|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 82. 01 June 1928 |
|
|
1 787 |
▲back to top |
TE TOA TAKITINI
Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
NAMA 82. HASTINGS Hune 1, 1928.
Te Hinota o Aotearoa.
Ko nga mema enei i tae mai ki Poneke i te wa i tu ai te Hui
a te Hinota Tianara, Kei te pepa o Mei nga ingoa.
|
|
2 788 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O. as a Newspaper
TE TOA TAKITINI
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau,
Me penei nga reta "Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings
788 TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1928.
NGA MINITA ME NGA MANGAI REIMANA O TE HINOTA
TOPU, KAIKOHE, MAEHE 16, 1928.
NGA MOTINI I PAAHITIA E TE HINOTA.
1. Kia puta he mihi ma tenei Hinota ki Te Atipihopa mo
tana Whai-korero.
2. He mea tika ranei te purei tenihi i nga Ratapu? WHAKA-
HOKI: Ehara i te mea tika kia mahia tetahi mahi e te
tangata Karaitiana hei mea e tutuki ai te wae o tetahi atu.
3. Ko te whakaaro awhina i te Hekeretari o Te Komiti
Tumuaki me waiho ma te Minita o ia Pariha e whakaaro
mai te mea e rite ana ka tuku mai ai ki te Hekeretari.
4. Ma te Komiti Tumuaki e whiriwhiri tetahi tikanga tino
tika mo te huarahi whakaaro o nga tangata ki te wehe i
tetahiwahi o to ratou oranga hei awhina i nga tikanga o te
Whakapono, i runga ano i nga putake i whakatakotoria
ki tenei Hinota, i nga kupu whakamarama hoki a Te Ati-
pihopa.
5. Kia whakaurua tetahi tangata Maori ki roto i te Komiti
Whakahaere o te Kura o Tipene. Whakahoki: Me waiho
kia mohiotia te tuturutanga o te Pihopatanga Maori.
6. Kia nekehia te Neehi i, Pukepoto kia hoatu he Neehi
Maori. WHAKAHOKI: Me waiho mo tenei wa, kia oti te
putake mo te Pihopatanga Maori.
7. E ahei ranei kia whakawhiwhia nga Reimana ki nga Puka-
puka-a-tau penei ano i nga Minita Maori? WHAKAHOKI:
Ka whakawhiwhia koutou nga Mangai Reimana o Te
Hinota Topu ki aua pukapuka.
8. Kia tapiritia nga Penihana o nga Minita Maori ki te £10 i
te tau.
9. Itemea kihai te £300 i uru ki nga kaute o te Hinota kua
pahure ake nei, e ahei ranei ma taua £300 e whakaea te
Moni Tahua mo tenei tau e mutu nei i a Maehe 31, 1928?
WHAKAHOKI: Ko te moni e tae mai ki te ringa o Te
Komiti Tumuaki i roto i te tau, me tuku ki te Tari a te
Hahi.
10. Kia puta he kupu mihi ma tenei Hinota ki a Te Wirihana
raua ko tona hoa wahina mo raua kua okioki nei i te tiaki i
Tipene Kura, a ko taua mihi ma te Tumuaki e tuku atu.
|
|
3 789 |
▲back to top |
Hune 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 789
11. Kia puta he mihi ma tenei Hinota ki te Rev. Kerehoma me
tana whanau, ma te Hekeretari e tuku atu taua mihi.
12. Kia puta he reo whakamihi ki te iwi o te marae mo ta
ratou manaaki i nga tangata katoa i eke mai ki tenei
Hinota.
13. Ko nga mema mo te Komiti Tumuaki kia wha Minita, kia
toru Reimana, me te mana ano hoki ki te whakatu kia rua
mema o tetahi takiwa e tu ai te hui a te Komiti Tumuaki.
14. Ka pootitia nga mema mo Te Komiti Tumuaki. Koia
enei ko nga mema: —
Rev. Canon W. H. Keretene. (Tumuaki).
Rev. W. N. Panapa. (Hekeretari).
Rev. Hohaia Taurau
Rev. K. W. Poata
Eru Pou
Hemi Te Paa
Henare Kingi
TE RIPOATA A TE KOMITI TUMUAKI.
E iwa nga nohoanga o tenei Komiti i roto i enei tau e toru.
Ko nga mema tuturu o te Komiti koia enei: —
Rev. Canon W. H. Keretene.. 9
Rev. W. N. Panapa....... 9
Rev. K. T. Harawira.... 3
Rev. H. Taurau...... 4
Rev. K. W. Poata........ 3
Heke Te Rangi........ 7
Hemi Te Paa...... 5
Eru Pou........ 6
Ko te Rev. Harawira i haere ki Taranaki, ka riiwhitia e te
Rev. Taurau. Nga mema o nga takiwa i whakaurua ki te
Komiti.
Rev. W. Matene...... 1
Rev. Rikihana Te Hau.... 2
Rev. Herepo Harawira.... 1
Hone Toi
Piri Kapa
Naera Rakete
Hoori Tane
Hone Keretene
Pari Tautari
Hami Maioha
Pera Netana
Puhipi Nepia
Paraone Netana
I roto i enei tau i tu ai tenei Komiti, he mea tenei e mara-
matia ana, koia enei ko nga tau tino whakauaua i roto i a tatou
tikanga katoa. Ko tenei taimahatanga e kitea ana i roto i nga
|
|
4 790 |
▲back to top |
790 TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1928.
whakahaere katoa a tenei Komiti. Apiti atu ki tenei, ko te
pakaru o te Hahi, i whakatorutorutia ai te kaute o nga tangata
i hapainga ai nga mahi i roto i nga ra kua pahure. Otira ko
enei mea e rua kei runga i nga takiwa katoa e pehi ana. Na
reira he mea ano tenei e kitea ana e te Komiti, te tino kaha o
etahi takiwa me te ngoikore o etahi.
TE ORANGA MINITA.
