|
loading...|
|
Te Toa Takitini 1921-1932: Number 97. 01 September 1929 |
|
|
1 1055 |
▲back to top |
TE TOA
TAKITINI
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
Nama 97 HASTINGS Hepetema 1. 1929
HUI A TE HAHI MAORI O TE PIHO-
PATANGATA O PONEKE KI AORANGI
Ko te 3 o nga ra o Akuhata ka hui nga Minita me nga
Mangai-reimana o te Pihopatanga katoa o Poneke ki Aorangi,
takiwa o Manawatu. Tetahi hui pai ko tenei, pai nga maana-
ki tanga, tae noa ki nga take pai atu te whiriwhiri me te wha-
kaotinga. Katahi ano tenei ahuatanga hui ka tu ki roto i te
rohe o te Pihopatanga o Poneke.
E toru nga tino kaupapa o tenei hui: 1- he whakaohooho
i te taha wairua o nga mahi puta no a te Pihotanga. 2. He
whakatakoto kaupapa hei maramatanga mo nga kai-karakia.
hei whakau hoki i a ratou ki a ratou mahi. 3. He whiriwhiri
i etahi o nga take e pa ana ki nga pariha, tae atu hoki ki te
Pihopatanga o Aotearoa-
I te ahiahi o te Hatarei (Akuhata 3) ka whakahaeretia
ko nga mihi ki te Pihopa o Aotearoa, kia Kenana. W. G. Te
Wiremu, kia H. Keremeneta, kia P. Renata, kia Temuera. kia
Te Patihana. He Minita katoa enei no te Pihopatanga o
Poneke. Ko nga kai-karakia i whakahaere take ki te hui. ko
Takarangi Mete Kingi, ko Kipa Koera, ko Meihana Durie, ko
Whenuaroa. me te tangata o nga hui o te Motu ara a Te Taite
te Tomo. I te Ratapu i te Pihopa te kauwhau i te karakia
awatea. 1 muri o te tina ka whakamarama ia i nga take o te
Hahi Maori. I teahiahi ka hui katoa atu nga Maori ki te
whare-karakaia o nga pakeha i Fielding. He karakia tenei e
kore rawa e warewaretia te pai o te huihuinga o nga iwi
|
|
2 1056 |
▲back to top |
Registered at the G. P. O, as a Newspaper.
Te Toa Takitini
Te Utu mo te Pepa 10/- i te tau,
Me penei nga reta "Te Toa Takitini, " Box 300, Hastings.
1056 TE TOA TAKITINI Hepetema 1. 1929
pakeha. Maori, te kaha o te morehu Maori ki te kawe haere
i a ratou Himene i roto i te mano o te pakeha. Ko te kauwhau
i te Pihopa o Aotearoa. Ki tonu te whare-karakia kaore rawa
ho nohanga i watea.
Te mutunga o te karakia ka hoki ano te iwi Maori ki
Aorangi a i reira e whakahaere ana i nga mahi o te hui. I waen
ganui po ka hikitia te hui mo te 9 i te ata o te Mane. A no te
5 o nga haora i te ahiaahi katahi ano ka oti nga take o te hui.
Ko etahi enei o nga take whanui i paahitia e te Hui-
1. TE RA I WAKAWAHIA AI TE PIHOPA TUATAHI O
AOTEAROA.
Kia waiho te Ratapu tuatahi o Tihema i ia tau. hei ra nui
ma te Hahi i roto i te iwi Maori. Me waiho taua ra hei ra
whakawhetai ki te Atua mo ana manaakitanga ki a tatou ki te
iwi Maori, me te inoi kia tau tonu iho taana manaakitanga ki
runga ki to tatou Pihopa me te Hahi katoa i roto i te iwi
Maori.
2. HE TOKOTOKO MA TE PIHOPA.
E whakamihi ana tenei hui mo te panui a Te Wiremu kua
takoto mai he tekau pauna he aroha na te Pariha o Pitoone
mo te tokotoko a te Pihopa. Ko te hiahia o tenei hui ma
tetahi tohunga mohio rawa ki te whakairo e whakamau nga
whakairo 'Maori ki taua tokotoko.
3. MO TE HUI PIHOPA KI INGARANGI (LAMBETH).
Ko te whakaaro o tenei hui he mea tika kia tukuna te
Pihopa o Aotearoa ki te hui nui a nga Pihopa katoa o te Ao
ka tu nei ki Ranana i te Hune e heke iho nei.
4, TAMARIKI MO TE KURA MINITA.
No te mea kei te kaha te hokihoki mai o te hunga i
whakarere i te Hahi i mua tata ake nei, he mea tika kia nui te
whakaaro o nga pariha ki te kimikimi mai i etahi tamariki hei
tuku ki te kura Minita. Mo te Pihopatanga o Poneke koia
enei nga tamariki kua whakaae kia tukuna ratou ki te kura
minita: Arona Hokowhitu o Foxton, Wiremu Ta Ta Roera o
Ohau, Hapeta Kereama o Aorangi, Feilding, Whitu Roach o
Waikanae me Wharewhiti Baker o Pitoone.
|
|
3 1057 |
▲back to top |
Hepetema 1, 1929 TE TOA TAKITINI 1057
5. MOTOKA MO TE PIHOPA.
Ko te whakaaro o tenei Hui kaore i tika kia waiho ma te
Pihopa tonu e whakarite he motoka mo ana mahi engari me
uta ki runga ki nga pariha katoa. No reira ka whakahau tenei
hui kia tuhituhi a Te Wiremu ki te Hekeretari o te Pihopa-
tanga o Waiapu, ko nga moni i waho atu o te rau pauna i
tukuna atu ai mo te Oranga Pihopa me tapae hei awhina i
tona motoka
6- MIHI KI TE IWI KAINGA.
Kia puta he mihi ma tenei hui kia Meihana Durie me
tona hoa wahine me o raua hapu mo te pai o te manaaki i nga
tangata i tae mai ki tenei hui.
7. KO TE MAHI NUI A TE HUI KOTE KAUPAPA
WHAKAMARAMA I NGA MAHI MA NGA
KAI-KARAKIA (Tirohia p. 1062).
WHARE KARAKIA MO PUTIKI
I te ahiahi o te 5 o nga ra Akuhata, I te mutunga iho te
hui ki Aorangi. ka haere tika atu te Pihopa o Aotearoa raua
ko te Wiremu ki Putiki. I te 8 o nga haora i te po ka hui ki
te Whare-kura i Putiki. Ko te kaupapa o tenei hui he whaka-
marama na te Pihopa i ona whaakaro mo tetahi whare kara-
kia pai kia whakaturia ki Putiki. I tino tautokona taua take
a te Pihopa. Hui katoa te moni i whakaaria i tenei po Ł182.
Ko te whakaaro kia toru tati e kohia ana te moni e hiahiatia
ana hei whakaara wharekohatu ranei, pereki ranei. Tena pea
e taea te whakaara o tenei tu whare mo te moni kotahi mano
pauna neke iti atu ranei i tera.
Kia ora nga taina nga tuakana me nga tamariki e noho
mai nei i tenei marae o te iwi. Kia ora koutou me tenei
whakaaro nui.
No tenei hui ka tapaea mai hoki e Mr? Toia Barnes te
moni e Ł5 hei awhina ma raua ko tona koroheke i te tokotoko
mo te Pihopa.
HUI KI UTA O WHANGANUI
No te 27 o Hurae ka tae te Pihopa o Aotearoa ki Koriniti
I te ahiahi ka mutu te karakia ka whakahaere nga mihi a te
iwi kainga ki te Pihopa raua ko Kenana W. G. Wiremu.
