TE TOA TAKITINI
              Registered at the G. P. O. as a Newspaper.
NAMA 85. HASTINGS       Hepetema 1, 1928.
     HE INOI MO  TE PIHOPA KUA  RITE
             MO AOTEAROA.
     E te matua i te rangi, nau nei i karanga tau pononga,
a Pererika Akuhata, hei upoko  mo tau Hahi  i roto i te
iwi Maori: he inoi tenei na matou ki a koe, kia ringihia
mai  te mana o tou Wairua  Tapu ki runga  ki a ia, kia
tukuna  mai ki a ia te Wairua o te mohiotanga, kia ara-
takina ia. kia rite ai ia mo tenei turanga nui, turanga tapu.
Kia aroha mai  e te matua ki tau pononga, kia rite ai i a ia
Tau  i hiahia ai. kia puta ai he painga ki te iwi, he kororia
hoki ki Tou  ingoa ko Ihu Karaiti hoki to matou Ariki,
Amine.
    (Kua whakahau  te Pihopa o Waiapu kia whakaurua tenei
inoi ki roto i nga karakiatanga katoa. )             \_\_\_\_\_\_

          Registered at the G. P. O. as a Newspaper.


  TE TOA  TAKITINI
              Te Utu mo  te Pepa 10/- i te tau,
   Me  penei nga reta "Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.

836               TE TOA  TAKITINI. Hepetema  1, 1928.
           TE PIHOPA MO AOTEAROA.
    No  te 14 o nga ra o Akuhata  nei, ka tu te Hui a nga
Pihopa  ki Poneke, no te 15 o nga ra ka whiriwhiri rotou i te
tangata i kite ai ratou e tika ana hei tu tuatahi mai i te tura-
nga  Pihopa  o Aotearoa. Tau  ana  ta ratou whiriwhiri ko
Pererika Akuhata  Peneti mo taua turanga. Ko  ahau ra tenei
e  tuhituhi nei.
     E te iwi, ko te wahi tuatahi he whakawhetai ki te Matua i
 te wahi ngaro, mo tenei karangatanga i tana pononga kuare
 noaiho, mo tenei turanga nui, turanga tapu. Ahakoa nga he, ki
 te titiro mai pea a etahi, e taea te aha. i te mea kua karangatia.
     Tuarua, he whakamihi  ki o tatou Pihopa katoa me nga
 mema  o te Tianara Hinota o Niu Tireni, mo to ratou whakaaro
 pai, whakaaro ngawari hoki ki a tatou ki te iwi Maori.
     Tuatoru, e mihi ana ahau ki nga mema Maori o te Hinota
 o Aotearoa mo te pai o nga whakahaere, te nui o te aroha me te
 mau  o te whakaaro  i roto i nga tau e toru i tutuki pai ai te
 taonga tapu a te iwi.
     Tuawha, e tuku atu ana ahau i aku mihi ki nga rau tangata
 e tukutuku mai nei i a ratou maea me nga reta, i te reo Maori
 me  te reo pakeha. Kotahi te waea mai i Ranana, na te moko-
 puna  a Mita Hamiora Wiremu, ko etahi no Ahitereria. me nga
 wahi katoa o Aotearoa o Te Waipounamu.
     E  te iwi, kaore ra he korere mo tenei wa, kaore ano hoki
 kia timata te mahi. Ko  tenei wa he wa  nohopuku he  wa
 inoi. I noi ra koutou mooku. kia horoia toku ngakau kia ma,
 kia tangohia atu nga mea he katoa e arai nei i nga mahi pai a
 te Waima  Tapu, kia homai he wairua papaku ki a au, kia rite
 ai i a au tetahi wahi o tenei karangatanga tapu.
     Kaore  aku painga ki te kore ahau e awhinatia mai e nga
  iwi o te motu. Noreira, e nga  iwi. kia aroha mai  ra ki  ta
 koutou pononga. Hei aha te honore o te turanga nei. Takahia
  iho tera. Engari ko nga mahi e pa ana ki te taha wairua kia
  puta, ki. a tupu, kia nui hoki nga hua. hei painga mo te iwi,
  hei kororia mo te Atua.
             TE KARAKIA   WHAKAWAHI.
      Hei te 2 o nga ra o Tihema  te karakia whakatapu i te
  Pihopa o Aotearoa ki te whare-karakia nui (Cathedral) i Nepia.
      Ki te whakaatu  mai a te Atipihopa  i whakaritea ai mo
  tera wa, ko te Ratapu tuatahi tera o te tau hou a te Hahi, ara
  ko te Ratapu tuatahi o te Haerenga Mai. He ra timatanga tau
  hou. I te mea he ra hou tenei no te Hahi i roto i te iwi Maori

Hepetema 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 837


e tika ana taua ra hei whakawahinga i to koutou Pihopa.
    Tuarua, ko nga  ohaoha katoa o  nga whare-karakia o te
Hahi  o Niu  Tireni, e tapaea ana i taua ra hei oranga mo te
Hahi  i roto i te iwi Maori. Kei te huri katoa mai nga whakaaro
o te iwi pakeha ki te iwi Maori i taua ra
    I  nga Hui  a nga  tangata o Heretaunga  i whakaaturia,
kanui nga raruraru o nga tangata o konei ki nga mahi katikati,
i nga ra o Noema o Tihema a e kore e tokomaha nga tangata
hei tiaki i nga manuhiri o nga whenua  e haere mai ana  ki
te whakawahinga. Kua  tae ta ratou whakaatu ki te Atipihopa,
patai mehemea  ka taea te whakarite mo te 14 o Oketopa, mo te
wiki ranei i waenganui o te Kirihimete me  te nu Ia.
     Ko  te hiahia kia  tae katoa mai  nga  minita Maori  o  te
 motu mo  taua ra, a me kowhiri mai hoki  he mangai-reimana
 mo  ia Pariha mo ia Pariha.
         TE NEEHI  MO  HERETAUNGA.
     Kua tae mai te neehi mo  nga Maori o te takiwa ki Here-
 taunga. Ko  tana kainga kei 105 Gallien St., Hastings. Ko  te
 nama o tana telephone 339. Kua tapaea atu e Peneti i runga i
 te ingoa o nga Maori katoa o Heretaunga he motoka hou tonu,
 mo  ana mahi, kia mama  ai tana haereere ki nga turoro i nga
 kainga Maori. Ko  te utu o te motoka nei £266. he "clyno. " he
 mea hanga mai i Ingarangi. I runga i te marama o nga whaka-
 atu ki te take mo tenei motoka i hiahiatia ai, tukuna mai ana
 te ka nei mo te £200. Ko te moni  kua utua atu £150. Ko te
 toenga kei te nama  £50. E  inoi atu ana ki nga  tangata o
 Heretaunga  kia arohatia mai  te £50, kia mutu ai te pawera-
 wera. Kei te Neehi te ka nei inaianei. No te iwi Maori katoa
 tenei neehi a kei raro i te mana Kawanatanga ia e mahi ana.
 Kaore he mana  Haahi i runga i a ia.