Kua maha rawa nga tau i whakahaerea ai tenei putake kia
neke te oranga o nga Minita. No tenei tau tonu ka tae ki te
£150. Ko te mea e kitea ana e te Komiti ko te tino kaha o te
taha Pakeha ki te awhina i a tatou. Ko te Moni Tahua hei
whakaaro ma te taha Maori kei te mau tonu ano ki te mea i
whakaritea i mua, ara e £300 i te tau. Na reira kei te tuku te
Komiti i tana whakamihi ki te taha Pakeha mo to ratou kaha
ki te hapai i te taha Maori; me te tuku atu ano hoki i tona reo
kaha ki te Hahi Maori kia kaha ki te whakarite i te wahi ki a
tatou.
PIHOPATANGA O WAIKATO.
No te 1 o nga ra o Aperira, 1926, ka wehe te Pihopatanga hou
o Waikato. Ko nga Minita Maori i riro atu ki tera Piho-
patanga, ko te Rev. Hori Raiti. Hanatere; Ko Rev. Karira
Karaka. Morena; Rev. Pene Topi. Rohe Potae; ko te Rev. Kahi
Harawira, Taranaki.
NGA MINITA.
No roto i enei tau ka neke te Rev. Kahi Harawira i Te Wai-
mate ki Waitara; ka neke mai te Rev. Mutu Kapa i Waitara
ki Whangape; kua whakaritea ko te Rev. Rikihana Te Hau te
Minita mo Te Waimate i raro i te Rev. W. N. Panapa; ko te
Rev. Herepo Harawira mo Paihia i raro i te Rev. Canon Kere-
tene; ko te Rev. W. Matene mo Mangakahia.
NGA RIPOATA.
Kahore ano i haere tika noa nga ripoata a nga Minita. E
whakaaro ana te Komiti me whakahoki ano ki te ahua o mua,
ara me tuku ano ki Te Atirikona.
NGA MONI.
Riro mai £ s. d. ' Riro atu £ s. d.
Toenga ite Peeke 217 O O
Hui Tuarua 29 O 5 Mo nga raruraru 13 6 O
Hui Tuawha 90 1 9 59 15 2
Ki 31/3/27 30 12 O 293 3 3½
Hui Tuarima 49 15 7 17 16 O
Hui Tuaono 48 5 7 310
Hui Tuawhitu 19 16 8 638
Hui Tuawaru 38 4 O
Hui Tuaiwa 197 3 7 82 8 O
Toenga 244 6 5½
£719 19 7 £719 19 7
WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE mo te mare
pura.
|
|
5 791 |
▲back to top |
Hune 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 791
WHAKAUE WHARE WHAKAIRO.
No te io o nga ra o Mei ka whakapuaretia tetahi
whare whakairo o te Arawa kei Maketu e tu ana. I
mua he kainga rongonui rawa tenei kainga a Maketu, ko te
wahi hoki tera i u atu ai a Te Arawa waka i te heke nui mai o
Hawaiki, a i tahuna hoki e Raumati a Te Arawa ki reira. I
nga wa e ora ana te tangata, i nohia nuitia a Maketu e nga
hapu o Te Arawa. I nga ra o nga kai-kauwhau tuatahi o te
whakapono he kainga nui rawa atu a Maketu, a i nohia hoki
taua kainga e te Hapimana ma me te Whanau a Te Peneha
kaumatua.
No roto i enei tau ka 20 ki te 30, i mahue haere ai a
Maketu i te tangata, a i tenei wa kua tokoiti rawa ratou e
noho mai nei i Maketu.
Engari ko te aroha o Te Arawa ki nga marae o ratau
matua i Maketu, kei te mau tonu. Na te aroha ki tera wahi i
tahuri ai te Poari Tiaki o Te Arawa ki te whakapau i tetahi
tekau mano pauna (£ 10, 000) hei hoko mai i nga whenua o
Maketu (kua riro ke ra i tepakeha), hei paamu ma te Arawa
(Tirohia nga korero a Takuta Wi Repa mo taua paamu). Kei,
te whakahaere tikanga te Poari inaianei mo te whakanohonoho
i etahio a. ratou tamariki ki te takiwa ki Maketu.
Na te nui o te aroha i whakaarotia ai e nga uri e noho
mai ra, kia hanga he whare whakairo mo Ngati Whakaue ki
Maketu tu ai. He tino whare pai, he whare nui hoki, tata
tonu ka rite ki a Tama-te-kapua te rahi. He mea karanga
mai a Peneti, Minita o Heretaunga, hei whakapuare i te
whare nei. Ko ona hoa Minita ko Mohi Eruini Te Tikao, ko
Manihera Tumatahi, ko Te Waaka, ko Te Ropere, me Rewi
Wikiriwhi. Na Peneti te kauwhau, me te tapanga i te ingoa o
te whare nei ko Whakaue. Na Rihi hoa wahine o Raniera
Kingi, i takahi te pae, i tomo tuatahi hoki te whare, kia noa
ai ona tapu.
He whare kai ano hoki kei te taha o Whakaue e tu ana.
He tino whare pai hoki tenei. He hiko katoa nga raiti o nga
whare nei, a he hiko ano hoki hei whakawera mai i nga wai.
Kanui te tangata i te ra i tomokia ai a "Whakaue. " I
reira katoa nga kaumatua o Te Arawa, a Ngai Te Rangi, a.
Mataatua me nga hoa pakeha.
He mihi ki nga mate te nuinga o nga whaikorero i te
awatea. Engari ko nga take nunui he mea whakahaere i nga
ahiahi i roto i a Whakaue.
He nui nga kupu manaaki i whakaputaina mo nga morehu
o Ngati Pikiao, o Ngati Whakaue e noho mai ra i Maketu.