I te Ratapu i te 11 am- ka whakatapua e te Pihopa te
ripeka parahi mo te whare-karakia, he aroha mai na te
Kawana-tianara. Apiti ki tera ko te Haki o Nui Tireni. Ki
tonu te whare-karakia i te tangata.
Ite 2-30 he karakia pakeha. Ka ki ano hoki te whare i a
ratou.
|
|
4 1058 |
▲back to top |
1058 TE TOA TAKITINI Hepetema 1, 1929
I te 4 p. m. ka whakahaeretia e te Pihopa he karakia
whakawhetai mo te whare-rongoa ma te Neehi i Koriniti. Ko
tenei ruuma he mea hanga ki te moni aroha mai a te Kawana-
tianara raua ko tona hoa wahine, ara e rimu tekau pauna ta
raura aroha. I te po he karakia he mihi ki te whare runanga.
I te Mane ka tae te Pihopa ki te Whare-kura mo nga
tamariki Maori, a i whaikorero ano ia ki nga tamariki. I te
po ka hui ano ki te whare runanga.
I te Turei ka eke ma runga tima ki Pipiriki. I te po he
karakia Maori ki Pipiriki. Tokowhitu nga mea i Whaka-
pangia e te Pihopa. Ko te karakia i roto i te hooro, kaore
hoki—he whare-karakia i konei. Te mutunga o te karakia ka
tu mai a Henare Keremeneta me ona hoa kaumatua ki te mihi
ki te Pihopa raua ko Te Wiremu.
I taua hui ka kohia nga moni aroha mo te Oranga
Pihopa, a na nga tamariki i whakapangia nei i timata he kohi
mo tetahi Whare-Karakia mo ratou kia tu ki Pipiriki. Hui
katoa te moni mo tenei o nga take £14. Kia ora nga morehu
torutoru nei o Pipiriki mo tenei kaha o koutou ki te awhina i
nga mahi a te Ariki.
ATIRIKONATANGA O TAURANGA
HUI A TE KOMITI TUMUAKI
No te mane te 26 onga ra a Akuhata ka tu te Hui a tenei
komiti ki roto i a "Pakake"' whare-runanga i Mokai takiwa o
te pariha o Taupo-nui-a-Tia.
TUMUAKI O TE HUI
PIHOPA O AOTEAROA.
Nga minita i tae mai: —
Rev. W- Te Waaka, Whakatane.
Rev. M. M. Tumatahi, Te Ngae.
Rev- R. M. Wikiriwhi, Te Puke.
Rev- E. M. Eruini Te Tikao, Ohinemutu.
Rev. Paora Te Muera, Taupo.
Nga Mangai-Reimana i tae mai: —
Raureti P. Mokonuiarangi, Matata.
Rota Te Wharehuia, Te Puke.
Hoani Retimana, Te Puke.
Hemana Pokiha, Maketu.
Paora Rangiaho, Ruatoki.
Hori Aterea, Ruatoki.
Tui Tawera, Ruatoki-
Tapore Teia, Te Kahika.
Whakarongotai Tamihana, Te Kahika.
|
|
5 1059 |
▲back to top |
Hepetema 1, 1929 TE TOA TAKITINI 1059
Tiakiawa Tahuriorangi, Mourea.
Hemi T. Uara, Ohinepaea.
Hunuhunu Hakopa, Awahou
Ihaka Tunui, Whakatane.
Wiremu Kingi, Ohinemutu.
Waraki Rangitoheriri. Mokai.
Te hunga kaore i tae emia: —
Atirikona Tiatitene,, Rotorua.
Rev- Ropere Tahuriorangi, Ruatoki.
Kereopa Hotene, Whakatane.
Paora Rokino, Taupo.
Heketoro Renata, Awahou.
Puataata Grace. Tokaanu.
Raimona Heretaunga. Whakarewarewa.
I lye mai ki tenei hui a The Rev Canon Wilfrid Gaster
Williams, B. A., o Putiki takiwa o Whanganui. He Kai-
tirotiro ia mo te taha maori i roto i te Pihopatanga o Poneke.
Nana i whakatakoto etahi kupu hohonu i roto i te hui. he
kupu whakatakaka i te hinengaro mo nga mahi a te Atua i roto
i te Hahi. He tangata ngakau mahaki, whakaaro nui ki nga
mahi mo te iwi maori. Hei mokopuna tuarua tenei tangata
ma Henare Wiremu, tetahi nei ona ingoa ko te Wiremu Karu-
wha.
T tae mai hoki a Rev. Wiremu Panapa. L. T. H. o te
Pariha o Kaikohe, i te Pihopatanga o Akarana. Ko ia tetahi
o nga minita Tai-Tamariki o te iwi maori puta noa te motu, i
puta i nga kura whakamatautauranga hohonu mo te turanga
minita.
I whakapuaretia te hui ki te inoi. Na te Hekeretari i
panui nga meneti o te hui i tu i a Pepuere 20th. 1929, paahitia
ana.
NGA MOTINI I PAAHITIA.
(1) Hekeretari.
"I whakaritea e tenei hui ko Rev E. M. E. Te Tikao hei
hekeretari mo tenei tau. "
(2) Maioha
"I whakaritea e te hui. me tuku e te Hekeretari he maioha
kia Raimona Heretaunga hei tutohu i te ngakau whaka-
whetai, mo ana mahi Hekeretari kua pahure. "
(3) He Kupu Whakamihi.
(1) E. M. Eruini Te Tikao (2) Tiakiawa Tahuriorangi.
(a) E mihi ana tenei Hui kia Kenana Wiremu, raua ko Rev
Wiremu Panapa mo to raua taenga mai ki roto i tenei
huihuinga.
(b) Kanui te whakamihi me te hari o te ngakau mo nga
kupu tohutohu, me nga kupu whakakaha i te ngakau, ki
nga mahi o to tatau whakapono, kua ruia e raua i roto i tenei
huihuinga i tenei ra.
|
|
6 1060 |
▲back to top |
1060 TE TOA TAKITINI Hepetema 1, 1929
(c) E whakaao ana ienei Hui kia noho a Kenana Wiremu
raua ko Rev. Wiremu Panapa i roto i tenei Hui Tumuaki
kia ahei raua ki te whiriwhiri tahi i nga take katoa.
(4) Te Mana o nga Kai-Karakia
(1) Hemana Pokiha ('2) Wiremu Kingi.
''E whakaae ana tenei hui, kia whakatuturutia tenei
hui. kia whakatuturutia tenei kaupapa mo nga kai-karakia
katoa i raro i nga whakahaere a te Pihopa Aotearoa.
(See Page 1062).
(5) Kura Minita mo te Iwi Maori.
(1) Raureti P. Mokonuiarangi (2) Rev. W. Panapa.
(a) "Ko te whakaaro o tenei hui. kua tae tenei ki te wa e
tika ana hei whakatunga i tetahi Kura-Minita-Motuhake
mo te iwi maori.
(b) Me waiho a St. John mo nga mea e rite ana mo te haere
ki reira.
(e) E tono ana tenei hui ki nga kai-Tiaki o te Aute Kareti
kia tirotiro mehemea ka taea te whakaae mai he
upper department ki te Aute, pera me te Ahuatanga o
College House. Christchurch, a me ki taua Department ko
te Theological College for the Maori race. "
(6) Hui ki te Waimate Bay of Island.
(1) Paora Rangiaho (2) Rev. W. Te Waaka
"I te mea kei te tu he Hui nui a te 12 onga ra o
Hanuere e heke iho nei, hei whakamaharatanga mo te
huringa o te Rau-tau o te Hahi Maori i tu ai ki Te Wai-
mate. E whakaae ana Ienei hui kia uru tahi nga maori
ote Pihopatanga o Waiapu ki te whakanui i taua ra. Me
tae nga minita me nga reimana hei hoa mo te Pihopa o
Aotearoa ki taua hui. Ko te hiahia o tenei hui, me tae
he mangai mo ia pariha, mo ia pariha i roto i tenei
Atirikonatanga ki taua hui. "
(7) Te Powhiri a te Aki-Pihopa o Canterbury ki te Pihopa o
Aotearoa ki te Hui-nui o Ingarangi.
