TE TOA TAKITINI
                Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
  Nama. 65. HASTINGS. Hanuere 1, 1927.
            TE TOA  TAKITINI.

      I runga  i te whakatau a te kai-tiaki moni o to tatou tari i
  Nepia kua patua nga ingoa o nga tangata ka toru tau, neko atu.
  hoki, e nama  ana  ki To Toa  Takitini. He  toru tau te rohe
  mutunga  mai o te nama  ma te tangata ki tu tatou pepa. E rua
  rau enei ingoa ka patua nei i tenei marama. Kaua  hei pouri
  Kaore te pakeha perehi e whanga ki ana moni. 

      Ko  to hiahia o  te Hekeretari kia timata te tau  o Te Toa
  Takitini i a Hanuere ki a Tihema. No reira ka huri nei te tau
  tawhito, arohatia, mai  ra ta koutou taonga  kia tu tika ai i te
  whatitoka o koutou whare i te tau hou 1927.

              MARAMATAKA.
      Kua oti nga Maramataka a te Hahi mo te tau 1027. Ko te
  utu he 6d. mo  te mea kotahi. Tukuna  mai nga tono ki te Dio-
  cesan Office Napier.

       Kua whakahau  te Pihopa ki te Hekeretari o te Tari Pihopa
  kia hokona  mai etahi Kawiri, Himene, Paipera, ka waiho ki te
   Tari i Nepia takoto ai. mo te tupono mai o nga Maori ki Nepia
   e tata ana te tiki atu.

       Otira ko te Tumuaki   o tera mahi  ko  "Mihi Keita Wiremu.
   Hukarere, ko nga tangata i tawhiti e hiahia ana ki nga Rawiri
   me  nga Paipera hou, me  penei te tuhi mai.

                             Miss K. Williams,
                                 Hukarere,
                                    Napier.
       Kaua hei wareware ki te tuku mai i te moni mo nga puka-
   puka e hiahiatia ana.

           Registered at the G. P. O. as a Newspaper

TE TOA  TAKITINI.
              Te Utu mo  te Pepa 10/- i te tau
  Me  penei  nga rota "Te  Ton Takitini. " Box  300, Hastings.
516              TE  TOA  TAKITINI. Hanuere 1, 1927.
     TE TAKE MO TE PIHOPA MAORI.

     He tuku atu tenei i nga whakaaro me nga tirotiro mo tenei
take nui. ara mo  te Pihopa mo  te iwi Maori i te mea  koianei
nga ra whakamutunga   hei whiriwhiri ma tatou i tenei take nui.
take taumaha  hoki. Kua  inaha nga huinga mo  tenei take, a
kahore; ano kia tau ki tetahi takotoranga pai. Ko matou  kei te
litiro atu. a kitea ana ko to take nui i uaua ai na te pakaru o
nga whakaaro  o nga iwi o te motu, e tono nei etahi hei te Maori.
a ko etahi e mea ana hei te pakeha taua tangata, pakeha mohio
hoki ki to reo Maori. Ko  matou ko Ngatimaru  e noho atu nei
kahore e whakaaro  kore atu anu ki ta tatou take.

    I runga i ta matou tirohanga atu kitea atu e matou heoi ano
e mama  ai me whakaae atu e tatou te Pihopa pakeha nei. Ko
ngu take i whakaae  ai matou me  pakeha koia enei e whai ake
nei: —

     1. Ko te whakapono na te pakeha i hari mai ki a taua Ui
te Maori, nareira ko in kei te mohio ki ona  whakahaere  ki ona
taumahatanga   me  ona ahuatanga  katoa. Te  titiro hoki a te
pakeha  e hohonu atu ana i ta taua i ta te Maori. Ehara i te
mea  he whakahawea  he whakaiti ranei i o taua minita e taka
nei i waenganui i a taua, engari mehemea  tera tetahi o ratou i
tenei maramatanga  i a Apirana raua ko Pomare  ki te ao o te
pakeha, katahi ano ka  tatu te ngakau ae, ka taea o taua e te
 Maori.

    2. Ko te whakatu Pihopa be taumaha  rawa  atu, a e tino
 nui ai te taumaha i tenei na te mea he tuatahi, ara he Pihopa-
 tanga hou, a e whakatungia ana  hoki i runga i ta te pakeha
kaupapa.

     3. He wehi no matou  i nga korero nei "ki te kore e whaka-
 aetia atu hei pakeha tera tenei take e patua atu a kahore ano
 ona whakaarahanga mai  i muri atu.

     4. Ki te whakaae  atu tatou hei pakeha, i raro i a ia me
 whakatu atu o taua minita Maori  hei Atirikona mo tena takiwa
 mo  tena takiwa, a i roto i te wha i te rima tau ranei kua kitea
 atu etaua te tangata kaha, tika hoki te whakahaere i roto i tona
 takiwa hei mohiotanga atu mo  taua ka taea e ia tetahi tuunga
 nui atu ara te tuunga Pihopa.

Hanuere 1. 1927. TE  TOA  TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_517

    o. Kei  te kaha  a taua tamariki  i enei wa ki to rapu i to
hohonutanga  o te matauranga  o te pakeha. Te  paahitanga o
nga mea  kua whiwhi, kahore e hoki ki nga mahi o te Hahi ara
hoi Minita mo  taua.

    Noreira ka  ui noake te whakaaro he aha ru i penei ai nga
tamariki nei?  He  kitenga mai  pen kaore e nuku  atu anu  i te
turanga minita pariha nga taumata  e puare mai  ana ki a ratou.
No  reira e nga  iwi. e nga mana, e  nga rangatiratanga, ki te
whakaaetia atu e tatou hei pakeha i te tuatahi nei, a i muri atu
ka  puare te tuunga  ki te Maori ina kitea atu e tatou, a ki te
kite mai  hoki o  tatou matua  pakeha kua taea e taua tera ka
riro mai i a taua te taonga e hiahiatia nei e taua.

     E nga  iwi o te motu ko to tatou hiahia katoa hei Maori hei
Pihopa  mo tatou, engari i runga i nga take kua whakaarahia atu
 nei. kahore rawa e taea.