Otira i hangai tonu ki nga uri o nga Tapihana (Tapsell) nga
korero nunui me nga kupu tohutohu i te mea no ratou te whanau
toka maha rawa kei reira. Ko te tumanako kia waiho te
tupuna whare nei hei kaupapa whakakotahi i nga tinana me
nga wairua o nga morehu e pupuri mai ra i nga marae tapu
o o ratou tupuna.
|
|
6 792 |
▲back to top |
792 TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1928.
NGA TAKE O TE HUI I MAKETU.
No nga motini enei i paahita: —
(1) E mihi ana tenei hui o nga hapu o Te Arawa ki te
Hinota Tianara, mo te taonga nui kua tukuna mai nei,
ara te Pihopatanga no te iwi Maori; me te tumanako
ma tenei tikanga e whakapiki nga mahi a te Hahi i roto
i te iwi Maori.
(2) E mihi ana tenei hui ki a Ta Apirana Ngata mo tona
kaha ki te hapai i nga tikanga i waimarie ai te iwi i
tenei wa ki tetahi Pihopa Maori mo ratou.
(3) Kia tukura he waea mihi ma Te Arawa ki a Ta Apirana,
me Ngati Porou, mo te pai o a ratou mihi mo te ra o
Whakaue i tomokia ai me te koa hoki o Te Arawa mo te
whakaatu kei te whakahaere tikanga a Ngati Porou kia
rite ai he £300 i ia tau hei oranga mo te Pihopa Maori.
(4) E tono ana tenei hui kia whakahaeretia e te Poari Tiaki
o Te Arawa tetahi punga hei awhina i te oranga ino te
Pihopa Maori, a ko te rahi o te awhina hei te £250
i ia tau, i ia tau, ino nga tau e rima.
(I tu mai a Taiporutu, te tiamana o te Poari, ki te
mihi mo tenei take, me te whakaatu kaore e kore te
whakaetia o tenei take tapu take rangatira, e nga
mema o te Poari. )
(5) Kia tukuna he kupu whakaatu ki te Pihopa o Waiapu i
te nui o te whakamoemiti a te Hahi i roto i a Te Arawa,
mo tona kaha ki te tautoko i te inoi a te iwi Maori mo
tetahi Pihopa mo ratou. Ko te tumanako o tenei hui
kia nui nga hua papai o te Wairua e puta ki te Hahi a
te Atua i roto i te iwi Maori i runga i nga mahi a tana
Pihopa Maori.
(6) I te mea kua whakaritea ma nga Pihopa tokowha o
Aotearoa e whakaingoa he tangata mo te Pihopatanga
Maori, e whakaatu ana tenei hui o Te Arawa, ahakoa
ko wai te tangata e whakaingoatia e ratou, ka piri pono
a Te Arawa ki ta ratou tangata e whakarite ai.
E rua nga take i waho o te Pihopatanga i whaka-
haeretia.
(7) Mo te poutapeta o Maketu kia kaua e katia.
I panuitia e Taiporutu te whakahoki a te Pirimia,
ara ka ata whiriwhiria tenei take, a kaore e whaka-
haeretia ohoreretia he tikanga.
(S) Mo te wahapu o Maketu kia ata tirotirohia.
Ko te utu mai o tenei kei te haere mai te apiha a te
Kawanatanga ki te tirotiro, a maana e tuhi he ripoata
mo enei take.
He nui te mihi ki a Taiporutu me ona komiti katoa, mo te
pai o a ratou whakahaere i nga ra i tomokia ai to ratou tipuna
a Whakaue.
Tetahi mea whakamiharo ko te marenatanga i a Rewi
Tapihana raua ko tona hoa i roto i a Whakaue. Kia ora te
hunga marena hou.
|
|
7 793 |
▲back to top |
Hune 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 793
HUI KOMITI HAHI KI TE PUKE.
HUI te Komiti o te Hahi o te Pariha o Te Puke ki Te
• Matai i te mutunga o te karakia i te Ratapu te 13 o nga
o Mei.
a mutu nga mihimihi, ka whakahaeretia nga take a te Hahi.
(1) Mo te Pihopatanga Maori
I whakamaramatia e Peneti nga kaupapa mo te
Pihopatanga mo te iwi Maori, me nga kupu whakaha,
whakau i te Hahi.
(2) Mo te Whare-minita.
1 whakaaturia e te Komiti kua tapaea tetahi piihi
whenua te rahi kotahi eke me te hawhe, kei te taha
tonu o te whare-karakia i Te Matai, hei tuunga mo te
whare-minita.
Ko te Minita o tenei Pariha ko Rewi Wikiriwhi, Kei
roto ia i tona whare ake i Maketu e noho ana, i te kore
whare mo te Minita o te Pariha o Te Puke. I te mea
ka Tapaea nei te whenua hei tuunga mo te whare, ko
te tumanako, kia kaha te komiti ki te whakahaere
tikanga e kitea ai he moni hei hanga i te whare.
Tera e taea te awhina atu o tenei take e nga Pariha o
waho, tae atu hoki ki te tari i Nepia, engari ko te wahi
taumaha o te rakau nei, ma te Pariha tonu o Te Puke
e whakawaha.
(3) Tahua whakamahara ki nga Hoia.
Tera tetahi moni £130, he mea kohi e nga hapu o
Te Arawa hei whakaara i tetahi tohu whakamahara ki
nga hoia o te takiwa ki Te Puke. He nui nga korero
whakamarama mo tenei take, he Tokomaha tonu nga
hahi i whai paanga ki tana moni. Otira i te pai o nga
whakamarama mo tenei take, whakaaetia ana kia
tapaea tenei moni hei "Tahua whakamahara ki nga
hoia Maori o Te Puke. " Ka takoto tonu mai te
kaupapa o te moni hei katua, a ko nga kuao anake hei
kai i ia tau i ia tau mo te oranga Minita o te Pariha o
Te Puke.