(1) Kenana Wiremu. (2) Rev. W. Panapa.
"Ki te whakaaro a tenei hui. i te mea kei te tu he Hui
nui ki Te Waimate, kei te powhiritia nga mangai o te motu
kia tae ki reira, He mea pai me waiho mo taua ra tino whiri-
whiri ai tenei take. Me haere ranei te Pihopa o Aotearoa ki
taua Hui-nui. Kauaka ranei?'"
(8) Mihana Whakaohooho
(1) Raureti P. Mokonuiarangi (2) Tui Tawera
"I whakaritea mo te marama o Maehe, 1930, ka tu nga
|
|
7 1061 |
▲back to top |
Hepetema 1, 1929 TE TOA TAKITINI 1061
mihana whakaohooho, ki te Pariha o Ruatoki me era atu
Pariha o te Atirikonatanga o Tauranga. "
(9) Poroporoaki ki te Pihopa o Waiapu—
(1) Wiremu Kingi. (2) Rev. W. Te Waaka
• "Me powhiri te Pihopa o Waiapu kia tae mai ia ki tenei
Atirikonatanga. kia puta he kupu poroporoaki ma ana iwi
maori e noho atu nei i konei Ki te kore ia e watea, me waiho
mo te wa o te Hinota e tu ai ki Nepia. "
(10) NGA HOA MAHI i ROTO I TE ARIKI.
(1) Rev. M. M. Tumatahi. (2) Rev. P. Te Muera.
"Kia puta he kupu whakamihi ma tenei hui ki o tatau
hoa pono i roto i te mahi He nui atu nga mahi kei te
whakatutukitia e a tatau hoa pakeha i roto i nga pariha maori
kaore e taea tatau te aro o te maha o a ratau awhina, mo te
taha maori: —Rev. A. F. Hall, Tauaranga; Rev. F H
Spencer Rotorua; Mr J. Robinson Mokai; Mr Flaherty
Mokai. Kia riro ma te Pihopa e tuku-a-reta nga mihi a te hui
mo ratau katoa. "
(11) KAUTE O IA PARIHA.
Ł s. d-
OHINEMUTU...... 46 O O
WHAKATANE.... •• 54 O O
RUATOKI...... •• 51 O O
TAUPO..... •.. 54 O O
TE NGAE...... •• 55 O O
TE PUKE.... • •.. 41 O O
a Koia nei Kaute kei runga iia Pariha, ki te paunga o
nga ra o Hune 1929. Huia-te-Kaha. he wahi hoki tatau, no
tetahi, no tetahi.
(12) WHAKAKOTAHI I NGA HAHI.
He mea ata whakaaro e tenei Hui, kia waiho Ienei take,
mo te ra o te hui ki te Waimate te 12 onga ra o Hanuere 1930.
ka tino whiriwhiri ai.
(13) KURA RATAPU.
(D HEMI TE IARA. (2) HOANI RETIMANA.
He whakahau na tenei hui. kia whakapaua te Kaha o nga
pariha katoa, ki te whakatakoto i tetahi tikanga e taea ai, te
whakahaere he Kura Ratapu hei ako i a tatau tamariki i nga
Ratapu katoa.
(14) TAI—TAMARIKI MO TE KURA—MINITA
"I whakaatu te Pihopa ki te hui, ko nga Tai-Tamariki, kua
homai i o ratou ingoa, kia whakaurua ratau ki te Kura-minita,
kotahi tekau matahi. Kaore he ruma mo ratau i St. John
Theo College. '-
|
|
8 1062 |
▲back to top |
1062 \_ TE TOA TAKITINI Hepetema 1, 1929
(15) HE NEEHI MO TAUPO
(T) Rev. P. Te Muera (2) Raureti P. Mokonuiarangi.
"Kia riro ma tenei hui e tono ki te Tari ote Ora, kia
whakanohoia he Neehi tuturu mo Tuwharetoa. Ma te
Pihopa e tuhi he reta ki te Tari a te Minita Maori, i Poneke
tono atu kia ratau kia kimihia e huarahi pai mo te whakanoho
i tetahi Neehi ki roto o Taupo. "
(16) HE MINITA TOROTORO: TE WAOTU.
"Ko te whakaaro o tenei hui. i te mea ko te Waotu he
kainga kei roto i te rohe o te Pihopatanga o Waikato. (Ma te
Pihopa o Aotearoa e whakaiterite tenei take, ko reira whakaatu ai
ki nga tangata o te Waotu. "
(17) RE NGAKAU WHAKAMIHI
(1) Hemana Pokiha. (2) Rev. P. Te Muera.
He nui te mihi, me te hari, o tenei Hui. ki o tatau hoa kia
Kenana Wiremu; he Rev. Wiremu Panapa, ia tatau i tutaki i
roto i nga mahi o tenei ra. He tikanga pai tenei te whaka-
whitiwhiti hei tuhonohono i te Aroka i waenganui i a tatau-
(18) MIHI KI TE IWI KAINGA
(1) Raureti P. Mokonuiarangi. (2) Wiremu Kingi.
(a) He nui te mihi o tenei hui, ki nga iwi kainga o Mokai,
mo te nui o a ratau manaaki i tenei hui. me te tumanako kia
tau nga manaakitanga a te Atua ki nga morehu o tenei o tatau
marae.
(b) Ko te whakaaro o tenei hui, kia tukua he awhina ki te
iwi kainga, hei whakamama i nga raruraru o te marae.
3 mutu i konei te hui.
E. M. ERUINI TE TIKAO,
Hekeretari.
Ohinemutu, 30th August. 1929.
ETAHI TURE HEI WHAKAKOTAHI HEI
MARAMATANGA HOKI MO
NGA KAI-KARAKIA.
Ko nga tangata e hiahia ana kia whakaturia ratou hei Kai.
karakia me matua whakaae ki enei tikanga e mau ake nei: —
1. He tangata putuputu te tango i te Hapu a te Ariki.
2- Me matua whakaae e taua tangata nga akoranga a te
Hahi o Ingarangi, ka ahei ai ia te whakamana hei Kai-karakia.
3. Me whakaae ia ki te mahi pono i raro i te mana o te
Minita o te Pariha.
|
|
9 1063 |
▲back to top |
Hepetema 1, 1929 TE TOA TAKITINI 1063
4- Me whakapau e ia tona kaha katoa ki te whakatipu i
te rangimarie, a te aroha i roto iona rohe pariha, me te
whakatipu ano i tetahi wairua o te hunga e waiho ai ia hei
kai-karakia mo ratou.
5. Me puta tona kaha ki te whakatika i ana mahi, i nga
tangata ano hoki o tona whare, kia rite ki ta te Karaiti i ako
ai: kia waiho ai ia me ratou hei tauira mo te pai ki te kahui
katoa a te Karaiti.
6. Me whakarongo ano ia ki ona kai-tohutohu, ki era atu
Minita nui i whakaritea hei kai-whakahaere tikanga mona, hei
kai-titiro ranei i a ia.
7- Mehemea ki te tae mai he kupu ma te Pihopa whaka-
mutu i tona mana kai-karakia. me mutu ia. a me hoki mai nga
taonga a te Hahi i tuku atu ai ki a ia.