     PIHOPATANGA  O  AOTEAROA.
               Nga Mihi  Mai.
     Kanui  nga reta, me nga waea kua tae mai, he mihi mo to
 tatou Pihopatanga o Aotearoa ka  tutuki nei. E kore e whai
 ruuma  ki te perehi i nga mihi katoa. Kaati ko etahi mo tenei
 wa, ko  etahi mo tera perehitanga. Kua  tae ki te 160 enei ka
 tae mai  nei. a kaore ano kia mutu.
     Na  Ta Apirana ahau i arahi atu ki te ruuma o te Pirimia
 ki te whakarongo  i nga take a te teputeihana mo  nga kura
  Maori. Ka tutataki matou ko  te Atipihopa i reira. Tera tana
 waea  kua tae ki Heretaunga kaore hoki ia i mohio kei Poneke
  ahau. Kaati ko te tangata tuatahi i rongo i te whakaotinga o
  te take Pihopatanga ko to tatou minita mo te taha Maori. Piri-
  mia hoki. I nga ruuma  o te Whare  Paremata  tenei take e
  whakahaeretia ana e te. Hinota  Maori i roto i nga tau e toru,
  no reira tika tonu te whakaotinga ki reira ano, ahakoa i tupono
  noa iho te tutatakitanga atu ki reira i tenei wa.

838              TE TOA  TAKITINI Hepetema 1, 1928.


Hon. G. Coats.
      Ko te mihi a-waha mai a te Pirimia he whakaatu i tona
    hari, me tona koa i te mea ka rite nei ko tetahi tonu o nga
     minita Maori mo  taua turanga.
Ta  Maui Pomare, M. P.
      Kanui  te koa mou ka whakaritea nei mo tena turanga.
    Tika  tonu kia tau ki a koe tena honore. Kei te penei
    katoa te whakaaro o to iwi Maori. Kia ora.
Ta  A. T. Ngata, M. P.
           Tena koe kua karangatia na ki te wahi i tumanako ai te iwi
      Maori  kia eketia e tetahi o ratau hei whakamaori  ki te ngakau
      Maori i nga  tikanga o tewhakapono  i roto i te ao e pakeha
      haere nei. Ma te Kaihanga  koe e manaaki, ma  te iwi e tautoko.
   Te Tau  Henare, M. P.
           Tena koe. Ka tutuki nga wawata. Noho  mai i runga i te
      nohoanga   teitei. Kia ora.
   Hare  Uru, M. P.
           (He  mihi a-waha) Kia  nui nga manaakitanga  ki a  koe i
      runga i tena turanga tapu. Haere mai  hoki ki a matou  ki nga
      Maori  o te Waipounamu.
   Hon J. A. Young, M. P.
           He  mihi ki a koe ka karangatia nei ki tena turanga teitei. Ko
      taku  inoi kia tiakina koe e te wahi ngaro, kia  roa ai ou ra  e
      ngaki ana i te maara a te ariki i roto i te iwi Maori, ko koe nei te
      tongata e tino rite ana mo taua mahi.
   H. E. Holland, M. P. (Rira o te Apitihana).
           Kia nui nga mihi ki a koe mo tenei honore nui ka whaka-
      taua nei e to Hahi ki a koe.
   Thomas  Seddon, M. P.
          Kei te koa katoa nga uri o Te Hetana mo  tenei honore nui
      ka  homai nei ki a koe.
   F. F. Hockly, M. P.
           He tuku atu tenei i aku mihi ki a koe mou  ka eke nei ki
      tena turanga nui. Ko te tumanako kia maha  nga tau mou  e tu
      ana i tena turanga, a kia nui hoki nga hua papai e puta ki to
      iwi Maori. Kia ora.
   W. J. Girling, M. P. (Wairau).
           Kanui te hari o te ngakau, mou  ka whiriwhiria nei mo tena
      turanga nui.
  Rev. Alwyn Warren, London  (Ranana).
          Kia tau nga manaakitanga  ki a koe. (He mokopuna   tenei
      na  mita Hamuera   Wiremu    o Te Aute  Kareti).
   Sir Douglas MacLean, Poneke.
           He nui nga mihi mo  te Pihopa tuatahi o te iwi Maori.
   Takuta Wi Repa, Te Araroa.
           Tenei te Tai Rawhiti kei te mihi atu ki a koe. He honore
      tena e tika ana mou i te maha o nga tau e hapai ana koe  i te
      iwi   Ma  te Wahi  Ngaro  koe  e manaaki, kia roa ai ou  ra e
      whakahaere  whanui ana  i nga  tikanga hei painga mo  te iwi,
      Matiu  25. 21.
   Rev. Pine Tamahori, Ruatoria.

      Katahi tonu ka  tae mai te rongo  mou  kua whiriwhiria nei
      hei Pihopa mo te iwi Maori. Kia ora tonu koe ma te Matua koe e
      manaaki e arataki kia pai ai to whakahaere i nga kaupapa hei
•     painga  mo te Hahi  i roto i te iwi Maori.
   Tame  Halbert, Turanga.
  Kia ora tonu koe. Whakatane, kia kaha.
   W. Bird, M. A., Poneke   (Kaitirotiro tumuaki  o  nga  kura).

Hepetema 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 839


           Tena  koe, e te kai-tuku o te waka. Kanui  taku mihi ki a
      koe.
 Rev. J. McWilliam, Akarana   (Kaiwhakaako  o  nga Minita Maori).
           Kia ora tonu koe e te Pihopa.
   Raureti Mokonuiarangi. Matata.
           E piki ki to tupuna kia Puhaorangi  kia ora.
   E. Te Tuhi  (Weteriana), Kawakawa.
          Tena  koe me tena honore ka tau nei ki a koe.
   Te  Kura  o  Tipene, Akarana.
           Kei  te mihi atu  nga mahita  me  nga  tamariki o  te kura o
      Tipene  mou  ka  whiriwhiria nei mo  te turanga Pihopa  o Aotea-
      roa, me  te inoi kia tau ki a koe nga  manaakitanga  a te wahi
      ngaro.
   Te Kani, Turanga.
           Kia  ora koe te matua  o te Hahi  te matua o te iwi.
   Harawira. Waitara.
           He  nui te hari mou ka eke ki tena turanga. Kia ora.
   Hemi Tepaa, Naumai.
           Tino nui to matou  hari mou  ka whakaritea  nei hei Pihopa
      tuatahi mo  Aotearoa.
   James Rukutai, Akarana.
           Kei te mihi te Ropu  Maori  o Akarana   mou  ka karangatia
      nei hei Pihopa tuatahi mo te iwi, me te tumanako  kia manaakitia
      koe mo  nga tau maha e heke iho nei.
   No  Wikitoria Kura, Akarana.
     Tena  koe e te Pihopa tuatahi o te iwi Maori. He  nui te hari me
      te koa o matou  ngakau mou  ka tu mai nei hei arahi i a matou
      Kia  piki te ora ki a koe. Ma  te Matua  i te Rangi koe e arahi i
      nga  wa katoa. Na nga  kotiro Maori o  Wikitoria
   Na Ngapuhi Nui Tonu, Kaikohe.
      Kia ora koe te tangata nana i puta ai te whakaaro o te iwi
      Maori. Hei  runga i a koe te maru  o Ihowa.
   Taiporutu  me  te Arawa, Ohinemutu.
          Ma  te Atua koe e manaaki i te taonga taumaha kua whaka
      whiwhia  ki a koe. Kia kaha. Hoatu  te mihi ki nga rangatira o
      Ngati Kahungunu na ratau nei koe i manaaki i nga tau a tae noa
      ki te ra o te Pihopa tuatahi.
   W. Pukuatua, Ohinemutu.
          Tae mai te rongo ki a Ngatiwhakaue  kahokahoka te manu
      nui a Taane. Tena  koe. 


