TE TOA TAKITINI
              Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
NAMA 83. HASTINGS           Hurae 1, 1928.
         TE  PIHOPA MAORI.

E ki ana te rarangi 3 o te Pire mo te Pihopa Maori: —"Kaua
      he tangata e whakaingoatia  hei Pihopa mo  Aotearoa,
kia matua takoto rite ki te whakaaro o nga Pihopa, te oranga
mo  taua Pihopa" etc.
    Kua  hui te Komiti Tumuaki o te Pihopatanga o Waiapu,
a kua tirotirohia e ratou nga huarahi oranga mo taua Pihopa.
Ko  ta ratou ripoata kua tukuna ki te Atipihopa i Akarana, a i
tenei wa kei te whiriwhiri nga Pihopa tokowha o Aotearoa nei
i taua ripoata. Mehemea kei te pai nga huarahi oranga mo to
tatou Pihopa, tera tatou e rongo i enei ra tata kua whakaingoa-
tia he tangata mo tatou.
    Ko  nga moni enei kua tae mai ki te tari i Nepia: —
                                                                       £
          Na Ngati Porou.... 330
          Na  Reiri Kara.... 50

                                             380
    Ko te awhina a te Tahua Whakamahara ki nga Wiremu he
pauna  mo te pauna engari ka mutu  mai i te £500 i te tan ta
ratou awhina, a ko tenei awhina mo nga tau kaua e hoki iho i
te toru ka marama ai tatou ko te moni e £380 kua eke i tenei
tau ki te £760. a kua rite katoa nga raruraru mo te Pihopa tae
noa ki te 31 o nga ra o Maehe, 1929.
     E te iwi, kanui ra te pai. te mama. o nga whakahaere.

          NGA MOTEATEA.
     Kua oti te perehi o nga Moteatea hei pukapuka wehe, ara
 he maramara  rere no nga waka  maha  o Aotearoa, he mea
 kohikohi e A. T. Ngata. He tino taonga te pukapuka nei. he
 mea  perehi i  raro i te  mana   o  te Poari  Whakapapa.
 Ko  te  utu 7/6  mo  te  pukapuka  kotahi. E   90  nga
 waiata. Me tuku nga ota ki a Te Raumoa. H. R. H. Balneavis,
 Parliamentary Buildings. Wellington, ki Te Etita. Toa Takitini,
 Box 300. Hastings ranei. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_

           Registered at the G. P. O, as a Newspaper

   TE TOA TAKITINI
              Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau,
    Me penei nga reta "Te Toa Takitini. " Box 300. Hastings

804                TE TOA  TAKITINI. Hurae 1, 1928.
HUI A TE KOMITI TUMUAKI OTE HAHI O TE
 TAKIWA  O TAURANGA, Hune 11th, 1928.
KO  te Mane te 11 o nga ra o Hune te ra hai whakahaerenga mo
      nga take a te Komiti Tumuaki, engari i whakaarotia kia
tu he Karakia nui ki te whare Karakia i te Pahou no reira ka
karangatia nga minita me nga  mangai-reimana o nga  Pariha o
to takiwa o te Atirikonatanga o Tauranga kia tae ki te Pahou i
te Hatarei te 9 o nga ra.
    Ko  te tino take hai whakahaere ma te komiti ko te moni
oranga mo  te Pihopa Maori kua taumoutia nei mo te Atirikona-
tanga o Tauranga e £250 mo ia tau. Hai whakamarama ki nga
Pariha o roto i taua Atirikonatanga i te aha o te wehewehenga
o taua moni, ka whakaarotia kia whakatakototia ki mua  i nga
tangata o ia Pariha o ia Pariha mei kore e oti tera take i mua
o te taenga ki te Hui a te komiti Tumuaki.
    I te 11 o nga haora i te ata o te Ratapu te karakia nui i te
whare-karakia, me  te karakia hoki o te Hapa a te Ariki. He
karakia nui rawa tenei ki tenei pariha. Nuku atu i te 30 nga
tangata tango hapa. I konei katoa nga wahanga maha o Mata-
tua. Kaore he wehenga  i tenei ata. Katorika Mihingare. Ringa-
tu Kotahi tonu.
     Ka mutu  te Karakia, a. i muri hoki o te kai ka hui ki te
Marae  ka  whakatakototia te kaupapa wehewehenga  ki nga
pariha o  te moni e £250 Os Od. He roa te whakamarama   a
Wiremu  Kingi i te timatanga o te whakaaro kia whiwhi te Iwi
Maori  i tenei taonga nui i te Pihopa, a. te Kaupapa e tu ai tera
tu-tangata ma te rite he oranga mona Kaua e iti iho i te £590 i
te tau. Te mutunga  o te whaka marama  ka panuiti a te wehe-
wehenga  o taua moni penei: —
                                                                         £
        Pariha o  Ohinemutu.... 100
 Te Ngae...... 50
           „.. Te Puke...... 40
.,,. Whakatane.... 30
., „ Ruatoki...... 10
,,,. Taupo...... 20

                                               250
Kaore  i tino roa te whakahaerenga o tenei take ka tatu pai.
 Eng ari i whakamaramatia ano ko te Poari Tiaki o te Arawa hai
 punga i te moni nei, mo nga tau e rima.
    Ko  te waahi miharo o te take nei ko te urunga mai o nga
 Katorika o nga Ringatu ki te awhina mo  tenei take. Kia ora
Koutou  enei Hahi i waenga ia Matatua.
                  Raimona   Heretaunga, Komiti Hekeretari.