8. Me tu he karakia ma nga Kai-Karakia i nga Ratapu
katoa e watea ana ratou-
9. T nga wa e whakahaere ai te Kai-karakia i te karakia
nui i te Ratapu, me kakahu taua tangata i tona rinena, me
mau hoki te tohu Kai-karakia o tona Pihopatanga ki a ia.
10. Ko te mana o te Kai-karakia hei te Pihopatanga o
Aotearoa katoa, i raro ano i te mana o te Minita o tena Pariha
o tena Pariha.
11. Ma nga kupu o tona raihana e whakaatu tona mana
ki te kauwhau ranei, ki te panui anake ranei i nga karakia.
12. Ko nga Kai-karakia e whakaturia ana a muri nei me
tuku atu ki a ratou te raihana a te Pihopa o tona Pihopatanga,
a me whakahaere te karakia kua whakaritea mo te whakatu i
nga kai-karakia.
14- Me whakaae katoa nga kai-karakia ki te haere mai
ki te hui-a-tau e karangatia mo ratou i roto i te rohe o ia
Pihopatanga e te Pihopa o Aotearoa.
15. Ko nga mahi mu te Kai-karakia: — (a) He awhina i
nga mahi a nga Minita, he whakahaere karakia ina tonoa e te
Minita, he karakia hoki i nga turoro. (b) Kaua e panui i
te Wetekenga hara, ite manaakitanga, i tetahi wahi ranei o te
karakia Whakakoto i te Ariki. Kaua hoki ia hei noho mai i
roto i te taiepa o te Aata.
16. Ko te tono mo tetahi tangata kia whakaturia hei
Kai-karakia. me matua haina e nga tangata tango-hapa toko-
wha, me te Minita o te Pariha, me te Kai-tirotiro, ka tuku ai
ki te Pihopa.
17. Me panui te raihana a te Pihopa ki te whakaminenga
e te Atirikona. Kai-tirotiro. Minita ranei o te Pariha, i te wa
o te karakia, ku tuku atu ai ki te kai-karakia.
Te rongoa tuatahi mo te mare mo te matao mo te pura
WOODS' GREAT PEPPERMINT CURE.
|
|
10 1064 |
▲back to top |
1064 TE TOA TAKITINI Hepetema 1929
PITOPITO KORERO
Kua tino pai rawa a Kingi Hori i tona mate. "E te Atua
tohungia te Kingi. "
Ki te whakaarohia tona e tu ko Commander Kenworthy o
Ingarangi hei riiwhi mo Kawana Whekihana.
Kua timata ano te wahine ki te mau roroa i te panekoti.
E tika ana ano, i te mea kua tae ke nga panekoti o naianei ki
runga ake i nga turi.
Nga motoka o Niu Tireni nei i rehitatia i te Hune ka
hori nei e 196. 889. Ko nga ka-tangata 132, 633, nga motorore
28, 982, nga motopaika 35, 274.
1 nga tauwhainga mo te Lady Arihia's Cup: e toru nga
tiima i tauriterite, Waiapu. Wairoa. Tamatea Nth. I whaka-
ritea kia wha marama ki tetahi e pupuri ana te kapu ka tuku
ki tetahi.
Kua puta te whakahau a te Pirimia kia whakahoroa te
Hohipera—King George V i runga o Pukeroa, Rotorua. Ko
taua Hohipera kaore rawa i u te hanga. Mo te wa noa hoki
o te whawhai. E hiahia ana a te Waari kia hanga tetahi mea
pumau ki runga ano i nga tekihana o te Kawanatanga.
E ki ana a J. E. Gray tino kai-tirotiro o te Atlantic Union
Oil Company kua tae rawa ki raro te utu mo te penehini.
Kaore hoki he raronga atu i te utu i naianei nei. Kaore i te
mahi moni nga Kamupene Hinu o California.
Ki te hakiri ake tena a Ino Harvey Kai-Rehita o te Poari
o te Tairawhiti e whakatungia hei Taiti Kooti Whenua Maori.
E kingia ana ko etahi o nga Hotera nunui o Akarana e
utu ana i te £250 nuku atu i etahi wa mo te Raiti hiko e pau
ana i a ratou i te marama.
NGA MONI A NGA HOIA
I te ripoata a-tau a te Kaunihera tiaki o nga moni Hoia,
i Peneke Akuhata 27. i kitea e £169, 175 nga moni kei te takoto.
He maha nga mahi atawhai whanui (patriatic) i whakapaua
ai etahi o enei moni. He me tuku etahi i ruga i nga tikanga
whakatiputipu (loan), ko etahi i runga i nga awhina i nga
mahi (business). Enei tohanga aata uiuia rawatia ai e te
Kaunihera.
Kua kite te Kaunihera tiaki, ko te tuku moni hei awhina
i te whakatu mahi (business) kaore e pai. Me whai moni ake
te kai-tono. me mohio ranei ia ki taua tu momo mahi katahi
ka ahei te tuku moni ki a ia. Kua tukua he moni nui ki tenei
aronga, kaore i roa te mahi ka he, ka pekerapu ranei. Ka
tono ano te kai-tono hei awhina i a ia ake. Kua tiporoa tenei
ahua.
Ko nga moni i whakapaua o te tahua nei e £9396 i tenei
tau. N. Z. E. F £2619, A, I, F, £285, Imperial £1078, Kore Mahi
£5020.
|
|
11 1065 |
▲back to top |
Hepetema 1, 1929 TE TOA TAKITINI 1065
TE RARU I TE RU.
Ko nga moni kua pae hei awhina i te raru i te ru ka eke
i naianei ki te £111, 661 9s 11d. He maha nga tono takitahi kua
tae mai ki te Ropu whakahaere e enei moni, engari kaore ano
kia whakaarohia. Tata ake nei ka tirotirohia nga tono awhina
a te tokomaha noaiho.
Ka £200 o te moni nei kua whakapaua hei whakatu i nga
timera i horo. Ka £5000 kua whakapaua hei whakaahua pai
ake i nga huarahi kia puta mai ai nga kirimi a te hunga i muri
ki nga wheketere.
E ki ana a G. C. Black o Motueka tena e tae ki te £350, 000
nga moni katoa e pau hei whakapai i nga huarahi i tukitukia
nei e te Ru. Mai i Karamea ki te Westport ka whaihanga hou
ano he rori mo te 45 maero. Ko te utu e £120, 000. Mo te
whakapai i te huarahi i te Buller Gorge tena e tae ki te
£100, 000.
TE WAKA NEI TE MOTOKA
Kua kore te tangata e pai kia kitea i runga i tona kaata,
paki ranei e haere ana ki te taone. He tutua tera i enei ra.
Ma te motoka, a na he rangatira. Kua hokona e te Maori he
whenua hei tango motoka, kia kiia ai ia he rangatira. Ka riro
mai he motoka hou, na ka haere ki whenua ke ra whakaari
haere ai. Na ka pohehetia e rau tangata ma he tino tangata.
He wa enei no te rorohu, no te wheriko. He motoka ano
te waka e tika ana. He waka atahua te motoka, he hohoro ki
te tae ki te waahi e hiahiatia ana. He atahua nga huarahi o
naianei, maene ana. Huhuu ana te rere o te ka kua tae, kua
hoki. He tere te tae ki te taone, he roa ke to taima e whaka-
horo ana i o herengi. Ki te haere paki, kaata ranei, he roa ke
to taima ki te huarahi, he poto ki te taone whakahoro ai i o
herengi.
Ki te haurangi koe i runga i to paki, tena ano to hoiho e
mohio ki te hoki ki to kainga. Ki te haurangi koe i runga i
to motoka kaore ke atu he korero mou, hoi ano ko te horo o
to tae ki tera ao.