      MANAAKI I TE PIHOPA O AOTEAROA
    I te mohiotanga o nga tangata o Te Kohupatiki o Pakowhai
kua tuturu ko to ratou Minita te Pihopa mo te iwi Maori ka
hui katoa mai  ki te kainga o te minita, ki reira mihi ai. tangi
ai tapae ai i a ratou tohu aroha. I roto i nga tohu aroha, ko
tetahi mea whakamiharo ko te tapaetanga a Ihakara Rapana i
tana kapu  hiriwa. Ko  tenei kapu i riro mai i a ia mo tona
turanga  champion   mo  te mamau   o Niu Tireni, o Ahitereria
He  tokomaha nga tangata i tu ki te whakaputa i nga mihi a

te iwi ara a Ihakara Rapana, a Te Hore, a Riri Potaka, a
Sam  Wehi, a Te Piwa, a Te Aue, a Ripeka, a Erena, a Rangi
Riripotaka, me  te morehu kuia o to matou kainga a Te Paea
Tiaho.

    Kia ora koutou  me a koutou  manaaki. E kore  rawa e
warewaretia to koutou aroha. Ma  te matua i te wahi ngarro

840              TE  TOA TAKITINI. Hepetema 1, 1928.


e tuku iho taana manaakitanga ki a koutou  mo  te nui o to
koutou aroha ki tana pononga.
    No  tetahi ahiahi ka tae ake hoki a Rev. P. Hakiwai, a
Hemi  Rapaea, a Uru Davis me P. H. Tomoana ki te mihi ki
te Pihopa kua whakaritea nei mote iwi Maori. He nui te mihi
ki te pai o nga korero, me te nui o te whakaaro ki tenei taonga
ka taka mai  nei ki te iwi Maori.
             PANAPA  TUARI.
 No te po o te taite, te 23 o nga ra o Akuhata, ka moe a Panapa
     Tuari i te moenga roa kaore nei e taea te whakakorikori.
Ko  ona tau i tona matenga e 83.
    He  nui te aroha o nga hapu maha o Heretaunga nei ki
tenei kaumatua, he pai nona, he ngawari, he manaaki. Nui atu
nga  ope i eke mai ki te tangi ki a ia.
    I te ra i nehua ai ia, i tae mai ona hoa hoia pakeha o nga
pakanga  Maori o te tau 1863 ki te 1870. He nui te aroha ki
 aua kaumatua, i te mea kaore he mea kotahi o ratou i raro iho
 i te 84 tau.
     Tokotoru nga minita i te whakahaere i te karakia nehu i
 a Panapa, ko Revds. Hakiwai, Ra Rangiaho  me Peneti. He
 tangata a Panapa i piri pono ki te Hahi a tae moa ki tona
 matenga. Nui  atu tona whakaaro  mo  te Pihopa  Maori, me
 tona wehi kei kore  ia e kite i te whakatinanatanga o tenei
 tumanako a te iwi Maori. Kaati, he nui tona koa i te mananga
 o tenei take, a na taua Pihopa Maori i whakahaere te karakia ki
 runga ki a ia, i a ia e marama tonu ana. Kotahi haora i muri
 mai. ka ki ake. "e hiahia ana ahau ki te moe. " Te takotoranga
 atu moe  tonu atu i te moenga roa.
     Hui  katoa ana  tamariki e 23. Ko  te tokomahatanga   i
 matemate. Ko  nga mea kei te ora, ko Meri Hakiwai, o Omahu,
 ko Mrs Billy Walker o Waipawa, ko Mrs  Warena  o Whakatu,
 ko Bob Tutaki o Omahu, ko Pera me Pita Panapa o Here-
 taunga. Kanui hoki nga mokopuna.
     Haere  ra e koro, haere te matua haere te morehu   kau-
 matua o te Hahi waiho iho tou wairua ngawari, me o whakaaro
 pai. hei taonga heke iho ki o tamariki, ki o mokopuna ki te
 iwi i muri i a koe.
         ORANGA   MO TE PIHOPA  MAORI.
                        He Mihi.
     I panuitia i te Toa Takitini o Hune (p. 794) te mihi mo
 te moni awhina a Reiri Kara i te oranga mo te Pihopa.
     He  mihi hoki  tenei mo te  aroha nui o  tetahi wahine
 rangatira ano o te motu mo tona aroha nui kua tae mai ki te
 Etita o ta koutou pepa a kua tae hoki i a ia ki te Tari o te
 Pihopatanga  i Nepia. Ko  te wahine nei ko Rihitoto Mataia o

