
 tatou Pihopatanga, ki te wahi i takoto ai te pukapuka rehita o
 Te Toa  Takitini. 2. Ho  ngawari rawa te utu mo te perehitanga ki
 Nepia. Neke  atu i te rima tekau paunu  i te tau te ngawaritanga
 iho o te utu.

     I  runga  i te ahua tauhou o  nga kai-perehi ki te reo Maori.
 tera e ahua rahi tonu nga reta e takoto he o tenei perehitanga.
 Otira kei to muri i tenei ka takoto pai tonu a tatou korero.

462              TE  TOA  TAKITINI. Hepetema  1, 1926.

    Na  te tauhou hoki o nga tangata perehi tetahi take i tomuri
ai te putanga o tenei o a tatou pepa. Otira ko te take nui ko te
ngaronga atu  o te Etita ki Akarana i runga i nga mahi  o te
Ekepihana  a te Haahi.

           TE  MOANA    O  TAUPO.

    TO  te 21 o Hurae ka tutaki atu a Ngati Tuwharetoa ki a Ta
      Maui  Pomare me Hon. A. T. Ngata. Ka whaiti nga mihi
       ki te tari o Ta Maui Pomare, ka whiti atu ki te tari o te
Hekeretari  o te Minita  Maori. I konei  ka  tutaki atu ki nga
tikanga, whanui e pa ana ki te ritenga o  te tae  atu  o Ngati
Tuwharetoa ki Poneke, ara mo tana Moana mo Taupo.

    Tekau   ano meneti   e whakawhaititia  ana  e  te  tamaiti
marohirohi o te Motu  e A. T. Ngata nga waahi  katoa e numia
ai nga take a Ngati  Tuwharetoa  mo   tana Moana, me nga
marohirohi  ano o  Te Arawa   tokorua i reira, ara a Tai Mitere
me Keepa  Ehau, hui atu hoki ki a Te Raumoa. E  hoa ma
ahakoa  o kiki ana te haere a te korero take kore me to kata, i
pewheatia ra e Ngata, korero rawa mai. i a ia tonu e kata ra. kua
panui mai i nga rurangi katoa e rite ana hei whakaaetanga ma te
Minita  ki nga hiahia o nga Maori  mo to ratou Moana. Aru ko
nga hiahia o Tuwharetoa  me  motuhake  te toru mano  pauna  
te tau mo te Moana  anake. Ko Waitahanui  awa, ko Taurunga
awa, me wehe  ke te utu mo era. Mohio  tonu matou  katoa, he-
mea  uaua, a o kore ano hoki e whakaaetia engari i te nui o te reka
o te perepere; a te honore M. A., LL. B., ki roto ki nga taringa o
to Minita Maori, he  pono whakaaetia ana e te Minita nga hiahia
katoa o Ngati  Tuwharetoa. He  pono tenei kupu aku. hoki atu
aku mahara  whakamuri  ki te wa i haereere ai au i te motu nei ki
te whawhati i te kaki o Ngata kia hinga, kia tu atu ko ahau ko
te kuare  nei hei mangai mo te iwi ki te whare Paremata. Mei
tu ko ahau penei kua  tere noatu te iwi i te wai. Tuarua e kore
huki  e penei te otinga o  Taupo  Moana  penei me tenei kua
tatu nei   inaianei. I tu ano  tetahi o Ngati Tuwharetoa i tono
kia mauria  te whakataunga  o tenei take ki te kotahitanga o te iwi
 Maori kei Hatana. 1 tu  te mema   o te Whare   Ariki i mea  ia,
 Kaore au e whakaae koira te Kotahitanga   o nga iwi Maori o te
motu  nei kei Ratana, notemea ko te nuinga o Ngapuhi kei raro
 katoa kei u au. "  L muri  ka tu ko te Minita ka ki: "Ko  tenei
 take me  oti i konei. Kaore ia e tae ki Ratana". Ka  whakaaetia
 e te Minita te toru mano. Me  mau  ko nga awa me tuku e ia he
 komihana hei uiui mo nga moni e rite ana mo aua awa. I muri
 ka hoatu e matou katoa e toru nga pakipaki mo te honore Apirana
 Ngata. E toru ano hoki nga pakipaki i hoatu mo Te Arawa me
 te Hekeretari a te Minita. Ko  te 21 o nga ra ku hainatia e te
 huihui te kirimina. Ka  karangatia e Te Arawa kia tu katoa nga
 tangata ki runga. Ko  tetahi rangatira ano o Tuwharetoa kaore i
 tu. Heiaha koa i te mea kua hainatia e Te Heuheu, tautokona
 ana e te Minita, hainatia ana huki u te Minita i te 26 o nga ra.