Ka nui te amuamu mo te tokomaha o te tangata e taki
mate ana i te waka nei i te motoka. He tokomaha nga mea
kua hauatia. No wai ra te he? No te ka ranei, no te tangata
ranei? Akuanei ka kitea e 9 i te 10 no te tangata te he. He
haurangi. He horo rawa. 1 parangia. I whakatakaro. I po-
rangi.
I nga ripoata mai o Keneta (Canada). Na te C. N. R. i
tuku mai. E 44 nga motoka i hutuki ki nga tereina e tu ana.
Kotahi, i whakamatau te tangata o runga ki te whakaputa i
waenganui o nga taraka e rua, i te wa e rere ana te tereina.
|
|
12 1066 |
▲back to top |
1066 TE TOA TAKITINI Hepetema 1, 1929
Tokowhitu te hunga i whakatere i a ratou ka i runga i te raina
tereina. I te whakaware ki te kata i te ruturutu haere o te rere
o te ka i runga i nga hurupae o te raina, kaore e aro ake ki te
tereina e whakatata mai ana. Poto tonu tena harakoa. Kotahi
i whakatu i tona ka i runga i te raina tereina. Ka moe. Ko
tetahi i whakatu i tona ka i runga i te raina tereina, ka haere
ki te rapu i te mea hinu i taka. I kitea te mea hinu, ko te ka
i ngaro. Ko tetahi ano i whakatu i tona motorore i runga i te
raina tereina, ki te whakatikatika i nga utanga o runga. Ko te
tereina rawa, ka tohaina nga utauta me te motorore ki nga hau
e wha. E 400 nga ka i hutuki ki te tereina i nga whakawhiti-
nga o nga ara.
He waka pai te motoka, ki te pai hoki koe. He waka tau-
maha ona raruraru ki te huhua nga haere kore take. Ka ngau
ki te pakete. Ki te kore e tupato ka hoki ano te waka o te
pakeha ki a ia.
Kaua ra tatou e whai ki te tauwira a nga tangata o Canada
I tuhia enei korero hei whakatupato i a tatou. I nga wa o te
paki, o te kaata, he kore noaiho nga aitua. Katahi! i naianei,
i nga nupepa katoa, he aitua, he aitua, na te waka rorohu nei,
na te motoka.
TE HUI I OPOUTAMA
No te 20 o Akuhata nei ka tu te Hui ki Opoutama, waahi
o Nukutaurua. He kainga whakanoho hou tenei no Rongo-
maiwahine, me Rakaipaka. He pa atahua, a-noho taone nei
te aronga. He kainga kei te heke iho ona ra.
Ko tenei hui, he hui whakamahara na nga hapu ake o
Timi Kara ki a ia ki to ratau Kaumatua. He hui a-tau. He
hui hoki e takia haeretia ana ki runga i ona. takiwa, ki Waiapu
ki Turanga, ki te Wairoa ki, roto o Heretaunga. He hui
mokorahi tenei na waenganui o te Tairawhiti. Hei tenei hui
ka mihia nga mate—ka tutataki ki te Mema—ka tu nga Ko-
mihana, nga Poari—ka hui te Kaunihera Maori—te Welfare
League—ka whakapuputa nga takaro, whutupaoro, hoki
(hockey).
He maha nga mahi, nga tikanga, nga whakaaro o tenei
kaumatua o Timi e mihia ana i enei tu hui. He maha hoki
ana tikanga i whakatakoto ai i ona ra kua kitea ake e whaka-
tinana ana i naianei. Ahakoa kua ngaro atu tona tinana ko
ana kupu, ''Taihoa" "Tatau tatou" kei te ora tonu.
I te awatea, i te Turei ka emi mai nga whakaeke. Ko
Ngati Porou tera, ko Mahaki, ko Rongowhakaata, ko Ngati
Kahungunu katoa me ona rohe. I mihia nga mate, otira na te
rangi te mihi nui rawa. Te ua kore i hokia.
|
|
13 1067 |
▲back to top |
Hepetema 1, 1929 TE TOA TAKITINI 1067
NGA MAHI.
I muri tonu iho o te tina ka tu te hui a te Komihana. Ko
te Komihana ko Tiati Roihana ko Haimi. I whakaahuru atu
i enei momo mahi ko te Minita Maori, ko Tiati Ka, ko Ino
Hawi, ko te Raumoa. I puta nga ripoata mo enei whenua—
Tauapata—Papuni—Waimanu—Mangapoike. 1 kitea kanui
te pai o te whakahaere:; te Komihana i nga mahi o enei
whe. Kei te nui haere nga taonga o runga. Kei te pai
te puta o etahi herengi ki te hunga ai no ratau nga whenua.
Ahakoa kaore rawa kia tino watea nga mokete, engari kei te
kaha nga taonga ki te whakarite haere. Ko te mea nui ia ko
te mohio o te tangata Maori kei a ia ano tona whenua, ahakoa
ko te momonatanga kei te whakapaua ki nga mahi me te
hunga mahi.
1 muri o te kai-ahiahi ko nga karakia. I a Revs Kohere
me Tamahori tenei wahanga mahi, i whakaahuru atu a Revs.
Huata. Wi Pere me Hakiwai. i muri o te karakia ko nga mihi
ano a te tangata whenua. I kaha te mihi a Rongomaiwahine
me Rakaipaka ki te Minita Maori mo tona hoa-wahine. Ka
pae nga mihi, ka whakapau nga whakaaro o te katoa ki te
Minita Maori.
I hiki tipapa tonu te tangata ki te ui whakaaro, ki te
patai whakamarama, nga mahi, nga raru, nga ora. nga mate
me era atu. ki te Minita Maori. Ko etahi o nga patai i whaka-
hokia e te Minita. Ko etahi i mea ia kaore e pai
ki te whakahoki i roto i te matorutanga o te tangata, kei tohaia
rereketia.
NGA PATAI I WHAKAHOKIA E TE MINITA.
Patai 1. He aha i mauria ai a matau tamariki inga whenua
pungapunga o Taupo mahi ai, te waiho ai i konei i nga whe-
nua patata mai? Ina tonu nei hoki enei whenua, Maori,
Kawanatanga.
Ta te Minita: Ko nga moni e pau i te tangonga mai i te
eka kotahi o konei, ko nga moni tena e pau i te hokonga mai.
i te whakapainga, i te whakanohanga kararehe ki runga i nga
eka e toru o te whenua pungapunga o Taupo. Kei te pau
haere ta tatau moni Maori. Kaore ano ki a whakaaro nui te
Kawanatanga ki te whakatinana i te wero a te Motu i te ra o
te Kohatu o Timi Kara kia awhinatia taua te Maori ki te moni.
Tena pea me whanga ki nga miriona a te Waari.
2. Kei te kore he moni a nga Kaunihera Maori. Ka taea
ano ranei te tono he moni i te Kawanatanga mo nga mahi e
matea nuitia ana o nga pa Maori ara wai nei. me era mea.
Ta te Minita: Ka awhina noa atu te Kawanatanga, otira
ma tena Kaunihera e tono taana e hiahia ai.
3. E whakaaro ana etahi o nga upoko o te Tari Ora kia
takapautia te Ora Maori ki raro i te Tari Maori, ara i a koe.
No te mea he maha nga ahuatanga o te ora Maori kaore e tino
|
|
14 1068 |
▲back to top |
1068 TE TOA TAKITINI Hepetema 1, 1929
marama nga Pakeha ki te rahurahu, no reira ka taupatupatu
noaiho nga whakahau, kaore hoki e tino arongia e te Maori.
Ta te Minita: Kaua e tukua tapareretia ki te Tari Maori,
engari me whai waahi.
Kei te Tari Ora hoki nga kaha mo tena taha. Maku te
Tari Ora e tohutohu mo te taha ki nga Maori.