Hepetema 1, 1928. TE TOA TAKITINI                841


Paeroa, ko tana aroha e rima tekau pauna (£50).
    Ina tana reta e mau ke  nei.
                                                                                                         Paeroa
  Ki  te Etita, 30 o Hurae, 1928
        Tena koe. ara koutou katoa e whakaatu mai nei i nga
mahi   o to  tatou motu.
    He  kite iho kua tiwhaki mai tetahi waahi o te mana o nga
tupuna i puta ake ai tenei mahara ma te Pihopa o Aotearoa.
    Heoi  ano. Kia tau te manaakitanga a to tatou matua, naana
nei i whakangawari nga whakaaro.
                                      Rihitoto  Mataia.
              NGA  MOTEATEA.
    Kua  tae mai te whakaatu a Te Raumoa  ko te utu mo te
pukapuka  a Ngata whakakaupapa i nga waiata a o tatou matua.
tupuna  hoki, kua piki ki te 10/- mo te mea  kotahi. No te
tirotirohanga i te utu mo te mahinga, ka kitea he iti rawa te
7/6. E  300 nga kape hou  kua mahia  atu inaianei. Ko nga
tangata e hiahia ana, me tuku atu te 10/- ki a Te Raumoa i
Poneke, me penei a waho o te whare-pukapuka.
                                         Secretary,
                                         Native  Minister
                                                    Wellington.
           "HOATU  TE  HOMAI"
                  Na Rev. Peni Hakiwai.
     E mea  ana tetahi kai-tito waiata: "Te tangata whai taonga,
 he iti te hoatu: te angata matau he ruarua ana kupu. "
     Kaore tatou e whakaae ki tenei. Ko  te tikanga ke. ko te
 tangata whai taonga kia rahi te hoatu; a ko te tangata matau
 kia kaha ki te toha i te matauranga ki era atu.
     He take nanakia tenei te hoatu te homai. Me ki he kanara
 tau. Ki te whakaungia e koe tetahi kanara ki tau, ka ka tahi
 raua, kaore hoki tau e poko i te kaanga o tera, engari ka ka
 tahi. Waihoki pehea  te hoatu e kore koe e rawakore.
     Te matauranga te hari me ena  mea. pehea to toha i to
 matauranga, kaore e pau, engari katahi ka pupu ke mai. Ko
 te nui o tau hoatu, ko te nui e homai ki a koe. Ko te huarahio
 te hari pono ko te hoatu. He kupu pai, he awhina ki te kai
 ki te hereni, he nui te hari e tae mai ki a koe. Ki te kore e
 hoatu ka ngaro noaiho tau, ka tahaetia, ka pau ranei i te huhu.
 Ma te hoatu ka homai.
     Te  awa o Horano  rere iho ai ki te Moana o Kariri, ka
 puta ano. ka whakamau  whaka-te-tonga rawa atu ko te Moana
 Mate (Dead Sea) He  aha te tukunga iho? Ko nga wai o te
 Moana  o Kariri he wai pai ki te inu, notemea e tukua atu ana
 te wai e riro ana mai i a ia. Tena ko te wai o te Moana Mate
 kaore e pai ki te inu he kore putanga. Kote ra ke kei te tango

   Ka ora te mare i te WOODS' GREAT   PEPPERMINT
 CURE.

842               TE TOA  TAKITINI. Hepetema 1, 1928.


i kore  ai e puhake, ka  mahue  iho te wai whakarihariha.
kaore hoki he mea  ora o tenei moana.
    Kua  kite ahau i te tangata kanepo e popono ana maana
 anake tetahi mea pai. Ahua Moana  Mate pea tenei tu! Kaore
ona  painga ki te ao.
    Te "hedgehog" e kingia ana ko tona puiaki he hua karepe.
 I te po ka hurihuri haere i raro o nga waina, kia titi nga mea
 ngahoro ki runga i ona koikoi. Tae rawa atu ki tona kuhunga,
 ka pau te wai o nga karepe, ko nga anga anake i mahue maana.
 Ko te rite tenei ki te tangata e amiki ana maana anake, maana
 anake, ka kai maroke tera.
     He whakatauki e mea ana: "kaore e ngaro te mea i tapaea
 ki te hoa. " Hetika tenei. Ki te tapae mea koe mo tetahi take
 nui, take tika, e kore e ngaro, engari ka ki katoa koe i te hari
 i te koa mo to tapaetanga. Ko  te tino mea tena i te ao. Titiro
 kia Mr Reade o Akarana. He  miriona pauna, he 800 eka i
 tapaea ki a Ingarangi mo ana mahi manuao. Pai noaiho!  I
 te hari o taua kaumatua he  hi ika te mahi. Mahara  ki nga
 miriona i tuku nei i a ratau me a ratau rawa mo te pakanga
 nui ka huri! Ko  tewhea te ropu honore ki ta te ao titiro? Ko
 te ropu ranei i tuku whakahere i a ratau, ko te ropu ranei i
 noho ki te amiki rawa?  Ko tewhea te mea nui o te whaka-
 here o te amiki, o te Hoatu o te Homai.
     Ta  te Maori, ki te kore te Maori i pohehe, ka whakatangi-
 hia te tetere kia rongo te ao mo tana hoatu. Ki te roa te whaka-
 utu, kua akiaki te Maori. Ki te roa tonu ko te tino mutunga
 tena o tana hoatu. Kua amuamu, kua matapiko. E tika ana te
 Maori i runga i te whakaaro tangata, ara hoatu ka homai. Ina
 ke tona pohehe, e mea ana te Maori ko te whakautu a tona hoa
 mo  tana i hoatu ai, kia pera ano ta te Atua whakautu ina hoatu
 ia mo nga mahi  a te Atua. E Maori! me  pehea to ora, te hau,
 te ra, nga mea ataahua o te ao e riro noa nei i a koe? Na te
 Atua ena i homai noa mai mau.
     Hoatu, ka Homai. Ki taku whakaaro kia matua mohio ra
 no  te Maori ki te hoatu mo a te Atua  mahi, ka ora ai te iwi
  Maori.
     "Hoatu, a ka homai ma koutou, he mehua pai. purena tonu
  tana (ta te Atua) e homai ai ki te kokorutanga o  o koutou
 kakahu"  e ki ana to tatou Ariki. Hoatu ki te Atua a ka homai
 e te Atua mau  ana manaakitanga maha. (Maraki 3: 10).

             KIA KOTAHI TAUA.
                  He Kauwhau.
                        No R. T. K.
         Na, ano te pai, ano te ahuareka o te nohoanga
         O nga teina o nga tuakana i runga i te whakaaro tahi
                                                      (Waiata  133. 1).

