|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 62. 01 October 1926 |
|
|
1 467 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
Name 62. HASTINGS. Oketopa 1. 1926.
TE TOA O TE AO MO TE MAMAU.
NO te po o te Wenerei te 20 o Hepetema nei ka tu te mahi
whakataetae mo te Tiamupiana o te ao mo te ki te
Taone Kooro i Akarana. Ko nga toa nei ko Zbyszko ona
tau 45. tiamupiana o te ao. me Ihakara Rapana o Te Kohupatiki.
he Maori. ona tau e 39. Kotahi te hinganga o te Maori. a kaore te
pakeha nei i tino hinga. Noreira kua mau tonu ano ki te pakeha
nei tona ingoa tiamupiana o te no.
Ki te korero a nga nupepa, kaha ke atu te Maori i te pakeha
noi. engari na te waimarie ka wiini te pakeha. E waru nga rauna.
he tekau meneti te roa o te rauna kotahi. No te whitu o nga
rauna katahi ano ka hinga te Maori, i ohorere noaiho te hinganga.
I te toru me te rima o nga raima i hinga rawa te pakeha nei i te
Maori, engari na te tere o te pakeha ka kore e maranga te ringa
o te amupaea (umpire). E maranga ana tana ringa ki te
whakaatu kua wiini i a Ihakara engari na te tere o te rere o te
pakeha ka puta in. E kiia ana kaha atu a Ihakara. engari na te
mea he tino pakini te pakeha nei kore rawa e mau te tipoko o taua
tangata i te Maori. Ka rere te ringa o te Maori ki te upoko o
te pakeha ka mania tonu mui i te kaha rawa o te maeneene.
Katahi nei ka mohiotia ake he taonga pai tonu tenei mea te pakira
mo etahi ahuatanga!
Kia ora a Ihakara. Tata rawa ka riro mai te tiamupiana
o te ao i a ia. Ki te mau tonu taua mahi tereina i a ia. kaore
kore te riro mai o tenei honore i a ia a enai wa tata e takoto
mai nei. Kaore ano te Maori kia tatai a atu ki te turanga
tiamupiana o te ao ahakoa he ahu te mahi. Noreira he honore
nui mo te Maori mehemea ka whiwhi a Ihakara ki tenei honore.
No reira e hoa kia kaha.
|
|
2 468 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O as a Newspaper.
TE TOA TAKITINI.
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
Me penei nga reta "Te Toa Takitini. " Box 800. Hastings.
468 TE TOA TAKITINI. Oketopa 1. 1926.
PIHOPATANGA O AOTEAROA.
Ite hui i tu ki Poneke i te O o nga ra o Akuhata o to Atipihopa
me nga pihopa o Nui Tireni me te Hinota Maori o Aotearoa.
i whakatungia ko Kingi Tahiwi hei Hekeretari. Ko te ripoata
o taua Hui a te Hekeretari tenei e mau ake nei.
I whakapuaretia o te Atipihopa te hui ki te kupu inoi.
Ko nga tangata i tae mai ko te Atipihopa o Nui Tireni
Te Pihopa o Waiapu
Te Pihopa o Poneke
Te Pihopa o Nelson
To Pihopa o Christchurch
I reira katoa nga mema Maori o te Hinota (kei te pepa o
Hepetema te rarangi ingoa e mau ana).
Na to Atipihopa i timata nga korero. 1 hoki ana whakaatu
ki nga take i oti i te hui i tu i te 2 o nga ra o Tihema 1925, me
tana tono kia whakaatu tenei o nga Hinota i to ratou whakaaro
mo te Pihopa mo te Hahi Maori.
I whakaatu. 1 Peneti ko te motini i paahitia e te hui o penei
ana: —Ko te whakaaro o tenei Hui ko te Pihopa tuatahi mo te
Pihopatanga o Aotearoa, hei te Maori.
|
|
3 469 |
▲back to top |
Oketopa 1. 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_;
1. Kei te pouri nga mema o te hinota notemea kaore i
tatu o ratou whakaaro me pakeha, me Maori ranei he Pit
tuatahi mo te Pihopatanga o Aotearoa, a mehemea kua kite
nga Pihopa kua kore he take e kumea ai tenei hui kia roa, e
ana tenei Hui kia hikitia te whakatau mo tenei take ki te Hi
Topu Nui e takoto mai nei. "
2. "Me whakarite ko te Hon. A. T. Ngata me Rev. F
Bennett hei mangai whakatakoto atu i nga take a tenei Hui
aroaro o te Hinota Topu Nui. "
|
|
4 470 |
▲back to top |
470\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Oketopa 1. 1926.
Ka whakaotia i konei te motini e Penei i a na Ngata i
tautoko: —
PIHOPATANGA O AOTEAROA.
HEI KAUPAPA RIIWHI mo te kaupapa mo te Pihopa mo te
iwi Maori e takoto nei i roto i te pire i paahitia i te tuunga
o te Hinota Topu Nui (General Synod) i te marama o
Tihema 1925. E WHAKAAE ANA tenei Huihuinga o te Hinota
Maori ko to Ati-pihopa hei upoko mo to Hahi Maori, a i raro
iho i a ia kia whakaturia ho Maori hei Pihopa hei whakahaere
mo te taha Maori o te Hahi, ka huaina ia ko te Pihopa o
Aotearoa, me tetahi Hinota whai-mana ki te hanga tikanga, a
ko ia hei Tumuaki mo taua Hinota i runga i te whakamananga
a te Atipihopa a ka uru taua Pihopa ratou ko nga mangai-
reimana, me nga minita i ata whiriwhiria hei mema mo te
Hinota Topu Nui (General Synod).