4. Kei te mohio koe ki te Hui a nga Poari Hohipera ka
tu ki Hamutana mo te nui o nga nama a nga Maori e tae ana
ki te Hohipera. Kaore ranei e taea e nga moni Maori te
whakaahuru atu tetahi wahi o te nama?
Ta te Minita Maori: Kua utua e matau ki nga Poari na
nuku atu i te £3000. He mahi ke tena ki te Kawanatanga. He
mea tika ano nga Maori whiwhi ki te utu i o ratau raruraru
Hohipera.
TA TE MINITA KI NGA RATANA.
Tenei kei te hau te rongo kua riro mai i a koe i te Ratana
tetahi loan kotahi miriona pauna i te Kawanatanga. I penei
ra te whakananeatanga o a koutou korero: I haere a Ratana
me taana Teputeihana ki Poneke. I a ratau etahi tangata
roko—totika tonu, ko Makitanara te kai arataki. Ka tata atu
ki te whare Paremete, ka puaki te kupu a Ratana, "Tena e
tutaki ki au tetahi Raiona, engari ka pa kau atu toku ringa-
ringa ki tona mangai, na ka ngohengohe noa" Ka tapoko ki
te ruuma o te Pirimia, ka whakataki a Makitanara i te take
o te teputeihana. Kaore ano kia tino pau atu nga whaka-
marama kua whakaaetia e te Pirimi te miriona pauna e
hiahiatia ana. Ka karangatia ahau te Minita Maori e te Piri-
mia kia tae ki tona aroaro mo taua take. I whakaae ahau ki
taua moni, engari i ki ahau me hawhe kia hawhe miriona ma
nga ratana kia hawhe miriona ma nga waho. Koia nei te
ngohengohetanga o te raiona, oku.
Na, kia rongo tuturu mai koutou, kaore he moni i riro
i a Ratana. Ko tona moni e hiahia ana £16, 000. I tonoa he
kai-wariu ki te wariu i te whenua kitea ake e £9000 ano te
kaha o te whenua. Ka miere te moni nei i konei.
Kia rongo mai koutou nga ratana, ki te hiahia moni, haere
tika mai. Kaua e huri haere ma ko, ma ko. Kaore he parani
hahi i runga i nga moni e taipu atu nei. He Maori koe, haere
mai. Ka tika o take, ka pai nga punga, na, ka waimarie koe.
No Ngatikahungunu tenei whakatauki:
Haere mai nei koe, ahu ake nei, a hoki mai nei.
Kaua e penei. Kaore hoki ahau e pai kia noho ahau i raro i
te—o tetahi atu tangata
TA TE MINITA KI NGA MIHINGARE.
E hoa ma. kei te mau tonu toku whakaaro, kia kaua e
haere te Pihopa o Aotearoa ki te Lambeth Conference. Waiho
ma nga pakeha tena haere. Ki au nei ko te weu o te mahi e
|
|
15 1069 |
▲back to top |
Hepetema 1, 1929 TE TOA TAKITINI 1069
whakau i te tuatahi. Kei te tatari te Motu ki muri iho o te
haere whakaangi a te Pihopa ka taha nei. He aha ra i muri
iho? He wa pai enei hei hopunga i te manawa o te iwi Maori,
i te mea kua ruhi i te kahakinga a nga tupuhi maha ka hori
nei. Ka rua tekau tau ahau ki te Paremete: kua atanga taku
titiro me matua u i te kaupapa ka taea nga mahi. Me pera
ano te Hahi, me kuhu ki raro whakau ai. Na te kore u hoki i
taea ai e nga hau ririki te titaritari. Pena he honore kei taua
haere, waiho atu tena i te pakeha. Kia whakatinana, kia u te
whakapono o te Motu ka pai te mau ki rau-o-iwi. Tena, i te
ahua e takoto tikokori tonu nei, he aha ra he korero?
NGA NGAHAU.
I hikitia ki te Wairoa taone whakataetae ai nga ngahau.
I te 10 o te ata ki te 2 pm i nga mahi hoki te taima. Kotahi te
tiima wahine o Ngatiporou ki Turanga, kotahi to te Wairoa.
e rua o Heretaunga, Tamatea A me B. I kaha te whakataetae
mo te Kapu Lady Arihia. E toru nga tiima i tauriterite, ko
Waiapu, ko te Wairoa, ko Tamatea A. I whakaritea kia wha
marama ki tetahi ka tuku te Kapu ki tetahi.
I nga whutupaoro, i riro te wikitoria i te Ngatikahungunu.
I hinga a Waiapu e 10-6. 1 kowhiritia te taha hei tutaki ki
te Hauauru a te 11 o Hepetema. Ko te hunga i a ratau tenei
momo mahi, ko Piti, ko French, ko Tomoana.
He maha nga manaaki a Ngatikahungunu o te Wairoa ki
nga ope whakaeke. Te pai o te Hui katoa, nga mahi, nga take.
nga ngahau. Ko te mea nui rawa ko te auau o te kitekite.
kaore e matoke haere te aronga.
I kaha te mihi a te hunga whakaeke ki nga kai-hautu o
te marae, kia te Hata Tipoki, Te Ritooterangi. Turi Kara,
Matene Whaanga. Niri Whaanga, otira Kahungunu o te Wai-
roa katoa.
Ko te mihi nui rawa a te tangata mo te whanau a te
Omana. Mo te tangata nei mo te Oti ratau ko ona taina. Kua
whiwhi tera kainga a Opoutama i enei tamariki hei manawa
mo nga mahi.
NA TE TOA
Kua whakamohio mai te Minita Maori, taro ake nei ratau
ko tona Ropu ka ta ano i nga Waiata Maori o te Motu. Hei
taua wa ra ano whiwhi Tapiri ai ta tatau Pepa. No reira kia
manawanui mai ano tatau.
E ui ana tetahi tai-tama whaaro tonu i te hui i Opoutama:
He aha ra i kore ai te iwi Maori e whakatutu ropu mo ratau?
E ki ana ia. a he tika hoki, ko te kaha tera o te iwi pakeha.
ara ko ona ropu. He ropu o nga aronga mahi katoa a te
|
|
16 1070 |
▲back to top |
1070 TE TOA TAKITINI Hepetema 1, 1929
pakeha. Ma te kotahi o te reo. ka maru te take, ka
whakarangona.
Kaore pea tatau i te awangawanga mo te kore i maha o
tatau ropu i tenei wa. Kei te heke iho nga ra mo tena. Kia
taki hamatemate atu tenei karangatanga te rangatira. Ko
ana rangatira nei hoki te mangai, te ropu, (e katoa tonu atu o
tona hapu, iwi ranei. Ko nga wa i naianei, a, ahu ake, kei te
katoa te kupu, kaore i te tangata kotahi ahakoa rangatira, aha
ranei.
He ropu ano o te iwi Maori, engari kaore e ngata te
hinengaro Maori i te karangatanga ropu. Me kotahitanga, me
kawanatanga, me inana motuhake tonu ka pai te Maori. Ki
te pakeha me timata atu i raro, i te ropu, ka ahu whakarunga
atu. Ki te Maori ka kamua i runga i te tuatahi, a, ka hoha
ka porowhiua.
Ki te aronga kaore ano kia rite noa te hinengaro Maori
ki te whaiaruaru i nga ropu maha o te pakeha. Kei te nui
tonu te mau o te maoritanga. He tangata nanakia hoki te
Maori, he kopeka. Me uaua ka makere he takoha mo te mea
tika. Tona nui o te korero ka kohi ai. Ko ia e awhina i te
tuatahi, mo muri etahi atu. Ka raruraru katoa te Maori ki te
tonoa ia kia awhina ai tona ropu ki te mahi, ki te herengi. Me
riro noa atu nga manaakitanga a te ropu ia ia, ka pai ki te
Maori. Te whakarapopototanga kei te kuare tonu tatau ki to
te pakeha hinengaro.
Te Kotahitanga o nga ra o nuia i morimoria e nga ranga-
tira ote motu. He nanakia tonu nga take nunui i oti, a kei te
whakapuawai haere i nga ra nei. Te Kotahitanga o nga
tamariki o te Aute, he ropu tino nui tenei. Ko Apirana te
upoko whakahaere me nga tamariki marau o te Motu. He
maha nga take nunui, papai, e whaipainga ai te iwi Maori na
tenei ropu i mahi, a e mahi nei ano. Te Kotahitanga o
Ratana: I ponana tenei. I hiahia kia riro ko ia hei kawana-
tanga. Te ahua nei kua ngenge. Nga kaunihera marae e ora
nei ano.
He maha nga ropu hou kua whakatuturia kei te Motu. He
ropu awhina enei i nga Poari whenua o nga takiwa. Kua tu
to Ngapuhi, to Murihiku, to te Wairoa, to Heretaunga, to Wai-
kato, to te Arawa, to Taranaki. Enei ropu he awhina i nga
mahi ahuwhenua a te Maori, he hoa no nga Perehitini o nga
Poari whenua Maori. Kanui te rongo pai ake ki nga mahi
nga ropu nei.
Kei te hiahia te hunga i haere nei ki te Whawhai Nui ki
te whakatu ropu mo ratou, me kore e ngawhere mai etahi o
nga moni i kohia nei e te iwi ma ratau. Wei te haere nga tan-
gata i wehea mo tena mahi.
Ki te whakaaro o te Toa ko te hiahia o te kai patai ko
etahi ropu ririki kia whakatungia ki nga kainga. Penei i o te
|
|
17 1071 |
▲back to top |
Hepetema 1, 1929 TE TOA TAKITINI 1071
Pakeha e karangatia nei, Brotherhood. Lodge. Benefit Society.
Ropu o nga Whaea, Mutual Society mea pera. Ki te Toa kaore
ano te Maori kia rite noa mo enei tu momo ropu. Kei te
kainga Maori, ara kei nga pa. e rua e toru ropu—te Komiti
Marae, te Komiti Haahi, na, akito tonu te haere o nga mahi.
I etahi wa ka hoha ka koroukore noaiho te ngakau Maori, ka
tukua te ropu kia mate. E tika ana me whai tangata ora (real
live wire) hei arataki mo nga ropu ka tika nga mahi, engari e
tama ma mate ake aua momo tangata i te tokomaha o te hunga
kore take, murere, tinihanga, tupapaku nei te ahuatanga e
towewe ana ki runga ki a ia. Kaore. Me matua riro mai i a
tatau te hinengaro pakeha, ka taea ai nga ropu huhua nei te
whakahaere totika.
TE ATIRIKONA MAORI TUATAHI: E tika ana kia nui
nga mihi a te Iwi Maori ki te Pihopa o Waikato, ki tona moata
ki te huhi ia tatau i tenei honore. Kia ora koe, e hoa Hori
Raiti. Kua eke atu koe o tatau ki tena taumata. E hoa. kei te
mihi te ngakau kei te koa. Kia kaha i te kaha o to tatau
Ariki. Ka whanui tau waahi hei ngaki mau. no reira kia uaua.
Ma to kaha, ma to u, ma to tauwira, ma to ngakau makoha.
ma to whakapapaku e hohoro ai pea te ronaia atu o etahi o
tatau, koutou ki tena taumata.
ME NOHO, ME HAERE RANEI TE PIHOPA O AOTE-
AROA ki te Lambeth Conference? Kei tetahi waahi ake o te
Pepa, kei nga korero o te Hui o Opoutama nga korero mo te
noho o te Pihopa. He tokomaha tonu o te Iwi Maori kei te
tautoko i ta Ta Apirana Ngata me noho te Pihopa
ME HAERE: He tokomaha tonu kei te ki me haere te
Pihopa. He mea atahua te kitea o to tatau Pihopa i roto o te
huinga o nga Pihopa o te ao. hei kura i a ia tonu. He hui
tipua, ma te tekau tau ka tu. Ko wai e hua ka tae te Pihopa
ki tenei tekau tau e heke iho nei. Kua hamenetia te Pihopa e;
te Akepihopa o Kenetapere kia tae ki taua hui. Ki te turi ia
akuanei ka tau he he ki a ia.
Ko te whakahau a te Toa kia whakaaro te iwi Maori mo
nga raruraru mo te haere o te Pihopa kua he tera. Kua
tangohia e nga Pihopatanga pakeha ma ratau tera taha. He
nui nei te nonoi o nga Pihopa pakeha kia haere to tatau
Pihopa.
Ko te hiahia o etahi kia haere te Pihopa hei taua hui
hoki whakahaerea ai te tono a Inia kia whakakotahitia tona
Hahi Karaitiana.
He tino mea pai tera kia rongo to tatau Pihopa. Kei a
tatau hoki kei te iwi Maori taua tumanako ano kia whakakoia-
hitia o tatau hahi huhua.
|
|
18 1072 |
▲back to top |
1072 TE TOA TAKITINI Hepetema 1, 1929
Ahakoa kua puta i nga nupepa pakeha kaore te Pihopa e
haere ana he kari noa tera. He rongo noa i te whakaaro o
etahi o te iwi Maori, rokohanga e te tautokotanga a Ta
Apirana ma me noho, ka arau noa nga pepa ko tera te
whakaaro.
Ko te NOHO, me te HAERE o te Pihopa hei te Hui ki
Waimate a te 12 o Hanuere aata tirotirohia ai.
NGA RETA TUKU MAI.
Ki nga Etita: E hoa ma kia ora mai ano. He whakaatu
tenei ehara i te mea ko ahau i whiwhi tuatahi ki te honore i
mihia nei e te Toa i tera putanga. Kaore. Ko Kahi Harawira
te mema Maori tuatahi o te Komiti Tumuaki o te Pihopatanga
o Waikato nei. Na te aha ranei ka kamua mai nei ko ahau.
Na to korua hoa mahi,
HORI RAITI,
Huntly, 4/9/29.
Ki te Toatakitini: Tena koe te manu kaha ki te matoro i
nga marae maha o te Motu. Kia ora, kia nui noa atu nga ora
ki a koe. I tuhi atu ai ahau he manukanuka noku. I rongo
ahau, i muri iho o te Hui a te Hahi i Mokai, nga korero mo te
Pihopa o Aotearoa. I penei aua korero, ko tetahi wahanga
nui tonu o te iwi, hui atu ki nga kai arataki o te -
te pai kia haere te Pihopa ki te Hui a nga Pihopa i Ingarangi.
Ka ui toku whakaaro he aha te take. He tika na tatou ia i
whakatu atu hei Pihopa ka mutu. Tena ko te whai waahi atu
ki ona haere, ki ona mahi me waiho atu pea tera ma ratou
whaka-Pihopa. Kua upoko ra hoki ia mo te Hahi Maori. He
aha hoki ta raro whaitikanga ki to runga?
Kia ahau nei kia kotahi te iwi nui tonu ki te pana i to
tatou Pihopa kia haere. Ehara tona haere ki taku mohio i te
haere whakaatuatu i o tatou pewheatanga. E tika ana ia kia
haere kia kurangia ki nga mahi hou mo nga ra kei te heke
iho. Koianei toku manukanuka kei hapa to tatou Pihopa ki
nga ahuatanga hou o nga wa hou nei.
HOHEPA HAPAI.
Pukemiro 6/9/29-
TE INGOA NEI AOTEAROA
Te Toatakitini: tena ano koe. Kaua e hoha mai ki nga
ngaki o te Ingoa nei Aotearoa. Ko ahau ia kua hoka ke,
ahakoa manawanui tonu.
I te timatanga o tenei take ko Wi Repa toku hoa korero.
No nga marama tata ake nei ka whakaputa ake he tetekura
ke, ko te Kapua Rangataua Keepa.
|
|
19 1073 |
▲back to top |
Hepetema 1, 1929 TE TOA TAKITINI 1073
Mo te patai a te Kapua e penei ana: Ko wai te tipuna
naana i tohi i aranga ai tenei ingoa Aotearoa i mua atu o te
wa i u mai ai nga waka ki tenei Motu? Ko taku ki kaore
kau. Kuare tenei patai. Kaore he tohi tuarua. Kua kore-
rotia na Maui i tohi nga ingoa mo tona tipuna ika. a Ton-
ganui a Aotearoa- Ka mau haere iho i nga whakatipuranga
ena ingoa. I Whaitiri ma. i a Hapaiariki ma, i a Wahieroa
ma. i a Tupuaterangi ma. heke iho. tae mai nei kia Toroa ma
e korerotia ana a Aotearoa.
I te wa i hoe mai ai a Matatua. ka whai kupu mai a
Irakewa ki ana tamariki taane kia Toroa ma. ratau ko Puhi
ma: kia aroha ki to koutou tuahine kia Muriwai. Ki te whiti
koutou ki Aotearoa, ko te ana i te muriwai o te tamahine a
Hinemataroa hei whare mo to koutou tuahine.
Mo te korero a te Kapua: ko Kupe te tangata tuatahi mai
ki tenei Motu, kei te he tenei korero. Tokorua nga tangata
tutahi i u mai ki tene Motu, i mua noa atu o te unga mai o
nga waka katoa- Ko Taukata raua ko Hoake. Ka u mai nga
tangata nei. ka tapapa i runga o te onepu, i te ngutuawa o te
tamahine a Hinemataroa. Ka karakia nga tangata nei ki te
ra: upoko, upoko, whiti te ra. Tenei to wahine te moea nei
e te ngarara., upoko, upoko whiti te ra! Ka kitea iho e te iwi
o Toi nga tangata nei. Ka korerotia kia Toi- Ka tikina atu
ka whakamanuhiritia e Toi. ka whangaia ki te kai. Ko nga
kai he mamaku, he aruhe, he watutureiarua. Kaore i tino pai
nga kai a Toikairakau ki nga tangata nei he tiotio. Ka patai
nga tangata nei kia Toi me kaore he oko- Ka tikina te oko,
me te wai ano i roto- Ka nanaongia ake e Taukata i roto i
tona tatuawhara e wha nga kao. Ka rapua ki roto o te oko.
Ka hoatu ma Toi e kai. Ka reka ra hoki te kai nei kia Toi-
Ka whakatauki a Toi: Ha! tae ana ki taku kopako te rongo
i te reka. Ka patai a Toi: no whea tenei kai? he aha hoki tona
ingoa? Ka utua e Taukata: no tawhitinui. no tawhitiroa. no
tikiapoa, 110 tikiahuamai i Hawaiki- Ko te ingoa o tenei kai
ko haumiatiketike.
Ka patai ano a Toi ki nga tangata nei, i anu mai korua i
Hawaiki? Ka Whakaae atu raua. Ka patai ano a Toi: Ka
taea tenei te tiki te kai nei? Ka utua e Hoake ka taea. Kaore
he tawhaowhao i raro nei? Ka utua e Toi. kanui. Ka
whakahaua e Toi tona iwi ki te mahi- Ka tareitia te waka.
Ka oti, ka huaina te ingoa ko te Aratawhao. Tokoono nga
tangata o tenei Motu i eke i runga o te waka. Ko Hoake te
kapene, ka tokowhitu ai ratau. Ka u ki Hawaiki ki te tiki i te
kumara-
Ka patai a Weka kia Hoake: i hoe mai to koutou waka i
Aotearoa? Ka utua e Hoake, ae. Ka patai ano a Weka: kei
hea to hoa Taukata? Kua mahue atu kei Aotearoa raua ko
Toi Kairakau. Na Toi matau i tono mai ki te tiki mai te
kumara. Ka utaina te waka nei a te Aratawhao ki te kumara.
|
|
20 1074 |
▲back to top |
1074 TE TOA TAKITINI Hepetema 1, 1929
Ka kamua mai hoki te oneone Pukeahua- Ka tohutohutia mai
aua tangata: e tae ki te wa e whakarae ai te kumara ki te rua,
me patu a Tuakata, kei hoki mai te mauri o te kumara ki
Hawaiki nei. Ka u mai a te Aratawhao, e takoto nei te
oneone o Hawaiki—kei Matirerau e karangatia nei kei te
Manuka-Tu-Tahi.
Mo te korero a te Kapua: no muri o te Waipuke i u mai
ai a Kupe ki tenei Motu. He reo tauhou rawa tenei. Pena
ano ia ko te waipuke i a Noa- Mai o te wa i hiia ai e Maui
tona ika kaore rawa kia korero nga tupuna, koroua, matua, i
ngaro ano te ika a Maui i te waipuke i a Noa.
Mo te ingoa o te waka o Turi, ko Aotea. No Taanetuturi,
no Taanepepeke, no te Ngakau-o-te-Manu. Na Toto i tapa ki
te waka o Turi ko Aotea? E hoa te Kapua: He mea tino
tauhou rawa tenei, ara kia riro ma tetahi angata ke e tapa he
ingoa mo te taonga a tangata ke. E tika ke ana ma tona
matua ma Poumatua, i moe nei i a Houngamea. ka puta nei ko
Turi raua ko Kewa, a tapa te ingoa o tona waka- No reira
kaua tena ingoa e whakapiria mai ki te ingoa o te ika a toku
tupuna a Mauitikitiki-a-Taranga-Tonganui-Aotearoa.
Mo te korero a te Kapua: i pokepokea ki whare kura,
whakapapa, karakia makutu me era atu; tuarua kei Taranaki
te kawenata a nga tupuna, me te maoritanga o te tangata. E
hoa e Kapua? Kuare tena korero.
Ko Akiaki tetahi kaumatua mohio o Taranaki ki nga
korero o nehera. Kei te Hokorima tona kainga. He kau-
matua rangatira no Ngati Ruanui. Ko Aotea tona whare.
Naana i korero ko Ruauri to ratou tipuna, i ahu atu i runga
i a Matatua waka. I noho a Ruauri raua ko Turi i te ngutu-
awa o Patea. Ka korero a Ruauri kia Turi i nga kauhau
whakapapa, ara i nga utauta katoa o runga i a Matatua. Na,
e ki ana a Akiaki kaore kau ana re utauta o runga i a Aotea
waka, ara, korero whakapapa, me era atu mea katoa. No
runga anake i a Matatua waka nga utautu.
E hoa te Kapua, kua mohio ahau ki a koe- Ko te Keepa
to papa. ko Ngaamo to whaea. Ko to iwi ko Tuwharetoa, ko
to waka ko te Arawa. Ko o tupuna ko Ngatoroirangi raua ko
Tamatekapua. E Kapu, he aha koe i hupeke ai ki runga i a
Aotea waka tu mai ai. pahao ai i tetahi mohiotanga mou?
Whakarerea iho e koe o hapu a Tuwharetoa me te Arawa kia
pokepoke ana i runga i to raua waka, kaore nei ano au korero
kia kaupapa noa?
E Kapu, kaore ahau e haere ki tetahi atu waka pahao
mohiotanga ai moku- Kei runga tonu ahau i toku tupuna
waka i a Matatua e tu ana.
Kia ora nga Etita
TUHITAARE HEEMI.
Ruatoki 7/9/29.