He mea tapae mai e Rota te moni nei £130 ki a
Peneti hei mau ki te Tari i Nepia. Ko te itareti e £4
18/-, Ko te 18/- i whakapaua mo nga kai a te komiti i
te hui i te Hatarei. I tono etahi o nga Ratana kia
waiho te £4 ki a ratou. Na Titihuia te motini kia
kaua e wehia te katua nei me ana kuao, engari me riro
katoa atu. Ka tautokona tera whakaaro, a na Peneti i
apiti te pauna kia pai ai te takoto o te moni £135.
Kia Ora ra nga komiti o te Pariha o Te Puke. Tenei
kua tae ta koutou moni £135 ki te Tari o to tatou
Pihopatanga, Kanui te mihi o te Komiti Tumuaki o
to tatou Pihopatanga ki a koutou mo tenei whakaara
pai i kitea nei e koutou hei whakamahara mo a koutou
tamariki e tiraha mai ra i nga marae o Tumatauenga.
|
|
8 794 |
▲back to top |
794 TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1928.
POARI O TE ARAWA.
I TE whakaatu mai a Ta Apirana raua ko Atirikona Hapata
Wiremu, ko te hiahia o nga Pihopa kia mama te whakaoti
i te oranga mo te Pihopa, karangatia ana he hui ma te Poari i
te 18 o nga ra o Mei. Paahitia ana te motini e mau ake nei: —
"E whakaae ana te Poari o Te Arawa ma ratou e punga
te moni e £250 i ia tau mo nga tau e rima, mo te oranga o
te Pihopa Maori. Ko taua punga me tiwhikete (bond) tuku
atu ki te Kai-tiaki moni o te Pihopatanga o Waiapu i te £250
i te 15 o nga ra o Aperira i ia tau i ia tau. A ma te Poari e
utu te mahinga a te roia i aua tiwhikete (bonds). "
AROHA A REIRI KARA.
KO te moni tuatahi tonu o te Motu katoa nei kua tae mai
ki te Tari o te Pihopatanga o Waiapu mo te oranga o
te Pihopa Maori, na te pouaru e arohatia nei e ona iwi katoa
ara na Te Huinga, Reiri Kara. Ko tana ake aroha tenei kua
tae mai nei, ara e rima tekau pauna (£50).
Kia ora te Reiri mo te tere mai o tona whakaaro ki to
tatou Pihopatanga, me te Waihotanga mana tonu e whaka-
takoto tuatahi te kaupapa mo tenei taonga a te iwi, ki to
tatou tari i Nepia.
HE RANGATIRA KA HINGA.
TAMATI NEHU ONA TAU 70.
TUKUNA atu ena kupu korero kia rongo mai nga whanaunga
o Tamati Nehu i ia wahi o te Motu, tae atu hoki ki a
Ngapuhi.
No te 29 o nga ra o Mei, ka moe a Tamati Nehu i te
moenga roa, i te moenga o ana matua me ona tipuna.
Ko tenei tangata tonu te kai-pupuri o te whakapono ki
roto o Tokomaru. E rere ra te nuinga ki nga karakia huhua,
u tonu ia ki te whakapono o Ihu Karaiti, tae noa mai ki tona
ra i mate ai.
Ko tenei tangata he tangata nui mo te tatai tangata, he
tangata pai, he humarie. Ko tetahi wahi o tenei tangata no
te Whanau-a-Iri-te-Kura ki Waipiro. Ko tetahi wahi no Te
Whanau-a-Ruataupare ki Tokomaru. Ko tetahi wahi no Ngati
Kakungunu ki te Wairoa. Ko tetahi wahi no Ngapuhi.
Tena koutou e nga whanaunga o Tamati e tangi mai na
i ia wahi, i ia wahi. Kanui te pouri me te mamae o te ngakau
ki te whanaunga ko riro nei. Haere ra e koro, haere ki te
okiokitanga mo to tinana mo to wairua. Haere ki tou
whakangatanga. Haere atu ki o tatau matua, haere ki te
iwi, haere ki te kainga tuturu.
NA. R. TAMEPO.
|
|
9 795 |
▲back to top |
Hune 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 795
KOMITI HAHI O OHINEMUTU.
NO te 14 o nga ra o Mei ka hui te Komiti Hahi o te pariha o
Ohinemutu. Ko Rev. Mohi Eruini Te Tikao te tiamana.
Ko nga mema enei i tae mai: —Taiporutu Te Mapu, Rangiriri,
Tiweka Anaru, Wiremu Kingi, H. Hamutana, Tare Yates,
Raniera Kingi, Tame Petane, Ani Eruini, Emire Poraumati.
I rokohanga hoki a Peneti ki tenei hui. Ko etahi enei o nga
take i whakahaeretia: —
(1) Nga Matapihi Whakairo.
I whakaatu te Hekeretari a Raniera Kingi kua oti nga
wini whakairo te whakamau ki te whare karakia i
Ohinemutu, a he taonga ataahua ki te Matakitaki. Ko
te utu e £7 16/- mo te mea kotahi, hui katoa mo nga
wini kotahi tekau e £78.
Ka tu a Taiporutu ki te taumau i tetahi o nga wini
maana e utu hei whakamahara ki to ratou whaea ki a Te
Whakarato Mitere.
Ka tango a Wiremu Kingi i tetahi hei tohu whakama-
hara ki a Tango Kokiri.
Ka whakaatu a Ani Erunui e taongo ana a Ruihi Te
Awekotuku i tetahi hei tohu whakamahara mo tona
papa Rev. Ratema Te Awekotuku.
Ka tu a Hamutana, te hekeretari o te Poari Whakairo,
ka tango i tetahi hei aroha mana ki te Whare-karakia.
(2) Whare-minita.
He nui nga korero whakamarama mo te Whare-
minita hou e whakaarotia nei kia hanga ki Ohinemutu.
Motinitia ana kia whaturia a Rev. Eruini, a Rev.
Peneti, a Taiporutu, a Hamutana, a Raniera Kingi, a
Tiweka Anaru hei teputeihana ki a Judge Holland, patai
atu mehemea ka whakaaetia mai he Mokete kia £5oo
ki te komiti o te Hahi hei hanga i te whare-minita.
