|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 79. 01 March 1928 |
|
|
1 739 |
▲back to top |
Te Toa Takitini
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
NAMA 79. HASTINGS. Maehe. 1928.
HE INOI MO TE PIHOPATANGA MAORI.
E te Ariki, nau nei te ki ko koe hei hoa mo tau iwi i nga ra
katoa a. te mutunga ra ano o te ao; Titiro atawhai mai inaianei
ki te wahanga Maori o tau Hahi, tohutohungia hoki te Hinota
o tenei Pihopatanga i te mea e anga ana ki te whiriwhiri i tetahi
hei hepara mo tenei wahi o tau kahui, kia whiriwhiria ai ko tau
e pai ai. he hepara pono e kakama tonu ana ki te kauwhau i te
Rongo-pai. ki te tautoko i te mea ngoikore, ki te whakamarie
i te ngakau iro. ki te rapu i te mea ngaro, ki te whangai i au
tangata ki te kai i te wa e tika ai. Whakarongo mai ki a matou,
E te Ariki, E Ihu. e ora na e kingi tahi na me te Matua, me te
Wairua Tapu, a ake ake. A mine.
E te Atua Kaha rawa, Ora tonu, e Kawana na i nga mea katoa
i te rangi i te whenua; Whakarongo atawhai mai ki nga inoi a
au pononga: tukua mai hoki ki a matou he Pihopa e rite ana
ki tau e pai ai te pono o tana whakaako, te tapu o ana mahi,
he mea mataara tonu, uaua tonu ki whakaora i te wairua
tangata, ki te whakanui i tou Ingoa. Ko Ihu Karaiti to matou
Ariki. Amine.
E te Atua Kaha rawa, he inoi tenei na matou kia tukua ki
nga tangata o te Hinota he ngakau mahara ki a koe e tupato ai
ta ratou whiriwhiri i te Tino Hepara mo tenei wahi o tau Hahi.
Kia araia atu i a ratou te hae, te riri, te whakaaro he e wareware
ai ratou ki tau e pai ai, e kore ai hoki e whiriwhiri i te tangata
i paingia ai e koe mo tenei mahi minita: ko Ihu Karaiti hoki
to matou Ariki. Amine.
|
|
2 740 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
TE TOA TAKITINI
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau.
Me penei nga reta "Te Toa Takitini" Box 300, Hastings.
740 TE TOA TAKITINI. Maehe 1, 1928.
PIHOPATANGA O WAIAPU.
WA O RENETI.
He mea tango mai enei kupu i te Kopara o te tau 1914.
He tohutohu tuatahi na to tatou Pihopa.
KO Reneti tenei ko te wa e rangona ai te reo o te Atua, ko
taua reo nei tenei ona ara ko tana Hahi e karanga nei ki ia
wairua tangata ki ia wairua tangata, " E ta rapua mai toku
mata. " He wa tenei e whakapau ai te tangata i tona kaha ki
te pehi i tona tinana ki te mea hei pononga mana, he wa e
mea ai tona wairua ua watea i nga whakataumaha o te ao, o
te kikokiko o te rewera, " Tenei e Ihowa ka rapu au i tou
mata. " Ko te mea e hapa nei i a tatou ko te kaha hinengaro,
ko te kaha wairua; tena ra whaia kia whiwhi tatou ki tana
mea Kei pohehe koutou ko te whakarite i nga karakia e
whakaritea ana e o koutou minita te mea nui e mea ai koutou
i roto i o koutou ngakau he nanakia tenei i te mea kua tae
matou ki te karakia. Kahore—engari whaia ko te hohonu-
tanga kaua hei te whakarite kau! Whaia ko te mata o te
Atua kia kitea e koutou. " Rapua a Ihowa ara ko te rapu
tenei ko te whakapau o ia tangata o ia tangata i tona kaha kia
tino tata ia ki te taha o te Atua kia mohio ai ia ki tona nui, ki
tona wehi me tona tapu, kia! matau ai ia ki ona whakaaro
katoa. " Ko te mea tino nui tenei kia mohio te tangata ki te
Atua.
Kotahi rawa ano te huarahi a ko taua huarahi ko te ngakau
Ripeneta. He hara te mea e arai nei i o tatou mata kei kite
i te Atua e whakangohe nei i o tatou hinengaro. Ko ia i tika
ai kia whiwhi tatou ki ta te Atua awhina hei kaha mo tatou.
Kei te herea tatou e nga here huhua o te hara a kaore o tatou
honeatanga—engari ma te maramatanga rano o tona Wairua
Tapu kia whiti mai ki roto i a tatou ma reira rano tatou e kite
ai ae he tika kei te mau tatou i te hara ma reira rano tatou e
mohio ai ko iara ko te hara e whakakapo nei i o tatou ngakau
kei kite i te Atua. Ma taua Wairua Tapu ano hoki e homai
te ngakau iro ki a tatou, ma te ngakau iro anake hoki ka pouri
ai tatou mo o tatou he. Waiho ko te wairua o te Kai-waiata he
wairua mo tatou i mea ra ia " Whakamatauria ahua, kia matau
mai hoki koe ki oku whakaaro, kia kite me kahore aku ara
kino: ka arahi ai i a au i te ara pumau. " He wa ano hoki a
Reneti e whakapau ai te tangata i tona kaha ki te inoi. Tena
ra kia pau to koutou kaha ki te inoi. Inoi mo te to koutou
Pihopatanga, inoi mo o koutou Minita. Tenei ka tumanako te
ngakau kia whiwhi koutou ki nga manaakitanga e na roto mai i
tenei wa o Reneti. Heoi naku. Na to koutou pononga i roto
i a Karaiti Ihu,
WM. WALMSEY WAIAPU.
|
|
3 741 |
▲back to top |
Maehe 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 741
" MATE TARINGA " " TARINGA PIRAU. "
(Acute Otitis Media: Otorrhoea. )
T. WI REPA, M. B., Ch. B.
HE tino mate ano tenei no tatau no te Maori: ara no a tatau
tamariki. Ki taku whakaaro, i roto i nga tamariki kotahi
rau i raro iho i te tekau tau, e non tekau nga mea kei a ratau
tenei mate i tenei wa. He pera ano tenei mate i te " mate
whatu. ": he mate e taea te karo; ara, kaore i tika kia pa mai kia
tatau me a tatau tamariki. Ko nga mate enei e kia nei: " He
preventable diseases. " Mehemea he mate e taea te arai atu. he
aha i tukua ai kia tomo ki o tatau whare hei manuhiri ma tatau?