Hurae 1, 1928. TE TOA  TAKITINI. 805
  Note Mane  te 11 o nga ra o Hune, 1928, 10 a. m. Ka puare
      te Hui. He inoi imua i te whakahaerenga o nga mahi.
              Atirikona  Tiatetene. Tiamana.
        Rev. Manihera  Tumatahi         Te Ngae
,. Ropere  Tahuriorangi      Ruatoki
 W. A. Te Waaka          Whakatane
., E. M. E. Te Tikao         Ohinemutu
 Paora te Muera            Taupo
    Wiremu   Kingi me  Heketoro  Hikairo     Ohinemutu
    Tiakiawa Tahuriorangi                  Te  Ngae
    Raimona  Heretaunga                    Te Ngae
    Paora Rangiaho                          Ruatoki
    Hemi te Uara                         Te Puke
    Kereopa  Hotene                          Whakatane
    Tomika Tutahi                         Tauranga
        Ka  panuitia nga korero o te Hui ki te Puke—
        ka whakapumautia—
  WHAI-KORERO  A TE TIAMANA—
        He  whakamihi  ki te tuunga  o te Hui  a te Komiti
      Tumuaki  ki te takiwa o Whakatane, he tohu tenei kei te
      ora te ahua o nga mahi ki te taha-wairua.
        He tino whakamihi mo  tenei huinga ki konei ka wha-
      kahaere nei i tenei tino take nui whakaharahara mo te
      Pihopa Maori. He honore ki te Iwi Maori he painga ki
       te Motu Katoa  o Aotearoa. Ko te wa  tenei e tutuki ai
      nga whakahau  a nga Kai hautu—  e karanga nei, mai o
      te wa ia Mohi, kia kokiri. Kia ahu whakamua. Whaka-
       rerea  ki muri  te whenua  o te taurekarekatanga. Kei
       roto i o tatau ringaringa inaianei te mea maana e wha-
      kakaha, a ma te Wairua o te Atua tatan e awhina i tenei
      take nui: —
Paora  te Muera: —E motini ana ko Puata-ata Grace hai mangai-
      reimana mo  Taupo. Tautoko  Katoa.
 Wiremu Kingi: —Emotini   ana kia Heketoro Hikairo hai mangai-
       reimana mo tetahi waahi o te Pariha o Ohinemutu.
Paora  te Muera: —Tautoko, Whakaaetia  ana.
      MANGAI-REIMANA  KI NGA HUI HINOTA.
 Wirimu Kingi: —Ko  maua  ko Tiweka nga Mangai-Reimana  o
       te Atirikonatanga o Tauranga. E  whakaaro  ana kia
       tukua tenei tuunga ki era atu wahanga  o tenei Atiri-
       Konatanga.
 Tiakiawa Tahuriorangi: —E  motini ana  Ko Wiremu   Kingi me
      tutonu i tona tuunga Ko to Tiweka Anaru e tuku ki te
       taha moana nui ( Bay of Plenty ), Tautoko Katoa.
 Te Waaka: —E   motini ana ko Tuiringa Tawera hai whakakapi
      i te tuunga o Tiweka Anaru mo nga hui Hinota.
 Ropere: —Tautoko. Whakaaetia  ana.
               PARIHA O TAURANGA.
 Tomika Tutahi. E  whakaatu ana ki te hui i te mamae o tona
       ngakau mo te ahua o te Hahi i roto o Tauranga. Ko ia

806              TE  TOA TAKITINI. Hurae 1, 1928.


      anake te morehu, e tono aua kia tere te whakaaro i tetahi
      tikanga e hoki mai ai a Tauranga ki te Hahi. E tuma-
      nako ana kia tere te whakaaro i tenei take.
Tiamana. Kai te mihi te ngakau ki te ahua o Tauranga e tuma-
      nako  atu ana ki a awhinatia mai tenei take. Ko taku
      kupu i te Puke me tuku he mihana ki Tauranga. Otira
      kua tata te wa e tu ai te Pihopa Maori, maana nga wha-
      kahaere e whakatakoto mo tenei take. He nui te koa o
      te ngakau mo  tenei take kua takoto ki tenei hui.

          PARIHA  O TAURANGA   (Continued).
Rev. Mohi. Tino nui tooku aroha ki te ahua o te Hahi o Taura-
       nga kai te mate, engari kei te ora ano nga putake ko te
      ngaki anake te mea hai hoatu.
        Ko  te tino mea nui me  whakanoho  he  minita ki
        reira.
Tiamana: Ko te take kore minita mo Tauranga i mua ake nei
      he  kore minita he kore moni hoki. Ko tenei take me
      tuku  a motini mai, me ata whakatakoto nga kupu  kia
      marama  i tenei huinga ka tuku atu ki te Pihopa.
Te Manihera. E whakaae ana ahau ki te haere ki Tauranga mo
      tetahi wa ki te awhina in Tomika Tutahi.
 Tiakiawa. Ko Tauranga te putake o tenei takiwa, a kai te mate
      na reira e tika ana kia tere te awhina, e whakaae ana an
       me tuku  tetahi o nga minita ki reira. Ko tetahi e haere i
       tetahi wa, ka hoki mai tetahi o nga minita ka haere atu
       Ko  tetahi: —
        Whakaae  Katoa kia awhinatia a Tauranga.

        MONI O TE PARIHA O WHAKATANE.
Rev. Waaka. E patai ana mehemea kai te pewhea te moni i tuku
       na atu e te Hahi o Whakatane Kia te Manihere—(Rev.
       George Maunsell)  i te tan 1897. Ko te moni  £140 hai
       oranga minita.
 Tiamana. Me uiui tenei take.
          ORANGA  MO TE PIHOPA MAORI.
 Wiremu Kingi. E motini ana ko te wawahanga o te moni e £250
       oranga mo   te Pihopa  Maori. Kia  whaka-tuturutia e
       tenei huinga.
                                                                         £
           Ohinemutu...... 100
          Te Ngae...... 50
          Te Puke...... 40
           Whakatane...... 30
           Ruatoki...... 10
          Taupo...... 20

                                            £250
       Rev. Paora te Muera i tautoko whakaaetia ana.

Hurae 1, 1928. TE TOA  TAKITINI. 807


NGA RARURARU O NGA MEMA E HAERE ANA KI NGA
            HUI A TE KOMITI TUMUKI.
Tomika. E patai ana me hemea pehea te whakaaro o te Komiti
      Tumuaki  ki nga rarurau o nga mena e haere ana ki nga
      hui a te Komiti Tumuaki.
Tiamana. Kaore e taea te whakaaro i tenei wa, ma ia Pariha
      ano te tikanga mo tona mema.
        1. 30 p. m. I tenei wa ka tu ko Wiremu Kingi hai Tia-
      mana  mo te Hui.
Rev. Mohi. E  motini ana kia kimihia te kaute o nga tangata o
       te Hahi i roto i ia Pariha i ia Pariha.
Rev. Paora te Muera, Tautoko. He  nui te korero mo tenei take.
       Katahi ka whakatikatikatia te motini—Kia   penei.
Mohi. E  motini ana kia waiho  ma  ia minita o  ia Pariha e
       whakatakoto mai  he Ripoata ki te Hui  a te Komiti—
       Tumuaki  te tokomaha o nga tangata o roto o ia Pariha
       o ia Pariha.
 Tiakiawa. Tautoko. Whakaaetia ana.
Rev. Mohi. E  motini ana  mehemea  ka  whakaaetia mai  ki
      Rotorua te waahi e whakapangia ai te Pihopa Maori. Me
       tu te hui a te Komiti i mua mai o taua ra.
Hikairo. Tautoko. Whakaaetia  ana.
 Rev. Mohi. E motini ana ko te wehewehenga o te moni e Ł250
      kia tukua ki roto i te Nupepa Pakeha. Whakaae Katoa.
 Hikairo. Emotini  ana kia puta he mihi ma  tenei huinga o te
      Komiti  Tumuaki  ki te tangata whenua mo te nui o te
                                                                                                                                                                      