(No te aonga ake ka tae taua teputeihana, a ka
whakaaetia mai he £500 mehemea ka tukuna atu te
taitara o te whenua ki te Waiariki Poari pupuri ai. Ko
te itareti he 6 paiheneti, a ka homai kia 20 nga tau hei
utunga atu i te kaupapa o te moni. )
(3) Te Oranga Pihopa.
He nui te hari o te Komiti mo tenei taonga ka riro
mai nei i te iwi Maori. Ko te whakaaro o te komiti me
wawahi ki runga kianga paraaha o te Atirikonatanga, o
Tauranga te £250 i te tau mo te oranga Pihopa,
Whakaritea ana i runga i tenei wawahanga: —
Pariha o Ohinemutu.......... £100
Pariha o Te Ngae............ 50
Pariha o Te Puke............ 40
|
|
10 796 |
▲back to top |
796 TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1928.
Pariha o Whakatane.......... 30
Rariha o Taupo.............. 20
Pariha o Ruatoki............ 10
Hui katoa................ £250
I tu atu a Peneti ki te whakaputa i nga mihi a te Tari o
te Pihopatanga i Nepia ki te Hahi i Ohinemutu, mo te
pai me he marama o nga whakahaere a tenei Komiti,
me to ratou ngakau nui ki nga mahi o te Hahi.
HE TOA KA HINGA.
ROSY KAREPE.
KANUI te pouri te aroha me te mamae mo tetahi o a tatou
tamariki wahine ka hinga nei i te ringaringa kaha o
aitua. No te Rahoroi te 19 o nga ra o Mei i moe ai a Kaui
Karepe (Rosy) i te moenga roa. I mate atu ia ki tona kainga
ano ki Matata. No te Wenerei te 23 o nga ra ka nehua ia
ki te whare kohatu whakairo (vault) o te whanau a tona papa
(uncle) a Raureti Mokonuiarangi. He kotiro tenei i tangihia
nuitia e ona iwi. He nui hoki nga mihi i tae mai a nga
rangatira o te motu, a Ta Apirana Ngata, a nga Marumaru, a
Takarangi Mete Kingi, a Tukere Hone Te Anga, a Mrs. me
Miss Newton, a Te Arawa. Kua roa ano ia e pangia ana e
tona mate, a ko te take hoki tera i kore ai ia e tae ki te
purei whakataetae tenihi i Heretaunga.
E rua nga mahi ahuareka a te pakeha i kitea nuitia ai
tona kaha me tona mohio he tenihi, he hoki (hockey). Ko
ia tonu tetahi o nga tino toa mo enei purei i runga i tona
waka i a Te Arawa.
He mokopuna ia na Hapoka Takapou ki tona papa,
engari ki tona whaea he mokopuna tuatoru na Mokonuiarangi.
Haere ra e hine, haere ki tou okiokinga, haere ki tou
Ariki, haere ki te kainga. Tenei kei te tangi kei te mihi o
hoa i nga marae maha o te motu mou ka riro nei. I noho
tumanako o hoa tera koe e waiho hei putiputi ataahua mo nga
marae whakataetae tenihi o te motu. Na te ringaringa kaha
o aitua kaore nei i taea te karo, ka riro koe i te timatanga
ano o ou ra. Haere ki o matua. Haere ki te iwi. Haere ki
tou okiokitanga. E ki ana te kupu "Kaore he kainga pumau
mo tatou i konei. "
Mo te mare o te Tamariki whangaia ki WOODS' GREAT
PEPPERMINT CURE.
|
|
11 797 |
▲back to top |
Hune 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 797
HUI MIHI KB TE PIHOPA O WAIAPU.
ATO te 20 o nga ra o Mei ka tae te Pihopa o Waiapu ki
Ohinemutu. I waiho e ia tenei Ratapu mo te taha
Maori anake. I Ohinemutu i te ata, i Te Whakarewarewa i
te ahiahi. I te karakia i Ohinemutu 18 nga tangata i
whakaungia. Ki tonu te whare-karakia i te tangata. Ko nga
tangata i whakaungia no Te Awahou, no Ohinemutu, no te
Pariha o Te Ngae, He nui te whakamiharo ki te pai o te
karakia, te tapu, te ihiihi me te hohonu o te kauwhau a te
Pihopa.
HUI KI A TUNOHOPU.
Ka mutu iho te karakia ka huri te iwi ki a Tunohopu. I
reira te hakari whakanui mo tenei ra. Ko nga manuhiri ko
Te Pihopa me tona hoa wahine, ko Mere Te Kahukiwi Scott o
Porangahau, ko Pererika Peneti me tona hoa o Heretaunga.
He tino hakari ta te Arawa i tenei ra. Neke atu i te 200
nga tangata i noho ki nga teepu kai. Kaore he kai a te
pakeha i toe atu, apiti ki era kai ko nga kai rangatira nei, ko
te koura ko te huahua.
Ka mutu te kai ka hui ki a Tunohopu. Ka tu atu nga
kaumatua o Te Arawa ki te mihi ki te Pihopa. Ko te kupu nui
i roto i nga mihi he whakawhetai ki te Pihopa mo tona kaha
ki te tautoko haere i te kaupapa Pihopatanga mo te iwi
Maori.
Ka mutu nga mihi ka tu mai a Taiporutu ki te whakahaere
i nga take.
(1) Kia tukuna e te Pihopa te mihi a te iwi Maori ki te
Hinota Tianara mo ta ratou whakaaetanga i te tono
a te iwi Maori i tetahi Pihopa mo ratou.
(2) I Whakaputaina e Tai nga mihi a Te Arawa ki te
Pihopa mo tona ngakau nui ki te kawe haere i te hiahia
o te iwi Maori ki tetahi Pihopa mo ratou.