Kei te tatau te he: Kaore i te u te kati.
E hara te " mate taringa " i te mate patu tangata. Engari he
mata ia no te kokiri a nga mate patu tangata ko te taringa he
puare e ahu ana ki roto i te iwi o te mahunga. Ka hou te
puare nei, a, ka tae ki tona mutunga mai. Kei waenganui i
taua " mutunga mai " me te roro o te mahunga he iwi penei i
te " pane kingi " nei te rahirahi no reira mehemea ki te pirau
a roto o te taringa, ka ngaua atu ano taua maramara iwi: a,
ka uru te pirau ki te roro o te mahunga. Kaore tena mate e
ora. Kei muri o taua puare tetahi puare ano e tika ana ki
te puare o te iwi maro i muri o te taringa. Tena i ana
whakahaua taua puku i muri o to taringa. Tona ingoa ko te
" mastoid process. " Ko te puare kei roto i taua " mastoid, " e
watea ana ki te rerenga toto nui o te roro: ara te "lateral
sinus. " Mehemea ki te ahu whakamuri te pirau o te taringa,
ka ngau ki te " mastoid cells. " He pai kia noho i kona. Ka
kiia tena he " mastoid abscess. " He mahi nui te wiri i te
" mastoid process, " kia puta ai te pirau o te " mastoid abscess "
ki waho. Ki te kore e wiria te " mastoid, " ka neke te pirau ki
te " lateral sinus. " Kei te roro tena o te mahunga. He mate
kei muri atu. Ko et take tena i kiia ai he mata tenei mate
no te kokiri a nga mate kaha. Kia mohio koutou ki te wha-
kaaro o nga kamupene inihua (Insurance Companies) mo te
mate nei: Kaore ratau e inihua i te tangata, i te tamaiti ranei
he mate taringa tona. Ka marama kia koutou, he mate taumaha
ia te mate e kore nei tatau e aro ake.
PUTAKE O TE MATE.
He maha nga take mai o te mate o te taringa. Tuatahi he
rewharewha e pa ana ki te ihu. tae atu ki te pito whakamuri
o te ihu (nasal and post nasal catarrh). He puare iti nei kei
roto i te ihu e tika ana ki te wahanga o waenganui o te taringa.
Te ingoa o taua puare: " Ko te " Eustachian tube. " Mo roto i
taua puare piki ai nga mate o te ihu ki te taringa. Tuarua:
He haere ki te kaukau, ki te ruku, ka ngongo i te wai ma te
ihu ka piki i, te Eustachian tube ki te taringa. He mea
ano uru ai te wai ma nga taringa. Rongo tonu ake ai te
tangata e toi ana te urunga o te wai ki ona taringa.
|
|
4 742 |
▲back to top |
742\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Maehe 1, 1928.
Tuatoru: Ko nga mate rere: mitara, Scarlatina, small pox,
piwa taipo, diphtheria, influenza. E ki ana tetahi tohunga ko
enei mate te putake o nga mate pirau kino o te taringa (Holt
Diggle). Tuawha: He mate kohi. Tuarima: He paru, he
wai hakihaki, he patito no te mahunga, he kutu: ara, ko te tino
hoa riri o te hinengaro tangata, he paru. "
Otira ko te tino putake ake ko nga ngarara ano kua
whakahuatia ake i era mate kua oti ra te tuhituhi. Heoi ano
ta enei putake i whakakaupapatia nei i tenei he whakawairakau
i te " oneone " kia pai ai te tipu a aua ngarara.
NGA TOHU O TE MATE.
Ka mamae te taringa: ehara i te mamae hangahanga mai nei.
Hei te po taua mamae ka tino kaha rawa atu. Ka turi te
taringa: he mea ano nga taringa e rua. Ka wera te kiri. E
tae ana ki te 100 degrees F., ki te 103 degrees F. ranei. Ka
pupuri te tamaiti i tona taringa. Ko okeoke haere, ka whana-
whana, ka tangi i te mamae ko nga pakeke, ka amai mehemea
ka tu. Kia heke ra ano te pirau i te taringa ka ngawari penei
ano i te whewhe e ngawari nei te mamae mehemea ka pakaru.
I te wa e puta ai te pirau kua pakaru te " drum " o te taringa.
RONGOA.
A. Karo: Kua kia ake he mate tenei etaea te karo, ara te
arai atu: no te ropu hoki ia ekia nei e nga tohunga he " pre-
ventable": ara. he mate e taea te arai atu. Kati ko nga karo
he arai atu i nga putake ara: mehemea he mate te ihu i te
rewharewha me rongoa. Mehemea he haunga te ihu, haere
ki te takuta kia rongoatia. Mehemea he " polypus " kei, roto
o te ihu o te tamaiti, he " adenoid " ranei kei muri o tona ihu,
kawea ki te takuta. Mehemea ngongoro ai te tamaiti, hamama
ai ranei tona waha ia ia e moe ana. kawea ki te takuta kia
tirohia. Mehemea kei te pangia te tamaiti e te mitara, e te
scarlet fever, me era mate katoa tiakina te ihu. Mehemea kei
te waihakihaki te tamaiti rongoatia. Mehemea kei te paru,
horoia kia ma. Mehemea kei ki i te kutu, kei te patito hoki,
horoia kia ma. Mehemea he mate kohi, whakaaturia ki te
takuta.