TE HUI TAKIWA A TE HAHI MAORI KI
MOHAKA.
HUI O TE HAHI.
Itu to Hui a te Hahi Maori o To Atirikonatanga o Heretaunga
nei ke Mohaka i to rua tekau-ma-whitu o nga ra o Hepetema a
ho nui to whakamihi kia Huata me tona ropu taitamariki ki te
kahu me te pai o nga whakahaere o taua hui timata mai i te
whakahaere tanga tae noa ki nga putake i whakatakotoria ki te
aroaro o te hui. I pau katoa mai nga tangata o Mohaka ki te
awhina i te marae, ko nga men anake kua huri utu ki era atu
tikanga i ngaro atu i roto i nga ra o te whakamanuhiri
me te whakahaeretanga i nga take o te hui. otira no
te ahiahi o te Mane ka hui katoa mai ano tern
wahanga i runga ano i te pohiritanga atu a nga
manuhiri kia huihui katoa mai ratou kia mihimihi kin tangitangi
mo te hunga kua wehe atu a mo te whakatuputupu i te ngakau
rangimarie ki runga i taua iwi katoa i te tutetutenga a nga tikanga
ka wehewehe nei ratou i roto i enei ra. Kaati he nui te wairua
pai i tipu ake i roto i taua ahuatanga, ahakoa ra te tu taikaha
o nga whakaaro whaiti i te mea ko nga korero kia ata titiro
whanui ki nga morehu marae me nga morehu kupu i mahue ake
i te hunga kua wehe ki te po. Ahakoa wehe i nga karakia i te
mea e kotahi ana i nga tikanga whanui. Na reira he nui te
mihi mo tenei waimarietanga ki te tu o tenei hui ki Mohaka i
hui ai i whakawhitiwhiti kupu ai tetahi ki tetahi, ka waiho hei
tikanga e titiro ai to hinengaro hei whakawawa i roto i te ngakau
kia ata haere ai te ngakau ki te whawha marika i nga tikanga e
horahia haeretia noi ki o tatou marae maha. Ko nga kupu nunui
|
|
5 471 |
▲back to top |
Oketopa 1. 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_471
i whakatakotoria e te Pihopa ko tona whakaatu kia ratou i tona
taenga tautahitanga mai. kotahi tonu te whakaaro mai me te
hahi, na reira titiro atu una ia kia ratou katoa ahakoa kua rere
atu etahi ki wahi ke kei te titiro tonu atu ia he tamariki katoa
ratou naana o mua iho u tae mai ki tenei ra. Na reira ka haere
a ka mahara mai ano. inu tae ki te wa e mohiotia iho ai ki
hoki mai, me hoki mai. notemea kei te tangi tonu atu ia kia ratou
katoa, kia kaha te inoi kia homai he maramatanga kia ratou
ka hoki mui ki roto i te kahui a Te Karaiti. He nui hoki te mil
ki te ropu taitamariki o Mohaka, mo te kuhu ki te pupuri i te
oha a o ratou tupuna ahakoa nga matua kua rere atu ki wal
ke ko ratou kei te piri pono tonu, kei te akiaki atu hoki ki
ratou matua tuahine kia hoki mai ki te oha a o ratou tupuna
Ke nui hoki te inihi mo te rongo, nuku atu i te whatekau o T
Wairoa kua hoki mai i runga i te rangimarie me tu marama, H
nui hoki nga inihi kia Te Hata Tipoki mo te kaha me te manawa
nui ki te whakawhaiti i te iwi, pera ano hoki nga kupu kiu Tiati
Mitara. Tena koutou e te hunga whakamarama i nga tikanga
hohonu e ruia noatia nei ki nga marae.
Hepetema 26 ki 28.
Ko nga tangata enei i tae mai ki taua hui: —
Tumuaki: Pihopa o Waiapu.
Nga Minita:
Rev. Hemi Huata
Rev. Peni Hakiwai...
Rev. F. A. Bennett (Kai-tirotiro)...
NGA MANGAI REIMANA.
TE Naera Te Wainohu......... Mohaka
Netane Ehemia............ Mohaka
Ari Te Kahika............... Mohaka
Tiaki Mitere............... Wairoa.
Peta Pakuku............... Wairoa.
Awhi Te Kahu............... Nuhaka
Keremeneta Te Waiheke...... Nuhaka
Paora Kurupo............ ••• Moteo-Wharerangi
Neri Hokena............ Omahu Waiohiki
Itereama Hodges......... Petane Tangoio
Hori Tupaea............... Te Hauke
P. H. Tomoana............. ••• Waipatu
Pohe Hemi............... Pakipaki
Tawhi Karaitiana............ Kohupatiki
Ture Gillies...... Waimarama Te Tumuaki o Te Hui: —Te Pihopa o Waimarama.
I whakapuaretia te hui ki te inoi. I muri ka panuitanga
whai-korero a te Perehitini. (Taria te perehitanga. )
1 whakaritea ko P. H. Tomoana hei hekeretari mo te Hui
|
|
6 472 |
▲back to top |
472\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Oketopa 1. 1926.
Nga take i takoto: —
I Huata i tautokona e Te Naera: —Kia
tukuna he mihi ki te Perehitini mo tana whai-korero ki te hui.