(3) Mo te karakia whakawahi i te Pihopa i whakaatu a
Tai ko te whakaaro o Te Arawa me whakawahi te
Pihopa Maori ki Paihia, ki te wahi i tiaho tuatahi mai ai
te maramatanga o te whakapono ki te iwi Maori, a ko
Paihia hoki te nohanga tuatahitanga o Te Matenga, me
nga Wiremu.
Ki te kore a Paihia, me mau ki te whare-karakia
whakairo o Ngati Porou i Tikitiki. Ko Ta Apirana me
Ngati Porou katoa kei te kaha rawa te awhina i te
kaupapa e tu tika ai te Pihopatanga. He mea tika
kia tukuna ma Ngati Porou te kupu mo te kainga hei
whakawahinga i te Pihopa tuatahi.
Mehemea ka kitea he uaua te tae ki Tikitiki i te
kino o nga huarahi, e whakaatu ana a Te Arawa, ko
Ohinemutu te wahi kei waenganui o te Motu, he nui te
whare-karakia, he nui hoki nga whare runanga mo nga
manuhiri.
|
|
12 798 |
▲back to top |
798\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1928.
(4) Mo te kainga hei nohanga tuturutanga mo te Pihopa i
whakaatu a Tai, ki te whakaaro o Te Arawa he pai
a Rotorua, he takawaenga i te Motu. He whare hoki
kei Rotorua e tu ana, ka taea te whakarite mo te
Pihopa.
(5) I whakaatu a Tai i te whakaaro o te Poari o te Arawa
mo te oranga o te Pihopa, ara kia waiho ma te Poari e
guarantee te £250 i te tau, i whakaritea nei ma nga
Pariha o tenei Atirikonatanga.
WHAKAHOKI A TE PIHOPA.
I te tuunga mai o te Pihopa ki te korero mo nga take,
he nui nga take i whakaurua haeretia mai e ia.
I whakatu ia, kaore he Pihopa kotahi i turaki i te take
mo te Pihopa Maori, engari i pooti katoa kia whakamana te
tono a nga Maori.
I whakaatu ia i te ahua o te "Suffragan" Pihopa. Kei
runga ake tenei i te ''Assistant. '' Kaore he "Suffragan" i
waho atu o Ingarangi, katahi nei ano ko te Pihopa Maori. I
Ingarangi ma te Pirimia te Suffragan e whakaingoa a ma te
Kingi e whakamana. I Nui Tirera kaore te Hahi i honoa ki te
kawanatanga, no reira kaore te Pirimia e whai mana ki te
whakaingoa Pihopa. No reira ka tukuna ma nga Pihopa
tokowha o Aotearoa nei e whakaingoa te tangata he: Pihopa.
Mehemea he "assistant" (awhina) taua Pihopa, ka
waiho ia ma te Pihopa i runga ake i a ia e whakaingoa. Ki
te mate, ki te rihaina ranei to runga ake i a ia, ka mutu hoki
tona mana. Tena ko te "Suffragan" ka haere tonu tona
mana. Kei to koutou Pihopa ka whakaturia nei, nga. mana o
te Pihopa, ara te Whakau, te momotu i te tangata nei rikona,
hei piriti te whakatapu hoki i nga whare-karakia.
Mo te wahi hei whakawahinga i te Pihopa nei, e tika ana
kia rangona te hiahia o te iwi Maori, mo ratou ke hoki tenei
Pihopa. Otira ko te kupu whakamutunga kei to ta. tou
Atipihopa. Ko te whakaaro o nga Pihopa hei a Akuhata nei
taua Pihopa whakatapu ai.
Te kainga hei nohanga. —Ki toku whakaaro, me noho
taua Pihopa ki te takiwa ki Heretaunga kia tata ai maua ki
a maua, ara i te tau tuatahi, tuarua hoki. I te men. kua
waiho ko ahau hei Matua mo to koutou Pihopa, e tika ana kia
ahua tutata o maua kainga kia kaha ai ahau ki te awhina i a
ia i runga i etahi ahuatanga o tenei mahi.
Engari, he mea pai kia wehea e koutou he ruuma mo te
Pihopa Maori i tetahi o o koutou whare-minita, mo ana
haeretanga mai ki tenei Atirikonatanga, ka whai kainga ia
hei nohanga mona. Me apiti he ruuma ki te whare-minita hou
ka hanga nei e outou, ko wehe i tera ruuma mo te Pihopa.
He nui te mihi o te Pihopa ki te pai o te whakaaro o te
Poari o Te Arawa. He awhina nui rawa tenei. Kia matua
takoto rite mai te oranga mo te Pihopa, katahi ano ka taea
te whakaingoa o taua tangata.
|
|
13 799 |
▲back to top |
Hune 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 799
HUI KI WHANGARA.
A HAKOA te ua, te Matao, me te paruparu o te rori, ka mutu
A tetahi o nga hui whai-take, whai-hua ko te Hui i
Whangara. E ki ana a Ta Apirana, katahi ano te hui i penei
rawa ai te tokomaha o nga rangatira o Te Tai-rawhiti. Neke
atu i te 400 nga tangata i taua hui.
Ehara a Whangara i te kainga nui rawa inaianei, engari
he kainga e arohatia nuitia ana e nga iwi o te Tai-rawhiti, a
he kainga hoki i nohia e nga tupuna mai ano o te heke nui o
Hawaiki i te tau 1350 taenoa mai ki tenei wa. Ko te ingoa
nei Whangara no Hawaiki mai ra no. Koinei hoki te kainga,
e ai ki nga korero, i u mai ai a Paikea i runga i tana taniwha.
WHARE-KARAKIA.
Ko te take nui o te Hui nei he tomo i te whare-karakia.
He mea hanga taua whare ki te pereki, a ko te utu £2, 047.
Ka mutu tetahi u nga tino whare-karakia Maori ko tenei.