      manaaki ki nga mema  o te Komiti.
 Rev. Paora.. Tautoko. Tautoko Katoa.
       HUI A TE KOMITI TUMAKI
                        o  te
          Atirikonatanga o Haki Pei.
 NO te 14 o nga ra o Hune ka tu te Hui a te Atirikonatanga o
     Haki Pei ki Omahu. I tae katoa mai nga mema, ko Rev. H.
 Huata me Mr  P. H. Tomoana anake nga mea i ngaro atu. He
 tokomaha nga kaumatua  hapai i nga tikanga o te Hahi i tae
 mai o tena pariha o tena pariha. I te ngaro o te Atirikona i
 te ata, noho mai ana ko  Peneti te tiamana. Whakaritea  ana
 ko nga take o ia Pariha e whakahaere i te ata, a ko nga take
 whanui mo  muri o te tina.
   Ko nga take enei i whakahaeretia: —
  (1)  Pariha o Moteo.
       I whakaaturia kua oti te whare-karakia o Tangoio engari
       e whanga  ana ki tetahi wa tika ka whakapuare ai. I
       whakaatu  te Kai-tiaki-moni ko te nama kei runga i taua
       whare  hui katoa Ł232 7s. 6d., ara hui atu ki te Ł23 mo
       nga  tuuru. I whakaatu  a Peneti i nga  korero mai a
     -  Tiati Gilfedder ki a ia mo te taenga atu o tetahi tangata
       ki a ia tono atu kia waiho te whenua me te whare hei

8\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE  TOA TAKITINI. Hurae 1, 1928.


     whare-karakia mo  nga Hahi  katoa. Te utu  a te Tiati
     kua oti ke tena wahi te tapae ki nga kai-tiaki o te Hahi
     Mihingare o te Pihopatanga o Waiapu. Ko te tononga ki
     te Kooti Whenua  Maori no te 3 o nga ra o Aperira 1917.
     Ko te Tiati ko Kiriwheta. engari ko te whakamananga
     no nga ra o Hepetema o taua tau ano a ko te Tiati ko te
     Tiati tumuaki, ara ko Chief Judge Jones. I whakakitea e
     te Kai-tiaki-moni  o te Pihopatanga   te taitara kiri-hipi
     whakawhiti i taua whenua  ki raro i te Kaitiakitanga a
     te Hahi. No  reira kaore tera wahi e taea te whakara-
     ruraru e te tangata.
 Paahitia ana te motini e mau ake nei: —
     "Kia tuhia he reta e te Hekeretari o te Pihopatanga ki a
     Repanga  Tupara, whakaatu ki a ia. kua whiriwhiri te
     Komiti Tumuaki  o te Atirikonatanga o Haki Pei i tona
     ahuatanga e whakahaere  tikanga nei ia mo te whare
     karakia i Tangoio, a kua whakamutua e te Komiti tona
     turanga hekeretari mo te Komiti  Hahi, a ko nga moni
     katoa i kohia e ia mo te whare-karakia mo nga taonga ranei
     o roto, me era atu moni i runga i te ingoa o te Hahi, me
     mau   e ia ki te Hekeretari o te Pihopatanga i Nepia i
     roto i nga ra tekau-ma-wha.

       MO TE WHARE-KARAKIA   O TANGOIO.
     "Kia  waiho ma  Peni Hakiwai e uiui ki nga tangata o
     Tangoio  o Petane nga moni e takoto ana mo te Whare-
      karakia i Tangoio, me te tono atu kia mauria  atu ki te
      Kai-tiaki moni i te Tari hei whakarite atu i etahi o nga
      taumahatanga  o taua whare. "
     "Kia  whiriwhiria mai e nga tangata o Tangoio o Petane
      te wa e rite ana ki a ratou hei karangatanga hui hei
     whakapuaretanga  i taua whare. "
  (2) Pariha o Mohaka.
      I whakaatu a Netane Nehemia kaore he mahi nui o tenei
      pariha i tenei wa. kaore hoki he mea hei ripoata. Kaore
      te Mothers Union  i te mahi inaianei.
  (3)  Pariha o te Wairoa.
     I whakaatu a Rewi Tamehana kaore he take o tenei wahi
      e kiia ai he pariha inaianei i te mea kua kore rawa he
      mihingare e tenei wahi. Toko-ono ano pea nga kauma-
      tua mihingare e mau  nei.
      Mo te Hooro: I whakaatu a Peneti ki tana rongo ko te
      tiiti o te whenua i tu ai te hooro kei runga i te ingoa
      o te Haahi, ara hei painga mo   te Haahi Mihingare.
      Engari kaore ano he  tangata o te Hahi kia kite i taua
       tiiti. a kaore hoki i te mohiotia e te tari kei whea taua
       tiiti e takoto ana.
      Motinitia ana: —  No  te mea he  nui tonu te moni  a te
      Haahi i whakatakoto ai hei hanga whare-minita mo  te
      Wairoa, a whakapaua ketia ana taua moni mo te hanga i

Hurae 1, 1928. TE  TOA  TAKITINI. 809


    te hooro ke te whakaaro o tenei komiti, i te mea kaore
    he punga marama  mo  taua moni, me tuku tenei take ki
    roto i nga ringaringa o te roia o te Hahi maana  e uiui,
    mana  e rapu nga tiiti. ka ripoata ai ki te Hekeretari o te
    Pihopatanga o Waiapu.
    Mo  te Pariha o Te Wairoa: Motinitia ana: —E  whakaatu
    ana tenei Hui ki te Pihopa ki to ratou whakaaro kei te
    ngoikore rawa nga whakahaere  a te Hahi i roto i tenei
    Pariha.
Ko  to ratou whakaaro e penei ana: —
       (a) Kia wehea mai a te Wairoa i te Pariha o Mohaka.
       (b) Kia whakataka a te Wairoa ki raro i nga takiwa
          Mihana.
       (c) I Kia whakaritea he minita hei noho tuturu ki te
           Pariha o te Wairoa.
 4) Pariha o Nuhaka.
    I whakaatu  nga mangai  o tenei pariha, kei te pai nga
    whakahaere me  nga mahi. Mehemea  i rite mai te awhina
    a Te Mahia  kua eke tenei pariha ki te rooru honore o
    nga  "self-supporting" pariha.
    Whakahaere  mihana. I whakaatu a Wi Pere Mataira kei
    te hiahia nga tangata o tona pariha kia tae atu a Peneti
    i te timatanga  o nga ra  o Hurae  ki te whakahaere
    Mihana. Ku? whakaae  a Peneti. (Ko  nga ra kua rite
    mo  te mihana. Hurae 8-14).
 5) Pariha o Waipawa.
     I whakaatu  a Mr  Pilson te Kai-tiaki moni hui katoa te
     moni hei utu mo  te whare-minita £735.
    Hui  katoa te moni kua takoto £669 10s. 3d. Ko te toenga
     atu £65 9; 9d.
Motinitia ana: —
     Kit: whakamana   te kai-tiaki moni ki te tango mai i te
     moni £65 9s 9d  i te putea oranga minita o te Pariha
    o Waipawa. hei whakarite i taua nama, a hei te wa e
     whiwhi  moni ai te komiti hanga  i te whare-minita. ka
    whaka  hoki ai taua moni ki te putea oranga minita.
 6) Nga Komiti Hahi.
     Ko nga komiti Hahi enei e mau ake nei mo tenei tau ki
     31/3 29.
     Pariha o Moteo: Mo  Omahu: Bob  Tutaki. Pita Tiopira,
    Turi Tanguru. Tame Kopu. Ratima Nuku.
     Mo Moteo: Koti Wepa, Hikateko  Tautahi. Hune Rawiri,
     Matenga  Kaihaere  Merata  Kurupo. Reihana  Karaha,
     Raniera Hira.
     Mo  Wharerangi: Nirai Aporo. Te Hau Porourangi. Tarati
     te Hoata. Apikaera  te Hoata, Joe te Hoata.
     Mo  Waiohiki: Kurupo   Tareha. Dick McGregor. Kapi
     Tareha.
     Mo Petane me  Tangoio: Temuera  Puna, Adam  Pohio,
    Hami  Tutu. Rangi Tutu, Rangi Moa.
     Mo  Te Haroto: Te  Raroa Sullivan, Pire Pataka. Rapi
     Hunia