Hepetema  1, 1926. TE TOA  TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_463

Heoi ko nga tikanga katoa o to moana meake nei rangona nuitia
ai. Kia  tu te Poari o  Ngati  Tuwharetoa  ka  panuitia ai ona
whakariterite katoa i waenganui i nga Maori me to Kawanatanga.
Heoi ra e te Etita ka mutu nei nga kupu e taea au te tuku atu
hei taonga  mo Te Toa  Takitini ki nga marae e takahi ai tona
waewae. E  te Etita o kore mutu  te mahara me  te kororia me
te tuku  inoi aku a te Katorika mo te Hon. A. T. Ngata me te
Hon. Ta Maui  Pomare  me ta mua tamaiti me Te Raumoa. Ma
te Atua ratou e tohu. E te Atua tohungia hoki te Kingi.

                     Na  Te Taite Te Tomo.
                                        Box 114.

                                             Kakariki. Halcombe.
  HE NEEHI  MO TAMATEA   KAUNIHERA.

             MANAAKI  A WHANGANUI.
 KUA     whiwhi  to Takiwa Kaunihera o Tamatea i tetahi Neehi
       tuturu mo  ratou. Ko  te Neehi nei he tino tiwhikete ona
       mo te mahi turoro me te Whakawhanau   tamariki. Ko te
 mana  whakahaere i a ia ko te inana o Te Tari o te Ora. engari ko
 etahi o nga inana o te Tari Oru kei te tapaea mai ki te Kaunihera
 o Tamatea.

     I te mahi tikanga  nga tangata  o tenei rohe. Kaunihera kia
 whiwhi  ai te Neehi nei tetahi Motoka hei haereere tanga mona
 ki nga kainga Maori puta noa nga rohe o Tamatea Kaunihera.

     Ho  nui no te rongo pai o nga mahi a to ropu o Whanganui
 i haere nei ki te awhina i nga mahi  a  te Hahi  i Akarana.
 karangatia ana tana ropu kia haere tika mai ki Haki Poi nei mahi
 ai mo nga po e wha. Ko nga toenga atu o nga hereni ina ea nga
 raruraru me hawhe  tonu ko tetahi wahi hei manaaki i nga mahi
 o Whanganui ara mo te whakataetae tenehi a te wa o to Aranga.
 a ko tetahi hawhe hei awhina i te Neehi o Tamatea Kaunihera. I
 runga i te aroha nui o Whanganui ki te pai o te manaaki a nga
 morehu  o Heretaunga nei i a ratou, me te pai me te marama hoki
 o te take i tae mai ai ki Heretaunga nei. ka tu mai a Takarangi
 me tana whanau katoa ka ki. me waiho katoa nga hereni o tenei
 mahi  hei awhina i tenei mahi nui kia puta ai he painga ki nga
 turoro i nga wahi katoa o Heretaunga. I runga i tenei manaaki
 nui tera e whiwhi te Neehi nei ki tetahi Motoka hou tonu moona.