Rite katoa ona mea mo roto i te whare. Kei runga ake o te
Aata he wini whakaahua, ko Te Karaiti e tu ana i raro iho i
te whetu. Ko nga kupu kei raro e mau ana: "Ko Ahau te
whetu marama o te ata. " Ko te utu o te wini £150.
Ko nga Minita i tae mai ko Atirikona Hapata Wiremu, ko
Peni Hakiwai ko Pine Tamahori, ko Te Poihipi Kohere ko Wi
Te Hauwaho, me P. Peneti.
Ko te karakia Hapa no te 7 i te ata. Tata ki te 60 te
hunga tango Hapa. Na Hapata i whakahaere te karakia. Ko
te karakia awatea i te 10. 30. I a Peneti te kauwhau.
No muri i te tina ko nga mihi ki nga manuhiri pakeha, ki
a Te Raihana (Lysnar, M. P. ), ki a Mr. Keesing, ki a Hapata
me nga Minita o Heretaunga.
TE PERETI.
Ka mutu nga mihi ka hui ki te whare kai, ka takoto te
pereti. Ko te Whainga te kai-karanga me te whakatangi ano
i tana pere. Ki pai tana mahi, he ngahau, he mohio. Koinei
nga kaute o te pereti: —
£ s. d.
Papa o te tereti............ 670 o o
Pariha o Tauranga.......... 58 o o
Pariha o Tokomaru
Pariha o Hikurangi
Pariha o Waiapu
Pariha o Te Kawakawa...... 511 2 o
Pariha o Te Mahia........... 8 o o
Pariha o Te Wairoa.......... 12 2 o
Pariha o Heretaunga......... 15 o o
Pariha o Te Kaha............ 2 10 o
Aroha pakeha............... 3 6 o
£1280 o o
|
|
14 800 |
▲back to top |
800 TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1928.
Kohi i nga karakia mo Meraniha 20 14 1
£1300 14 1
ORANGA MO TE PIHOPA.
I waho i tenei kaute i runga ake nei i takoto enei moni mo
te Pihopa Maori.
£ s. d.
Whangara Pariha............ 165 o o
Waiapu Pariha.............. 165 o O
Te Aitanga-a-Mahaki........ 25 o o
Reiri Kara.................. 50 o o
£405 o o
KOMITI TUMUAKI.
I TE 7 p. m. ko te karakia ahiahi. Ko te kauwhau i a Pine
Tamahori. Ka mutu te karakia, ka hui te whare
runanga, ka puare te hui a te Komiti Tumuaki o te Atirikona-
tanga o Waiapu. Ko Atirikona Hapata te tiamana.
Ko nga motini enei i paahitia: —
(1) E whakaae ana tenei Hui me kawe ki Paihia te whaka-
wahinga o te Pihopa Maori. Ki te kore i reira, me kawe
ki Te Aute Kareti ki te marae o nga iwi katoa o te Motu.
(2) Kia tukuna he mihi ma te iwi Maori ki nga kai-
whakahaere o te Tahua a Te Wiremu mo ta ratou
manaaki nui i te oranga mo te Pihopa Maori.
(4) E whakaputa ana tenei Komiti Tumuaki i te mihi ki te
Pihopa o Waiapu, mo te kaha o tana awhina i te take
mo te Pihopa Maori.
(4) E mihi ana tenei hui o te Tai-rawhiti ki a Te Arawa
iwi me tona Poari, mo ta ratou taumautanga i te moni
e £250 i te tau, mo te oranga mo te Pihopa o Aotearoa.
(5) Kia puta he mihi ma tenei Kui ki nga mema o te Hinota
Tianara mo ta ratou whakaaetanga i te tono a te iwi
Maori ki tetahi Pihopa Maori mo ratou.
(6) E roihi ana tenei Hui ki a P. Peneti mo tona kaha ki te
whakahaere i te take Pihopatanga Maori i roto i te
Hinota Tianara.
(7) Kia puta he mihi ki to tatou kaumatua ki a Atirikona-
Hapata Wiremu mo tona wairua aroha nui ki te iwi
Maori, me tona mohio ki te whakatakoto i nga kaupapa
o te Pire i te aroaro o te Hinota Tianara i mana ai te
Pihopatanga mo te iwi Maori.
(8) Kia waihangatia tetahi tahua i runga i te huarahi kohi
i nga kaupapa whenua ranei hei oranga mo nga mahi a
te Hahi me te utu mo te Pihopa o Aotearoa.
(9) Me whai mana te Kaitiaki moni o te Pihopatanga, ki
te whakapiki i nga moni o tetahi pariha e ngoikore ana,
i runga i te whakaaetanga a te Pariha nana nga moni.
|
|
15 801 |
▲back to top |
Hune 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 801
(10) Me whakatu he komiti mo ia Atirikonatanga, hei
whakahau, hei tohutohu atu ki te Tari i nga ahuatanga
mo nga awhina moni mo nga mahi o ia pariha, tae atu
ki te oranga o nga Minita.
(11) Kia tokowha te Komiti whakahaere i te taha moni mo
te Atirikonatanga o Waiapu. Ko taua komiti ko
Tutepuaki Pitt, R. Tamepo. Te Uranga Potae, Ta
Apirana Ngata.
(12) Kia tonoa ki te ropu whakahaere i te Waiapu Trust
mehemea ka taea e ratou te homai i te 10/- mo te
pauna e kohia ana e nga Maori, a me mutu mai ta
ratou awhina i te £1, 000.
HUI TAKUTA KI HAMUTANA.
(Nama 2. )
T, Wi-Repa.
No te hatarei, te 25 o nga ra o Pepuere katae nga takata e 70
ki Rotorua ki te whakatutuki i nga ra whakamutunga o
te hui i timata mai ra i Hamutana. No te waru karaka o te
po. ka powhiritia matau e te mea me nga mema o te Para
Kaunihera o Rotorua. Ko te whare hui ko te whare kaukau
a te Kawanatanga. Ko te Minita mo te Ora tetahi o matau.