B. Patu i te mate: Konga tohutohu ka whai ake nei mo nga
tangata o nga kainga takuta-kore: ara mo Maunga Pohatu, mo
Tekaha, mo Maraenui. mo Rau ko kore. Ehara monga Kainga
pera i Heretaunga, i Turanga, i Te Wairoa, i Waiapu i Rotorua,
i Waikato, i Ngapuhi, me te Tai-Hauauru: he takuta kei ena
wahi, kaati ake mo tena wahi.
Ki te rongo te tangata i te mamae i roto i tona taringa me
takoto ia ki tona moenga. Ko nga kai hei te kai mama: ara
miraka, hararutu. raihi, wai-kohua. wai puha. Kaua i te miti.
Me kai tote rongoa ia i te ata. Kaua i te wai harakeke: he
kaha rawa tena. Mo te wera o te kiri, me te nini me hoko
mai he " aspro " i nga toa. Kei runga tona nga tohutohu.
Ma te neehi koe e awhina mehemea hoki kei te tata ki te Takuta,
|
|
5 743 |
▲back to top |
Maehe 1, 1928. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_743
mana e homai he rongoa hei patu i te wera. Mo te mamae o
te taringa, i mua atu o te pakarutanga o te pirau. Me whaka-
maturu kia kotahi kia rua ranei nga maturu o te rongoa nei
me kawe ki te kemihi te pukapuka nei. Mana e mahi mai te
rongoa. Kia ata tohu rawa i te patara.
Cocaine Sulph, Gr. 2.
Morphine Hydrochlor, Gr 1.
Acid Carbolici, Gr. 3.
Street Almond Oil, Drams 1.
Mitte, Ounces 3.
Two drops in ear when pain is severe. Label. POISON.
T. W.
Kia tupato: he paitini kei roto i te rongoa nei. Hei tohutohu
ki te kemihi nga korero pakeha nei. Ehara te rongoa nei hei
inu: hei whakamaturu ke ki roto i te taringa.
Mo te wa e pirau ai te taringa. Kauaka hei mapu ngia ki te
wai. Tena ano te take o tena whakatupato. Kauaka hei
whakapiria he mea wera ki te taringa. Tena ano te take o tena
tohutohu. Engari me puru he " boracic powder " maroke ki
roto i te taringa me takoto te turoro ki raro. Ma nga mea ora
e ata tahoro iho te paura maroke ki roto i te taringa. Heoi ano
te raruraru, ma te ringa tohunga anake hoki ka taea te mahi
nei. Ki te kore e ora, ko te ringa kei te he: ehara i te rongoa.
Kanui enei korero mo te mate nei. hei whakaohooho i o tatau
hinengaro.
NGA NAMA A NGA PARIHA.
KUA tae a Rev. Peneti, i runga i te whakahau a te Pihopa ki
Nuhaka, me te Pariha o Turanga.
Kaore i tae kia Ngati Porou i te ngaro o Ta Apirana Ngata
ki Ngapuhi. Kei a ia, katoa nga whakariterite mo nga Pariha
o Ngati Porou.
Kanui te whakamihi ki te kaha o nga tangata ki te whaka-
tikatika i nga raruraru o nga Pariha.
I Nuhaka, he mea mahi nui tonu e nga tangata o te Hahi, a
ki te whakaaro iho kaore e roa kua rite te wahi ki a ratou. Kei
te whakahaere makete kau nga tangata o tera kainga. Na to
ratou komiti i whakarite kia £105 ma ratou (Nuhaka) kia £40
ma Te Mahia, kia £10 ma Whakaki, ka rite ai ta ratou nama.
Ko tetahi aroha nui na Niri Whaanga ko tana puuru, i riro mai
nei i taua puuru te paraihe tuatahi (1st prize) i te Ho ( A. and
P. Show) i Nuhaka. Kua tapaea taua puuru ki te komiti o te
Hahi, ma ratou e hoko atu. a ko nga moni katoa ma te Hahi.
I te taenga ki Turanga ka hui te iwi katoa ki Manutuke. Ka
mutu nga whakariterite ka tu a Tutepuaki Piti, ka ki. ko te £150
kei te komiti o Mangatu, ara kei te Aitanga-a-Mahaki.
|
|
6 744 |
▲back to top |
744\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Maehe 1, 1928.
Ka tu a Reiri Kara ka ki, ko tetahi wahi o te toenga, kei a
ratou kei nga tangata e whai paanga ana ki Te Arai-Matawai,
ara mo te taha ki a Rongowhakaata.
Mo te taha ki a Ngaitamanuhiri ka whakaatu a Wi Karauria,
me uta ki Te Kopua Poraka.
I tu ano hoki etahi o nga rangatira ki te tautoko i nga whaka-
riterite. Ko te nama o tenei Pariha e £300. Engari ka mama
noaiho i te whakaaro pai o nga rangatira o tenei Pariha.
Ko te Pariha o Uawa, kua mama i te moni kei nga ringa-
ringa o Te Rereti (Sherrett) e pupuri aua. Ko te nama kei
te £80. Ko te moni kua takoto a tinana mai £150.
Nui atu te mihi ki te pai o te manaaki a nga tangata o nga
Pariha katoa nei i enei take. Kore rawa i rangona te kupu
whakatonga.
Kia ora nga komiti o tena pariha o tena pariha.
" TE MANGERE. "
"NA TAMATI KARAERA" (THOS. CARLYLE).
Na T. Wi-Repa i whakamaori.
A KO wai koe e para-waha na mo tou oranga mangere? E
whakahihi mai na he kore nou e mahi? E whakaatu
mai na i ou taonga piata; i ou urunga ngohengohe; i ou moenga
kopungapunga kia au ai te moe i tau wa o te ra e hiahia ana?