IO              TE TOA  TAKITINI. Hurae 1, 1928.


       KOMITI HAHI  PARIHA O WAIPAWA.
     Mo Waipawa: Ihaia Hutana me Pura Logan.
     Mo Porangahau: Hemi Rapaea me Henare Edwards.
     Mo Takapau: Aritaku Maaka me  George Heperi.
     Mo  Dannevirke: H. M. Tatere me Hare Pine.

     KOMITI HAHI. PARIHA O TE WAIPATU.
     Mo te Waipatu: P. H. Tomoana, Hare Nepe, me Panapa
     Tuari.
     Mo  Te Kohupatiki: Ihakara Rapana, Te Hore  Chad-
     wick, Pire Hami me Riri Potaka.
     Mo Te Pakipaki: Pohe Hemi, Hakopa, Poki Mohi, Huri-
     kino Kerekere.
     Mo Te Hauke: Hori Tupaea, Raniera Ellison, me Tawhi.
     Mo  Waimarama: Ture Gillies, me Miki Thomas. 1
 (7) Minita Awhina.
     I whakaatu a Peneti kua rite a Rev. Ra Rangiaho hei
     awhina i a ia kia watea ai ia ki te awhina i nga Pariha
     o te Pihopatanga.
 (8) Mema mo te Hinota Nui.
     I whakaritea ko Hori Tupaea raua ko Henare T. Hutana
     hei mema  mo  te wahanga Maori o te Atirikonatanga o
     Haki  Pei ki te Hinota Nui o te Pihopatanga o Waiapu.
     Ka  mutu i konei nga take whaiti mai ki nga Pariha o
      tenei Atirikonatanga.
 [9) Te Pihopatanga o Aotearoa.
     I whakamaramatia  e Peneti nga whakahaere mo  tenei
      take, mai ano o te hui a te Hinota Tianara  i tu ra ki
     Poneke, me te hui a Te Arawa i Maketu, me te Hui a
      te Tai Rawhiti i Whangara.
  Ko nga  motini enei i paahitia: —
  [O) Mihi ki te Hinota Tianara.
      E tono ana tenei hui kia tukuna atu e te Pihopa o Wai-
      apu nga mihi a nga Maori  o tenei Atirikonatanga ki te
      Atipihopa me nga mema o te Hinota tianara mo ta ratau
      whakaaetanga ki te inoi a te iwi Maori ki tetahi Pihopa
      Maori mo ratou. Ko te whakaaro o tenei Hui tera e whaka-
      ohongia te mahi a te Hahi i roto i te iwi Maori i runga
      i tenei whakaaetanga.
  (1)  Mihi ki a Ngati Porou.
      He  nui te mihi o nga  mema   o te Hahi o  tenei Atiri-
      konatanga ki te kaha o Ta Apirana  Ngata ki te arahi
      haere i te take Pihopa Maori i tutuku pai ai, me te nui
      hoki o te mihi ki a Ngati Porou katoa e awhina nei i te
      kaupapa moni kua rite nei i a ratou anake te oranga mo
      te Pihopa tae noa ki nga ra whakamutunga  o Maehe.
      1929. Kia nui nga manaakitanga ki a ratou mo to ratou
      aroha ki nga iwi o te Motu.
  (2)  Mihi ki te Pihopa o Waiapu.
      He nui te mihi ki to tatou Pihopa mo tona aroha pumau

Hurae 1, 1928. TE TOA  TAKITINI. 811


      ki te iwi Maori o tona Pihopatanga  mai ano o   tona
      tuunga hei Pihopa a tae noa mai ki tenei wa. Otira ko
      te tino hua nui o tona aroha ko ana whaikorero kaha
      mo  te Pihopa Maori kia whakaaetia, e te Hinota Tianara.
(13)  Mihi ki a Atirikona Hapata Wiremu.
      Kaore  he kupu pai e kitea hei whakaatu i te nui o te
       mihi me  te aroha ki to tatou matua  ki a Hapata  mo
      tona kaha  me tona mohio  ki te arataki haere i te take
      mo  te Pihopa Maori  i a ia i whakahaere nei i te Pire i
       te aroaro o te Hinota Tianara. Apiti ki tera kaha ona,
      ko tenei kaha e whakahaere tonu nei ia i nga kaupapa
      huhua  e  tu tika ai, e tu kaha ai te Pihopatanga  o
       Aotearoa. E tino mohio ana tana iwi Maori na te Atua
      tenei aroha tenei kaha i homai ki a ia. Tenei kua tau
      mai ki a ia te wairua aroha o ona koroua, te hunga naana
      i kauwahu tuatahi te maramatanga o te whakapono  ki
       runga ki te iwi Maori.
 (14) Mihi ki a te Arawa iwi me te Poari.
       Tenei nga Pariha o Heretaunga kei te tuku atu i a ratou
      mihi ki a Te Arawa  iwi, me Te Arawa  Poari, mo to
       ratou kaha ki te awhina i te take mo te Pihopa Maori.
      Otira ko te mihi nui rawa ko te awhina a te Poari o Te
       Arawa i te £250 i te tau mo te oranga mo te Pihopa.
      Kia ora a Te Arawa iwi me tana Poari.
 (15) Oranga Pihopa ma Heretaunga.
       Kia whakaritea kia £125 te moni ma nga Pariha o tenei
       Atirikonatanga i tenei tau mo  te oranga o te Pihopa
       Maori. Me  whakaae  kia £25 ma  tena ma  tena o enei
       pariha, ara. Waipawa. Waipatu. Moteo. Mohaka  me  Te
       Wairoa. Nuhaka.
 (16) Te Wahi  Hei Momotu  i te Pihopa.
       Hei tohu mo te ngakau whakawhetai ki to tatou Pihopa
       me tuku atu ki a ia te tikanga mo te wahi hei whakata-
       punga i te Pihopa Maori.
         Ka mutu  nga mahi  a te Hui. Na Ihaia Hutana  etahi
       mihi tino pai ki te hui, he whakakaha nana i te mea ka
       riro mai nei te Pihopatanga.