      Kia nui nga ora ki a Whanganui i haere mai nei ki te awhina
 i a matou. Kua  ea ra to koutou mauiuitanga i te mea kua kite
 ake  tera e rite te take i haeretia mai nei e koutou te nuku o te
 whenua. Kua whiwhi ra to matou Neehi ki tetahi Motoka mona.
 E  ki ana  te karaipiture. "Maka  to taro ki  te mata o  nga wai,
 ho maha  nga ra ka hoki mai ano ki a koe. "

461\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE    TOA  TAKITINI. Hepetema 1. 1926.


           HE KORERO
  MO TE MATENGA O PIHOPA PATIHANA,
         HEPETEMA  20, 1871.

         NA  PIHOPA RENATA  WIERMU.
  He  pukapuka na tetahi o ona hoa, na Rev. J. Atkin i mate
nei ano i taua wa.
  1. Ki  tona papa tenei; no te ra ano i mate ai te Pihopa i
tuhituhia ai. No runga  i te "Southern Cross, " Hepetema 20.
ITE    ata nei kihai i maha nga maero te mamao   o to matou
    kaipuke i te taha ruru o Nukapu. He motu iti tenei; e rua
    tekau pea maero  ki te taha ki raro o Santa Cruz. Ite 114
o nga haora kua  tata, ara, kua toru maero te mamao mai i te
motu. E wha  nga waka kei runga i te hau, me  te mea  e
mataku  ana i a matou, ina hoki kihai i whakatata mai. Ka
ki te Pihopa, me tuku iho te poti, me hoe atu ki a ratou. Ite
mea  kua noho matou  katoa ki runga ki te poti, ka ki ano te
Pihopa. " Me  mau ano  etahi atu mea mo ta tatou haere ki uta,
hei mea  hoatu  noa. "   Te  rironga mai o  enei, ka hoe  atu
matou  ki nga waka ra, ko era. kihai i hoe mai ki a matou, me
te mea hoki  e whakaaro rua ana, mo  te hoe atu ranei, mo te
pewhea  ranei. Mohio  tonu mai ratou ki te Pihopa, a. i tana
kianga kia haere katoa  matou ki uta, ka whakaae  mai  ratou.
Hoe  atu ana  matou ki tetahi wahi o  te toka, kihai i kotahi
maero  te mamao   mai i te motu. Kei  konei  ka  tutaki ki a
matou  e rua nga waka: huihuia katoatia, e ono. Tohe  mai
ana nga  tangata o uta kia toia atu te poti ki runga ki te toka:
kihai matou  i whakaae atu. Katahi ka  eke atu te Pihopa ki
runga ki tetahi o nga waka, tokorua nei nga tangata i runga;
 a. ka rua tekau pea meneti ka hoea atu; ka hoe tahi atu hoki
 rua nga waka i nga rangatira tokorua o te motu, i a Tauia
 raua ko Motu. I marere nga  tangata ki roto ki te wai, a, toia
 ana nga waka i te wahi papaku i runga i te toka ki te wai
 hohonu i tua, a hoea atu ana ki te motu. I kite atu ano matou
 i tona unga ki te one, a, muri iho ka ngaro. Tokowha matou
 i runga i te poti, ko Tipene Taroaniara, ko Hoani Nonono, ko
 Hemi Minipa, ko ahau. Kua  kotahi pea hawhe haora o te
 Pihopa i uta, e mahara ana hoki matou  meake  pea ia hoki
 mai, me te manu  noa to matou  poti i reira me nga waka, me
 te whakamatau  ano matou  ki te korero ki a ratou. Ohorere
 ana tera te whakatikanga ake o tetahi tangata i runga i tetahi
 o nga waka, ko te kopere i te ringa, me tana karanga  ake
 penei na, "Ko tena ta koutou i hiahia ai?" Te hopukanga ki
 te pere, ka perea mai. I reira ano ka maka mai ano nga pere
 o era waka. Katahi matou ka hoe  mai kia kauaka ai e taea
 e a ratou rakau. Otira kua tu ahau, a Tipene, a Hoani. E
 ono nga tunga o  Tipene; kotahi te mea  kino  rawa. Ko
 Hemi, na  tana karohanga, a, takoto rawa ki raro, i kore ai e
 tu tona poho. Ko o maua  tunga ko Hoani, he mea  iti nei.