     He  tikanga ano pea no nga Karaipiture, ina hoki ra kanui
 ano ngu tau i haere tahi nga Apotoro  a to tatou Ariki ki a ia.
 katahi ano ku hoatu  te mana  nui ki a ratou. He  roa ano a
 Timoti raua ko  Taituha e haere tahi ana kia Paora na ka hoa-
 tungia te mana Pihopa.

     E  nga  iwi me pera  hoki tatou ara to tatou Pihopa, me
 tuku atu ano he  Timoti he Taituha kiu haere tahi kiu akongia
 e o tatou Pihopa pakeha ka hoki mai ai hei matua mo tatou mo te
 iwi Maori.
     Kia kaha  mai  ra e nga  iwi, e nga mangai-reimana. e nga
 Minita hoki, me te mahara ano he pai te iti i te kore rawa.
                            Heoi   nei.
                                  Nil Ngatimaru.
                                           Hauraki.

        TA  TIMI KARA, K. C. M. G.
                   (Na Tutere Wi Kepa. )

     "Kua   hinga te totara. Kei te tangi a  Nui Tireni. "  Koia
 tenei ko te  tangi mai  a Te  Haiti Honore  Te  Kooti, pirimia o
 Nui Tireni, i te taenga atu o te rongo ki Ranana 'Aue tenei kua
 moe  a Ta Timi Kara i te moenga roa. '

     I tangi a Kui  Tireni a kei te tangi tonu, a tangi ake nei.
 Ehara i te mea  ko  Nui Tireni anake, engari ko Te Emepaea
 katoa kei te tangi mo tenei o ana  toko ka whati noi i te ringa
 kaha, o mate
     Timata  mai i Te Kingi i runga i tona torona, heke iho Ta
 nga pirimia o ia wahanga o ia wahanga o Te Emepaea te tangi.
 Ina taua te iwi maori kei te tangi i ta taua nei tangi i ta te iwi
 ririki. Kua hinga ra, kua mate te Timi Kara  a te katoa!

     Ko  te reo tenei o te hunga i eke ki runga i a ia i tona
 matenga me  tona tukunga atu ki roto i te kopu o te whenua.

518    \_\_\_\_\_\_\_TE   TOA  TAKITINI. Hanuere 1. 1927.

    Haere  o koro!  Mawai koe e mihi!   Maaku ma  te tangata
iti? Kua  papangaruatia ki runga kia koe nga manaaki nga mihi
a te iti a te rahi, a te Maori a te  pakeha. Kua  pau katoa  ki
runga ki to tinana nga inihi nga haehae mo tenei tu tangata mo
te rangatira, na reira haere! haere! haere!

    Ahakoa  na te pakeha i whakanui to tatou matua i te roanga
o tona  oranga, otira na te reo maori ia i karanga ki Marae-atea.
a  na te reo maori  ano  ia i poroporoaki atu ki tua o Paerau.
Haerera!  haerera!'

    I tona tuunga hei mema Maori mo te Paremata, he mangai
ia mo te Tairawhiti anake. I muri mai o tena ka tu in hei mema
pakeha, hei mangai mo to takiwa kotahi. I taua wa ku karangatia
ia hei  Minita Maori, ka tu ia hei  matua  mo  tatou, hei taka
waenga mo nga iwi e rua.

    I te whaikorero a Apirana Ngata, i mea ia "He tangata nui
 tenei. E wha tekau poa nga tau i noho ai ia i roto i te Paremata.
 E toru tekau nga tau i roto i To Whare  o Raro, o whitu i te
 Whare  o Runga. I roto i enei tau ka whakatauia e enei wharo
 o rua ko ia tetahi o te hunga whiriwhiri o to tatou whenua. I te
 ra ka mate, ia, kotahi tonu te reo o nga Nupepa o te motu me
 te Emepaea  katoa. E  ki ana aua Nupepa  he  tangata nui to
 tatou matua no te Emepaea. I ata wananga aua Nupepa  ki te
 take i ki ai ratou he tangata nui he  tangata tiketike tenei, a
 kihei tetahi tangata i whakao ake i whakahe ranei i ta ratou
 whakatau. "

     Te reo nupepa he reo no te iwi, a te reo o te iwi he reo no
 Te Atua. Na  tatou tenei whakatauki: —He Atua! He tangata!—
 Ki te reo Romana: —"Vox populi, vox Dei. " (He reo no To Iwi.
 he reo atua. )

     1 whakarongo reka aku taringa me to miharo o taku ngakau
 ki te vvhakatautau a to tatou hoa a Apirana Ngata i to wahanga
 hinengaro o nga tangata nunui o Te Paremata, a ka uru atu i a
 ia a Timi Kara ki roto ki te kahui i a Atikinihana i a Te Paranihi,
 i a Te Hetana, i a Te  Maahi, i a To  Waari. Mo  te koi o te
 roro o te mahunga, kaore pea o enei tangata i tata mai kia Timi.
 Tena ano nga wahi i tohipa atu ai era ki mua i u Timi, engari
 ehara i te tahu hinengaro. Ho  tokoiti rawa ratou o tenei tu
 momo   tangata. E  kiia ana ratou e o ratou hoa tata o te Pare-
 mata, tae noa ki te iwi nui "Ko te hunga o runga rawa. Ko nga
 tino tangata o to tatou whenua. "

     Ehara i te mea ko nga tangata anake o io Paremata i kite
 i tenei ahua o Timi. I tino marama tonu tenei ahua ki o tatou
 tangata matakite tae noa mai kia tatou.

     I a ia tonu e tamariki ana  ka hikitia ia e o tatou kaumatua
 whaimana  kua ngaro atu ki te po: ara e Renata Kawepo  ki
 Heretaunga, o Te Pokiha Taranui ki roto kia Te Arawa, e Wepiha
 ki roto kia Ngati Awn. e Rapata Wahawaha   me  ratou ko ona
 whanau  me ona mokopuna  ki roto kia Ngati Porou, e Wiremu

Hanuere 1. 1927. \_\_\_\_\_TE  TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_519

Kiingi ki roto kia Ngaitai. e Te Tatana ki roto kia Te Whanau-a-
Apanui. Haaunga ia tona 
 ake a Ngati Kahungunu
ki Te Wairoa.