      I pai ai, i ahureka ai te noho na te whakaaro tahi; me i

Hepetema 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 843


wehewehe  kahore he pai, kahore he ahuareka engari he totohe
he kumekume, he ngangare. Ka  wehewehe  te tane me  te
wahine  ka tau te raruraru ki te whanau, ki te whare kotahi, ki
nga tamariki. Kawehewehe  te hapu ka tipu te raruraru, kaore
e oti nga mahi. Ka pera ano te ahua o te iwi ina wehewehe.
Ki te whakaaro tahi ka pai, ka ahuareka, ki te wehewehe ka
whawhai.
    Ko  te putake o te whawhai nui ka mutu ake nei he noho
wehewehe  no nga iwi o te ao, kaore i whakaaro pai, kaore i
 aroha. I wehewehe nga iwi, i tauwhainga, i puhaehae, i wha-
kamauahara; ko te mutunga he whawhai, he toto, he pouri*
 Ki te noho wehewehe tonu nga iwi ki te kore he whakaaro pai.
 he whakaaro tahi, e kore e hapa ka whawhai ano. Ko te ahua
 o te ao kaore ano kia rite ki ta nga anahera i mea ra.
       Kia whai kororia te Atua i runga rawa,
     Kia mau te rongo ki runga ki te whenua, me te whakaaro
             pai ki nga tangata.
     Me  korero e au he kupu  whakarite hei whakamarama.
 Kua  timu te tai, kua kitea nga kopua, nga pokere. Kei nga
 pokere he ika pakupaku. Ko te whakaaro, ko te korero, a nga
 ika pakupaku nei no ratou te tino pokere, ehara noa iho era
 atu pokere katoa. Tena te tai kua huri, kei te kato mai, kua
 ki, na kua hipokina nga toka kua  moana  katoa, kahore he
 pokere. No  te ngaronga o nga pokere ka puta nga ika paku-
 paku, ka kite i era atu ika pakupaku, o era atu pokere—ka hui-
 hui ratou, ka hongihongi, ka katakata, ka korerorero tahi ka
 takaro.
     Ko  te mate o te ao he nui no nga pokere—he pokere Inga-
 rihi, he pokere Wiwi, he pokere Tiamani, he pokere  Ruhia.
 he pokere huhua  noa iho. Kei te wehewehe katoa nga iwi
 nunui o te ao kei te mataku tetahi i tetahi. Kotahi ano rongoa
 mo  tenei ahuatanga ara ko te tai o te aroha noa o te Atua hei
 hipoki, hei whakangaro, hei whakakotahi i nga pokere kia
 kore ai he Ingarihi, he Tiamani he Wiwi, he Ruhia, he Mari-
 kena he aha he aha engari kia kotahi ai i roto i te aroha noa
  o Ihu Karaiti.
     Tera  ano etahi pokere hohonu e rua; ko Ma  tetahi ko
  Mangu  tetahi, ara ko te pakeha ko te maori. Ko te nuinga o
  nga tangata o te ao he maori—tokotoru   maori ki te pakeha
  kotahi. Na reira ki te wehewehe tonu enei pokere tera pea
  te wa ka pakanga—he  pakanga  nui whakaharahara. Kotahi
  ano te rongoa ko nga toto o Ihu Karaiti hei whakakotahi no te
  mea kaore he rere ketanga o te toto pakeha i te toto maori he
  whero katoa kaore i ma  i mangu.
      Ko te Hahi o Ihu Karaiti i te ao kei te wehewehe—kei te
  wehewehe  i te huhua o te pokere. Kaore ano kia mana  te
  inoi a te Karaiti, kia kotahi te hunga e whakapono ana ki a
  Ia me raua ko tona Matua  e kotahi ana. Inga Apotoro me
  era atu e noho tahi ana i te ra o te Petekoha, "kotahi ano te

844               TE  TOA TAKITINI. Akuhata 1, 1928.


whakaaro, " ka tau te Wairua Tapu ki runga ki a ratou. E kore
te Wairua  Tapu  etau ki te Hahi i enei ra no te mea  kei te
wehewehe, kaore i te whakaaro tahi. "
    Kaati ano pea ianei ma te pakeha ma te iwi nui te wehe-
wehe, te noho pokere o te Hahi. Kua huhua nga pokere hahi
o te Iwi Maori i enei ra. Haunga nga hahi tawhito, to Mihinare,
te Pikopo, te Weteriana, he pokere ano enei, no enei tau ano
ko te pokere Momona, ko te pokere Ra Tuawhitu ko te pokere
Ratana, ko te pokere Ringa-tu. ko te pokere Tutekohi, ko te
huhua  no a iho o te pokere. Kei te wehewehe te karakia o te
Maori, kei te tauwhainga, kei te noho pokere. Ko  te Whaka-
pono  ko te mea hei whakakotahi i te tangata kei te tihoehoe, kei
te wehewehe ia taua i te Iwi Maori. Ko te wawata o toku nga-
 kau kia whakakotahi te Iwi Maori  i raro i te Pihopa Maori.
 He whakatauki na te pakeha ka whakakotahi taua ka tu, ka
 wehewehe ka hinga. He kaha he wehi, he mana to te whaka-
 kotahi tena ia ko te wehewehe he ngoikore, he tirara, he paka-
 ru. Kotahi  ano te rongoa ko te tai o te aroha o te Atua kia
 ara mai hei hipoki hei huna atu i te huhua o te pokere. He iwi
 taua te Maori kua morehurehu i te ao kei te tutea e te pakeha,
 kaati kia kotahi taua i runga i te aroha o Ihu Karaiti. He
 tohu no te aroha-kore, no te tauwhainga, no te whakatangata-
 ke, te wehewehe. "Ka whakakotahi ka tu taua ka wehewehe
 ka hinga. "  Kaati te noho  a-pokere. e ruku ki te tai ki o te
 aroha o te Atua hei whakakotahi i a taua; kia tika ai mo taua
 nga kupu  a te kai-waiata onamata,
       Ano. te pai, ano te ahuareka o te nohoanga
       Onga teina o nga tuakana i runga i te whakaro tahi.

     MATE  REWHAREWHA    INFLUENZA.
             NA TAKUTA  ERIHANA.
   E  te Iwi. tena koutou katoa i roto i nga mate me nga aitua.
 Kia  ora. kia ora.
     E  mohio ana ra koutou, i te taenga mai o te Pakeha ki
 tenei whenua ka tino kaha te horapa haere o te mate rere ki
 nga  wahi katoa o te motu a ko  te nuinga o enei mate  rere
 kaore i whakahuangia  e o  tatou tipuna e o tatou tohunga.
 Ko  te rewharewha me te mihara nga mate e patu ana i te Iwi
 i aua wa o mua.
     Kati kaore e warewaretia e te Iwi te mate "Rewharewha
 Uruta"  (Influenza) i horapa haere nei ki nga wahi katoa o
  tenei motu i te tau 1918, i ngau nei i te tangata—Maori, Pakeha

     Kua  kitea e ngau ana ano hoki tetahi rewharewha i tenei
 wa  a e rite ana nga ahuatanga ki taua "Rewharewha Uruta"
  engari kaore i pera te tino kaha o te ngau me te horapa haere.
  Ko te rewharewha  nei e haere ana i roto i te Iwi a ko nga
  kaumatua e tino ngaua ana. Kati kaua hei whakaaro he  mate
  kaumatua tenei: kao, he mate e pa ana ki te katoa a na te aroha