Titiro whakarunga, titiro whakararo, whakaatutia mai kia au
te tangata toa, he mangere. Whakaatutia mai hoki te tangata
tapu, te atua, me te rewera, a, he mangere. Kei roto anake
pea i tou ropu to tangata mangere e whakamanamana na ki
tona mangere. A, ko koe anake ranei taua tangata e whaka-
manamana na ki tou mangere. Kaati, ka mutu pea i a koe. I
runga i te rangi, i runga i te whenua, i roto i te wai i raro i te
whenua, kaore tetahi i rite ki a koe. He tangata tuatahi koe
no tou momo i hangaia mai ki te Ao. Kaore he mea pena ia
koe i hangaia mai i mua. He hua tou momo no enei tau e rima
tekau ka taha ake nei. Kotahi tonu te Ngarara whakahaehae
o te Ao: ko te tangata mangere. He aha ra tona whakapono?
" He korero parau te Ao: He wahi e whiwhi ai te murere ki te
patipati: e, whiwhi ai hoki te whanako i etahi kai ahua pai tonu.
He teka te Atua; he teka te tangata me tona ora. " Otira, ko
wai o tatau e kaha, ki te ki kua oti ia ia nga mahi o tona oranga?
Ahakoa ko wai o tatau e kaha ana te mahi, he iti nei nga koha
o tona mahi e puta kia ia. Heoi ra he mahi, na reira mahia.
E pa ana kia tatau te tika o te pepeha a Hamuera: "Ko te
nuinga o tooku oranga kua moumoutia e au. " Engari ko te
tangata kaore ana mahi; e kitea ana i nga hui nunui e titakataka
ana i roto i nga kakahu ataahua; he tau ki te matakitaki atu
a ona hoa mahikore; e kirikiri-a ana ki te hunga ahuwhenua;
heoi tana he whakawhanau tamariki mai hei mangere pera ano
|
|
7 745 |
▲back to top |
Maehe 1. 1928. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_745
me ia. Ma wai ona mangere e whangai? Mangere ma, kaua
e whakakiia te Ao ki te mangere. He tarutaru te mangere, he
ngahere te mangere, he kai kore te mangere, he manakore te
mangere. Kei whakawhirinaki koe ki nga taonga a te ahu-
whenua o matua, o tipuna i tuku iho ai kia koe. Mau tonu, •
e kawe tou koiwi ka whiwhi koe. Me mate porangi te mangere
Te rongoa o tenei mate porangi ko te mahi: he karakia
hoki te mahi. Na reira ka taea te pei te rewera porangi ki
waho o te tangata. He tangata tu mokemoke te mangere: a,
ko wai e pirangi ki te whakahoa kia ai? Mangere, whaka-
kamakama ake i a koe; tahuri ki te mahi me kore koe e ura
ki te kahui o te hunga totika o te Ao.
TE TAHUA A NGA HOIA MAORI.
TE RIPOATA ME NGA KAUTE A TE KAI TIAKI MAORI.
NO TE TAU-MONI I MUTU I TE 31 O MEI, 1927.
Kei te pepa o Pepuere te timatanga o enei korero.
15. Kua oti te tope, me te rui ki te karaihe, nga eka 108 i tenei
tau, a, kanui hoki te whaitupu o nga purapura. E 40 nga
eka i tua atu ka topea a nga ra timatanga o te tau hou.
16. E ono nga maero hou o te taiepa i oti i tenei tau.
17. I muri o te whakatikatikanga o nga reti, a, me te tupato
hoki o te whakahaere i nga raruraru, ko te moni nama
(loss) e £2032 i whakaaturia nei mo tera tau, kua hoki iho
ki te £322 ano. ka kitea ai te tika o te whakahaere.
18. Kua nui ake te tau o nga whakaaro mo nga ra kei te takoto
mai mo tenei Teihana., ara, i runga i nga titiro ake ki te
totika o nga kahui e whakatupuria nei. a, ki te tutuki pai
hoki o nga mahi o te Teihana.
TE TEIHANA O HOIA.
19. I runga i nga tohu i whakaaturia i roto i te ripoata o tera
tau, ko katoa o nga reti, mai o te timatanga o nga riihi, kua
oti te whakatikatika, a, i haere tonu hoki nga patapatai a
taku Kai Tirotiro Whenua i ona taenga ki te Tairawhiti,
no reira kua tino whakaungia nga ritenga katoa, a, ko nga
rerenga o nga reti kihai ano i utua, e £630, ara, katahi nei ano
te moni iti rawa, mai o te timatanga o tenei Teihana—hau-
nga ia nga whakaaturanga mo tetahi moni £100 i kitea i
runga i nga tirohanga, kaore i tapiritia mai i nga ra ki muri.
Ko te hua o tenei, kaore he tino hokinga iho o te reti hei utu
ma te Teihana mo tenei tau, engari a enei tau e tu mai nei.
Ko te moni kua huaina i runga ake nei, ara, te £630, e ahei
ana te utu ki nga tangata e whai paanga ana, a te wa tonu
e mohiotia ai o ratou kainga, apiti atu ki tenei, e whaka-
putaina tonutia ana nga reti ki nga tangata e te Kai
Tirotiro Whenua a te Tari i ona taenga ki o ratou takiwa.
|
|
8 746 |
▲back to top |
746\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_Maehe 1. 1928
20. Ko te kai-whakahaere tawhito ano, ara. ko Tarawhata (C.
Trafford) kei te tiaki i tenei Teihana, a. kua whakaturia
tetahi tangata hei awhina ia ia.
21. He nui nga mahi i mahia mo te taha ki te whakaara whare
i tenei tau. Kua oti te whare hou hei takotoranga wuuru,
a, kua pai mo nga mahi o tenei tau e tu mai nei. Kua
hangaia he kanataraka mo te whakaara i te kainga tuturu
hou. a, kua tata tonu tenei te oti. He whare hou ano hoki
hei te mahia, a, kua nukuhia atu hoki te whare tawhito ki
tetahi turanga pai ake. Ko tetahi whare paki kihai i oti,
kua whakaotia inaianei, a, ko katoa o enei whare i ata
oti pai.