      HUI TAKUTA KI HAMUTANA.
                         (Nama  2. )
                       T. Wi-Repa.
          TE HIGH SCHOOL O ROTORUA.
   He Kainga a Rotorua no nga mea  whakamiharo: "Nga  wai
 koropupu. " nga puia nga puna mataotao, me nga wai ratarata.
 Hei nga rahui i Te Whakarewarewa me   Kuirau nga momo
 taonga whakamiharo  katoa: te mamaoa e horu ana. te waiwere
 e puha ana. te paru mahana e tohi ana, me nga wai koropupu
 e rere tahi ana me nga  wai matao. He  mea whakamiharo

812               TE TOA  TAKITINI. Hurae 1, 1928.


enei. Otira, kei runga noa atu o te whakamiharo: Kaore hoki
e taea te meiha te hohonu me  te tiketike o te miharo ki enei
mea  katoa. Na  te Atua enei i hanga, i homai, hei puawai,
hei whakapuaki i tona mana  ite ao nei. Ka ngenge te hine-
ngaro tangata i te miharotanga ki enei taonga a te Po. No reira
pea i hoha ai; a, ka kapo ki te kaupapa o enei taonga. Engari
ko nga mea nunui a te tangata i mahi ai. e tika ana kia miharo-
tia, a, e taea hoki te meiha te hohonu te tiketike me te whanui
o te miharo. No  tatau hoki te tangata. Ko ana mahi  katoa
e tirohia atu ana he mahi na te tangata. No  reira mihia nga
mahi a te hunga i poka ke i a te nuinga o te tangata. E miharo
ana au ki te High School o Rotorua. Tona hanga, ona mahita,
nga mahi e whakaakona  ana ki reira, kaore i rereke, i poka ke
ranei i etahi atu kura o taua karangatanga. Ko  te kakano i
onokia e nga kaumatua o Ngati-whakaue. a. tipu ake ai ko taua
kura te mea whakamiharo. No te tau 1883, ka tukua a Roto-
rua e nga rangatira o Ngati-whakaue hei taone. Ka  motuhia
i reira te wahanga i timata i te Teihana Rerewe tae mai ki te
Grand  Hotel hei rahui kura. I enei tau e rua ka hori nei ka
whakakorikoria te take. whakatu  High  School mo Rotorua.
Kaore i whakaaetia e te Tari o nga kura. Ka tohe nga pakeha
o Rotorua, ka maro tonu mai te kawanatanga. Katahi ka puta
te whakaaro i nga morehu o Ngati-whakaue mo  te rahui kura
i tukua ra e o ratau pakeke. Ka tirohia, kua eke nga moni ki
te £12. 000. Ka  whakaputaia  ta ratau kupu, kia tukua tenei
moni  hei hanga High  School mo  nga  tamariki  o  Rotorua,
pakeha. Maori. Ka  hangaia te High School nei, e tu mai na
i runga i ona eka whakapaipai tekau ma iwa. Kaore he hereni
kotahi a te kawanatanga i taka mai mo tenei taonga nui whaka-
harahara. Kei runga i te kohatu o te kokonga te tuhituhinga
he hua  tenei no te tuku a nga rangatira o Ngati-whakaue. He
 rakau whakairo kei te tomokanga atu. E ki ana a Taiporutu,
ko tenei tuku hei puni i nga waha korero paruparu o te pakeha.
 Kaore he utu o nga tamariki o Ngati-whakaue ki te whakaakona
ki tenei kura. Kotahi o nga mema o te Poari whakahaere no
 Ngati-whakaue. E  whakapumautia  ana tenei e te Paremata
 mo ake tonu atu. Inaianei tonu kua puhake te kura nei i te
 maha  rawa o nga  tamariki. Kua  hiahiatia kia whakarahia.
 Ia au e whakaputa nei i tooku miharo mo tenei whakaaro o nga
 kaumatua  nei, ka tapiritia atu ano te mihi mo to ratau marama
 ki te kite mai i te ahua o enei ra.

           TE AHUWHENUA  O TE IWI.
   Taku titiro ia au i haereere nei i Waenganui i o tatau iwi, kai
 te hihiri te Maori ki te ahuwhenua. I Te Rotoiti ka tohunga
 mai e Taiporutu nga whenua o Ngati-Pikiao kua oti te wawahi
 hei mahinga kau miraka ma nga mea pirangi o tena hapu o Te

   Te  rongoa tuatahi mo  te mare  mo  te matao  mo  te puru
 WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE.