    Tona  wariutia e tatou te mana tangata i raro i enei ingoa.
                                                                                                                                                                                               
Poto katoa to tatou mana  to te Tai Rawhiti to tuku ki runga i a
Timi  Kara, no reira ka tika te mihi mai, a Te Pirimia Te Kooti
i Ranana   o  mea  mai  ra—"Ka    hinga  te totara-hae-mata o te
Waonui-a-Taane!   Kei roto a  Nui  Tireni i To Whare   Taua e
noho aua!"  Ka  tika hoki nga kupu poroporoaki kia ia e mea ra
"Te  Timi a te katoa.
     "Te  tangata o te  Wa!"   Na  Apirana Ngata tenei kupu i
whakaputa. Ka tika ra tenei korero. Nga tangata  nunui o  in
 wa o in wa na  tona wa i whakatupu. He reo karanga to tena
to  tona wa. ki ona tangata. Te  taringa e whakarongo ana ki
 taua reo o te wa ka whiwhi, ki nga manaakitanga ka tupu hoki
 hei tangata. He  raruraru ke. he kaupapa ke to  tena wa to tena
 wa e karanga ana kia whakatikatika—inn. na reira ko nga tan-
 gata nunui  na te wa  i whakatipu a na ratou ano hoki i whaka-
 piko te wa ki te ara o tena wa. He waimarie to tetahi tangata
 i tona whanautanga i te wa aio. He waimarie ano to te wa i te
 whanautanga   mai o tetahi tangata      He wa  no nga   Kooti Whenua, 
no  Maori, 

520\_\_           TE TOA TAKITINI. Hanuere 1 1927.

    I tana wa ano ka  rewa mai, ka ura mai i kona ko te ra o
Timi Kara. E toru tekau nga tau e para ana ia i te huarahi mo
te iwi o roto i nga ururua o te wa. a ka ata arahitia e ia nga
whakaaro  o rua, nga iwi e rua kia ata waia kia raua, tetahi, kia
mohio  ai raua no te whenua kotahi raua. Ko te hunga i rongo.
ko te hunga  kei te kite, tera e whakaae ake ahakoa e tomuritia
ana, he mahi tino ua ua, he taumaha hoki, i runga i ona pokohiwi
e uta ana ara ahakoa takahi mai te waewae haparangi mai te
waha, rui mai  ki nga kupu toru toru a Apirana Ngata e moa  ra "He
tangata no te wa. 

    Ko  tetahi tenei o te hunga takitahi o te wa i karangatia. He
tangata kotahi i roto o te rau tau. I mana i a ia te tohinga a
tona wa. Na nga morehu o te "'Ao tawhito" me te tini o te "Ao
Hou'' i eke nei ki runga i a ia i te ra i tukua  ia ki kopu o
te whenua  i whakaae tenei take

    He  rangirangi tenei na te iwi pakeha   TAIHOA''
engari kaore i te rangirangi i runga i te  he takaro na
ratou; kua waia ki ta ratou tangata. Kua mohio kaore  e rarua
i a ratou ka whakairo ratou he whakaahua  moko rawa, katahi
ka  tuhi ki raro "Taihoa. " He  whakaatu  tena kua miere ratou
 i u Timi i nga mu o te paremata. Ma Apirana Ngata e whakaatu
kiu tatou a te wa e watea ai ia nga korero whakatepe o nga ture
 tiaki o te taha kia tatou, kaupare atu i nga hiahia ponana o te
 taha pakeha, mai o te urunga o Timi ki te paremata tae nou mai
 ki enei ra. Mehemea  ka marama   koutou e te iwi tera koutou e
 hari mo taua rangirangi; ka tangi koutou; ka aroha koutou; ka
 whaka manamana  koutou; mo  te manawanui o to tatou matua.

     Tera koutou te "Ao Hou"  e whakaae  ko te iwi e taihoatia
 atu ra e Tini ko te "Ao Tawhito. "  Ehara mo  taua mo te Ao
 Hou  taua Taihoa. Kua  kore te Ao Tawhito inaianei. Na taua
 taihoa i toe iho ai etahi eka whenua ki roto i o Umu ringaringa
 i tenei ra.

     Kaore tahi he "Taihoa"  mo  taua i tenei ra. E kuhu taua
 i a iaua! Ahakoa  hanga te pakeha i una ture hoko, ture tako
 whenua  Maori, ture reiti whenua Maori, ture whakanohonoho
 whenua  Mori, ture aha  ake, aha ake, hei painga mo tera taha
anake, ka ki atu; a Timi "Kia atu haere! Taihoa. " He  aha tu
 tikanga o enei kupu? Taihoa kia aha?  Kia oti ra nga whenua
 te kooti, te wehewehe, kia tutu nga taitara, kia marama  te iwi
 maori, hei kona katahi ano ka ki: —Tena  e mahi  i to mahi.

     Ehara  i te mea i makaia taurangitia noatia atu taua kupu,
 kaore, engari na nga tautohe kaore ano nei taua te tu-ra-uta nei
 i mohio atu ki nga mataratanga  o te hinengaro ki nga tuatohe-
 tanga o roto i te Whare paremata, i nga karohanga i te rau o te
 patu, ki nga whakakikiwatanga i nga whakahawea, ki nga ki

Hanuere 1. 1927. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_521

iho i tenei kupu, ki nga hurihanga atu i te kopako ki tera kupu,
he mea  whawhai katoa ka whanau  mai noi ka tohia nei & Tai-
hoa!  Na  ana anake tana whawhai  ki te whitu tekau ma ono
mema   pakeha  o te whare, tu mokemoke   atu ana i te marae e te
riri, ara ia te iwi kei nga roro whare e kopae ana mai. he tangata
e pokea ana e te hoariri, ka hemanawa ahakoa rika mai te boa
tauwhainga, koru rawa  ia i whiti mai i te taiepa nei i a "Tai-
hoa"  notemea ko  nga pou o te taiepa nei ko te ture whanui o
 Ingarangi. I te murere  o to tatou matua  ka whakahinga   ia ki
runga i te kawanatanga toa o tera wa. ki te kawanatanga aroha
hoki ki te hunga mahi  me te iwi maori. Ka  toia mai e ia nga
 mana o Te Hetana o Te Paranihi o Te Waari hei rakau ma ana.
hei parepare mona. E whatekau nga tau i "Taihoa" ai ia mo
 tatou. Ka  oti taua mahi katahi id ka mau ia tatou ki runga o
 te Maunga Pihika o te "Ao Hou"  ka poroporoaki ki te "Ao Tai-
 hoa, " ka haere atu nei i tana haere atahua.