Hepetema  1. 1926. TE TOA  TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_465

o kore ano hoki e whakaaroa me kaua te mahi pani i te pere
ki to rongoa whakamate. Ka mamao   mai matou i nga waka.
ka maranga  te heera, a tae rawa mai ki te " Southern Cross. "
Ka  hoki atu matou  ko Bongard, mete o te kaipuke ko nga
tangata hoki hei hoe i te poti, me te mau pu ano matou he
whakahaere  i te Pihopa. E pari mai  ana te tai, otira kahore
ano kia hohonu noa te wai i runga i te toka e puta ai te poti;
heoi ka manu  noa matou i waho, me  te karaihe  atu ki nga
tangata i uta. Ka tae ki  te 4½ o nga haora, ka puta matou  i
runga i te toka, ka ata hoe atu whaka uta. Katahi  ka kitea
•3 matou he waka e tere noa ana. kahore he tangata o runga.
Te hoenga  atu ki taua waka ra, ka  kitea kua rite ano ki ta
matou  i maharahara ai. Tera, kei runga  i taua waka, ko
te tinana o Pihopa Patihana, he mea takai ki te kakahu Maori.
Te hapainga mai o te tupapaku ki runga ki te poti, katahi ka
tangi te umere  o uta. Kihai ia tetahi tangata i whakararu
mai i a matou, engari, ka mahue taua waka i a matou, ka hoe
mai etahi ki te tiki mai. I runga i te tupapaku he manga nikau
e takoto ana e rima nga pona i ponaia ki nga rau. Ka rapu
noa hoki matou, he aha ranei te tikanga o tenei? Ka  tirohia
te ahua o nga tunga ka kitea tona matenga kihai i whai takiwa
i muri iho o te panga o te patu. Ko  te tinana kihai i ahatia.
engari ko nga kakahu i tangohia: ko nga hu ia me nga tokena i
waiho.
  Kua maha  nga taenga o te Pihopa ki tenei motu i mua, ahua
pai ana nga tangata, whakahoa mai ana. I u ano matou  ki
reira i tera tau. kotahi hoki te haora i takoto ai te poti ki te
one i a te Pihopa e noho ana ki nga tangata i te kaainga. Ko
te tikanga i era tau, ka hoe mai  nga waka, a kia toru, kia
wha  maero ki te moana, ka piki noa mai hoki nga tangata ki
runga ki te kaipuke; kahore rawa he mataku. Heoi  ano ta
matou  i mohio  ai, i putake ai ta ratou tikanga inaianei, kua
u pea  tetahi kaipuke ki reira, kua tutu nga tangata o runga.
kua  patu i etahi o nga tangata o te motu, na reira, tae kau
atu tetahi pakeha ki reira i muri iho, ka patua. I mohiotia
tenei ki nga mea e kitea ana, e rangona ana e matou ki nga
wahi katoa e taea ana e matou. "
  Ka  whitu nga ra i muri iho i tenei ka tangohia atu i roto i
a matou  a Rev. J. Atkin. No   te aonga ake  ka  mate ko
Tipene. Ko  te tunga o Hoani, he mea iti nei; i mahue hoki
ia ki tona ake motu ki Mota: tera ano pea ia e ora ake.
  2. He pukapuka  ano tenei na Rev. J. Atkin ki tona whaea.
Kihai  i oti.
                                      Hepetema   21, 1871.
E  toku whaea,
  Kahore  e taea te whakaaro iho te nui o to matou pouri i to
matou  taonga nui ka riro nei. Ko to matou Pihopa  kua mate
i nga tangata o Nukapu te patu inanahi. I riro mai i a matou
te tupapaku, a tukua ana ki te moana inaianei. Ko ia anake