Hepetema 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 845


o te ngakau ki te Iwi i tuhia atu ai nga whakamarama e whai
ake nei kia mahi ai tatou te Iwi katoa i nga mahi hei arai atu
i tenei mate kino hei whakaora ranei i nga turoro kua pangia.
    He  nui noatu nga ahuatanga o tenei mate, he mama i etahi
paanga  mai, he tino taimaha i etahi.
     Ko te purapura o tenei mate kei roto i te HA o te tangata
kei roto i te HUPE, kei roto i te MARE.
    Ko  te mea e horapa  haere ai te mate, ko nga hui huinga
 tangata me te hau kino kua  whakaeatia e te tangata:
     Noreira: —
     Horoia  nga whare  kia ma. i ia wiki tahitahia i ia ra.
     Whakatuwheratia nga wini kia puta ai te hau kino ki waho.
     Kaua e whakatata rawa atu ki nga tangata e pangia ana e
        te rewharewha.
     Kaua  e tata atu. ki nga tangata e pangia ana e te rewhare-
         wha  uruta.
     Kia tupato ki te hongi. He pai pea ma te ringa e kawe te
         aroha. Punitia te ihu.
     Whakamamatia   nga hui. me nga kanikani, me nga tangi, kia
          ngaro  atu te mate  nei.
     Whakamutua   te moe huihui i roto i nga whare puni, whare
          hui ranei.
     Kaua  e noho, e takoto ranei i nga waahi maaku, i nga
         waahi e puhia ana e te hau.
      Me  Mare  me tihe ki roto i te heikiha.
     Me  wehe te turoro ki tona ruuma motuhake. Me whakarite
     Kei  nga kemihi kei nga neehi Maori kei nga kura Maori
         tenei rongoa.
     Horoia  nga ruuma kua  nohoia e te tangata ki te waiwera
          me te hopi.
     Kaua  nga  kai tiaki e noho roa i te taha o te tangata e
          paangia ana e te mate.
      Kaua  e moe i roto i te ruuma o te turoro.
                  NGA TURORO.
      I te paanga mai  ano o te mate ma  takoto ki te moenga.
  Kaua e maranga kia mutu ano te kirika. He oi ano te huarahi
  e kore ai e taimaha te mate.
      Me wehe te turoro ki tona ruuma motuhake. Me whakarite
  kia kotahi tonu tangata hei tiaki i a ia.
      Wehea he ipu mo te hupe me te mare. Me hoatu he rongoa
  "carbolic, " "Jeyes Fluid, " ranei ki roto i aua ipu i te tuatahi.
  Mehemea  he pakarukaru kakahu te mea hopu i te mare me
  te hupe, me tahu ki te ahi.
      Ko nga riihi kai. kapu inu ranei a te turoro me wehe a ka
  horoi ki te wai koropupu.
      Nga heikiha a te turoro me tuku ki te wai koropupu.
      Kaua  te  turoro e haereere ki  etahi atu kainga, ki nga
  huihuinga  ranei kia ora ra  ano tana  mate a  kia mutu  te
  maremare.

846              TE  TOA TAKITINI. Hepetema  1, 1928.


    Me  horoi te kai-tiaki i ona ake ringa ki te wai kua whaka-
ha numitia ki te rongoa, i muri iho o tana putanga mai ki waho
o te ruuma o te turoro a i mua hoki o tana timatanga ki te kai.
Me  whakakarekare  tana korokoro ki te "Condy's Fluit, " kua
korerotia ke nei. Me horoi hoki a roto o te ihu ki taua rongoa.
Kaua  ia e haereere ki nga kainga o te hunga ora.
    Ki  te timata ana  te Kirika, te anini o te mahunga, te
mamae  o nga whatiinga o nga wheua me te uma hoki, me
takoto ki te moenga a kaua e maranga ki runga kia tino mutu
rawa  enei ahuatanga. Kaua  hoki e tatari kia kino rawa te
maremare  katahi ka takoto ki te moenga.
     Me  kai i te Katoroaira (Castor Oil) i te ahiahi a i te ata
tonu, me kai i te Tote (Epsom Salts). Ko nga kai mama anake
nga kai a mehemea  he kirika, me miraka te kai. He pai te wai
remana  a me whakaranu  atu ki te wai wera engari mehemea
e tino kaha ana te kirika, me wai matao noaiho te whakaranu
 o te wai remana engari kaua e tere tonu te inu.
     Mo nga pakeke, he pai me kai i te ra tuatahi tonu kia rua
 nga Pirepire (Aspirin tablets) te ingoa a me  inu hoki  i te
 Parani (Brandy) he mea whakaranu  ki te miraka wera. Me
 whakamahana  nga waewae ki tetahi mea mahana—he pai te
 patara me whakaki ki te wai wera, me takai ki tetahi kahu a
 ka waiho ki raro o nga waewae kia mahana ai. Ki te peneitia,
 ka heke te werawera o te turoro a koinei te mea tika. Kia ahua
 roa e pawerawera ana, ka whakamaroke te tinana o te turoro ki
 tetahi taora a ka kuhu ai he kahu  maroke. Kia  tere tonu
 tenei kia kore ai e matao te turoro. He pai ano hoki me miri
 te tinana o te turoro ki tetahi liniment, hinu ranei kua whaka-
 mahanatia. Kaua rawa te turoro e puta ki waho; me noho tonu
 ki roto ki te whare kia mau ai te mahana o te tinana a ko nga
 mea e hiahiatia ana e te turoro, me kawe mai ki a ia.
     Me penei ano i enei i runga ake nei nga whakahaere mo
 te ra tuarua kia heke ano ai te werawera. Me uru mai te hau
 pai o waho ki roto ki te ruuma engari kaua e takoto te turoro
 ki te wahi e puhia ai e te hau.
     Kaua  e maranga ki runga kia mutu  rano te kirika a kia
 rua kia toru ranei nga ra i muri mai o te mutunga. I mua  o
 te marangatanga  ki runga, he pai rae miri te tinana ki te lini-
 ment, ki te hinu ranei kua  whakamahanatia. Ko  te Hinu
 Takawiriwiri (Salad Oil) "Olive Oil. " ranei nga hinu pai, Kia
 mahana  tonu te tinana, kaua e tukua kia matao. Ko  enei
 tohutohu i runga ake  nei e pai ana mo  nga ahuatanga re-
 wharewha  katoa.
     Mo  te rewharewha kua tino taimaha i runga i te he o nga
 whakahaere  i runga  ranei i te ngoikore o te kai-tiaki ki te
 whakatu-tuki i nga tohutohu, he pai me tiki he takuta. Ko
 enei e whai ake  nei nga tohu e kitea ai e taimaha ana tenei
  mate: —
        (1) Tino kaha  te kirika.