1. I motinitia e Netana (Mohaka) a i tautokona e Te Naera
(Mohaka) Kia mahura Te Pihopa ki Te Pariha o te Wairoa
mo runga i te nama kei runga e taumaha ana. Kua roa
rawa tenei takiwa e uhi ana tenei nama a i te mea kua
pakaru atu nei te nuinga o te tangata ki waho o Te Hahi.
a he tokoiti kei te mau, na reira ka mahara te iwi i temea
kua tu ake ko te taitamariki kei te hapai i nga tikanga o
Te Hahi, na reira whakamamatia ratou, ara kia whaka-
korea atu taua mana, a ka whakapau hoki ratou ki te
whakahaere i te whakatuptupu oranga hou mo taua
Pariha.
I puta he korero tautoko a Hori Tupaea (Te Hauke) mo te
whakaaro o te hunga taitamariki.
He nui nga kupu aroha i whakaputaina a Te Pihopa mo te
whakaaro o nga taitamariki ka hapai nei i tenei tikanga i runga
i te mea kua mahue iho ratou i nga maatua. kei a niton nei nga
kaha mo enei tu mahi a ka rere atu ratou ki waho. Kaati waiho
maana e mau taua putake ki te ropu e tika ana hei mahi i taua
putake kei reira te mana otira ka whai kupu ia ki taua ropu kia
awhinatia mai tenei tono.
2. I patai Netana (Mohaka) mehemea ku taea te whakatu
tetahi o te pariha o Te Wairoa hei mangai reimana mo Te
Hinota Topu.
Te whakautu a Te pihopa, ae ka taea engari me
waiho kiu mutu te torn tau a enei e tu nei inaianei.
3. I whakatakotoria e Tiaki Mitara me Peta Pahuhu (Wai-
roa) te mapi o te whenua kei Waihirere (Wairoa) e
hiahiatia ana kia whakawhitiria kia piri ai to whai hei
turanga mo te whare minita (he whenua no te hihi) ki
te wahi kua nihinihi hei marae tuturu. Whakaae ana
Te Pihopa, maana e tirotiro.
-1. i patai a Rev. Huata (Mohaka) mehemea pehea te moni
i tukua mo te Mission Hall i Te Wairoa.
Te whakautu a Te pihopa, kaore i tika kia hoatu taua
moni e Manaro. I whakawhaititia taua moni hei
whakatu whare minita. Kanui te raruraru o te take
inaianei
5. I tono a Rev. Huata me hemea ka taea e Te Pihopa te
whakamarama o te take mo Te Pihopa Maori i paahitia
mui nei i te hui i tu ki puneke. 1 tautoko hoki a Rev.
Peneti i tenei putake.
1 ki Te Pihopa ko ona ake whakaaroa enei mo taua
' take. Kaore pea Te Hinota e kaha ki te whakamana i
taua motini i mea ra ko Te Atipihopa kia tu hei pihopa
Maori me te tu ano hei Atipihopa notemea ki tonu rongo
ko te ture nui o Te Hahi kaore e whakaae aua kia rua
|
|
7 473 |
▲back to top |
Oketopa 1. 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
turanga mo Te pihopa, na reira he mea tika kia
tetahi tikanga e taea ai io whakarereke i taua
inaianei, kia kore e whanga rawa kia tae ki taua ture
O Te Hinota Nui ki Poneke a te tau 1928. kei tukua
tae ki reira ka kitea kaore te ture i te whakaae kia
ku roa noaiho tenei putake nui e takoto noa ana. Na
mehemea ko au. e kore au e whanga engari ka rapu;
i nga whakaaro hohonu o nga roia nunui me nga
nunui i konei tae atu ki tawahi me koro e tatu 1
putake i mua mui o te turanga o taua Hinota Ki 1
mahara me waiho whanui tonu o koutou whakaaro
tenei putake kaua e araitia ki te mahara mo Te
anake mo te tangata mohio anake ranei ki te reo
he torutoru rawa no tena momo tangata. engari
watea tonutia ki te ao me kore e kitea he tangata
waho i roto i waenganui ranei, hei arahi i te mihana ru
a mehemea ka kitea tikatia taua tangata tera tonu
tino matau ki te haora e tika ana ki to tuku mui i
turanga ki a koe ki te Iwi Maori, e koingo nei i
tooku hinengaro kia whiwhi te mihana Maori ki
painga katoa e whakaarotia una e te ngakau karaiti.
roto i a Te Karaiti.
Na runga i enei korero ka paahitia tenei motini
Hui: — I runga i te mea kei te rongo-ruarua mo te;
tanga o te motini i paahitia i te hui whakatu pi
Maori mo Aotearoa i noho ki poneke he mea tika
tonoa atu taua ropu kia tohutohu atu ki Te Atip
kia rapua mui ngu matauranga nunui te ao mo ru
taua putake, kia wawe ai tu mohiotia te ahuatanga
kaha o te ngoikore ranei o taua motini a kia whata
ketia kia noho oti tatu ai te ahuatanga hei whiriwhiri
taua Hinota Nui.
0. Na Hori Tupaea i motini a na pohe Hemi i tautoko
whakaturia he Komiti Tumuaki tohu tohu ranei.
whakamarama hoki Rev. Peneti na tenei tu atu
ngawari ka kotahi hoki te whakahaere mai a nga ta
o Akarana i a ratou putake nunui. He nui te
a peneti mo taua ropu.
Te mahara o Te Pihopa tera e tino pai atu nga
a tenei Atirikonatanga mehemea ki te haere i ru
tenei alma te mahi i nga whakaarotanga. Engari
kohiritia he mema, atu ata kohiri i nga tangata e i
tata ana ki te tari a hei nga, mea ranei e hihiko an;
mahi notemea kei te nui rawa nga tikanga hei
tikatika hei whakaoho oho i nga mahi me te iwi.