     Ka tangi tatou, koutou i kona, matou  i konei, ki to tatou
 matua, otira kaua hei waiho te roimata o te mutu-e-kitea-ana -me
 te mata-hinengaro i tua hei mea  whakaporewarewa  kia kore e
 kite atu i te huarahi kei mua.
                       (Taria te roanga. )

POWHIRI  A TE MAORI  I TE TIUKA O IOKA
            KI ROTORUA.

     (Na Hemana   Pokiha raua ko Tiakiawa Tuhuriorangi. )
     1. Ko Te Arawa, ko Matatua te hunga kua rile hei tangata
 whenua kite marae, otira kua kore he noho whaka-pupuni ki te
 marae kotahi pera me te wa i tae mai ai tona tuakana Te Piriniha
 o Weira  i nga  tau tata ka hori nei. ara i hui ai nga iwi o nga
 motu  e 3  nei ki te papu  reihi i Rotorua. Heoi  kua peneitia
 nga whakariterite ara: —

     00  Me noho a-tangata whenua tonu a matatua  raua ko te
         Arawa ki nga marae (1) Te Papaiouru, (2) Te Whaka-
         rewarewa. (8) Tarewa. (4) Te  Roro-o-Te Rangi. (5)
        Tunohopu.
     (b) Nga hapu mona  a Te Papa-i-o-uru. ko Uenuku-Kopako,
         Rangiteaorere, N' Te Rorooterangi, me N' Tu. no Roto-
         rua  ake enei. Te  hunga  o  wahi. Tapuika, Waitaha,
        Rangiwewehi, N' Moko  Tuhourangi.
     (c) Te Whakarewarewa, Tuhourangi, te hunga Kainga, Te
        hunga o waho, Tuwharetoa, N' Tahu Whaoa. N' Mana-
         wa. N' Whare, me  Patuheuheu.
     (d) Tarewa. N' Pikiao, Rangitihi, N' Tuara me Kea.
     (e) Te Roro-o-te Rangi, Rangiwewehi ki te Awahou, te hunga
         Katoa  o Waiteti me  Ngongotaha  tae noa  ki Te Taru-
        kenga me Te Mamaku.
     (f) Tunohopu, Tetahi wehenga nui o N' Whakaue. Matatua
         ki Whakatane, Rangitaiki, Ruatoki Waimana, me  N' Te
         Rangi ki Tauranga.

522              TE  TOA  TAKITINI       Hanuere  1. 1927.

    2. Ko  nga iwi o nga motu  nei e 200 te tokomaha  e ko-
whiria e te Kawanatanga, kia tae mai ki taua ra.

    3. Ko  tenei 200 ka noho ki te King George' Hospital i te
Pukeroa, a  kei nga marae  i runga ake nei. hei whakaaro  kia
ratau mo te taha ki te kai.
    4. Ko   Te Arawa  me  Matatua  e haere mai  una i nga
wahi tawhiti tae noa ki te 200 e kowhia mai e Te Kawanatanga
ma te Kawanatanga e whakaaro nga waka hari mai, waihoki ko
te taha ki te oranga kei te Kawanatanga katoa.
    5. Me  hari mai e ia tangata he pera he whariki hei taunga
iho mo  te kao kao me  te hooro ano. Nga  kuia me  nga Koro-
heke, kia tau atu ki te tiaki i nga mokopuna, haere mai ko te
tai-toa anake.
    6. E  whakaarohia ana te wa  tika hei ekenga mai  mo  te
Arawa  me Matatua ki to marae otira tera ano e tae atu he whaka-
atu ki nga Komiti  kua  oti te whakariterite mai o Matatua, a,
ki nga Komiti marae hoki ote Arawa ma ana Komiti ano hoki e
whakaatu  mai te Kaute o i a  wahi  o ia wahi, kia marama ai te
whakariterite i nga waka me nga tikiti hoki e tika anu hai tuku-
nga  atu ki ia komiti ki ia komiti.

       TE AUTE ME HUKARERE.
    He  nui te whakamihi ki te pai o nga whakahaere o enei o
a tatou kura i te tau ka huri nei. Kua ueke rawa ake te pai o
nga  kura nei. me te kaha o nga kai-whakaako  ki te tiaki pai. ki
te whakatipu   pai hoki i nga tamariki o te iwi-Maori. Kia  ora
nga  tumuaki, me nga  Poari whakahaere i nga kura nei. Mo  te
wa  e whakapuaretia ai a Te Aute hou, te nuinga o nga inihi.
     Ko te rarangi tenei o nga tamariki i whiwhi ki nga honore i
roto i nga whakamatautau o te tau 1926.

                   PRIZE  LIST.
    Form  VI. —Dux, Raymond  Chapman-Taylor; special Eng-
 lish prize, Raymond Chapman-Taylor; proxime accessit, Selwyn
 Te Paa; divinity (first prize), Selwyn Te Paa; third prize for
 proficiency. Tiwha  Bennett; special for school service (first
 prize), Tiwha Bennett; reading (English), Albert Prebble; read-
 ing (Maori), Walton   Haig; special prefect's prize (first) Charles
 Chesley; special prefect's prize (second), Walton Haig.
     Form  V. —First  prize for proficiency, William Corbett; div-
 inity (first prize), William Corbett; special English  prize, Wil-
 liam Corbett; second prize for proficiency, Hubert Reremai; spec-
 ial science prize, Robert Reremai; third prize for proficiency.
 Hutton Krogh.
     Form   IV. Remove  A. —First  prize for proficiency, Moses
 Chesley; second prize for proficiency, John, Green; second prize
 for proficiency, Edward King; third prize for proficiency, Charles
 Covvell; divinity (first prize). Stone  Collier; special prize for
 school service (second), William Potaka.

