|
loading...|
|
Te Haeata 1859-1862: Volume 2, Number 12. 01 March 1861 |
pp
Abstract 
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE HAEATA
TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d} " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga." { TE MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
VOL. 11.] AKARANA,MAEHE 1, 1861. No 19
MARAMATAKA MO MAEHE.
Hei te 12 o nga ra Hua ai te Marama.
Hei te 27 o nga ra Kowiti ai te Marama.
1 Parairei
2 Hatarei Ka mate a Hoani Wetere,
[1791.
3 Ra Tapu Waiata 15, 16, 17.
4 Manei
5 Turei
6 Wenerei
7 Tarei
8 Parairei
9 Hatarei
10 Ha Tapu Waiata SO, 51, .v>±.
11 Manei
12 Turei
13 Wenerei
14 Tarei
15 Parairei
16 Hatarei
17 Ra Tapu Waiata 85, 87, $#.
18 Manei
19 Turei
20 Wenerei
21 Tarei
22 Parairei
23 Hatarei
24 Ra Tapu Waiata 116, i 17, 118.
25 Manei
26 Turei
27 Wenerei
28 Tarei
29 Parairei
30 Hatarei
31 Ra Tapu Waiata 1,2,5, *,\_3.\_\_\_ \_
E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu mo tenei niupepa hia rua hereni
mo te Tau te kau ma rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga. Ko te tangaia
e hiahia ana kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te Wirihana ki te Whare Perehi o "The
New Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia.
TE HAEATA.
AKARANA, MAEHE 1, 1861.
" Ka hura tangata-uta
Te tiaki atu ki tangata-tai,
! Ka hura tangata-tai
Te tiaki atu ki tangata uta."
RITE pu tenei inaianei, mo nga Pakeha ki
nga Maori, mo nga Maori ki nga Pakeha,
—titiro atu, Titiro mai, oho ana tetahi,
oho ana tetahi, tupato ana te Maori ki te
Pakeha, tupato ana te Pakeha ki te
Maori, hae ana tetahi ki tetahi, puta ana
nga korero kino ki Waikato, hoki mai
ana nga kupu kino ki Akarana. Ka he
tenei mahi, he mahi wehewehe, he mahi
whakatupu kino tenei mahi. Na wai
ranei te puihi nei ? Na te Pakeha, na te
Maori, otiia na te arero, He tito noa.
E mea ana ka patua Waikato e le Pakeha,
e mea ana ano ka* paina Akarana e Wai-
kato ; na, ka oho nga tangata, ka kino
tetahi ki tetahi. Kaore, he tito, noho
marire ana Waikato* noho marire ana
Akarana, kahore he whakaaro kino o
tetahi, kahore o tetahi; mea ana te Maori,
"Mana mai ano," mea ana te Kawana-
tanga, "Mana mai ano." Ka nui i te he
o nga kai tito, ahakoa Pakeha, ahakoa
Maori. Te mau ai nga tangata mahi
pera kia whakawakia ai ki te ritenga o te
lure ! Nana hoki i whakaoho te iwi, i
whakapouri le ao. He mea pea nana kia
ara he pakanga, kia tahuri tangata-uta,
tahuri atu ki tangata-tai, kia tahuri
tangata-tai, tahuri atu*ki tangata-uta.
He purapura kino ta tera tu tangata, i
rui ai kia tupu ai he hua pirau. He toto
tana hiahia, he mahi kohuru tana mahi.
Kei whakarongo ki nga korero pera, e
nga iwi katoa; kei whakarongo, nga
Pakeha, kei whakarongo, nga Maori.
Ki ta matou whakaaro e kore hoki Wai-
kato e kuare; me pehea hoki nga kupu
pepeha a Potatau, "Kia u ki te whaka-
pono, ki te aroha, me te ture." "Kia
atawhai ki te Pakeha." E taea koia e te
iwi le takahi i te kupu a tona rangatira
i aronangia ai ? E taea ranei te whakarere i
nga ture, i whakakorea e taua kaumatua
i tona oranga, nga ture i whakaaetia e
tona iwi katoa? Kahore, e kore nga kupu
a Potatau e mahue, e kore hoki e ware-
ware ana poroporoaki. E mau «na hoki
nga kupu a le matua i le tamaiti: e
tapapa ana a Matutaera ki ranga ki nga
kupu a Potatau. E rongo ana matou e
rite ana ana whakaaro ki nga whakaaro
o tona matua, e kore ia e whakaae ki nga
tangata e hiahia ana ki te patu Pakeha,
be rangimarie tona tikanga.