7. Na Pohe Hemi i motini a na Tomoana i tautoko kia
muturia te tanu tupapaku ki roto i te urupa i Te pai
notemea kua tu he urupa mo te katoa e patata ana ki
L whakaae Te Pihopa ki tenei take a whakaari
ia kia whaka takotoria tenei putake ki te Hinota To
tu nei ki Nepia.
|
|
8 474 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Oketopa 1.
8. ! whakaari a Mrs. Takihika (Mohaka) mo totahi moni
na te ropu Mothers' Union ara i inert ia ko etahi o ratou
kua rere atu ki waho a kei te awangawanga ratou ki te
ahuatanga o a ratou moni. E tono ana ki Te Pihopa
mehemea pehea tenei ahuatanga.
I whakamarama Te Pihopa ko era moni i mahia e tu
Mothers' Union o roto o Te Hahi na reira ko nga monia i
rere atu ki waho kaore whai tikanga mai ki roto. Ko to
ratou inana kua kore. Otira mana ano e ui ki nga roia
o Te Hahi a ka whakaatu mai ai.
9. Pohe Hemi i tono ki Te Pihopa mehemea pehea nga moni
o te huhi ko nga kai tiaki moni kua rere utu ki waho pera
me nga moni o Te Pakipaki.
I whakamarama hoki a Peneti kua tae mai te ui kia
ia mo aua moni kaati kua ki atu ia me tuhi ki te tari
notemea kei reira aua tikanga katoa e tiaki ana.
10). I konei ka panuitia e Rev. Hakiwai tetahi reta mui no
Ngapuhi mo etahi mahi penei ano te ahua a whakatauria
ana e Te Kooti Whenua kua he tu hunga i rere atu ki
waho ara kaore o ratou whai wahitanga mai ki nga mea
i mahia e io ratou hahi matua.
11. I motinitia e Peneti a i tatokona e Huata kia tukua
atu he inihi ki te hunga whatekau o Te Wairoa kua hoki
mai nei ki te oha a o ratou tupuna notemea kei te
mohiotia; atu te uaua otira no katoa te rangimarie te pono
me te tika no reira kia puhi he whakamoemiti he whaka-
honore ki Te Matua mo ana painga me ana manaakitanga.
i enei me Te lwi Nui tonu.
12. 1 whakaatu a Netara i te hiahia kiu; awhinatia ratou mo
tetahi Nurse mo Mohaka katoa i te mea tekau-wa-rua
pauna ka tae mai te takuta a tekau herengi ka korero atu
i roto i te telephone. 1 tautoko a Peneti i tenei take a i
whakaatu hoki ia i te Nurse kua tu mo Heretaunga na Te
Kaunihera o Tamatea i tono. Kaati manu e tuhi ki te
wahi e tika ana me kore tenei hiahia pai e whakaaetia mai.
13. 1 patai u Rev. Hakiwai mehemea e whai inana ano nga
Maori ki te tono moni i Te Hahi i runga ano i te itareti
tika.
I whakamarama Te Pihopa ko nga mahi tuku moni kei
roto i nga ringa o nga roia o te Hahi a kaore he rereketanga
o te Maori i te pakeha i te mea tonu e tika ana nga punga.
Ko nga kauhou: —Na peneti "Nekeneke ake".
Na Hakiwai "Ki te hoki mai koutou
ka haere atu ahau. "
Na Huata "He toki; mo te toki he
ngahere ano te ngahere. "
|
|
9 475 |
▲back to top |
Oketopa 1. 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_ 475
Na Te pihopa: —Kapai ta tatou hui. Ahakoa itiiti tatou.
etahi tikanga nunui kua takoto ki o tatou aroaro. E aku tamariki.
ahakoa kua rere atu etahi o koutou e kore ahau e wareware he
tamariki katoa koutou naku. E te hunga kua hoki mai tena
koutou e aku tamariki. tena koutou e te hunga kua ngawari, e
tangi ana ahau mo koutou, e inoi ana mo koutou. E aku tamariki
kua rere atu nei o koutou maatua i a koutou, kia kaha kia aroha
ki o koutou maatua kia u kiu mau ki to koutou taonga ki te
o koutou maatua a o koutou tupuna. Kanui te aroha atu kia
koutou e tu mai nei i mua i au he tamariki katoa. Kia kaha
Maaka koutou e awhina. Nga taumahatanga e tonoa mai nei o
koutou kia whakamamatia ae maaku tonu e whakaputa to koutou
reo. maaku hoki e hoatu tooku whakaaro hei apiti atu i ta koutou
e tono mai noi. Maaku ano e tuhi mai kia koutou. I runga i
te Ingoa o Te Matua Kaha Rawa kia kaha o aku tamariki o
Mohaka o Te Wairoa. e Te Iwi nui tonu. Ku noho koutou, ka
haere matou. Ko te aroha kua tupu waiho ra i waenganui i
koutou me matou taka ai.
NGA RETA MAI.
Oromahoe.
Pakaraka.
14 /9/26.
Kia Peni Hakiwai..
Tena koe me tou whare katoa. Heoi te mihi. I tu te kooti
whenua Maori ki Kaikohe i te 1 o nga ra o te marama nei ki te
uiui i te take mo te whare-karakia me te wahi tapu o nga Maori
o Kaikohe nei.
No te Tihema 1925 ka timata tenei raruraru he nehu no nga
Ratana i o ratou tupapaku ki taua urupa. Ahakoa arai noa nga
Mihingare kaore e whakarongo nga Ratana. Ka tipu te raruraru.