22. Ko te huarahi o te awaawa o Wharekahika e whai haere
nei i te rohe whaka-te-raki o nga wahanga, kei te whaka-
tutukiria e te Kaute o Matakaoa. I tenei huarahi ka piki
haere nei i te awaawa, ka tino mania haere rawa nga ritenga
mo te whakarahui i nga hipi. Otira, kua hiahiatia inaianei
kia hangaia etahi ara ki runga ki nga waerenga hou hei
putanga ki nga wahi tairanga i muri.
23. Kua oti hoki te whakatu i tetahi mihini kati kati hipi
(Wolseley Shearing Plant), me tona iniana ano. e ahei ai
nga tangata tokowha ki te mahi i te wa kotahi, a. kua oti
hoki te whakamatau. Kua kitea hoki te pai. a. e tino
tuturu ana hoki te whakaaro, ka rite i a ia nga mahi o te
wa e timata ai te kati kati hipi. Kua riro mai hoki he
papa kani, he perehi wuuru, he kaata, he hanihi, he
hapara, me etahi atu mea.
24. He nui nga kirikiri kua mauria mai i te whakatakere o te
awa o Wharekahika mo nga mahi raima, a. hei hora haere
ki runga i te huarahi, mai i te keeti. Kei te haere tonu
hoki nga mahi keri tereina huri noa i nga waahi turanga
whare, a, ka timataria hoki nga mahi mo te whakatu iari
hou i te taha o te whare takotoranga wuuru a nga ra tima-
tanga o te tau hou.
25. Kei te piki haere tonu te pai ki nga kahui i runga i te
hokonga mai i nga tariana Romani (Romney) e 30. me nga
katua e 650, o nga momo totika ake i nga mea i runga i te
whenua i mua atu. Kaore he kau i hokona mai i tenei
tau.
26. He take hei pouritanga tenei, ara, te korenga o te Whare
Patu i Hiki Pei e tuwhera i tenei tau, a, no reira kua kore
he tikanga ke atu ma te Teihana, ko te tuku anake i nga
kararehe kia hokona i etahi wahi ke. I tata tonu ki te 600
nga katua i tukua ki Wehepiri (Westfield). Akarana,
engari i tupono atu ki te wa e iti ana te utu. Kaati, ko
nga tohu inaianei, kei te pai haere ake nga utu o reira,
engari kaore he whakaaturanga e mohiotia ai ka pewhea ra
te ahuatanga o te Whare Patu i Hiki Pei a tenei tau e tu
mai nei.
|
|
9 747 |
▲back to top |
Maehe 1, 1928. \_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_747
27. I whakaurua nga wuuru ki nga hoko i Nepia i te marama o
Maehe, a, i neke ake nga utu, na runga na te kati katinga
i nga kuao i tenei tau. Kotahi ia te peere kua whaka-
hokia mai, na te he o nga tohu, no reira me tatari mo nga
hoko kei te tu mai, ka tuku ai ano.
28. E 458 nga eka o te ngaherehere kua oti te tope, me te rui
ki te karaihe, engari i runga i te nui o te ua me te maku o
tenei tau. turikore ana te tupu a te karaihe. E 306 nga
eka i tua atu kua rite ano mo te tope a tenei tau e tu mai
nei.
29. E toru maero te roanga atu o nga taiepa wawahi i oti i tenei
tau.
30. He nui ake nga painga i tumanakotia mo tenei Teihana,
engari na te tutakinga o te Whare Patu i Hiki Pei e
whakaaturia i runga ake nei, na reira ka kore e tutuki.
Engari ra, kei te whakapaua nga kaha i tenei wa ki te
rapu i nga tikanga e whiwhi ai ki tetahi putanga ngawari,
tere hoki, ki nga hokonga totika.
31. Ko te whakaaro, ka pono nga ritenga mo tenei Teihana e
whakaaturia nei e te ripoata o tera tau. kei te u tonu.
Engari he taumaha nga raruraru hei whakarite i mua o te
putanga mai o nga painga ki tenei whenua. Etino tika
ana, me wahi nui tonu o te whenua e rui ki te karaihe, i
mua i te tumanakotanga mo nga painga.
NGA KAUTE.
32. Ko nga kaute katoa mo ia Teihana a, me te whakakotahi-
tanga o enei kaute, tenei ka tapiritia ki tenei ripoata.
33. Ko nga moni nama kua whakaaetia e te Tari mo te tau i
mutu i te 31 o nga ra o Mei, 1927, ko enei e whai ake nei: —
Hereheretau..... £5500
Hoia....... £7500
I taua ra, ko nga moni e whakaaturia ana i roto i nga
pukapuka, ko enei: —
Hereheretau..... £4355
Hoia....... £7489
34. Ko nga moni hua hei utu, e ahua rite tonu ana ki o tera
tau.
35. Katoa nga pukapuka mo nga kaute o nga Teihana, kei te
Tari o te Kai Tiaki Maori, a, kua kore e waihotia i nga
Teihana, engari ko ia kai whakahaere kua whakawhiwhia
ki tetahi Kaute-a-Marama (Monthly Imprest Account), a.
kei te tukua tonutia mai nga whakaaturanga mo nga
•Kararehe, me etahi atu mea, i nga wa tika, ki te Tari.
NGA MAHI WHENUA.
36. Ko te Kai-Tirotiro Whenua o te Tari, kei te mataara tonu
te tirotiro i nga whakahaere katoa i runga i enei whenua e
|
|
10 748 |
▲back to top |
748\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Maehe 1, 1928.
rua. a, he nui ona taenga i tenei tau ki te tirotiro. He
Kaute-a-Marama ano hoki tana hei whakarite i etahi ahua-
tanga e pa ana ki nga whenua, a, ko ia ano hoki kei te
whakaputa i nga reti ki nga tangata e whai paanga ana ki
Hoia, otira kua oti ano te whakaatu o tenei i runga ake nei.