166\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA  TAKITINI. Hepetema 1, 1926.

i uta; kihai hoki tetahi o matou  i kite i tona matenga. I
whakaekea  mai ano hoki matou i runga i te poti. Ko Tipene
tetahi i tu. he kino rawa te tunga: e kore pea ia e ora ake.
Ko  maua  ano hoki ko Hoani. i tu i te pere he tunga iti nei.
Pouri kerekere a matou  tamariki, mamae  rawa  hoki a Jacobs.
kapene o te kaipuke. Ko  Brooke, e matemate ana, otira, hono
tonu ano tana mahi ki a matou ki nga taotu, na reira i kore ai
e ata maharatia e ia inaianei te nui o te pouri.
  Konohi  tonu matou nei. otira hei aha kia  whakaaroa  to
matou  konohi i a ia ka tae nei ki tona okiokinga; i mate nei
hoki i runga i te mahi a tona Ariki—te mahi e mahia tonutia
ana e ia i a ia e ora ana. He hanga  mataku tenei tu mate—
kino rawa  ki te taringa e whakarongo ana. He  rangimarie
tona oranga, he rangimarie ano tona matenga, ahakoa i patua
kinotia. Kihai i kitea ki tona kanohi tetahi tohu o te mataku.
o  te mamae ranei—ko  tona ahua tonu i te mea e moe  ana;
me  te mea e ngenge ana, e whakamanawanui  ana. Aue!  te
 tini o te tangata e mamae i tona matenga!   Ka  pewhea  ra
 tenei mahi kawe i te Rongo-pai i a ia ka ngaro nei? Ko te
 Atua anake e mohio  ana, nana nei ia i tango atu. Kahore
 Ona tikanga  e rite ki o tatou. Kia  kitea nga tangata mana
 nei e mahi ta te Atua mahi i runga i te whenua e tangohia atu
 ana. katahi ka oho te mahara, Kei te whakanuia rawatia pea e
 tatou ta te tangata mahinga i nga mahi a Te Karaiti. Ta te
 Atua i pai ai. ko te tangata kia rite ki a Te Karaiti. Kahore
 he aha o te mahi, he mea  kau i te tangata, e whakaritea nei
 mana  e mahi, kia pakari, kia tutuki ki te tino kaumatuatanga.
   He nui rawa te mamae  o Tipene i etahi wa. Tetahi o nga
 pere i ngoto rawa ki roto ki tona poho a whati iho; e kore e
 taea te unu. To Hoani  tunga kei te pokohiwi matau; toku.
 kei te maui. He  kahakore  tahi maua  inaianei; otira ehara
 o maua nei tunga; heoi ano te wahi i manukanuka ai. kahore
 e mohiotia te paninga o nga rakau  ki te rongoa whakamate.
 Ki  taku mahara, e kore e kino, otira e kore e ata mohiotia.
 Te tino mea e ngakau nui ai ahau ki te ora. ko te whakaaro ki a
 koutou e noho mai na i te kaainga: Otira ki te pai te Atua kia
 mate au, tera ano ia e tuku mai i te manawanui ki a koutou.
 e mea hoki kia hua ake he pai ki a koutou i roto o tenei pouri.
                                       Hatarei, 23 o nga  ra.
   E ahua pai ana matou katoa. He  nui te kaha o Tipene; e
 pai ana tona moe, kua potopoto hoki nga panga  mai  o  te
 mamae. He  nui te hau inanahi, inaianei; he mea ahuareka
 ki a matou, otira e kore e  taea te  tuhituhi i te  titakataka.
 Kei  te matemate  a Brooke  raua tahi ko Eruera  Wogale, he
 tuhauwiri te mate. Tetahi wahi o  te mate  o Brooke, na te
 pouri. Moe  ana ia i te roanga o tenei ra, tera pea ia e ahua
 ora  ake. "
     Mutu noa te pukapuka i konei, kihai i oti ka mate hoki
                          te kai-tuhituhi.