Hurae 1, 1928. TE TOA  TAKITINI. 813


Arawa. I maketu ka kawea au e Tai raua ko Raniera Kingi
kia kite i te paamu miraka kau a Te Arawa. Ko te Poari o
nga roto kei te whakahaere. I konei nga momo  poaka katoa:
Tamworth, Devon. Berkshire, large and small white Yorkshire.
I wini i nga poaka o tenei paamu nga paraihe katoa o te show
o Te  Puke. Mehemea  ana  etahi " Kakatu " Maori e pirangi
ana ki te poaka, me hoko  mai i tenei o a tatau paamu. Me
whakamatau  te Maori " Kakatu " ki te hokohoko mai i a ratau
" whaka-kakatu. " Ko  Tuhoe, ko ngati-Awa. ko te whakatohea
kei te " mahi miraka " ano. Kua  mahue  ia Ngati-Hokopu
tona marae  a Whare-o-toroa. Kei nga paamu katoa e mahi ana.
He  maha nga mea " mahi miraka " kei Te Wairoa, me Nuhaka.
 Kei a Ture Kara raua, ko Kingi Winiata nga  paamu   poaka
 whakapaipai o Te Wairoa pera me ta Te Arawa. Me ahu ki
 konei etahi " kakatu " o te Tai Rawhiti hoko poaka ai. Kei
 Turanga etahi tangata " mahi miraka. " Otira ko te ahuwhenua
 nui o Turanga ko te kaporeihana o Mangatu i raro i te komiti
 o Te Aitanga-a-Mahaki. He whenua  nui tenei kanui te pai o
 nga whakahaere  a  Tutepuaki  ratau ko  tona  komiti. Kei
 Tokomaru  etahi paamu papai a te Maori. Otira ko te paamu
 whakamiharo  kia au o nga paamu katoa o te Tai Rawhiti ko te
 kapareihana o Mangahauwini. He korero tawhito tenei naaku.
 He mutu te paamu kore tarutaru kino ahakoa nga wahi maunga,
 pai katoa: kaore he tauhinu kaore he manuka, he  karaihe
 anake. Kotaku tauwira tenei mo te tohunga o te Maori ki te
 ahuwhenua. Me pau  nga mihi ki te menetia. me te komiti o
 te kaporeihana mo  te ratou marama me  to ratou kaha ki te
 mahi i tenei whenua kia pai. Kei Waiapu  kua kaha rawa te
 piki o te mahi miraka: haunga ia nga mahi hipi. Heoi te mate
 o Waiapu  mo  te mahi miraka  he maroke i te raumati. Otira
 me  rapa he rongoa mo  tenei mate. I mua-a-tau tonu, ka ono
 he kai makuku  mo  te tae rawa ake kia Hanuere  raua  ko
 Pepuere, nga marama o te tauraki, ka whai kai ma nga kau. Taua
 mua-a-tau. ko Oketopa, ko Noema. Hei ena marama ka rui he
 kanga, he lucerne, he Japanese millet, he Sudan grass, he to-
 huka. Ma  te moata, mo te mata tu ka rarua nga ahua taikaha
 o te tau. Ko  Te  Kaha, tae mai ki Raukekore  kai te mahi
 miraka kau ano.
   Hei whakaatu  tenei ki nga kai korero o te " Toa " kei te
 karikari etahi o nga morehu o te Iwi ki te ahuwhenua. Kei te
 hari tooku ngakau, me to etahi o nga kai-hautu o te Iwi mo
 tenei ahua tena e te Iwi kia kaha. Haere i ta te whakatauki:
 " He toa taua, he toa pahekeheke; he toa mahi-kai, he toa mau
 tonu. "
   Ka ora te mare i te WOODS' GREAT   PEPPERMINT
 CURE.

                  TE TOA  TAKITINI. Hurae 1, 1928.
        NGA RA O TE TAITAMARIKITANCA.
                     (Na R. T. K. )
   Ko nga ra o te taitamarikitanga nga tino ra o te tangata.
    I te tangata e tamariki ana, ina titiro whakamua ia ki te
paengaroa o nga tau maha kei tona aroaro tonu, e pohehe ia
he oranga tino roa to te tangata i tenei ao: kia kaumatua ia,
ka titiro whakamuri, katahi ia ka marama he oranga tino poto.
I te maha o nga tau i ako ai i te kura, mutu mai te kura, i
ako ai i tana mahi, i rapu ai i te matauranga e whakina mai
nei e te ao, ka miharo te tangata ki te poto rawa o tenei
oranga, ki te poto rawa o te wa hei okiokitanga, hei kainga
ranei i nga hua o tana mahi. I te tamarikitanga ka wawata
te tangata ki nga honore e whiwhi ia ina kaumatua, otira hei
tona whiwhinga ki aua honore kua kaumatua ke te tangata,
kua  potopoto te moe, kua ngahoro nga  niho, kua kore e
rangona te reka o te kai, kua mauiui noa te tinana, kahore kau
he painga o aua honore. I kitea tenei ahua e Rore Paerona,
kua whanui nei ana kupu ki te ao katoa mo ake tonu atu: —
    O talk not to me of a name great in story; 
    The days of our youth are the days of our glory;
    And the myrtle and ivy of sweet two-and-twenty;
    Are  worth all your laurels, though ever so plenty.
    Kaua  ra e korero ki au mo nga ingoa rarahi;
    KO  nga ra o to tatau taimarikitanga nga ra o to tatou
         kororia;.
    Ko nga puawai kakara o nga tau e rua-tekau-marua
    Kei runga noake i nga tipare honore huhua noa atu.
    I te tamarikitanga o te tangata, e kori ana tona tinana
me tona ngakau; kahore ona mamae, ona awangawanga; ko
tona tino whakaaro ko te takaro ko te ngahau; ko tana tino
kai he wawata he aroha. Ano te ao ki a ia he papa takaro-
tanga. He tika he nui nga tikanga wairangi a te taitamariki.
He aha koa ra kei tana, kahore hoki ia i mohio he wairangi ?
Nona ke ka kaumatua katahi ia ka whakama mo ana mahi
wairangi  o tona tamarikitanga. Pai atu  te wairangi o te
tamariki i te wairangi o te koroua.
    Inakoa ka kaumatua nei te tangata ka hoki whakamuri
te titiro a te ngakau, ka matakitaki ki nga ra o te tamariki-
tanga: ki ana mahi, ki ana takaro, ki ona hoa — ko etahi nei
kuakore i tenei ao — ki ana whaiaipo. Ka pa mai te aroha, ka
pa mai te pouri, a, me te miharo ki te korona a nga ra o te
taitamarikitanga. Kei te tu rarangi ki mua i au oku hoa o
era ra — aku hoa i whaiwhai nanenane ai matou i nga pari
poupou. Te Whetu-mata-rau, i whakarerere poti harakeke ai
matou  i Waitatari. Ka  manu  nga poti ka timata te karakia
kia puta mai he hau: —
     Titi parerarera homai he hau mo taku mea;
     Titi parerarera homai he hau mo taku mea.
I to matou tino whakapono e kore rawa e hapa ka puta mai he
hau, ka whakamau  te titiro ki te putanga mai o te hau, a puta

Hurae 1, 1928. TE TOA  TAKITINI. 815


tonu mai te hau! Ko nga poti kei te wai e topa ana ko matou
kei uta e oma ana e umere ana. Kua ngaro a Waitatari, ko
tona whakaahua  ia kua tuhituhia hohonutia ki toku ngakau,
e kore rawa e memeha.
     Ko tetahi mahi nui a te tamariki o nga  ra ka huri he
kaukau. He kaukau ano o enei ra engari whakakakahu rawa
ai te tangata, tena i aua ra kotahi tonu te kakahu ko te kiri
anake. Hei te raumati kaore he mutunga mai o te kaukau,
mai i te ata ki te tautanga o te ra. Ka ngenge i te kaukau kei
ro onepu e okeoke ana, e inaina ana. Ka tapapa, ka hono
nga ringaringa, katahi ka whakatatu haere nga ringaringa i
roto te onepu, ka timata te karakia: —
    Ka  makere, ka makere, te kete koura
    A Hinetungoungou-rangi;
     Ka makere, ka makere, te kete koura
    A  Hinetongoungou-rangi.
Mutu rawa ake na kua whakapuke te onepu, kua tawakawaka.
     Ki te kore i tenei, ka tapapa ano, ka mau ki nga kohatu
papa, porotiti, ka tuhaina. He Tauwhainga tenei kia kitea no
 wai te huare e mimiti wawe i te ra. He karakia ano o tenei
tu takaro: —
     Pokopoko te ra; whitiwhiti te ra,
     Pokopoko te ra; whitiwhiti te ra.
 Ka ngenge  ranei i te kaukau ka haere ki te kai pititi i Te
Waipae, i Kahoera, i Tokotoko. I era ra tipu noa ai te pititi
 i te parae; he tinoreka te pititi o era ra kaore i rite ki nga
 pititi o enei ra. Ka ki nga puku ka hoki ano ki te kaukau
 engari ka tauwhainga ko wai ra e rere wawe ki te kopua. I
 te kaha o te oma, o te tauwhainga, kahore ano kia tata ki
 te wai ka timata te ruke i nga kakahu, ka wharona te kakahu,
tae  rawa  atu  ki te wai  kua  tu kiri-kau. He  pai noa
iho, kaore  i maharatia  he  he—he   tamariki  hoki. Pera
me  Arama  raua ko Iwi i te Kaari o Erena, kaore raua i
 mohio he he te tu tahanga. Ko to raua hara-koretanga tera.
No  to raua haranga katahi raua ka whakama, ka uhi i a
 raua ki te rau piki. Haunga ia ta te wahine pakeha, kua
 tae nei ki nga pona te potopoto o nga panekoti. He mahi
 ano pea na te pakeha. Ehara tenei i te mea no  te hara-
 koretanga o te tangata pera me Iwi me tatou ranei i nga
 ra kororia o te taitamarikitanga. Haere ra! e era nga ra!
     Tera ake, tera ake, nga mahi, nga takaro, nga ngahau o
 nga ra ka huri: Te kopapa i te moana, te netineti, te hirere,
 te patu tuna—a  taona ai te tuna ki tea tao—topipi. Kua
 warewaretia nga tamariki o enei ra, e nga tamariki o te ao
 hou, era tu takaro. Kotahi rawa te takaro o era ra kaore ano
 kia warewaretia i enei ra ara ko te tahae merengi. He takaro
pea tenei kei te ao katoa.
     He tangata kaha au ki te kai merengi, a he tangata kaha
 ano ki te whakatupu merengi. Na konei e kore e tika kia
 kiia au, "Toa kai pea R. T. K. " He toa kai au, he toa mahi.
Na  konei hoki kaore aku tamariki  e  mohio  ki  te  tahae

816               TE TOA  TAKITINI. Hurae  1, 1928.


       PIWA  TAIPO  (Typhoid Fever).
                T. WI-REPA, M. B., Ch. B.
 ( Ko te timatanga o enei korero kei te pepa o Aperira p. 768. )
          NGA  TOHU O TE PIWA TAIPO.
  He maha  nga tohu o te mate nei. Heoi ano nga mea e tuhia
i konei ko enei. Tuatahi: He wera te kiri. Mehemea  ka tora
nga  ra e wera ana te kiri, me maharahara; ka wha ra. tae atu
ki te rima, me haere ki te takuta, ki te neehi ranei; ka tae ki te
wiki e mau ana taua wera, he piwa taipo. Tuarua: He anini te
mahunga. Kaore e mutu  i te ra kotahi, i te rua ra, i te toru, i
te wha, tae atu, ki te rima. Kia tae ki te wiki ka ngaro haere
taua anini. Tuatoru, he toto no te ihu i roto i te wiki tuatahi.
Tuawha: He matotoru  no te arero me te ma a runga mo  nga
ra e toru. Tae rawa atu ki te wha o nga ra kua paruparu te
ahua o taua arero. Tuarima he torohi.
  Otira ko te mea nui ko taua wera. Ka  roa tonu te wera me
whakaat  uki te takuta, ki te neehi ranei. Te ingoa tuatahi o te
mate  nei: Ko te "Piwa mau roa": (continued fever) e toru wiki
hoki  tae atu ki te ano wiki tona roa. No  reira me mau  hei
tikanga pumau  ma  te tangata: rongo ana i te wera mate, maha-
 rahara ana. Rua tahanga nga ra e mau ana taua wera, haere
 ana ki te Neehi. Kaore noa hoki he utu o te haere ki te neehi,
 o te karanga ranei ia ia. Mehemea hoki ehara i te piwa taipo,
kaore he he o te tupato. Kaua e hianga ki te mate nei. Ina
 ra, kauaka hei rongo tonu iho i te mate, ka haere ki te mahi.
 Ko te haraki tena o te mate nei. Kei  whakamanamana    te
 tangata ki tona kaha tinana, ka whakakaha ia ia ki te haututu.
 Ko te kai-whakaka he tena i te mate nei. Ka kaha te tutu, ka
 kaha te mate. Ko nga tangata hau-tutu i te timatanga o te mate,
 e aitua ana i te mate nei. He ture pumau  tena no te piwa
 taipo.
             NGA TOHU TAUMAHA.
   Ko nga tohu enei hei whakaatu kei te taumaha te mate.
      1. Ka pupuhi te puku.
       2. Ka ngutu ngutu ahi.
       4. Ka  piki te wera o te kiri ki te 104 degrees F. mo  te
              nuku atu i te toru ra.
       5. Ka puta te toto i te whero. Taua toto he pango:
              rite tonu ki te ngarehu te pango.
       6. Kaore e moe i te po, i te awatea.
       7. He torohi: Nuku atu i te ono parunga i te ra.
    TIAKI ME TE RONGOA I TE MATE PIWA TAIPO.
   Ko  tetahi tenei o nga mate e taea te arai: ara, o nga mate e
 kiia nei e nga tohunga he " preventable diseases. " Nga mate e
 taea te rai kaore i tika kia mate i a ratau te tangata. Mehemea
 ka pangia te tangata o roto o te pa e tetahi o tenei momo mate,
 kaore i te kaha te arai. Ki te hemo te tangata i te " prevent-
 able disease, " e tika ana kia pouritia, notemea, kei te hunga

Hurae 1, 1928. TE  TOA TAKITINI. 817


arai te he. Titiro tatau ki te taha pakeha. He   uaua  te
rangona e pangia ana tetahi o ratau e te piwa taipo. He aha
te take?   He marama  no tera hunga ki te arai atu i te mate
nei. Ko  te whakaaro tuatahi tena ma tatau ko te arai atu i te
mate.
  Kua  rua tekau aku tau e takuta ana. I roto i ena tau. kua
nuku  atu i te 200 nga turoro o te mate nei kua mahia e au. E
toru ano o tena hunga i aitua i raro i tooku mana motuhake ake.
Ko  nga korero mo  te tiaki o te mate nei ka tuhia nei. ko nga
korero kei te mau i roto i tooku hinengaro, i mau i roto i enei
tau e rua tekau, i te tiakanga i tenei 200 turoro. No reira e
tika ana pea kia whakarangona te reo o te rata kua penei rawa
te roa o tona piri ki te mate nei.
   TAKE   TUATAHI: Ko te karapoti i te mate kia whaiti. Ki
te pa te mate nei ki tetahi o te whanau o te pa ranei. Kaore
e taea te whakamutu  tona " ngau " i raro iho i te toru wiki tae
 atu ki te ono. He mate roa hoki tenei. Heoi ta tatau he arai
 ia ia ki tona tangata, me te " taiepa" i te toenga  atu o te
 whanau, o te pa ranei kei pangia e ia. He mahi  tohunga
 ano tenei. Mehemea  he whare ruuma kotahi nei te whare me
 hanga he teneti mo te turoro kia tawhiti atu. Me tupa rawa
 te teneti kei haea, kei turakina ranei e te hau. Mehemea he
 whare wha ruuma nei, me wehe tetahi o nga ruuma  mo  te
 turoro, anake atu. Kia  kotahi, kia rua ranei o te whanau
 hei tiaki. Ko nga mea pakupaku o te whanau kauaka e tukua
 ki roto i taua ruuma.
   NGA  PAEPAE   KAI: Me  motuhake  nga paepae kai ma te
 turoro: ara nga pereti, nga kapu, nga naihi, paoka, pune. me
 era mea katoa. Tera ano nga kapu  whangai turoro kei nga
 toa o nga wahi katoa. Ka mutu te kai a te turoro, te inu wai
 ranei, miraka ranei, me riringi ona toenga ki  roto i te tahi
 paepae: ara tini karahini: Me paera ona paepae kai katoa kia
 tekau meneti e takoto ana i ro wai koropupu. Ka whakamaroke.
 ka whakaputu ki runga i tona tepu motuhake i roto i tona
 ruuma. Ko nga  toenga kai, toenga wai i roto i te tini kara-
 hini me paera ano. mo  te tekau meneti ka riringi atu ki waho.
 Ona  tauera kai. tauera konohi mona anake. Kauaka   ona
 paepae kai hei horoia ki te wai horoi o nga paepae, kai a te
 katoa.
   NGA  KAI-TIAKI: Te tikanga tika ia, ma te  neehi whai
 tiwhikete e tiaki te mate piwa taipo. Kua  whakaakona  hoki
 ia ki nga tohutohu o te tiaki i te mate nei. No reira mehemea
 he neehi e tata ana mai, me karanga kia haere mai hei tiaki hei
 tohutohu ranei. Ko enei tohutohu mo nga mea tawhiti i nga
 neehi, i nga takuta: ara, mo nga tangata o Maunga Pohatu o Te
 Whaiti, o Ruatahuna, o Maraenui, o Omaio, o Te  Kaha, o
 Raukokore, o Whangaparaoa  me Potaka. Tuatahi mo   nga
 Kakahu. Me tuitui he kaka kareko hei uhi i nga kaka o te
 kai tiaki; penei me te kaka ma  o te minita karakia nei. Ka

818               TE TOA  TAKITINI. Hurae 1, 1928.
tomo ki roto i te ruuma, ka kakahu i taua kaka. Ka puta ki
waho, ka unu. Tuarua mo  nga ringaringa. Me tango mai he
peihana motuhake hei takotoranga wai rongoa hei horoi i ona
ringaringa. Ki te kore he peihana me tini karahini noa. Kia
tata tonu te ki i te wai. Ka riringi iho he Jey's Fluid ki roto.
Me  whakaaro  noa kia rite te rahi ki te rahi e pau ki roto i te
tepara puunu. I nga wa katoa e pa atu ana ona ringa ki te
turoro, me horoi ona ringa ki te wai nei i muri iho. Kauaka
tenei tohutohu e takahia. Ki  te takahia, tera ka piri mai nga
purapura piwa ki runga i ona ringa ka nanao atu ki te kai,
ka pa ki runga i aua kai. Ka kainga e ia aua kai, ka uru ki
roto ia ia aua purapura, ka pangia ia. Engari mehemea kua
pangia ia e te piwa i mua atu. kaore noa ia e  tino whaka-
tupatotia mo tenei taha o te mahi. Kaore  hoki te mate piwa
taipo e pa tuarua ki te tangata. Ahakoa he mau mimi  tona
mahi, he mau  paru ranei, he uhi noa atu ranei i nga kaka o te
turoro, me horoi rawa ona ringa i muri iho. Me  tauera motu-
hake ano mona.
  TUATORU: Nga wai unu. me nga miraka ma te nuinga o te
whanau  me paera rawa, hei patu i nga purapura o te mate.
  TUAWHA: Te tikanga tino tika, kauaka rawa tetahi tangata
e haere ki roto i te ruuma o te turoro. Mehemea ki te haere,
kauaka  hei hongi, hei kihi ranei. Me horoi nga ringa i muri
iho o  te whariru-tanga.
  TUARIMA: Ko nga mea  o te iwi kaore ano kia pangia e te
piwa  taipo, me haere kia " werowerotia " e te neehi ki nga
 rongoa a te Tari o te Ora (Inoculation). Engari kauaka  e
 haere i te wa kua puta te mate piwa ki tetahi o te whanau, ki
 te takiwa ranei. Taua rongoa " werowero " hei karo i te mate.
 Ko iana e ahuwhenua na nga neehi ki te mahi i taua mahi.
 Engari ki te mahia i te wa he piwa taipo kei te tata mai, a ka
 pangia  tetahi i  " werowerotia"   tutata-tia. ka tahuri mai
 taua rongoa hei hoariri ara ka aitua te tangata. No reira kia
 tawhiti noa mai i nga paanga piwa ka haere kia " werowerotia. "
   TUAONO: Me arai nga kai a te hunga ora kei nohongia e te
 rango. Me  uhi ki te " butter-muslin"  ranei, ki te  " pepa
 paraone " ranei, ki te " tauera peeke " ranei, ki etahi kaka noa
 ranei; i te mea tonu e uhia ana nga kai kei eke mai te rango.
 Ko te rango hoki tetahi o nga kai-mau haere i te purapura o te
 mate piwa taipo. Ko  nga mea e taea e ratou, me hanga  he
 "kapata"': me tini puareare me wire gauze ranei mo nga taha.
 Ko te tangata e hiahia ana kia. taha ia ia te wero a te piwa
 taipo, kia kaua rawa e hapa ia ia enei tohutohu.
           MO TE TAHA KI TE TURORO.
   Me  takoto te turoro i runga i te moenga. Kauaka   hei
 maranga mai  mo  te ono wiki. Kia rua nga tangata hei tiaki
 ia ia: Kotahi mo te awatea, kotahi mo te po. Kauaka rawa
 hei mahue noa te turoro, kei mahi i nga mahi he. Kauaka hei
 heke ki raro o te moenga ki te paru, ki te mimi ranei. Me
                       Taria te roanga.