Hepetema 1, 1928. TE TOA TAKITINI. 847


      (2) He o te manawa i runga i te mamae o te uma.
      (3) Mamae  ka kaha ana te hii o te manawa.
      (4) Mamae o te uma.
       (5) Ruaki tonu i etahi wa.
       (6) Ngoikore o te tinana katoa.
    Ko  te urunga o te turoro kia ikeike tonu. Kaua e whaka-
korerotia a kaua ano hoki e nui nga tangata e tomo ki roto ki
te ruuma o te turoro i te wa kotahi; ka pau katoa ia ratou nga
hau pai o waho e uru mai ana ki roto ki te ruuma a ka kore
mo  te turoro mo te tangata e tika ana kia whiwhi i tetahi hau
pai. Kia mau  tonu te mahana o nga waewae a kia auau tonu
te whakatakoto  ki reira i tetahi patara he wai wera kei roto.
Me  mea  ano hoki he "Linseed Poultice, " he "Antiphlogistine"
ranei ki te wahi e mamae  ana o te uma, o te taha ki nga rara
ranei o te tuara ranei. Mo nga  turoro kaumatua, kaua e tino
 auau te mahi i nga mea whakapawerawera.
     Kaua te turoro e kai i te riwai, i te miiti me era atu kai
 penei. Ko  te miraka kau te kai tino pai.
     Ka ora ake ana te mate  o te turoro, kaua a ia e mahi i
 nga mahi maro  mo tetahi wa roa kia tino kore rawa te ngoi-
 kore o tona manawa.
    Kati ra nga tohutohu e te Iwi. Ko koutou ko nga hunga e
 tangata ora ana me tino whakatupato  kia koutou a me  tino
 atawhai me kaha koutou ki te manaaki i nga turoro e ngaua
 ana e tenei mate.
     Ka  mutu  ra
       Kia ora koutou  i roto i enei tau e haere ake nei.
             Na ta koutou  mokai.
                             Na: Pohau  Erihana
 Tumuaki  Whakahaere  i te Ora mo  te Iwi Maori.

                 UPOKO I.
               Mate  Kohi: Kohi-a-Kiko.
           TUBERCULOSIS: CONSUMPTION).
                 T. Wi Repa, M. B. Ch. B.
     Ko  te tino mate  tenei o  te Maori: e kiia ana  hoki he
 "mate Maori. "  Ko  tona putake e kiia ana he whai-whai-a, he
 makutu. E  kiia ana e te Maori he mate tuku iho tenei ki nga
 uri o te tangata e pangia ana e taua mate. I runga i tena ahua
 ka tuku whakarere  atu te tangata ia ia ki raro i te mana o te
 mate. He  mate  maori hoki, i tuku iho i nga matua, i nga
 tipuna. Ko  tena ahua mate o te whanau ka kiia he "whare
 ngaro. "
                HE MATE MAORI.
      E tika ana tenei ingoa mo  te mate  nei. Otira, a nei tona
 tika: he  mate  pumau   tenei no te  Maori. O  roto i te rau
 tangata, he tokomaha atu nga Maori e pangia ana i nga pakeha.
 Engari ki te ki nga kaumatua  no  te iwi Maori anake  tenei

848               TE TOA  TAKITINI. Hepetema 1, 1928.


mate, e kore tena e taea te whakaae. Kaore  he mate i homai
motuhake  e te atua mo ia iwi, mo ia iwi. Kotahi te kupu kia
Arama: "Ka mate Koe. " Ko  taua mate mo ana uri katoa. £ ki
ana tatau ko tatau e tahi o aua uri. Ina rawa nana i whaka-
rereke, na te kaha  o te tinana o tetahi tangata; na te ahua
hoki o tona kainga noho. He mate ke kei nga kainga kaha te
werra, pera i Awherika  ki te Hauauru, ki waenganui, ki te
rawhiti. He mate  ke kei nga  whenua  iti te kaha o te whiti
 a te ra. Kotahi ano te putake o nga matekatoa: ko te kuare ki
 nga ture o te ora. Te whakaputanga o tenei kuare ko te paru.
 He paru  te kai-whakatipu, te kai-whangai i te mate, ahakoa
 he aha taua mate.
     Kua  kite matau  nga  takuta i taua  mate  e kiia nei he
 "mate Maori. ". Ki ta matau titiro ko te mate tonu o koutou hoa
 pakeha e kiia nei he "consumption. "  Tona  ingoa hou  he:
 "Tuberculosis: " ara he  "mate kohi. "   Ki te tipu te tamaiti
 pakeha i roto i te hau paru o te whare paru, o tona papa kohi,
 koka kohi ranei, ka pangia ia e te mate o tona papa, koka
 ranei. Waihoki  ki te tipu te tamaiti Maori i roto i te hau paru
 o te whare paru o tona papa mare noa i tona mare kohi, tuha
 noa ranei i tona huare kohi, ka pangia e te "mate kohi. " He
 whanui tenei maramatanga ki nga iwi nunui, marama hoki o
 te ao. Anei  ke te rereketanga. Kei  te hiahia te pakeha kia
 ngaro te mate nei. Kei te tuku ia i te whakahaere  ki nga
 Takuta. Ki nga tangata i tohia ki roto i nga whare-wananga
 o tena mahi. Ko  te Maori kei te moe i runga i tona whakaaro
 nona anake  taua mate. Ka  kaiponu ia i nga takuta. Kei te
 mahara  he "atua Maori"  te putake o te mate. Tena he  aha
 te patu mo te "atua Maori"?. Taihoa au e whakaatu i ta matau
 nei rakau mo  "taua Maori"  o te "Mate Kohi. "
              HE MATE TUKU  IHO.
     E  miharo ana au ki tenei Korero a te Maori he tika hoki.
 He  mate tuku iho tenei. Engari ko a tatau whakamarama  o
 te take i tuku iho ai te mate nei kei te rereke. E ki ana o tatau
 pakeke  ka ngaro ra ki te po, na te kai-whai-whai-a i whakarite
 me  heke iho te mate o te matua ki ona uri. Te ingoa o tena
 patu  he  "patu whakairi"  ki etahi, he  "toto tarewa" Otira
 ko ianei katoa te momo whakamarama   a nga iwi kuare o te
 ao, pakeha, mangumangu, aha ake, aha ake, mo nga mea kaore
 e taea e o ratau hinengaro te whakamarama. I tooku tima-
 tanga ki te kura rongoa tera tetahi kupu ahua patata ki tenei
  mo nga  take mate kare i te marama  ki te hinengaro. Taua
  kupu  "idiopathic"  Ka  whanui haere te maramatanga  ka
  ngaro taua kupu i roto i nga tuhituhinga o ta matau nei mahi.
  Anei ta matau nei whakamarama  mo  te tuku iho e te mate
  kohi. He  "mate rere" te "mate  kohi. ". He  "communicable
  disease": he mate  hoatu e tetahi ki tetahi. Anei  taua hoatu.
  Ka pangia te tane, te wahine ranei e te "mate kohi" ka moe
  i ro whare-puni. Ka haria he takuahi ki waenganui. Ka  a-