E rongo ana hoki matou ki nga wha-
kaaro o te Kawanatanga, kore rawa he
hiahia patu ki Waikato, e kore hold e
poka ki reira; ma Waikato e hoatu te
kino ki a ia, ka tahi ka karohia atu: tena
ko te poka noa atu, he hori tena. Koia
matou ka mea nei, he tito noa enei
korero, kaua e whakarongo, ahakoa na te
arero Maori i kawe atu, na to te
Pakeha ranei,—kia mohio koutou he
horihori. Kia tupato koutou, e nga iwi
o Waikato, ki nga Pakeha korero pera,
he tahae nga koroke na, be take be taua,
e mea anu ia kia wehi ranei koutou, kia
kino ranei ki nga Pakeha, kia whakatupu
pakanga ranei, kia aba ranei. E kore
hoki te Kawanatanga e konihi. Waihoki
nga Pakeha, kei whakarongo koutou ki
nga korero kino, e kore hoki Waikato e
tahuri kau mai ki konei.
Engari, me atawhai tetahi ki tetahi,
me korero pai, me whai ki te kotahitanga,
me noho koutou i runga i " te whaka-
pono, i te aroha, i te ture."
" He onge koia no te «rapa o Ihipa i
kahaki mai ui Koe i a matou ki te koraha
mate ai' (Ekoruhe 14. 11.)
Te kupu tenei a Iharaira ki a Mohi, to
ratou kai arahi, i to ratou kitenga ai i te
mate i te koraha. He kupu muamu na
ratou, he kupu he, ta te mea, kiano te
Atua i unga i a Mohi kia kawea ratou ki
le koraha mo te mate, erangi, i mea a
Ihowa kia aratakina ratou i roto i Ihipa
te kainga o te he, te wahi i taimaha rawa
ai tona iwi i te akiakinga o nga rangatira,
kia ora ai i nga mate maha i pa ai ki a
ratou ki taua kainga.
He tupu ue na Iharaira te kupu nei
otiia he-kupu tika, ki te hapainga tenei
|
|
2 2 |
▲back to top |
2 TE HAEATA.
kupu e nga tangata Kua ngarea ki Tara-
naki hei whakauru mo nga ope whawha
o reira. Tika rawa ki te penei atu nga
tangata ki a ratou kai arahi : "He onge
koia no te urupa o Waikato i kahaki mai
ai koutou i a matou ki Waitara mate ai?"
Tokohia ranei nga tangata kua moe ki
reira? E ora ana i te haeretanga atu i
konei, ka tae ki reira, kainga ana e te
mata, tanumia iho, kua ngaro, n koro e
hoki mai. Na wai tenei he? Na wai hoki?
Na nga kai korero, na nga kai arahi, na
nga tangata nana i tohe kia haere ki
reira ki te whawhai. Me i rongo ki te
kupu a nga lino rangatira o Waikato, kei
te ora tenei, ara, ki nga kupu a Potatau.
a Matutaera, a tetahi atu, nga kupu penei,
"Me whai mai ki Taupiri!" "Kati ano
ko Taupiri hei whakahekenga toto moku."
"Kei toku kainga tupu ano hei ngaro-
manga mo te iwi.' Ka tika enei kupu a
nga kaumatua.
Tena ko nga mahi a etahi e ngare-
ngare tonu nei i nga tangata ki Waitara
ki te rapu urupa mo ratou, ma wai e
whakatika. Ka nui le he, ka piri nga
toto o nga tamariki kua mate ki nga kai
arahi, ki nga mea nana ratou i to ki runga
ki te pakanga. Tirohia, whakaarohia le
kupu a Iharaira. E nga iwi e hiahia ana
kia haere ki Waitara, kati te kawe i o
koutou tinana ki reira hei kai ma te
pu, noho marire ki te kainga. Kia
kitea te mate, kitea ana ki te kainga.
kia moe nga kanohi, moe ana ki waenga
o te hono, kia hemo le tangata, kitea ana
te hemonga e ona huanga, kia takoto ki
te urupa, takoto ana ki te kainga tupu,
ki roto ki nga matua. He aroha noku
tenei ki nga tangata. Tangi ana ahau ki
a ratou kei poto atu ki te mate.
TE RUNANGA NUI O NGA MINITA
WETERIANA MO TE TAU 1861.
KUA hoki mai a Te Paiara raua ko Te
Pereha i tawahi i Poihakena. I haere
raua ki reira ki le kawe korero Ki nga
kaumatua o te Hahi, ki te Komiti nui o
nga Minita Weteriana.
I te 17 o nga ra o Hanuere ka noho
taua Runanga ki roto ki le whare-karakia
nui o Hireni. E rima tekau nga Minita :
no Poihakena etahi, no Wikitoria, no
Atereira, no Hopa Taone, no Niu Tireni.
no Tonga Tapu hoki etahi; kotahi to
kaumatua no tawahi no Ingarangi, ko Te
HOPIHANA, (Rev. F. J. JOBSON, D.D.); i
runga mai tenei e nga kaumatua o tawahi
kia kitea e in nga mahi o enei whenna,
kia whakahoki korero atu. Ko te Upoko
i taua Runanga ko ko Te
PATARA te Kai-tuhituhi.
E toru nga wiki tuturu e mahi ana, ka
mutu nga korero ka hoki nga Minita to
Niu Tireni:
ko Kitohi raua ko Te Karama nga Pakeha;
ko Hamiora Ngaropi, (Whatawhata), ko
Hone Eketone, (Mokau), ko Hohepa
Otene, (Ihumatao), nga Maori.
Tenei nga tangata kai hapa i roto i nga
Hahi: —
Poihakena .... 3,820
Wikitoria . . . . 5,42 i
Atereira . . . . 2.841
Aterehia Weta . . . 1
Hopa Taone ... 931
Niu Tireni, hui katoa ngu
Maori me nga Pakeha . 2,283
Tonga Tapu .... 8,"250
Whiti ..... 10,3-24
35,964
Poihakene . .
, Wikitoria . .
Atereira . . . 870 o O
Hopataone . .
Niu Tireni, hui katoa
nga Pakeha me nga
I Maori . . .
i Tonga Tapu . .
Whiti . . .
No Ingarangi . .
Niu Tireni, ki Tonga Tapu
ki Whiti, ki Hamoa,
Tiri Kingi—Te Taneti.
Mangatawhiri—Hohepa Otene.
Manukau—Te Karama.
Waima — Te Rori; Hamiora Ngaropi.
Kaipara—Te Kitohi.
Wairoa — Hone Waiti.
Waingaroa —Te Warihi.
Aotea — Te Kina.
Waipa—Te Rira.
Karakariki— Wiremu Patene.
Kawhia —Te Ngakipeke.
Taranaki—Te Waitere raua ko Te Kanera.
Mo ha ?/ — Hone Eketone.
Monganui — Te Kaka.
Poiniki—Te Warena raua ko Te Atarete.
Nerahona— Te Inihi raua ko Te Maua-
rauhi.
Whanganui—Te Watakini.
Katepere—Te Pura raua ko Te Wika.
Wharekauri—Te Kote.
Ahuriri—Te Hou.
Ka riro Te Pereha ki tawahi.
Kali ano nga korero mo tenei Runanga
TE IWI IA IA NGA KARAIPITURE
TE HOKINGA MAI I PAPURONA.
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE HAEATA.
Ehekiere
Raniera
Hiona.
Heremaia
Hiruharama,
Hurai
Hiruharama
Hairuha . . 7 nga tau. |
Ahahuera . . 7!
Aratahehere . 7 "nga marama,
Tariuha • . 36 nga tau.
TE HAHI I MURI I A TE KARAITI.
Gregory VII
Germany
Gregory
Henry.
Roma
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE HAEATA.
ki te ruma pouri rawa, he mangu kau
nga taha, kei te tepu te komiti e noho
ana. Kahore e whakaaturia te mea i
tikina atu ai ia. Na, ka uiuia ana wha-
kaaro, ana tikanga mo te karakia, ana
aha, ana aha. Kua mau tetahi kupu
kihai i rito ki ta te Hahi o Roma. Na,
ka whakamamaetia kia whakarerea ra
ano e ia taua kupu. E kore e taea te
korero nga mea whakamamae: he whiu
tena, he rino wera tena, e kukume ana i
nga waewae, he mea tena hei whakawiri
mo nga ringaringa. Heoi, te korenga e
rongo ki ta ratou tikanga mo te karakia,
na kua poua te pou ki te waharoa o te
pa, kua haupuria he wahie; taua tupa-
paku nei totitoti mai ana; kua mate hoki
nga waewae i nga mahi a te ahi me te
taura. Tona kakahu pani rawa ki te
peita, no nga rewera nga whakaahua.
Kua herea ki taua pou: kei te ngare-
ngare nga minita kia tahuri mai ki ia
Roma. Te korenga e whakaae, tahuna i
ana ki te ahi. Mano, mano, mano te
tangata i patua hunatia e taua komiti nei;
he wheua kaa a roto o o ratou whare
herehere. Na taua Pope, na Innocent
III., taua komiti nei. Katahi nei ka !
whakakahoretia i te mea ka tokomaha
nga tangata ki te karakia pono.
I 1300 M.K. ka kitea tetahi atu tikanga
a aua Popes, ara, a Boniface VIII. 1
rapua e ia tetahi tikanga e whai moni ai
ia. Na, ka karangatia e ia he tau haere
ki Roma; a, nga tangata i haere ki Roma
i taua tau nei, whakakahoretia ake e ia o
ratou hara. Te nuinga mai o nga tangata
o ia whenua o ia whenua, me te mau mai
ano i tana hakari i tana hakari. Na,
kua taeta he taonga mo taua Pope nei.
Kei tana, hei te takanga o te rau o nga
tau ka haere ki reira. Te kitenga o nga
Popes be moni kei roto i taua mahi nei,
ka karangatia hei te rima tekau; a, waiho
noa iho e ratou i te rua tekau ma rima.
E pai ano ia mehemea ko te moni anake
ta aua Popes i matenui ai.
E kore e taea te korero nga mahi kino
a Hoani XXIII, a Innocent VIll., a
Alexander VI., ratou ko Julius. He
tangata nei ano ratou, he penei me tatou
nei. A ratou mahi ano hoki be mahi na
te ngakau maori, e kore e tika kia wha- I
kahuatia. i
KEI WHANA KI NGA KOIKOI.
" Ano ra ko ia, Ko wai koe e te Ariki?
Ka mea atu te Ariki, Ko Ihu ahau e
whakautia nei e koe: ehara tau, te whana
ki nga koikoi." (Nga Mahi 9. o.)
He mea whero kau to kaata nga koikoi
nei, he mea whero taurereka hoki, he mea
akiaki kia kaha ai te mahi. He kupu
whakatauki hoki te kupu " whana ki nga
koikoi" mo te tangata porangi e whaka-
puta ana i tana whakatakariri, ara, e
"tahuri ana ki a ia ano, u ana tana patu
Ko te kupu tenei ki a Haora no runga
no te rangi, kia mohio ai ia ki te unga o
tana patu, ahakoa u aua ki nga tangata o
te Karaiti, ko te hokinga mai ki a ia ake
ano, ko te taunga o te mamae ki tona
kotahi. Kei te huarahi ia, e haere aua ki
Ramahiku ki te patu tangata whakapono,
ki tonu te ngakau i te riri ki nga akonga
o te Ariki. I a ia e haere ana, tutaki pu
ia i a te Karaiti, wherohia putia e Ihu te
ngakau o te tahae, mamae rawa, rongo
! rawa ake, he reo no te rangi e mea ana,
"E Haora, he aha tau e whakatoi nei i
! au ?" E haere ana a Haora ki te patu
tangata, kaore, mea ana a Ihu e patu ana ia
i a ia ano. Ka matau tatou, ko te tangata
i e tahuri ana ki te patu tangata whaka-
pono, e patu ana i a te Karaiti; ko nga
kino e meatia ana ki ana akonga, e mea-
tia ana ki a ia : -ta te mea e u ana ratou
ki a ia, e noho tahi una hoki, kei a ratou
tonu ia; u una te patu ki a te Karaiti,
tau ana te kino ki runga ki a ia. "He
aha tau i whakatoi nei i au ?"
Ko tetahi hoki, e kore e puta ta te
tutu. Ko te tangata e whawhai ana ki a
te Karaiti e kore e toa: mea kau ana kiu
ngaro te whakapono, e kore e ngaro. Tu
Haora tenei, i mea iu kiu male ngu
akonga, kia ngaro ui te whakapono,
horihori kauaua. Ko te patu ia i te hahi,
hinga ana iu i a te Karaiti, riro ana hei pou
mo roto ano i tana hahi, hei pou toko-
manawa hoki. Kei tana, e hinga te huhi
i tana mahi, titiro ana te Karaiti, hopu-
ngia putia i runga i toua mahi whakatoi,
whakaputaina ketia hei kui kauwhau i te
kupu i kinongia ai i mua. Koia tenei, u
kore e puta ta te tutu, e kore e kaha te
tangata ki te hahi o te Atua, whakatoi
noa ana, otiia ko iu ka hinga, ko te huhi
ka tu, ko ta te Karaiti ka puta.
Ko tetahi, he mamae te mu o te kino.
Werohia una nga okiha e te kui whiu kia
kuha te haere, whana ana te kararehe ki
nga koikoi, te hokinga mai o te mamae
ki a ia ano. Waihoki ko te tangata e
tutu ana ki a te Karaiti, e tahuri ana
ranei ki ana tangata e whana ana ia ki nga
koikoi,—te hokinga mai o te mamae ki
a ia ano, ka mamae tona ngakau, ka
pouri, ka tangi, ka "mate; ekore hoki e
taka tona utu, e kore hoki te Karaiti e
wareware ki ana numanga, ka whakakitea
mai ano, ka patai mai, He aha tau e
whakatoi nei i au ?" Kati rawa te wha-
katoi i a ia.
Whaingaroa, Hanuere 16, 1861.
uta o tai. I te iwa o nga ra o te marama
nei ka ruritia tenei whenua kei Whai-
ngaroa, a ko taua kainga he whenua tuku
ki te Kawanatanga i mua na Potatau
tango nga utu, ko nga utu e rima te kau
pauna. Muri iho ka tango ake a Te
Watene i Paretata kia tukua ki te Ka
wanatanga, na konei ka raruraru tenei
I kainga, a totohe ana hei kino ki taua
kainga nei i te runanga nei. Heoi ka
mutu taua raruraru. '
No te mea kua tungia tenei ururua kia
wera i ta le Atua pai, na konei hoki te
ahei ta te tangata ritenga, no te mea e
kaha ana te Atua ki te pehi i te kino, no
te mea kua utua e ia ki tona matene
kahore te Atua e tuku i ona tangata kia
i kino.
I te tekau o nga ra o taua marama ka
i mate te kotiro o Wata Te Tawharu raua
{ ko Ritihia. Tona male he male tia. Te
i rongoa he wai matao, he wai harakeke.
' Kaiahi ra ka male. Ko te wahi i hohoro
ai te mate na te wai harakeke. E hoa
ma, kia tupato ki nga rongoa pena,
ekore hoki e mohiotia le ora te mate. Ki
taku whakaaro ma te Takuta e rongoa.
Na to komou hou,
Na HEMI MATINI.
\_ \_ \_ \_ \_ \_\_\_\_\_ \_
I HE INOI KIA MAU TE RONGO.
1. Ka he, e Ihu, tenei ao,
Ka he, ka he, ka he :
He whawhai kau te mahi nei
O (enei whenua.
2. Ka hari nei a Hatana
Ki (enei mahi ke:
Ehara i tou ritenga
le whawhai me te he.
3. Maumau nga iwi mo te po.
Maumau nga (inana ;
Ka hemo ra tu tangata,
Ka hemo ki te po.
i. Ma wai ka mutu ai (e he ?
£ Ihu, e, ma wai ?
Ma wai ka puta ai (o pai,
Te rangimarie ?
5. Titiro mai, e Ihu, e.
Me ki mai ki le ao ;
Me hohou ki te rongo ra,
Kei pau ou iwi nei.
6. Kei akoe te Hepeta
£ Kingi tonu ai;
Me hohou ki te rongo ra
Ki awe nei te pai.
7. Me whakamutu ta te po
E hiahia nei:
Me tuku mat he mariao,
He rangimarie.
KEI mea tatou ma te whakapono ka noho
atu te raruraru ; kahore, kahore te Atua
i mea mai ka tika te whakapono kahore
he mate. Engari kua kai mai ka uka te
whakapono, ekore ia e noho atu i te wa e
pa ai te raruraru ki a tatou. Ne? Enga-
ri le whare herehere me te Atua he,noa
noho tahi ki reira, pai ake i te whare Kingi
ki te matara atu ia. \_\_\_\_\_\_\_——----•