I Hamutana ano ia. He nui nga inihi a te tangata whenua.
I tu mai ano a Dr. Bertram, me Dr. Duncan, o Rotorua ki te
powhiri ia Ngati-maua. Ko Dr. Duncan the upoko o te whare
kaukau a te Kawanatanga. I tapaea mai e ia te whare kaukau
kia matau mo nga ra katoa o te hui: kaore he utu. No muri
rawa ka tu mai te Perehitini a Dr. Douglas o Hamutana ki te
mihi ki te hui. I ki ia, ko te hao a tona ngakau kia tae mai
nga tohunga ki Rotorua, ki te Kainga whakamiharo o Nui
Tireni. No tenei po ka tutuki te wawata o tona ngakau. Ko
te Minita o te Ora. the Hon. I. A. Young, me Dr. Victor Bon-
ney i tu atu ki te whakahoki i nga mihi ki te manuhiri.
No te Ratapu ka haere te hui ki te piki-niki i runga ronihi i
Rotorua moana me Te Roto-iti. I Mourea te tina. No te
ahiahi o taua ra. i te 7. 30 p. m. Ka haere te Ropu ki te Karakia
i te Whare Karakia Maori i Ohinemutu. Tomo tonu te whare
ia matau. Kapai hoki te karakia, nga himene me te korero i
nga waiata. Ka ngahau te pakeha ki te karakia. Hei nga
himene, ka ngaro te reo Maori i te reo pakeha. Na Mohi,
minita, i arahi te karakia. Ia Peneti, Minita, te Kauwhau. He
tino pai te kauwhau a Peneti. I whakaatu ia, ko te Minita
raua ko te Takuta nga kai-tiaki i nga taha e rua o te tangata.
Taha wairua me ona mate ko te Minita. Taha tinana, me ona
mate, ko te Takuta. I te whakamutunga o tona kauwhau ka
karanga ia ki nga takuta, me to ratau Ropu kia tirohia mai te
ahua o te taha ki nga Maori. E 64, 000 nga Maori, kotahi ano
te takuta. I timata mai te rohe a te Takuta Maori i te Rerenga
|
|
16 802 |
▲back to top |
802\_\_\_\_\_\_\_\_TE TOA TAKITINI. Hune 1, 1928.
Wairua ki Murihiku; neke atu i te 1000 maero hei haerenga
mana. Ki te whakaaro o Peneti, kaore e taea e te tangata
kotahi te mahi tenei mahi. Kaore ia i te whakahe ki te
kawanatanga. Kei te mihi ia mo te whakaaro o te kawana-
tanga i homai nei i te tangata kotahi nei. Kaore e tutuki te
aroha o te kawanatanga i te tangata kotahi. I whakaatu a
Peneti kia rongo mai a Dr. Valintine, Upoko o te Tari o te Ora,
he pai ke ake mehemea e toru nga tangata: Kotahi mo te Tai
Tokerau; kotahi mo te Tai Rawhiti; kotahi mo te Tai-Hauauru.
E tika ana hoki ma te Maori e whakaatu te taha haua o te
whakaaro a te Kawanatanga; a ma te Maori ano hoki e
whakaatu te whakaoraora mo te pito hape o taua whakaaro.
Ka mutu te karakia, he nui nga takuta i haere ki te ruuma
kakahu-tanga (vestry) ki te ringaringa kia Peneti. Ko Dr.
Valintine i whakawa ia Peneti mo nga kupu whakamutunga o
tona kauwhau. I pohehe taua kaumatua i te whakahe a Peneti
i te kawanatanga. I ki ke a Peneti, he moumou te aroha o te
kawanatanga kia kore e tutuki, i te kotahi tonu o te tangata; i
te nui rawa hoki o te whenua hei haere erenga mona.
TE MANAAKI A TE ARAWA.
Ko te po o te Mane. 27 o Pepuere te po whakamutunga o te
hui. Ia Te Arawa te whakahaere o taua po. Engari na te
marangai i whakahe. Ina tonu a. po noa. Ko te marae i
whakaritea ko Te Papa i Ouru, ko te whare ko Tama-te-Kapua.
I whakaaria hoki ka whaka-matakitakitia ki nga takuta nga
whakairo a te Maori, te tao kai, te tunu kai i ro puia, me era
atu tikanga a tatau e homai ana hoki he koura wai-Maori, me
etahi atu kai-Maori ma te manuhiri. Ko nga whai-korero,
haka, poi. kanikani hei a Tama te kapua. Whaia e te
marangai, ka he enei whakaritenga. Otira kaore i mate te
whakaaro o Taiporutu ratau ko tona iwi. Ka hikitia tenei ki
roto ki te " Lyric Hall " i te taone. Kapai hoki nga mahi a Te
Arawa. I tae mai te ihi-ihi, me te koa kia au; notemea katahi
ano tenei Ropu ka tupono ki te Maori. He nui hoki to ratau
mihi ki nga whakangahau, me nga kupu manaaki o roto o te
whai korero a Taupopoki. I hari aku hoa takuta mai o Dun-
edin ki te nohopai o te Maori raua ko te pakeha e noho nei i
to tatau whenua. Otira he wa no te ngahau ka ngahau nga-
tahi: hei nga wa ano o etahi take, tu ke ana mai he tuunga ke,
he tuunga ke. E hara ia nei i te tangata?
TE HIGH SCHOOL O ROTORUA.
He Kainga a Rotorua no nga mea whakamiharo: "Nga wai
koropupu. " nga puia, nga puna mataotao, me nga wai ratarata.
Hei nga rahui i Te Whakarewarewa, me Kuirau. nga momo
taonga whakamiharo katoa: te mamaoa e horu ana, te waiwere
e puha ana, te paru mahana e tohi ana, me nga wai koropupu
e rere tahi ana me nga wai matao. He mea whakamiharo
enei. Otira, kei runga noa atu o te whakamiharo: Kaore hoki
Taria te roanga.