Ko te whakatau a te Kooti mo taua take: ko to Wharekara-
kia me te urupa no te Hahi Ingarangi a kei te Hahi Ingarangi
te mana. Kaua te hunga Hatana e nehu i o ratou tupapaku ki
taua urupa. Ki te hiahia nehu i o ratou tupapaku ki taua wahi
ma te Hahi Ingarangi e nehu.
Heoi ua to hoa pono.
HORI TANE.
POARI KAI TIAKI O TE TAKIWA O TE
ARAWA.
NO te Kahiti o te 9 o nga ra o Hepetema nei ka panuitia
te rarangi ingoa o nga mema hou mo te Poari Kai-tiaki o
Te Arawa. He mea paahi mai tenei rarangi ingoa i te whare o
te Kawana-Tianara i Poneke i te 6 o nga ra o Hepetema i roto
i tona Kaunihera Ko te rarangi tenei: —
|
|
10 476 |
▲back to top |
476\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Oketopa 1, 1926.
Morehu te Kirikau
Hemi to Uara
Tamehana Gardner
Hemana Pokiha
Peeti Hareti
Wiremu Waaka io Kohu
Aperahama Wiari
Matina Makiha
Hemy Taiporutu Mitchell
Heketoro Hikairo
Wiremu Ereatara
Weru Loffley
Tiakiawa Tahuriorangi
Raureti Mokonuiarangi
Kepa Ehau
Kia ora nga mema o to Poari hou o Te Arawa. Kia kaha
tena tena o koutou ki te whakahaere pai i te wahi ki tena ki tena.
Kia mahara he toa takitini to tatou toa i enei ra. Noreira kia rite
katoa te kuha ki te hapai i nga mahi i whakaritea ui. Kana hei
hoki whakamuri, engari titiro ki te huri a te ao i enei ra. ka
whakatakoto pai ai i nga kaupapa e tu tika ai a komou uri a nga
wa e takoto mui nei. He nui nga painga kua putu ki te iwi i
runga i nga mahi me nga whakahaere a te Poari tawhito, ko te
tumanako kia pera te pai. otira kia neke atu hoki te pai o nga
mahi u to Poari hou.
Kia ora te Poari hou. a ma te Matua i te wahi ngaro koutou
katoa u manaaki e tohutohu kia puta ai he oru ki a Tu Arawa i
te pai o u koutou mahi me a koutou whakahaere.
PIHOPA O AOTEAROA.
HE whakamihi ki nga mangai o te Hahi Maori mo to ratou
toa, mo to ratou pakari ki te tohe me Maori tonu he pihopa
mo tu Iwi Maori; i awangawanga hoki te ngakau, i mahara
i tu unua o ngu pihopa kua huripoki ku nga whakaaro o etahi.
ara kua whakaao ki te pihopa pakeha. No muri nei te korero mo
te pihopa Maori ko toku whakaaro kua puta noatu ara kua tau
tenei ki te wa e korikori ai te Iwi Maori, e tango ai i etahi turanga
nunui e tika nei mo tu Maori. Ko tenei tetahi ko te turanga
pihopa mo te Hahi Maori. Kua roa rawa tenei te wa i tapapa ai
taua ki te pakeha: kei tapapa tonu ka taungatia taua ki te tapapa,
"ku waiho tonu raro hei kainga", nawai ra ka ngawari te iwi
tuaroa o te tuara, na kua kore e ahei ki te tu maro. He tika
peu kaore he Maori i rite ki te Pakeha. i rite rawa mo te turanga
pihopa. Engari aheu tu rite ai? Akuanei taua tatari ai. tatari ui.
me te ki tonu mai ano te pakeha. "Kaore ano. kaore ano", a
mutu atu ki te kaore ano"! E kore rawa tetahi Pihopatanga
motuhake o te pakeha e whakaae me Maori he pihopa mo ratou.
ahakoa pehea te matau, te pai ranei o te Maori. Ehara i te mea
he kino ki te Maori, engari he whai ki o ratou na toto ki to ratou
ua kiri. Waihoki kei te Maori ano tenei whakaaro. Ehara i te
|
|
11 477 |
▲back to top |
Oketopa 1. 1926. TE TOA TAKITINI. 1
kino ki to pakeha engari he whai ki tetahi ano o ratou. E ki ana
ko te pakeha. "Matotoru atu te toto i te wai. "
I te kauwhau a Pihopa Ataria i Ranana i te tau 1020 i whaka-
huatia e ia nga kupu a tetahi lnia Karaitiana. he tangata nui. i
men taua tangata. "Homai he Hahi mo Inia he Hahi motuhake
mo matou ake. he hahi e mahi ai matou. e mate ai matou".
("Give us a Church for India, something which will be our very
own. something for which we can live and die").
Koia nei ko taua whakaaro ano o nga Inia kei te Maori
inaianei, ara he Pihopatanga, he hahi motuhake mai i te upoko ki
tu waero, e ahei ai te Maori ki te ki. "Noku pu tenei hei take
mo taku mahi hei take ranei mo taku mate. I te mea naku ake.
noku ake. ka oho ka mamae taku ngakau".
Me i whakaturia he pakeha ko au tonu tetahi e koroukore,
ehara i te mea he kino ki te pakeha, engari ko te take i tu ai
he pakeha he kore Maori totika e ai te ki a nga pihopa. Na
konei ka mamae taku ngakau Maori. Tena ko tenei kua pai. ka
rangatira taua i te kaha o taua mangai ka kiia taua inaianei he
iwi ano i te ao. Kia ora nga mangai!
Tena ko tenei e te iwi. ka tuturu nei he pihopatanga mo
taua a he Maori ano he pihopa kia pau to taua kaha ki te
) awhina ki te manaaki i ta tana taonga, i te Hahi i te oha a nga
matua, a nga tipuna. Kia kotahi te whakaaro pehia nga
puhaehae, he iwi taua kua raungaititia i te ao. Ko to tangata e
tu. koina to tana pihopa ko ta o tatou mangai i titiro ai. Kaua
e whakatatare ki ona he he tangata tonu hoki e kore e watea i
te he. He mahi tino uaua tana he mahi taumaha rawa. Kaati
waiho ia ma te mahi ma tu mate-kai ranei e patu, kaua ma te
• whakatangurunguru ma te arero koikoi.
E te Atua tohungia to Pihopatanga Maori o Aotearoa!
Na R. T. K.,
East Cape.
PIHOPATANGA O AKARANA.
KO te rarangi ingoa tenei o nga Minita o te Pihopatanga o
Akarana me o ratou Pariha.
Rev. W. H. Kaipo. Tekao. North Auckland.
Rev. H. M. Paerata. Awanui North.
Rev. R. T. Kerehoma. Ahipara North.
Rev. H. Paraone Peria. Mangonui.
Rev. K. Poata Pupuke. Whangaroa North.
Rev. H. Taurau, Waiotemarama Hokianga.
Rev. P. Matene. Whangape North (At present on tour
Maori team).
Rev. K. T. Harawira. Waimate North.
Rev. W. X. Panapa. Kaikohe North.
Rev. P. Netana, Dargaville North. Wairoa North (Sick Ieave).
Rev. H. Karaka, Dargaville. Wairoa North.
|
|
12 478 |
▲back to top |
178 \_\_\_\_\_ TE TOA TAKITINI. Oketopa 1, 1926.
Rev. K. Riiwhi. Parawai. Thames.
Rev. H. Raiti. Huntly. Waikato.
Rev. Canon W. H. Keretene, Kamo, Whangarei.
Rev. P. Topi. Te Kuiti. Waikato.
Rev. Karaka. Morrinsville. Waikato.
Rev. M. P. Kapa, Waitara. New Plymouth.
Rev. M. Kapa. Kaikohe (On pension).
Rev. T. T. Poihipi, Mercer. Waikato.
TE AO HOU ME TE AO TAWHITO.
Na R. T. K.
Kei te pepa o Hepetema te timatanga o tenei korero.
Na tu pakeha tenei tikanga te marena me te hakari, he
tikanga kei te takakino tia e te Maori. Ko ta te ao hou tikanga
he awhina i te hunga marena hou, he hoatu taonga ma raua
hei timatatanga mo raua no te mea ko te marena he mea
taumaha; ko ta te ao tawhito tikanga ia he patu i te hunga
marena hou, i o raua whanaunga hoki, a, mutu rawa ake te
marena kua poharatia. He korero whakamanamana na te ao
tawhito, "kia takahia te kai e te waewae" ara kia moumoutia,
kia kainga te kai u tu kuri e te poaka. He hara tino nui tenei
ki te ao hou. ki te ao hou tikanga ko nga whanaunga anake me
nga aroha e haere ki te hakari marena, u koia nei ano ta te
pakeha tikanga ahakoa pakeha whai moni; ko ta te ao maori
ia ma te ao katoa te hukari. Ko tu puiaki o tona tikanga kei nga
mangere, kei nga tangata kamakama—ko ratou e hoki ki nga
puku, nga kete, ki te kainga; tena ko te hunga whakaiti kahore e
whiwhi. Kua kite au. takoto ana te teepu, tapokere ana te
tamariki timata ana nga koka nga tipuna, ki to kohi i nga kai
o to teepu ki roto o nga kete, o ratou panekoti ranei. He ahu te
pai o tenei? He pakanga kaha mu to ao hou te whawhai ki nga
tikanga e whakataumaha noi i ngu hakari marena. Na tenei
tikanga i marena raihana ai. i moe-puku ai. etahi tangata.
Waiho atu mu nga tangata whai moni ngu mahi hakari. Ko to
wehi o te Maori kei kiia he kaiponu, hono atu ki te wehi ko te
ngakau whakahi. Hu rongoa tino pai ki te taringa maori tenei
tu korero. "Kaore i arikarika te kai o te marena o ngu tamariki
a mea" a he aitua te haere o te korero penei. "1 mate kai to
marena. "
Ku marama pea inaianei te rere ketanga o te ao hou i to ao
tawhito. Ko ta te ao hou ho whakaako, he hapai, i nga mea
katoa e piki ai te iwi piki tinana, piki hinengaro piki wairua.
Kaore te ao hou i te whakahe ki nga tikanga maori katoa kaore
hoki i tu whakaae ki nga tikanga pakeha katoa. Ko ta te ao hou
o te Iwi Maori he marena i nga tikanga pai a tu Maori ki nga
tikanga pai a te pakeha. Ko tu ao hou o whakawhaiti nei i nga
korero o te Iwi Maori i nga waiata, i nga whakapapa, i nga
haka, i nga whakaaro, i nga tikanga a te Maori. E whakamana-
mana ana to ao hou mo to ratou reo. mo to ratou kiri mo o ratou
toto Maori.
|
|
13 479 |
▲back to top |
Oketopa 1. 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_479
HE KUPU TOHUNGA.
Na R. T. K.
(Ko te timatanga o enei korero kei nga Nama 38, 44. )
O nga kupu tuatahi hei whakaarotanga ma tatou na Haki-
pia. He mea pai kia akona ngakautia enei kupu, he
kupu e kore rawa e memeha.