37. Ko nga whakariterite mo te tiaki i nga taonga me nga kai
mahi i runga i te ritenga inihua, kua whai hua, ina hoki
he maha nga kereeme mo nga whara o tenei tau kua utua
e te Tari Inihua a Te Kawanatanga (State Fire Insurance
Office), kei reira katoa nei nga pukapuka inihua.
NGA TAKE WHANUI.
38. Kaore he take whanui i mahue hei whakaaturanga, i te mea
ko nga ahuatanga katoa o ia Teihana, kua oti te whaka-
marama i runga ake nei; engari ko te Tari e whai take ana
ki te whakaaro, ae, ka tupono te tutuki pai o nga whaka-
haere mo enei paamu, a, e pa ana hoki tenei whakaaro ki
tena tangata, e whai take ana ki nga whakahaere o tenei
Tahua.
H. H. KINGI,
Teputi Kai Tiaki Maori.
Poneke,
28 o Hurae, 1927.
HE WHAKAMAHARATANGA.
TUATAHI.
Ko nga kupu enei i tuhituhia e Rore Rochester hei whaka-
maharatanga ki a Kingi Haare II, o Ingarangi, engari
kahore i tuhituhia ki te kohatu o te kingi. He whakatoi te
tikanga o nga kupu nei.
EPITAPH ON CHARLES II.
Here lies our Sovereign Lord the King,
Whose word no man relies on,
Who never said a foolish thing,
Nor ever did a wise one.
Ina e takoto nei to tatou Ariki Nui.. te Kingi,
Kahore tana kupu i whakaponotia,
Kahore rawa ana kupu wairangi,
A, kahore rawa hoki ana kupu matau.
R. T. K.
|
|
11 749 |
▲back to top |
EAST COAST MAORI SOLDIERS' FUND.
BALANCE-SHEET AS AT 31st MAY, 1927.
£ s. d. £ B. d. £ a. d. £ s. d. £ s. d. £ s. d. £ s. d.
Main Fund........... 13167 10 4 Main Fund
Less net Loss Hereheretau.. £322 15 6 Cash with Native Trustee 629 7 7
Less net Loss Hoia...... £2500 O 10 Hereheretau Station—
———————— 2822 10 4 General Improvements
—————— 10345 S O Bushfelling....... 2724 14 O
Hereheretau Creditors— Plus Additions for year. 209 13
Native Trustee —————— 2934 7 11
First Mortgage............. 3000 O O Sowing......... 1991 18 8
Current Account............ 4355 610 Plus Additions for Year. 22010 O
Building Reserve Account.......... 1592 8 2 —————— 2212 8 S
Sundry Creditors.............. 5 10 9 Fencing......... 233217 2
—————— 0953 5 9 Plus Additions for Year. 770 17 O
—————— 3103 14 2
Stock-yards....... RO 13 O
Sheep-yards...... 20 19 1
Telephone........ 42 19 3
Plus Additions for Year. 790
—————— 50 8 3
Buildings........ 85 15 5
Less Depreciation.... 4 11 4
—————— 81 4 1
—————— 8465 15 2
Live Stock
Cattle ( 330)...... 964 O O
Sheep (1984)...... 1758 2 O
Horses ( 8)...... 41 10 O
—————— 2703 12 O
Tools and Plant.... 10 18 10
Plue Additions for Year. 18 2 3
—————— 35 1 1
Less Depreciation.... 3 16 7
—————— 31 4 6
Carried Forward.......... 19298 8 9 Carried Forward 1126011 S 629 7 7
|
|
12 750 |
▲back to top |
EAST COAST MAORI SOLDIERS' FUND.
BALANCE-SHEET (Continued).
£ s. d. £ s. d. e s. (1. £ s. d. £ s. d. £ a. d.
Brought Forward.......... 19298 8 9 Brought Forward 1126011 8 629 7 7
Hoia Creditors— Produce on Hand—
Native Trustee 15 Sheep Skins & 701lbs.
First Mortgage............. 8500 O O Wool........ 4 11 8
Current Account............ 7489 O 7 9½ Sacks Grass Seed. 42 10 7
Buildings Contract Account..... ••.. 047 O O Wire.......... 17 15 O
Sundry Creditors.............. 504 14 O —————— 64 17 3
for Kent........ (WO 2 5 Furniture........ 30 13 O
—————— 17770 17 O Less Depreciation.... 2 1) (i
——————37 3 6
Rent (Paid in Advance).. 219 9 8
—————— 11582 2 1
Hoia Station-
Leasehold Property A/c. 9665 3 4
Less Depreciation... 939 14 S
——————— 8725 8 8
General Improvements—
Bushfelling...... 3413 19 10
Plus Additions for Year 987 10 (i
—————— 4401 10 4
Sowing........ 1541 15 8
Plus Additions for Year 774 11 3
——————— 2816 6 11
Fencing........ 2302 7 9
Plus Additions for Year 416 13 9
——————- 2719 1 6
Buildings....... 574 2 5
Plus Additions for Year 1470 14 1
—————— 2050 16 6
Telephone....... 7 18 3
Plus Additions for Year 1 S 7
—————— 9 3 10
Roading........ 630
Sheep Yards...... 84 6 O
—————— 11587 8 10
Carried Forward.......... 37069 8 O Curried Forward. 2031217 612211 O 8
|
|
13 751 |
▲back to top |
EAST COAST MAORI SOLDIERS' FUND.
BALANCE-SHEET (Continued).
£ s. <!. £ s. (1. £ s. d. £ 8. d.
Brought Forward................... 37069 Brought Forward...... 2031217 612211 9 8
Live Stock—
Sheep (2612)............ 2350 1 O
Cattle ( 217)............ 650 O O
Horses ( 4)............ 30 O O
—————— 3030 1 O
Tools and Plant........... 110 O 11
Plus Additions for Your...... 352 9 9
—————— 471 10 O
Furniture.............. 75 7 (i
Plus Additions for Year....... 7 3 O
——————— 82 10 <!
Sundry Debtors........... 70 4 9
Share Investments—
1000 Gisborne Sheepfarmers Limited,
Hick's Bay Shares (15/- called) 750 O O
Produce on Hand—
8O Sheep Skins and 30 Fleeces.. 17 O O
2 Bales wool.......... 18 15 2
2 Bales wool....... 10 7 O
8 Bags Grass Seed........ 17 6 O
Wire and Staples........ 57 3 O
—————— 140 11 8
—————— 24857 16 1
Kua tirotirohia nga kaute nei e te Otita-tianara a kua paahitia katoatia e hia.
G. F. C. CAMPBELL,
Auditor-General
[I perehitia katoatia ai nga kaute o te Tahua Hoia Maori he nui no nga patapatai, me nga awangawanga mo
tenei Tahua a tatou. Koati ra nga korero i te mea kei te ora mai ta tatou Tahua. Te ahua kei tenei tau whai
hua ai te Tahua nei. Kia ora te Native Trustee. —Etita. ]
£3700 5 9 £37069 5 9
|
|
14 752 |
▲back to top |
752 TE TOA TAKITINI. Maehe 1, 1928
TAKIWA O WAIPA.
I MUA ATU. I MURI MAI HOKI, O TE WHAWHAI
I TE TAU 1863.
Na R. T K.
A nui nga kupu whakamihi e whakapuakina ana i enei ra
mo te noho pai o te pakeha raua ko te Maori. I te kaha
o te whakahoahoa o nga iwi e rua ka amuamu tetahi tangata o
Ahitereiria mo tenei ahuatanga; i ki ia kua whakahi rawa te
Maori. Otira i riria tenei pakeha e te pakeha ano mo ana
kupu pokanoa.
He tika tonu te noho pai o te pakeha raua ko te Maori i enei
ra; ko te mea paihere i to raua aroha ko te urunga o te Maori
ki te whawhai me te toa o te Maori ki nga mahi takaro ara ki te
purei putupooro.
Ahakoa ra tenei ahuatanga e kore te ngakau ewareware ki te
ahua o te noho o te nuinga o te Iwi Maori i enei ra. Kua riro
ke te mana o te whenua i te pakeha me te tino nuinga o te
whenua. Ko te ahua ko te pakeha te tangata whenua ko te
Maori he manene. Rere ai toku wairua ki te matakitaki haere
i o taua iwi huhua a ka kite iho i nga taone nunui, i nga taone
huhua noa atu o te pakeha, i ana paamu ataahua; tena ko te
Maori me mahi nui ka kitea e piri ana ki nga taha ngahere, ki
nga tapa atai o te moana. Kua whakatoririki te Maori, kua
raungaiti. Ka tangi ra te ngakau ka tangi me Oriwa Korimete
i tangi ra ki tona iwi i ngaro no te mea "kotahi ano ariki kei
te pupuri i te whenua katoa. " Ko nga kupu a Korimete e eke
ana mo te Maori no te mea kotahi ano ringa pakeha kei te
pupuri i te whenua katoa, a ko o taua toenga whenua kei te
whatorotia mai e taua ringa kaha, e taua ringa roa, e taua ringa
mau.
He korero aroha nga korero mo te takiwa o Waipa me ona
iwi. Ko te whenua kei te toitu tonu engari ko te Maori kua
kore. Kaua e tirohia hetia mai enei korero; he puputanga ake
no te aroha i korero ai, a, ko te ahua o Waipa ko te ahua ano
tena o etahi atu takiwa Maori. Ko nga korero nei he mea tango
mai i te pukapuka a Hemi Kawana (James Cowan) he pakeha
aroha ki te Maori. I huaina e ia tana pukapuka ko te " Old
Frontier, " no te tau 1922 i taia ai.
Ko te mihinare tuatahi ki te noho ki Te Awamutu ko Te
Ahiwera (Rev. B. T. Ashwell) i te tau 1839 engari ko te tangata
ia nana te Rongo Pai me ona hua ataahua i whakau ki roto o
Waipa ko Te Mokena (Rev. John Morgan). Ko tana ehara i
te mea ko te kauwhau anake i te Rongo Pai engari ko te tohu-
tohu ano i a Ngati-Ruru, i a Ngati-Maniapoto, ki te ahuwhenua.
Me i kore nga mahi pai a Te Mokena i tukitukia e te whawhai
ko enei iwi hei tauira mo te ahuwhenua ki era atu iwi Maori
katoa.