Hanuere 1, 1927. TE  TOA TAKITINI. 523

    Form  IV. Remove   B. —First prize for proficiency, Raana
Morete; divinity (first prize). Raana  Morete; second  prize for
proficiency, Ralph Prebble; third prize for proficiency, Whiu Te
Purei.
    Form  IV. —First  prize for proficiency. John Bennett: divin-
ity (first prize). John Bennett; special English prize. John Ben-
nett; special mathematics  prize. John Bennett; second prize for
proficiency. Willie Mackey: third prize for proficiency, Pa tukino
Newton.
     Form  III. —First  prize for proficiency, Joe Keretene; special
 English prize. Joe Keretene; second prize for proficiency. Ruhi
 Pene; special science prize. Ruhi  Pene; special mathematics
 prize. Ruhi Pene; third prize for proficiency. Abraham Waaka;
 divinity (first prize). Abraham   Waaka; special algebra prize.
 Abraham  Waaka; special history prize, Taihaere Tamahori.

             HUKARERE.
                   PRIZE  LIST.

     Intermediate. —Lucy   Reweti L (presented by  Miss A. L.
 Williams). Mary  King 2 (presented by Miss  Elsie Williams).
     Class 7. —Annie   Tangaere  (presented by  Miss Elsie Wil-
 liams) 1, Daisy Parker (presented by Miss Edie Williams) 2.
     Class 6. —Meiriama Findley  1, Hine Paul 2.
   Class 5. —Turi  Retter  1, Tina Sciascia 2.
     Class  -4. —Mata  Koringa  1, Mary  Brown   2, special. Milly
 Nikora.
     Scripture. —Ahenata   Whanga  1, Rachael Rangi  2. Polly
 Hakiwai. Daisy  Parker  (presented by  Miss Williams)  4.
 Horiana Haenga  5.
     Conduct. —Kawea   Koia (presented by Mrs. Ruddock). Con-
 stance Hovell, Turi Retter.
     Neatness. —Oraiti  Manuel.
     Household Work-—Kiwa   Haenga.
     First Aid. —Mary   King  (presented by Mrs. Henley). Hori-
 ana Haenga.
     Cooking. —Tukura   Napa, Te Kau  Manuel, Hineahua Paul.
 Hariata  Grace, Daisy Parker, Matekino  Te  Puni.
     Singing. —Hana   Bennett, Waihopi   Ahipene, Atarangi
  Walters.
      Recitation. —Annie Tangiere (presented by Miss E. M. Wil
 liams), Niwa Epareinia  (presented by Miss E. M. Williams).
      Music. —Annie   Tangiere, Mary   Maru  (presented  by Miss
  Brabant).
      Needlework. —Costumes: Nancy te Whaiti. Dress-making:
  Waina  Ropiha. Oraiti Manuel.
      Plain Sewing. —Eva   Waikara (presented by Mrs. McKin-
  non), Rachael Rangi (presented by Miss E. M. Williams), Notu
  Pirangi, Mata Koringi.
      Special for sewing. —Kuku  Pohatu.
      Fancy Work. —Hariata   Grace.

324             TE  TOA  TAKITINI. Hanuere  1. 1927.
    Knitting. —Rangi   Hokomau. Kura  Haig.
    Highest  points in Needlework. —Ethel  Hovell.
    For  looking after the Chapel. —Polly Enoka   (presented by
     Ormond).
    Composition. —Ada   Ormsby   (presented by Miss E. M. Bul-
strode). Lucy  Rewiti (presented by  Miss E. M. Bulstrode.
    Junior  Composition. —Rea   Te Awarau.
     Miss Bulstrode's  helper in dressmaking. —Atarangi   Walters.
     Senior Tennis. —Mary   King.
                                                                                                                                 
    Junior  Tennis. —Ema   Mohi  (presented by Miss Purchas).
    Prefect. —Lucy   Reweti. Ahenata   Whanga. Mary   King.
Polly Enoka.
     Drawing. —Kathleen    Collier. Hangi   Hokaurau, Tewai
Tamepo.

   A TE AUTE KARETI ME  HUKARERE.
     No Noema   29th. 1926. te Concert a te Aute. He  nui  te
 mihi mo  te pai me te kaha  o te piki o enei tu mahi ngahau i
 taua Concert. Ko nga mahi hou rawa na Te Pau o Hokianga, he
 porepore. Kei te tuku atu ra i nga mihi ki nga tamariki me nga
 maatua  "Meri  Kirihimete me  te Hapi  Nuia. "
     Hei nga ra timatanga o Te Tau Hou ka oti katoa a Te Aute
 Kareti Hou. ka takoto hoki  te kohatu o  te Hukarere  whare-
 karakia. Ina watea, haere mai ki te whakapuaretanga o ta koutou
 taonga o Te Aute Kareti "He hanga atahua. "
     He  waiata poroporoaki tenei na nga tamariki o Hukarere me
 Te Ante i a ratou ka hoki hoki nei ki te hararei o te tau 1926-7.
 Tino pai hoki te hapaitanga a  Hukarere i te Concert. Dec. 10,
 1926.
               ''HUKARERE    HEI  KONEI. "

            Nga kupu maori na P. H. Tomoana.
        Rangi: —Land  of my Sunset Dreams (Adapted).
 (1) Aue e Hukarere,
     E  tooku whaea pai!
     Hei  konei e mama,
      Me  te aroha!
                        E kore koe e wareware i ahau,
                     Ahakoa  ngaro noa! Ahakoa kei mamao!
                      Kua  taonga nuitia te aroha i ahau!
                     Hei konei ra e Te Tau.
                     Nga  kupu pai. nga manaaki mai,
                     Nahau katoa i tuku mai ki ahau.
                     Te manaha  e hotu ake nei.
                      Hukarere! Te Tau! hei konui!
        Chorus: —Repeat  from  "E kore koe, " ete.
  (2) E whiti e  te ra nei,
     Ko te aroha i ahau!
     Nga  ra pai o te kura,
      O taku Hukarere!

Hanuere 1. 1927. TE  TOA  TAKITINI. 525
                    E  kore koe e wareware i ahau.
                   Ahakoa  ngaro noa! Ahakoa kei mamao!
                     Kua  taenga nuitia to aroha i ahau!
                     Hei konei ra e Te Tan.
                     Nga kupu  pai. nga manaaki mai,
                    Nahau  katoa i tuku mai ki ahau.
                    Te manawa  e hotu ako nei,
                     Hukarere! Te  Tau! hei konei!
       Chorus: —Repeat   from  "E  kore koe. " etc.

        TAMATEA   KAUNIHERA.
                 (P. H. Tomoana. Tiamana. )

           KORONGATA  (BRIDGE PAH).
     I pa tetahi raruraru nui ki tenei wahi o Heretaunga nei he
 penei te ahua: —

     Te kura  ake o Korongata kua kore. Ko  nga tamariki kua
 haria ki te kura e kiia ano ko Hastings  West. Ko nga  tamariki
 Maori e tuta ana ki te toru tekau no Korongata. No te putanga
 o te mate piwa  ki Heretaunga nei ka kitea i pa ano tana mate
 ki reira. No  enei marama  ka hori ake nei ka pangia nga tama-
 riki pakeha o taua kura  e te mate puku  korokoro (diphtheria)
 katahi ka oho te komiti pakeha o taua kura me nga maatua ka
 maharahara  no nga Maori pea te mate nei. He nui te kaha ki te
 kimi i te tuturutanga nohea ranei taua mate. Ka tae nga tono
 ki  te Tari Ora i konei me Werengitana  ka  nui mai nga  Kai-
 tirotiro ki te ui ui i tana ahuatanga a tae rawa mai hoki a Takuta
 Te  Rangihiroa, tumuaki o te taha o Te Tari Ora ki nga Maori, a
 na. aua i whakaoti taua mahi.

      I runga i nga patai kia ia ka ki ia kaore tahi e tupu ake te
 mate  piwa i ngu wahi kino i kiia ai kei reira pea e tupu ana taua
 piwa. Mo  temate korokoro i whakaatu  ia i te ripoata a nga
 takuta kura  o Heretaunga  nei kaore tahi he tamariki maori i te
 pangia e taua mate, engari ki te mea hei tupatotanga mehemea
  ra ia kei te pera taua komiti ko nga tamariki Maori ko  te ruru
  notemea  kaore ratou i te pangia a kaore tahi hoki i roto i te pa o
 o Korongata  taua mate a me tahi rawa atu e taua komiti me te
 hunga  pakeha  i muri i a ratou taua whakaaro awangawanga e
 kei reira to male nei e tupu ake ana.

      I mihi taua komiti kia Te Rangihiroa a puta rawa hoki ta
 ratou  mihi i roto i nga nupepa pakeha. Otira i mua atu i te ho-
 kinga atu o te takuta ki Akarana, ka whakahau iho ki te tiamana
  o Te Kaunihera u Tamatea kia whakahautia  te hunga o Koro-
  ngata me nga kaainga katoa hoki o te rohe o Tamatea kia whaka-
  pai i o ratou  kaainga ara kia haria atu  ki wahike rawa  nga
  rapihi tini, aha noa. kia noho mama mai ai nga whakaaro o te
  iwi pakeha.
      Kaati i runga i te whakahautanga nui atu te kaha o Koro-
  ngata ki te 'kirini' i o ratou kaainga. Kanui te pai. Kua puta

326\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE  TOA  TAKITINI. Hanuere 1. 1927.

te mihi a nga nupepa pakeha  mo ratou, me te ki ano a nga
ripoata i tae ki reira "He pai ke ake iana o koutou kaainga i o
etahi pakeha  e korero pera  mai na kia koutou. ''

    Hei  aha koa e ki iho ana te takuta nei "Kia kaha kia koutou;
' wiinitia' mai te ngakau aroha o te pukohu. he male  tonu koi
roto i te weriweri o te tirohanga, ko ia te kanohi e kore ai e
kite e kore e pouritia!"

    I  puta ano hoki he whakaatu ma ana ki iaua komiti, o te
rau  tangata e werowerohia i te wa i piwa ra, e rua ano i taku ki
waho a ko taua rua nei ano nga mea i pangia e te piwa i muri
mai. E ki ana tu kupu a te pakeha "naiti eiti peiheneti'' i ora.
a  ko nga mea  o rua  nei kotahi he tamaiti i te pangia o tutahi
mate  atu  i te wa i tae ai ia. a ko tetahi i te ngaro. Tino pai
tenei rongo. 1 mahara   ia ko te ngawari o tenei kaainga  na
 runga i nga whakahaere a Te Hahi Momona, ara e tohutohungia
ana  ratou e o ratou kaumatua kia whakarongo ki nga ture tangata
o te wa kei reira nei ratou i raru ano i te mana o Te Kawana-
tanga.
     I whakatuturia nga  tamariki o taua kaainga i mua  i a ia a
 ka mihi ia ki te  ora o te tamariki me tona tohutohu atu kia
 ratou kia hoki atu ki nga maatua ku korero atu kia kaha tonu ki
 io whakapaipai i a ratou kia ma nga mea katoa me te kaainga
 kia kore ai ratou e ekengia mai e te kupu rereke a o ratou hoa
 pakeha kura, kia aroha  tonu ai ratou kia  ratou me  o  ratou
 maatua kia ratou maatua.

     Kua  whakato te  tau tawhito. Meake  ko te tau  hou e
 tumanakotia  nei e tatou nga  mea  papai katoa kia puia  mai i
 roto i ona ra, na  reira te inihi atu ki nga komiti maha o roto o
 Heretaunga o wani  mai na koe i tena wahi i tau maara, ahakoa
 pehea toua pekanga  o te whakaaro. kia kaha kia manawanui,
 ahakoa o tatou wehewehenga i roto i o tatou hahi i roto i enei
 ra, e wehewehe ana i runga i te ngakau tauhou ki enei tikanga
 i mahue  toitu ake nei tatou i te hunga kua wehe ki te po kia
 waia pea ka  ata noho tahi ai. E ki ana te whakatauki "Ma  te
 ri-riri o nga kai-mahi ka kitea te reo mana o te ariki. ''

      Na To  Hetana pirimia o nga ra ka hori ki muri to kupu i
 puta ki Waimarama  "Ina tai a Ruatapu e papaki nei. whakamoea
 te waka, e hoe. "

      Mo   te taha wairua, whakamatauria tatou kia huihui  pai
 noaiho, i ona huarahi noa iho. i waihotia ake nei  e Te  Kai-
 whakaora. Mo  te taha ki te ora tinana heoi ano te kupu kei
 roto i a talon katoa  "Whitiki! Kia  kaha!" he maara whanui  to
 tena wahanga   hei mauiuitanga mo te koti o te tinana me  te
 hinengaro. Mo  te Ora. engari tena kotahi ano te taumata i raro
 i Te Ture Kaunihera  1900 me  ona whakatikatika o muri mai, i
 whakapiritia mai  ai Te  Tari Ora  me ona tikanga  e manaaki
 hetia nei tatou. Otira he tikanga  i roa e paarea pohehetia ake
  ana ki muri, a no roto i nga ra ka riro i a tatou nga tikanga arahi
 kua  pari karangarangatia nga mahi ko tatou e penei nei.

Hanuere 1. 1927. TE TOA  TAKITINI. 327
     Kia kaha kia tatou. Whakairia ki mua i tena i tena o tatou
o Heretaunga  nei. nga oha nunui i mahue iho i o tatou maatua.
hei patai ma tena ma  tena i roto i tona hinengaro, he aha aua
mea  nunui a me pehea e koe i tena kokoru i tena kokoru ahakoa
ra  kua marake a Heretaunga  i nga mokai a o koutou  maatua.
tupuna  ka mene ki te po. He  ra ahakoa i whiti mai i roto i te
tau  hou. kei te whakato tooku. tohou toona to tera, engari kei
 te mea e whakaoho ake nei ko te hunga e tupu ake. ara. ko te
 huarahi mo  ratou kia  whai kupu  ano  tatou. Whakawhaititia
 mai ra o  tatou ngakau ki nga kupu tangi o mua e inihi atu ai,
 e mihi mai ai "Meri Kerihimete me Hapi  Nuia. "

            NGA   RETA  MAI.
                                 Waipatu. Tihema  13th. 1926.
 Ki Te Etita.
                E koro.
     Tena  koe te Kai-whakaaraara o te pa o te Toa Takitini o nga
 ra kua hori ki muri. Mo  nga  tumanako  mo nga  ra e heke iho
 nei koia tenei mihi 

528\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE     TOA   TAKITINI. Hanuere  1. 1927.


       NEEHI  MO  HERETAUNGA.
    I tu te hui o nga  tangata o Heretaunga  noi ki Hehitingi a
paahitia ana enei motini e mau  ake nei: —
   ' 1. Na Bob Tutaki te motini na  Poho Hemi i tautoko: "I
runga  i nga kupu  whakamarama   a te Perehitini o te Ropu
Mataara   ara a Maraki, noreira ka inoi atu tenei hui ki te Pere-
hitini me te komiti o te Ropu  Matara  kia tapaea mui  te toenga
o u ratou hereni hei whakaaro mai ma ratou ki to Neehi mo nga
Maori  katoa o Heretaunga  i te mea ko tenei Neehi i tino paahi
i nga whakamatautauranga  o nga  Hohipera a he neehi mo  nga
Maori  katoa i raro o te mana o te Tari o te Ora me te Kaunihera
o Tamatea. "
    2. Na  Turanga  Gillies te motini na Ratima Hakopa i tau-
toko: "E  tuku atu anu. tenei hui i te mihi a nga tangata o Here-
taunga ki te Kawanatanga, ara ki te Tari o te Ora, mo ta ratou
tukunga  mai  i tetahi neehi ki Heretaunga nei noho ai hei tiaki
i te taha Maori. "
             PARARAKI   WIKIRIWHI.
    No  te 14 o nga ra o Noema i moe ai a Pararaki i te moenga
roa i te marae  o ana tipuna i Maketu  te wahi i u  mai ai te
 mata-waka o ana koroua a Te Arawa, a takoto mai ana i te roro
 o tana tupuna whare o "Te Awhe o te Rangi" i te pa. I eke
 katoa mai a Te Arawa i tua o Otawa Maunga ki Matata, haere
mai  hoki tetahi wahanga o Matatua. No  tetahi o nga ra ko ana
 moana  ko te Rotoiti me Rotorua, me Matatua  o Whakatane  ki
 Rangitaiki. He nui te mihi o nga whanaunga ki nga iwi i tae mai
 nei ki te tangi, otira ko te mihi nui rawa ki a Matatua i te roa
 o te whenua i haeretia mai nei e ratou. I nehua te tupapaku ki
 te taha tonu o tana papa o Hare Ratete me a raua potiki i waho
 tata o te Whare-karakia i waiho ake nei i te tau 1865 hei taonga
 mo  te iwi e nga koroua e nga kuia kua hemo ki te po. Tokorua
 nga minita nana i nehu ko Rev. E. Mohi Eruini, mo Rev. Rewi
 Wikiriwhi.
     (Tenei  kei te tangi atu Te  Toa  Takitini ki tetahi o ona
 rangatira Haere e pa ki Tawhiti pamamao  ki te Hono-i-wairua.
 Kaore  e mutu  te mihi ki to kaha kaha  tinana kaha wairua.
 Haere te tangata piri pono ki te Hahi kaore rawa nei koe i taea
 te whakangaueue e nga whakamatautauranga  o enei ra. Haere
 e hoa, haere ki tou okiokitanga. Te  whare-mate  tena koutou
 katoa. Kia kaha  kia manawanui. Ko  te Atua  ano hei kai-
 awhina i a tatou katoa.

              DONALD   HEMANA   PENETI.
     No  te Ratapu te 12 o nga o Tihema nei ka moe  te tamaiti
 a Rev. P. Peneti raua ko Rangioue. E rima tonu ana tau me te
 hawhe  ka mate nei. He  nui te mamae o  nga matua me  nga
 whanaunga  mo  tenei tamaiti i te pai o tona wairua, me te pakari
 o ona whakaaro. He tamaiti koi te hinengaro, me te wawata a
 nga  matua  tera ia e tipu hei kai-arahi mo ona iwi. Kaati kua
 katohia atu e  tona Matua  tana putiputi hei taonga ataahua ki

Hanuere 1, 1927. TE  TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_      520.

tera o o  tatou kainga. I roto i nga roimata o te mamae   kei te
karanga ake ano te hinengaro: "Na Ihowa i homai, na Ihowa i
tango, kia whakapaingia to ingoa o Ihowa. '' Tekau-ma-tahi tonu
nga ra o te tamaiti nei e mate ana ka tangohia atu nei. I kaha
rawa  ai to mamae na te mea koi te takoto tonu mai te tuahine
 (2½ nga tau) i te hohipera he taipo piwa te mate. Kaore ano
tera kia puta  mai ka  pangia atu tenei a Ka  riro nei. Ahakoa
tokowha  rawa nga takuta i kimi i te ora mo te tamaiti nei kaore
rawa i taea. He  uaua  tonu tenei mate te meningitis, kaore ano
kia marama  ona putake mai me te ngaro tonu o nga tikanga hei
rongoa mo taua mate. Kanui te mihi o nga whanaunga ki nga
 rangatira o Ngati Kahungunu e manaaki nei i a ratou mokai.
Na Rev. Hapimana  raua ko Peni Hakiwai i tuku ki te kopu o te
 whenua i te Kohupatiki.
       HE  PIKAUNGA  TAUMAHA.
    I  runga i te taraikitanga o nga tangata patu o nga wharo
patu hipi ka puta etahi kupu i a J. S. Jessop. ho tangata nui no
te Wairoa. I mea  ia: —
     "Kua   tutaki nga tangata mahi paamu o Niu Tireni ki tetahi
 mate nui. Kua  tae ratou ki te mutunga  o  to ratou kaha ki te
utu i nga kai mahi. Ko te tono a nga tangata patu kia whaka-
nuia  to ratou utu e ono ana kia 10 pai heneti te whakanuinga
 ara mo te tino  i tera tau kia £110 i tenei tau. I puta ai tenei
hiahia i tenei ropu na te whakanuinga a te Apitereihana Kooti i
 te utu o nga tangata kuti. Kaore he  take o taua mahi a taua
 kooti no te mea  i marama   ko  to nuinga o nga tangata kuti i
 whakaae tonu  ki te utu tawhito, me te nuinga o nga tangata
 patu kei te whakaae noa. atu ki te utu tawhito. E  £70, 000 te
 whakanuinga ake i te utu o nga kai kuti: he pikaunga tino tau-
 maha  hei whakawaha ma nga paamu hipi, i te wa e hurorirori
 nei o ratou waewae. Ko  te nuinga o nga tangata mahi kaore i
 te amuamu    mo  nga  utu tawhito. Inaianei kua rite tonu te
 whakaaro  o nga hipi paama  ma  ratou ano e patu a ratou hipi.
 ara he whakaatu ki te ao kia mutu te whakanukunuku i nga utu
  (te mea e kore e hapa ka whakaititia nga mahi o nga teihana.

530              TE  TOA  TAKITINI. Hanuere  1. 1927.


TE RAIPERE O TE AUTE KARETI AROHATIA.
    Tenei kua tae mai te tono a te Poari o Te Aute me te Pihopa
kia whakaaturia ki nga rangatira o to iwi Maori, kua tu te raipere
(library) o Te Aute, engari kaore he pukapuka totika mo  roto i
taua  raipere. He  inoi tenei na  te Poari kia arohatia mui  he
pukapuka  mo  taua raipere. Tena pea  etahi o nga tamariki ta-
whito o Te Aute kei te whiwhi pukapuka tawhito, mehemea kua
mutu  to koutou hiahia ki aua pukapuka tukuna mai ki to koutou
kareti. Tena pea  etahi e hiahia ki te tuku moni mai hei hoko
pukapuka. Ko  te tuku moni mai te mea pai rawa kia waiho ai
ma  nga mahita o te Kura e hoko  nga pukapuka e, rite ana ki o
ratou  hiahia. Maanakitia  mai  ra te tono a  te Pihopa me   te
Poari  o to tatou kareti.

    UENUKU-MAI-RARATONGO   WHARE
               WHAKAIRO.

    Kei   te hanga tenei whare-whakairo  ki te  takiwa ki  te
 Rotoiti. Ko te ra e eke ai nga iwi ki Rotorua i te wa o to Tiuka
o Toka te ra hei whakapuaretanga i to whare nei. Ko to hunga
maana  e kawa te whakatuwheratanga ko ngu Minita o te Hahi o
Ingarangi, a hei hoa mo  ratou ko nga mema  o te Poari o Te
Arawa.
              Kei te haeremai, ano nga powhiri.

           HUI KIRIHIMETE.
     He  powhiri tenei kia tae mai koutou ki te Waihirere takiwa
 o te Wairoa a te ra whanau  o to tatou Ariki. Kirihimete. 1926.
     NGA  TAKE: —1. He  whakaara  whare-whakairo ki te Wai-
 hirere, hei whakahou i te marae o nga kaumatua kua ngaro ki
 te po.
     2. He wa whakamahara ki a Timi Kara ki te uri whakatipu
 o enei kaumatua.
     PARAIRE   24. te ra hei whaititanga mo nga tangata
     HATAREI  Ka  KIRIHIMETE, 10 onga haora ki te 2 he
 whakamoemiti  ki te ra o to tatou Ariki. Ka takoto ano te pereti
 i tenei ra.
     RATAPU   26. He karakia nga mahi.
     MANE  27. He  ra whakaotioti i nga kaupapa o te Hui.
     No  reira e koutou katoa e manawapa ana ki to tatou mana
 Maori  e pokia nei e te puehu  o  te iwi pakeha e takatu  nei,
 maranga  ra, hokona te taima, he kino hoki nga ra.
     Huihui  mai e te hunga  whakatakoto tikanga me  te hunga
 whakarongo  korero. Whakawhitiwhitia  nga mohiotanga; horahia
 ki te aroaro o te iwi, kia whiwhi ai te hunga kuare ki te mohio-
 tanga mo  ratou.
                      Heoi  ano,
                             Na Te Hata Tipoki,
                                 Turi Kara,
                                Ngati Kahungunu katoa.
 Tihema  1, 1926.