'Tis too much prov'd, that, with devotion's visage.
And pious action, we do sugar o'er
The devil himself.
Kua tino marama tenei, ara, e pania ana e tatou
Te tinana ake o te rewera,
Ki te huka o waho o te karakia
O nga mahi o te whakapono.
He mea kino rawa ki te pakeha te kiia he karakia tinihanga
tona; otiia ki te Maori he mea ngawari noa iho. E tu te Maori
ki te karakia, ki te kauwhau, ahakoa e marama ana kahore
rawa ona whakapono; akahoa e mohiotia ana he tangata kino ia,
he tangata poke. Ko tona karakia hei huka, ara, hei whakareka i
te ahua o te rewera, hei huna i tona kino. I penei ai te whaka-
aro o nga Maori kuare he pohehe ko te whakapono no nga
ngutu haunga te Ngakau. I nga ra o nehe ko te mea nui ko
te mohio ki nga karakia haunga te ahua o te tangata e karakia
ana. Ko te Tane e manako ai ko te tika o te karakia haunga te
tika o te ngakau. Kei te pohehe tonu etahi tangata he atua
Maori a Ihowa, ko tana e mate nui ai ko te komemememe o
nga ngutu.
My words fly up, my thoughts remain below;
Words without thoughts never to heaven go.
—Shakespeare.
Ko aku kupu e rere ra-runga, ko oku whakaaro ia keite whenua:
He kupu ehara nei i te ngakau e kore rawa e tae ki te rangi.
—Hakipia.
I kohurutia te kingi o Tenemaaka e tona taina kia riro ai i
a ia te Kuini. Ahakoa kei te paru tonu ona ringaringa i te toto
ka tuturi ka inoi otira kihai i tika tana karakia. He tikanga na
te Mahomete te inoi i nga wa whakarite o te ra; ahakoa he aha
tana mahi, i hea ranei ia, ka tae ki te haora o te inoi ka koro-
piko ia. I nga whenua koraha mutu ana tana inoi kei te pahua,
kei te kohuru. Inoi ai ia he tikanga noa iho ehara i te whaka-
pono.
What can ennoble sots, or slaves, or cowards?
Alas, not all the blood of all the Howards!
—Pope.
Ma te aha e whakarangatira te tutua, te ware, te waero humane,
e kore ra e taea e nga toto katoa o nga Hauata katoa.
'—Pope.
|
|
14 480 |
▲back to top |
480 \_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Oketopa 1, 1926.
Ko nga Hauata he kawai ariki no Ingarangi. E mea ana a
Pope ko te tangata tutua ka tutua tonu, ana mahi ana tikanga.
E kiia ana kua huri nga wa i whaimana ai o taua rangatira a
ko nga rangatira o enei ra ko nga tangata whai-moni. No te
pakeha tena rangatira te moni ehara i te Maori; tetahi kaore
he painga o te ware hei rangatira. I mana ai te Maori na
ona rangatira. He whakatauki na te Maori, me rangatira he
hoa matenga mou kia kore ai koe e whakarerea. Kaore e mo-
hiotia nga mahi, nga haere, a te ware. Kei mutua koe.
Snatch from the ashes of your sires
The embers of their former fires;
And he who in the strife expires
Will add to theirs a name of fear
That tyranny shall quake to hear.
—Lord Byron.
Kapohia mai i nga pungarehu o koutou matua
Nga ngarehu o ratou ahi o nga ra ka huri;
A ko ia e hinga i te riri
E hono atu ki o ratou he ingoa e wehingia
E tu wiri ai te tangata kino.
—Rore Paerona.
Kua korerotia e au i te Nama 44, nga korero a Rore Paerona.
He tangata ia i rere totoa ki nga hiahia o te kikokiko, otira
he wa ano ka koiri ake ona toto rangatira ina koa ana kupu
rangatira e whakahauhau nei ia i nga Kariki kia ara ki te
whawhai ki nga Turaka e takahi ana i to ratou whenua.
O nga iwi katoa onamata kaore he iwi hei rite mo nga Ka-
riki, otira e mea ana au o nga iwi katoa o te ao, o onamata, o
enei ra. E haere tahanga tonu ana nga tipuna o te Ingarihi
kua tiaho noa atu te maramatanga ki nga Kariki kua rapu noa
atu ratou i te ATUA NGARO. He iwi tino matau, tino kaha,
tino toa. Ko a ratou tataki korero he hanga whakamiharo
rawa. Otira i heke to ratou mana, to ratou kaha, to ratou toa,
to ratou matau; i takahia ratou e nga Turaka nawai ra ka
taungatia ki te mate ka takoto tonu kua kore he aranga mai.
Koia nei i tangihia ai e Paerona, i karanga ai ia ki a ratou kia
whakaohongia i roto i a ratou nga toto toa o ratou tipuna; i
waitohu ia ki nga urupa o ratou matua, i ki ai: —
Nga urupa o te hunga e kore nei e mate.
The graves of those that cannot die.
1 whakaritea e Paerona a Kariki ki tetahi tupapaku katahi
ano ka hemo atu, he tino ataahua engari kaore he wairua, kaore
he mahanatanga—he tupapaku. Ahakoa he Ingarihi a Pae-
rona i whawhai ia mo Kariki a mate atu ki reira. Ko tona
tinana i haria ki Ingarangi. Mai i nga ra o Paerona kei te
tupapaku tonu te ahua o nga Kariki engari kua wehea e ratou
he ra motuhake hei whakanuinga ma ratou i te ingoa o Paerona.
Waihoki e te iwi whakaohongia nga toto o tatou tipuna, kia
|
|
15 481 |
▲back to top |
Oketopa 1. 1926. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_481
mau ki o tatou morehu rangatira, ki nga tikanga rangatira, mo
to tatou ngaro rawa ake i te ao ka whakamoea tatou ki " nga
urupa o te hunga e kore nei e mate. "
To every man upon this earth
Death cometh soon or late,
And how can man die better
Than facing fearful odds,
For the ashes of his fathers,
And the temples of his gods?
—Lord Macaulay.
Ki ia tangata, ki ia tangata i tenei ao
He mate ano te mutunga a tona ra,
A he aha te mate tika atu mo te tangata
I te whawhai ki nga tino kaha
Mo nga koiwi o ona matua,
Mo nga ahurewa o ona atua?
—Rore Makaore,
No mua noa atu i nga rao te Karaiti tenei korero, he korere
no Roma. I te kaha o te hoa riri kua tanuku te matua a Roma,
kua whakawhiti mai i te arawhata e whatinga ana i awa Tai-
pera. Katahi a Horatiu ka karanga ma ratou ko ona hoa to-
korua e pupuri atu te hoa riri a ko te arawhata e tukituki i
muri a ratou, ara ko ratou e tuku ki te mate. No konei i puaki
ai i a Horatiu enei kupu. Ka tu te tokotoru nei ki te pito e
te arawhata ka rere mai nga toa o te hoa riri, putu tonu. Ka
horo te arawhata ka inoi a Horatiu ki Taipera kia tohungia ia
tupou ana, ka romia e te ia o te wai, engari na te kaha ka
ki uta ka ora a Roma me te iwi.
Cowards die many times before their deaths;
The valiant never taste of death but once.
Of all the wonders that I yet have heard,
It seems to me most strange that men should fear;
Seeing that death, a necessary end
Will come when it will come.
—Shakespeare.
He maha nga matenga o te tangata mataku;
Ko te tangata toa ia kotahi ano matenga,
O nga mea whakamiharo katoa kua rangona e au,
Ko te mea tino whakamiharo ko te wahi o te tangata;
No te mea ko te mate, e kore e taea te kaupare.
E tae mai, a te wa e tae mai ai.
—Hakipia.
Na Hiha Huriu enei kupu, he tangata rongo nui no ona ra
he marohirohi, i tu hei emepara mo Roma. I awangawanga
tana wahine tera ia e kohurutia, katahi ka pupuri i a ia
Ko nga kupu tenei a Hiha ki tana wahine. I tona taenga ki te
|
|
16 482 |
▲back to top |
182\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Oketopa 1, 1926.
whare paremete ka kohurutia ia. (I tuhituhia e au ki te Nama
69 o Te Pipiwharauroa etahi korero mo Hiha Huriu. )
There is a tide in the affairs of men:...........
Which, taken at the flood, leads on to fortune:
Omitted, all the voyage of their life
Is bound in shallows and in miseries.
—Shakespeare.
He tai ano kei nga hanga a te tangata:
Ki te manu i te tai kato, e u ki te waimarie;
Ki te kore, ho te rerenga roa i tenei ao
Kei nga wahi papaku kei nga raru nui.
—Hakipia.
He kupu tino tohunga enei, hei pupuri ma nga tamariki no
te mea ko te ora kei te paengaroa tonu i o ratou aroaro. Tarai-
ti a o ratou waka inaianei taraitia ki te kura, kia kato rawa ake
ai te tai e kokiri ana i te waka. He tokomaha nga tamariki
kura kei te moumou noa iho o ratou matauranga ko o ratou
waka kei ro paruparu ke e tutuki ana. Ehara i te mea kia
whiwhi katoa ki nga mahi nunui, engari kia whakamahia te
taranata, nga taranata ranei, i whakawhiwhia ki a tatou kia
mataara, kaua e momoe, kia mau te titiro ki te katonga mai o
te tai.
.... for, to the noble mind,
Rich gifts wax poor when givers prove unkind.
—Shakespeare.
.... no te mea ki te tangata rangatira,
Ka he nga taonga ataahua ina aroha-kore nga kai-homai.
—Hakipia.
Ko te pai o te taonga homai a te tangata kei runga i te nga-
kau o te kai homai kahore i te nui o te taonga. Ka tapae te
Maori i te taonga, i te moni ranei, ma te manuhiri me te whaka-
aro ano o tangata whenua hei tetahi wa ka utua a ratou taonga.
Ka rite ki te kupu a Tamatekapua, " Te rangona hoki te reka
o to kai. " I te riri ki Te Maniaroa e turaki ana a Tuhorouta i
te tangata ka whati tana taiaha, ka mau herehere ia. I te
mea he tamaiti na Tuwhakairiora ka tukua engari i taunutia ia.
1 te riri Te Upoko-o-te-ika, kei Uawa, ka mau i a Tuhorouta a
Tamatekapua, ka whangainga e ia ki te kao. E whawhao tonu
ana tera i te kai ki tona waha ka haua e Tuhorouta te angaanga
ki tana taiaha. Ka ki na i kona a Tamatekapua, " E Tu, e Tu, te
rangona hoki te reka o to kai. " Ka patua a Tamatekapua ka
mate engari ko ana kupu kei te ora tonu, he tino whakatauki
na Ngati-Porou. Ka kinakitia te manaaki ki te kino ka pepe-
hatia, " Te rangona hoki te reka o to kai. "
Ka he nga taonga ataahua ina aroha-kore nga kai-homai.
Rich gifts wax poor when givers prove unkind.