|
|
15 753 |
▲back to top |
Maehe 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 753 " Ko ta Te Ahiwera i whakaako ai ko te taha wairua anake. Tena ko Te Mokena i whanui tana titiro mo te ahua o tana mahi. I whakaakona e ia te Maori ki te ngaki i te whenua, i tiria e ia he rakau hua, i whakaakona te iwi ki te whakatupu witi, a ki te huri i te witi hei paraoa ki a ratou mira-wai. Na runga i ana tohutohu, i tana tauira, ka aro nui nga Maori o Te Awamutu, o Rangiaowhia, o Kihikihi, o Orakau, ki te ahu- whenua; ki te rui witi, ki te whakatupu rakau. I mua atu o te whawhai ki Waikato i miharo rawa nga pakeha i tae mai ki Waipa, i to ratou kitenga i te koraha e takoto ana nga parae witi, nga mara taewa, kaanga; a ko nga whare he mea ata whakararangi marire te tu i nga waharoa me te taumarumaru iho ano nga pititi me nga aporo; kaore he kainga i hapa i tana mira-wai hei huri i te kai pukahu nei i te witi hei paraoa. " Ko tetahi tino mahi a Te Mokena he rui i te whenua ki te karaihe ki te koroa. Ko tana kuri tona hoa rui. I herea he peeke ki te kaki o te kuri a ma te kuri e whakangahoro nga purapura. I haere te rongo o te karaihe a Te Mokena ki te nuinga o te whenua, i huaina ko " te karaihe mihinare. " I tuhituhia e Te Mokena. " Nui atu te kaha o te mahi witi ki Waikato. I Rangiaowhia anake e 450 nga eka kua kapi i te witi, a itimataria te whakatupu i te oti, i te parei. He nui o nga Maori kei te whakatupu rakau hua a kua tini noa, atu a ratou rakau, ara he pititi, he aporo, he pea, he paramu, he kuini, he aramona; ka nui ano te kupere. Kaore nga Maori e pirangi ki te putiputi; e ki ana te Maori i te kore kai o te puti- puti he moumou taima te whakatupu. " I te mea ka tu he mira-wai hei huri paraoa ki tetahi kainga ka whai tetahi atu kainga kia tu hoki he mira-wai mana. Ka tauwhainga te ahua, a nawai ra ka kapi te whenua i te mira. Ko te utu o te mira £150 tae atu ki te £300. Ko te paraoa utaina ai ki te waka ka heke i Waikato ki Waiuku, ma Waiuku ki Manukau. E eke ana te utu o nga witi o Rangiaowhia e tae ana ki Akarana i te tau kotahi ki te £300. He moni tino nui i era ra. I te takiwa o te keri koura ki Kareponia ki Wikitoria i te tau 1849 tae atu ki te tau 1852, i tae nga paraoa a nga Maori o Waipa ki Hana Paraniko ki Merepana. I te tau 1859 ka tae a Dr. Ferdinand von Hochstetter, he pakeha rongo-nui no Ahitiria, ki Te Awamutu. I pikitia e ia a Kakepuku. no tona ekenga ki te tihi ka puta i a ia enei kupu: " Pena tonu me te mapi te takoto a nga whenua momona o Rangiaowhia o Otawhao; i oti katoa te mahi. Kotahi tekau nga roto ririki i taua e au i te raorao. E toru nga tihi whare- karakia i kokiri ake i roto i nga pa pititi, aporo. I miharo au i taku kitenga i tenei ahuatanga i te tuawhenua noa atu o Niu Tireni. " Ko te ahua tenei o Waipa i nga ra o Te Mokena i mua atu o te whawhai. Kaore au i te hiahia kia nui rawa aku kupu mo
|
|
16 754 |
▲back to top |
754\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_Maehe 1, 1928.
te whawhai. I uru a Ngati-Haua me Ngati-Maniapoto ki te
whawhai i Taranaki a he nui o enei iwi i hinga I te mea kei te
ohooho tonu te kiri o te tangata ka puta he raruraru i waenganui
i te Kawanatanga me Waikato. I hanga e te Kawanatanga he
rori ki roto o Waikato. No enei ra hoki ka noho a Te Koohi
ki Te Awamutu, ka timataria e ia tana nupepa. " Te Pihoihoi
Mokemoke. " hei hoa totohe ki ta Patara Te Tuhi pepa ki " Te
Hokioi. " I tukitukia e nga Maori te whare-ta o " Te Pihoi-
hoi, " i peia hoki a Te Koohi. Ko te muranga tenei o te ahi.
I mate te Maori engari i kitea hoki te tino toa o te Maori. I
kitea te tino toa o te Maori ki te riri ki Orakau, i aranga ai te
ingoa o Rewi Maniapoto. Ko te whakaahua ataahua i mataki-
takitia mai ra e Hochstetter i te tihi o Kakepuku i tino
paruparutia, i takakinotia e tenei mea tino kino e te whawhai.
I murua e te Kawanatanga te whenua, i tukuna hei kainga mo
nga hoia. Kua riro katoa tenei whenua tino ataahua, i uhia
nei e Te Mokena ratou ko ona iwi Maori, ki te witi, ki te rakau,
ki te kaanga, ki te taewa-ae. kua riro katoa i te ringa kaha o te
pakeha! Kua tu nga taone nunui o te pakeha, kei te rere te
rerewe tena ko te iwi kainga kua ngaro.
Na tenei whawhai ka wehe nga iwi o Waikato i te Kawa-
natanga i te pakeha a i te Hahi, no te mea no te pakeha te
Kawanatanga no te pakeha ano hoki te Hahi. Ko wai e kore
e mamae? Kua tino marama inaianei ko te Kawanatanga i he
i te whawhai ki Taranaki ara i te whawhai mo Waitara, a ko
te whawhai ki Waikato he hua no te whawhai ki Taranaki. Ko
wai ko wai oti e kore e mamae?
Kaore pea he tamaiti o Waikato hei tangi mo nga papa a
whare o Waipa me ona papa a whare i tangihia ra e Oriwa
Korimete? Ina he tangi mana: —
Sweet Waipa! Parent of the blissful hour,
Thy glades forlorn confess the tyrants power.
Here, as I take my solitary rounds.
Amidst thy tangling walks and ruined grounds,
And. many a year elapsed, return to view
Where once the cottage stood, the hawthorn grew.
Remembrance wakes with all her busy train,
Swells at my breast, and turns the past to pain.
E Waipa ataahua! matua o nga ra o te koa,
Takoto noa ou parae, he hanga ra na te ringa kaha.
Ina au e hurihuri noa nei, he mea mahue,
I ou huarahi ururua i te whenua i whakamotitia,
A. he maha nga tau ka hoki mai nei.
Tirotiro noa ana kei hea nga whare me te iwi,
Oho ana ra te ngakau rapurapu noa ana,
Hotu ana te manawa, he tangi ra ki nga ra ka huri.