Hepetema  1, 1928. TE TOA TAKITINI. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_849


ohia he ahi ngarehu ki roto. Ka punia te tatau me te mataaho
kei uru mai te anu  ka piki te mahana. Ka  ngongoa e nga
tangata, ka tahuna hoki e te ahi te hau pai o te ahiahi. Ka
kino te "ea" o te whare. Ka  mare  te mea "kohi. " Ka  tuha,
ki raro ranei o nga waikawa, ki te taha ranei o te takuahi. Kei
roto nga ngarara kakano" o te "kohi" i te mare. Ka maroke ka
hanunu ki roto i te puehu ka rewa ki runga ka ngongoa e nga
tamariki, kei te hemanawa  nga tamariki i te "ea" kino o te
whare  i punia ra. Ia po, ia po. ko te ahua tenei. Ka pangia
nga  tamariki, tetahi ranei e te "kohi" o te matua. Ka kiia na
te "kai-whai-whaia" i whakarite kia heke te mate ki nga tama-
 riki: ara, kia hoatu e te matua "kohi"  tona "kohi" ki tona
 tamaiti, ki ona tamariki ranei. Kia  matau  nei E  hara  i te
 "tamaiti-tanga" i heke  ail te "'kohi" kia ia; engari  na tona
 pa-tata, piri hoki ki tona matua "kohi. " E wareware ana i o
 tatau hoa whakapono ki te whaiwhaia ko te tipuna o te mate
 ko te kuare ki nga ture o te ora. Ko te hua o te kuare ko te
 moe  i roto i te whare "ea" paru. Ko te tukunga iho. ko te
 hoatu i te "kohi" ki tona uri, ki ona  uri ranei. Kaare  he
 "kehua" e puta  i roto i tenei whakamarama. Otira ko te
 "Kehua" nui tonu, ko te kuare raua ko tona punua ko te papru.

                     UPOKO  II.
                    He  Mate Whakaatu.
     Ko  ia nei tetahi o nga mate e whakahaua ana e te Ture
 kia whakaaturia  ki te Tari o te Ora. Tenei ropu mate  e kiia
 ana, he  "notifiable diseases"
     I te tau 1926. ko te tokomaha o  nga tangata "mate-kohi"
 i whakaatutia e nga takuta o to tatau whenua ki te Tari o te
 Ora 1318. I te tau 1925, 1247 te tokomaha. Ko te take i whaka-
 atutia ai ki te Tari o te Ora. ko tenei Tari hoki te kai-Tiaki
 i te ora o te katoa. Ma te Tari e tuku mai ona  tangata tirotiro
 hei tohutohu i te hunga kohi, kia whaiti ai te mate kei horapa
 ki  te katoa.
      I roto i nga tau kotahi tekau, timata i te tau 1914 ki te
 tau 1923, e 7902 nga tangata o Nui Tireni i hemohemo i nga
  tu ahua katoa o te mate kohi. Timata i te tau 1917 tae mai ki
  te tau 1927. e 7753 te parekura a te kohi. I te tau 1927. e 727
  nga tangata a te kohi i iki ai ki te po. Ko awherika  ki te
  Tonga  te wahi iti te kohi. Ko Ahitereiria kei runga ake. ko
  Nui Tireni kei runga tata ake. Nga whenua  kei runga te to-
  komaha o nga tupapaku  a te kohi ko Tiamana ko Peina ko
  Ireland, ko Norway, ko Paranihi ko Tiapani me Finland. I
  Tiapani i te tau 1920. e 22 tupapaku kohi i roto i te 10. 000
  tangata. I Nui Tirenui, e 5 ano tupapaku  kohi i roto i te
  10. 000 tangata. Ka marama   tatau kei nga whenua  katoa o te
  ao te mate nei e tope ana i te tangata. Ko tetahi whakahua a
  nga Nupepa  o te Ao mo  te mate kohi ko te ''White Plague"
  ara, ko te "Mate uruta o Nga  Iwi Kiri-ma. "

850\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_TE    TOA  TAKITINI. Hepetema  1, 1928.


        HE TAUWIRA MA TE IWI MAORI.
                     Na R. T. K
   KO te ako a te tamariki ma te tauwira. Ko a ratau tauwira
    ko o ratou matua, ko o ratou tupuna, ko o ratou tuakana,
ko o ratou hoa, ko o ratou kaiwhakaako ko nga tangata e kite
ana ratou, e rongo ana. Epai  ai te tamariki ma te pai o te
tauwira, e kino ai ma te kino o te tauwira. Otira e ako ana
te tangata i nga ra katoa e ora ana ia, a ko tetahi huarahi
whanui mo  te ako he tauwira. Ko te tauwira ma te tangata
ko te tangata matau ake pai ake i a ia. He nui nga tangata
ekore e kotiti, e pohehe, e taka, e raruraru, me i titiro ratou
ki nga tangata e tino matauria nei e te katoa he tangata tika,
 he tangata e pai ana hei tauwira. Ko tetahi he nui tenei o
 te tangata he whakahi, ka whakaputa whakaaro. Ka puta he
 tohunga kaore e ui ki o ratou minita; ka pangia e te mate
 kaore he ui ki te takuta, ki te neehi, ki tetahi tangata ranei e
 tika ana; ka porahurahu te ngakau kaore e ui ki nga tangata
 marama, ki nga tangata whai-whakaaro, matau.
     I te mea he iwi matau te pakeha ka tirohia e nga iwi
 Maori, ka meingatia hei tauwira. Kati ano he tauwira ko nga
pakeha totika. Ko nga pakeha kikino he hunga rarata; ko nga
 pakeha totika he hunga ngarongaro. Ka  kore  tikanga te
 pakeha ki a ratou na pakeha ka whakapiri ki te Maori: ka
 noho i nga kainga Maori, hei kai-whakaako kite korero kino,
 ki te kanga, ki te taunu ki te karakia; hei kai-tiki waipiro,
 hei hoa haurangi.
     O nga iwi katoa o te ao ko te tino iwi, ki toku whakaaro,
 ko te Kotimana. He  iwi tenei hei tauira ma taua ma   te
 Maori. Ekore au  e ki kaore he he o te Kotimana. Ko wai
 oti te iwi kaore ona he,
    He whakapae na te ao katoa he iwi kaiponu te Kotimana.
 Etika ana he ahua tenei no taua iwi. Engari ki toku whakaaro
 he tika tenei ro ratou, ehara i te he. Ko to ratou kaiponu he
 tohu taonga, he penapena, he tupato. I penei ai ratou no te
 mea ko te nuinga o to ratou whenua he titohea; ko to ratou
 oranga he oranga uaua. Ko  tenei tetahi take nui i tipu ai,
 i kaha ai tenei iwi na te tupato ki te moni, ki te taonga; ko
 tetahi take nui i mate ai te Maori ko te moumou taonga.
 Titiro ina kite nui o te whenua kua hokona e te Maori. He
 aha nga hua ? Kahore kau. Ko te whenua kei te toitu tonu
 ko nga moni ia i hokona ai kua ngaro atu. He nui nga Maori
 whai-taonga kua rawakore, kua kore  whenua  i  to ratou
 whakahi ka moumou i a ratou moni. Me i pera ratou me te
 \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_(Taria te Roanga. )\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_

    Mo te mare o te Tamariki whangaia  ki  WOODS'  GREAT
 PEPPERMINT CURE.

    Te rongoa tuatahi mo te mare mo  te matao mo  te pura
 WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE.