Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 6. 12 February 1876


Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 6. 12 February 1876

1 77

▲back to top
TE   WANANGA.

       HE PANUITANGA    TENA  KIA KITE KOUTOU.
                                                       
            "TIHE     MAURI-ORA."
  NAMA  6.             NEPIA,  HATAREI,  12 PEPUERE,  1876.           PUKAPUKA 3.
 KUA whakaae nga Rangatira Maori no ratou nga ingoa i riro nei hei mahi i
     nga mahi tuku i te WANANGA. Nupepa ki te iwi me to hokihoki ano i
 hoki e ratou, nga atu tau mo Te Wananga.                             ;
            Poihipi.    ..    ..    ..    ..   Taupo.
            Hotene Te Whiwhi.   ..    ..    .. Otaki.
            Meiha Keepa,    ..    .. ...     Whanganui.
             Petera,- ..    ..    ...   ..     . Rotorua.
            Pohe, ..    .. •  ..    ..    . .  Patea.
            Hone Te Wainohu,   ..   ..    .. Mohaka.
             Hamana  Tiakiwai..     ..    ..    Wairoa.
 THE   following chiefs have kindly consented to receive subscriptions for
   the WANANGA,    and transmit the names of the subscribers to the
 Editor:—
         Matene Te Whiwhi     ..    ..    ..  ...  Otaki                
        Major Kemp   ..   ..    ..   ..    ..    Whanganui
        Pohipi   ..   ..   ..    ..   ..   .. Taupo               '
         Petera ..    ..   ..    ..    ..    ..     Rotorua.             i
        Pohe     ..    ..   ..    ..   ..    .. Patea               
        Hone Te Wainohu  ..   ..    ..   ..    Mohaka              |
         Hamana  Tiakiwai     ..    ..    ..    ..  Wairoa.

 NGA tangata kei aia e tiaki arm te Nupepa Wananga ma te Iwi:—  
 Rira raua ko Peneti. Akarana; Koreti rau» ko Koreke. Nepia: H. 
 Waihi, Tanitana; T. Arama. Papati Pei; A. Haruika, Tauranga: W. C.  
 Mete. Waipukurau  ; Takena Ura Waipaoa; J. Peri. Taratera ; J. Kipihona
 Hawheraka.;  E. Tiki. Karaiwa ; J. Makarini. Te Peti. Nepia.

               AGENTS FOB THE WANANGA—
 REED    & Brett. Auckland; Colledge & Craig, Napier; H. Wise, Dunedin 
     T. Adams Poverty Bay; J. Maxwell. Tauranga; W. C. Smith. Wai-
 pukurau; Duncan & Co Waipaoa; J. Barry. Taradale; J. Gibson, Have-
 lock : E. Beck. West Clive: T. Meehan, Port  Ahuriri; F. DeLaunay;
 Taupo  Line.

    KI NGA TANGATA TUHITUHI MAI KI TE NUPEPA NEI. 
    

                    TO CORRESPONDENTS.



    KI  NGA  TANGATA   TUKU   PANUI  MAI  KI TE  NUPEPA   NEI.


                       TO ADVERTISERS.



                            UTU.






HATAREI, 12 PEPUERl 1876
KUA  oti nga mahi Pooti katoa. A ma  nga mahi i
mahia  i ana Pooti, e tino kite pu  ai. ara, ma  reira e
tino marama  ai nga tuke o nga mata o te hunga e aro
tonu ana ki te ako o te Kawanatanga rupahu, o ratou
kahore nei e mohio ki te whakahaere tika i te mahi
Kawanatanga.   E hara i te hanga te maia o te 27
 Mema i tautetete ki te Kawanatanga i te Paremata
 kua mutu tata nei, a ko te hunga o tana 27 kihai i
 Pootitia ano e te iwi hei Mema mo te Paremata hou.
 tokowha ano o  aua Mema  kihai i hoki mai ki te
 Paremata  Ahakoa  ra, i maia taua 27 ki te atete i
 nga tikanga he a te Kawanatanga, a he nui noa atu a
 ratou hoa tautohe i tana Paremata, mu aha ia nei i te
 whakatauki nei. " He taua iti, he taua toa," " waiho
 kia whakapakari ana, he pakari niho taniwha."  E
 mea ana matou he mea noa taua tokowha, kihai ano i
 hoki mai hei Mema.   Otiia kotahi o taua tokowha,
 kihai i pai hei Mema  ano a ia mo  te Paremata, na
 reira matou i mea  ai, tokotoru ano  o taua  iti i he i
 te iwi. A ko nga Mema  i am i te hiku o te taniwha
 hakihaki i tae o ratou nui ki te 51 Mema, a o aua
 Mema o te Kawanatanga e 3O nga mea o ratou i he i
 te iwi. :a kihai te iwi i Pooti hou i a ratou hei Mema
 ano mo  te Paremata. E  hara te naahi Pooti a to iwi
 mo nga Mema   o te Paremata hou i te ha kau o te
 mangai, e mea ana  te kupu  o taua mahi Pooti a te
 iwi, e he ana i te iwi te mahi a te Kawanatanga ratou
 ko a ratou kai hameme i nga kupu a taua Kawanata-
, nga. E  titiro ana matou ki nga ingoa o nga Mema
 tawhito o te Paremata Kawanatanga, a kahore kau
  he tangata i he i te iwi, e tangihia a ia a ona ra e kiia
  ai, e, ko te whenua i mohio ki a ia i nga ra o mua,
  kua tino wareware ki  a ia i enei ra. He tino pai
 rawa  kia tae mai te 40 Mema hou ki te Paremata, i te
 mea  hoki  ka hou  te ahua o  te tangotango o te
 whakaaro i nga mahi  nukenuke o te Kawanatanga,
 a ma aua 40 Mema  hou  ano hoki e kiia ai ka tupu
i ano te inana o  te Paremata.   I kiia nei hoki taua
 mana e tetahi Nupepa a te Kawanatanga o Nepia, e,

2 78

▲back to top
                      TE WANANGA.
 kua ne io mana Paremata. E  kore e mohiotia te he
 ranei o te Kawanatanga ranei, o nga Porowini ranei,
 otiia ka tino koa te iwi katoa, no te mea kua kore e
 hoki mai nga Mema o te Paremata; no ratou nei te
 mahi mo ratou ake ano, a kihai nei i mahi i te Pare-
 mata mo te iwi i tonoa ai, a no ratou te raana i noho ai
 ana Mema i te Paremata. A ko nga tino Mema e
 tika


 Wi Parata. 

 noho ai hei Mema Paremata. He mea hoki na rana,
 kia tino puta tika he pai mo nga iwi Maori. Ano ka
 noho i a rana te ingoa " Minita •". Ano ka kai rana i te
 reka o te moni utua te Kawanatanga whakahe korero,
. whakangau ke i te whakaaro, no nga ra o raua i puta ai
 te puhango o te moni i te porokaki, no aua ra pa ano i
 tino rere ke ai te ahua o a rana whakaaro ki a rana
 iwi Maori.  A kihai rana i noho hangu  i ana ra i
 huri ke nei a rana tikanga, mei noho puku koa, mei
 akona e te whakama o raua kia kana rana e whai ku-
 pa ki te Paremata, ka ahua hua kau nei te tika o 
 raua.  Otiia kihai raua i noho kupu  kore, engari i 
 tino mahi ratia hei haumi i nga mahi katoa a Te Ka- 
 wanatanga e hengia ana e nga iwi Maori. A ko rana 
 pu  ano te. hunga e kiia, he tino no te autaia rana ki te 
 Maori.  E tino whakapai pu ana matou ki nga. Maori
 na ratou nei i he ai a Wi Katene raua ko Wi Parata,
 i kore ai e hoki mai raua ki te Paremata. He mea 
 i tahuri mai ano raua i whawhai mai ki a rana n i ;
 ngote ai. A he mea  pai na te iwi Maori te kupu kia
 hoki ano raua ki te noho moke, i nga Pa i tupu ai
 rana hei mokai ma te iwi, kia roa ai to rana noho ma-
 haraharatanga ki ta raua mahi kohuru i te iwi i he
 nei i a raua mahi maminga i te Paremata.  E toru
 hoki enei take hei kupukupu ano raa matou. Te Tua-
 tahi ko te kupu mo Kawana  Kerei.  He mea  pooti a
 ia e te iwi mo te Taone o Akarana, a no muri iho ka
 kiia ano a ia hei Mema mo- te iwi naahi koura i Hau-
 raki, a tu ana a ia i te iwi i mua rawa o nga Pakeha
 katoa i tu kia poottiia e aua iwi keri koura. E mea |
 ana nga kai mahi o Te Kawanatanga, i he te pooti mo i
  Kawana   Kerei  mo   Hauraki.    A   kua  kiia  te 
 kupu   a  ana  Pakeha,   Kawanatanga  kia kaua
  a Kawana Kerei e tu hei Mema rao te Paremata mo
  Hauraki.  He  mea  hoki na aua  Pakeha, e he ana 
 tana Pooti ki nga tikanga o te Ture. He  mea  atu
 tenei ki te iwi kana taua kupu whakahe a. Te Kawa-
 natanga mo  Kawana  Kerei e kiia he tika. E tika ana
  te mahi a Kawana Rerei, a e kore e roa te mahinga o
 aua korero whakakahe a Te Kawanatanga, e mutu tata
  ai i te Paremata. Te kupu tua rua, ko te korero mo
  te Pooti mo Te Rira, i Turanganui.   E kiia ana, e,
  he mea utu patipati nga kai Pooti, e nga kai mahi 
  rapu rapu ma. Te Rira. A kua tu te mahi, hei wha- |
  kahe ia Te Hira e kore ai aia e tu hei Mema nao te
  Paremata.  A  e kiia ana e kore a Te  Hira e tu hei
  Mema nao te Paremata. Te Tuatoru o nga kupu, he
  kupu mo Karaitiana Takamoana, a he tino korero enei e
  paingia e nga iwi Maori, hei titiro ma ratou. Kua tu a
  Karaitiana i te tino mate mate o nga tangata katoa i
  Pootitia e te iwi mo te takiwa nao te Marangai. A
  ahakoa tino mahi nui, nga kai mahi o te Kawanatanga
  a mahi ahua porangi ana  taua hunga  kia kore ai a
  Karaitiana e tu, a ko te mahi a taua hunga o te Kawa-
  natanga, i enei ra, e mea aua kua  he  te Pooti nao
  Karatiana, no te mea,  kihai te tahi o nga  whare
Poota i Pooti nga kai Pooti, i Te Kawakawa, a e kiia
ana ko te Apiha i tu ia Te Raka hei mahi i nga Pooti
i te Kawakawa, kihai i tae ki te mahi Pooti i te nui
 o te waipuke. E mea  ana matou, he take he tenei,
kahore  kau ona tikanga no te mea kua tae mai nga
 kupu kia matou a e mea ana aua  korero, i tae ano
 etahi o nga kai Pooti ki Te Kawakawa, a katore kau
 he mea i kore ai ratou e tae ki  reira. £ mea  ana
 matou, ki ta matou whakaaro, he mea ata mahi mari-
 re tana mahi o Te Kawakawa  hei take e tika ai te
 whakahe kia kore ai e tu te tangata i aia nga Pooti
 i maha, ara he whakahe mo te tangata e hengia ana
 e nga whakaaro a Ta Tanara Makarini. Kahore  kau
 a matou whakahe ki te tino Apiha o nga Pooti katoa
 otiia e mea ana matou, ma tana tino Apiha a whakawa
 te Apiha mo te Kawakawa ki to te Hoia tu whakawa
 a me tau tata te he i te he o te mahi i mahi ai nga
 Apiha  iti. Na pea e nia oteranei me  mahi he ora mo
 te mate ki ano i pa mai, i te mea hoki e kore e mohi-
 otia te putanga o taua mate. He tika ano tenei patai
 kia utua.  He  tika ana pea kia uia te tika o te Pooti, a
 ma Te Kawana ranei e mahi, ma te Paremata ranei e
 mahi tana ui ui o te tika o taua Pooti mo Karaitiana.
 Otiia ko te ingoa Kawana e kiia nei, ko te Kawana-
 tanga tara e hara i te mea ma Kawana tinana e naahi,
 a he hunga te Kawanatanga e pai ana ki te tahi taha
 anake o taua mahi  Pooti, a tena ano a  ratou tino
 whakaaro  e mea  ai kia he a Karaitiana ia ratou. Otiia
 e rere ke a ratou kupu mehemea mo ratou te tangata
 i tu i te toranga o Karaitiana. E mea pu ara matou
 ma te Paremata pu ano e ui ni te tika o Karaitiana
 no te mea,  ko te Paremata  pu  ano te mana  hei
 whakawa i nga mea e puta ana i nga mahi ano o Te
 Paremata.   A ki te mea ka kiia kia Pooti ano te iwi,
 he pai ano. mo te mea, ka kitea te tangata nana i ngaki
 te he rao Karaitiana, a me pa he he ki taua tangata i -te
 mea hoki e rongo ana matou, i nga mahi o etahi tangata
 Kawanatanga,  i nga naahi o taua mahi pooti, a he mea
 tika kia ui nia taua mahi. A e tino kata ana matou, ki
 te mahi e huri nei te roro o te Kawanatanga kia puta
 ai he tangata ma ratou kia nui.  E  kore e  puta te
 whakaaro  pera, kua to te ra o te raumati o ta ratou
 mahi, kua mutu  te ra o te nama Moni ma Te Kawa-
 natanga.   A kahore  he wa e utu patipati ai ano taua
 Kawantanga,  e tuku nui ai te moni take kore mo te
 wairua kau o te mahi, a e aro ai te whakaaro o nga
 Mema,   kia whakaae   ki ta -ratou e ako ai i roto i te
 Paremata,  a tika ana te whakatauki a te Pakeha nao
 taua Kawanatanga,  e kia ana e, "Nui noa nga tetere,
 mano  noa te iwi o te Kingi ; e kore ano taua Kawana-
 tanga hake porinui e taea e ratou te whakanoho ano
 ki te" turanga tawhito o taua Kawanatanga."  A  i
 te wa i kiia ai, he tino Kawanatanga taua Kawanatanag,
 i nga o ratou ko a ratou mano mokai i kai nui ai,
| i nga mau  ngako  a te iwi, i aua ra  nei ano, i
 kiia e te iwi kia tuhia ki te patuu o te whare o tana
 Kawanatanga nga kupu nei e, kua tirohia koe a kua
  kitea te kore ou e tika. E mea  ana  matou, nei tata
  ano nga ra e mutu  ai nga mahi  tawhito, a kia tino
  muta rawa aua mahi  tawhito ka pai ai. A  e kore te
  iwi e pai, ko te Kawanatanga  anake te hunga  e
i puta ki waho o nga nohoanga nui o Te Kawanatanga,
 me puta katoa nga ware, nga whakpati korero a taua
I Kawanatanga,  te hunga i kai kino nei i te moni o te
i iwi.  A me mutu  te  tino Kawanatanga, he rawa atu
 o nga. Kawanatanga katoa i Kawana, ai i nga whenua
 i kiia he whenua na Te Kuini.

3 79

▲back to top
                             TE   WANANGA.
        The Te Wananga


 Published every  Saturday.
         SATURDAY,    FEBRUARY    12, 1876.        I
 

       THE  GENERAL    ELECTIONS.          
                                                                                                                                                              
THE  whole of the elections are now over, and the re- i
suits are such as must open, the eyes of the supporters
of the present corrupt and  incapable administration. I
Out of the little band of twenty-seven who fought and
won  against such fearful odds during the last session.
only  four have failed to be  re-elected, and even of |
those four one did not offer himself for re-election, thus
reducing the actual number of opposition members de-
feated to three. Out of the Government  following of
fifty one members, thirty have either been ignomini- 1
ously defeated, or have wisely refused to stand. The  
people of this Colony could not have been more outspoken i
in the opinion which they have thus expressed, of the i
present Government,  and of their slavish following in 
the House,  Looking  on the names  of the defeated 
 Government  candidates, we fail to see one  whose
absence will cause a single regret, now that " his place
knows  him  no more."  The  entrance of nearly forty
new members  into the House will be a welcome infu- 
sion of new blood, and so far as the change has affected i
the Government  following, it will do something towards
 raising the calibre of the House, the lowering of which
 during the last Parliament was so much deplored, by a
 pare and  public spirited morning   print of  Napier.
 Whatever may  be the issue, whether the Government or
 the Provinces stand or fall, the whole Colony will be mov-
 ed, by one common feeling of profound relief at the ab-
 sence from the Assembly of the Colony, of so many of
those members  who  for years notoriously sought only
 their own interests, and sacrificed for the most unworthy
 considerations the interest of their constituents. Of all
 those upon whom this cruel fate has fallen, none have so 
 richly deserved it as the Maori members of the Govern- 
 ment Wi  Parata and Wi  Katene.  We. well remember
 their first two years ia Parliament. They  outshone
 the other Native members  and  friends of the Maori  
 people in the House in the extent of their demands 
 for justice to the  Maoris.    No  sooner  had  they 
 joined the Government,   and  tasted the corrupting i
 sweetness of Government money, than their policy was 
 entirely changed. It was not oven that they became
 silent, although a feeling of shame might have prompted
 them to silence, but they became  approvers  of the
 worst measures  of the Government  affecting the Maoris
 —they  became persecutors of their people. The Maoris
 of their districts have acted like men in rejecting these
 traitors, and in relegating them back to the privacy of
 their own pas, where they may have leisure to reflect
 upon the baseness of their political treachery. Only  I
 three other incidents in the whole of the alections call
 for special comment.   The   first is the case of Sir
 George  Grey.   He   was  elected first for a part of
 Auckland  City, and. then stood for, and was returned
 at the head of the poll for the Thames. The Govern-
 ment supporters say that Sir George Grey's  election
 for the Thames is contrary to law, and a petition against
 him ia being presented. Oar readers may make their
 minds easy however.   The  course followed by Sir
 George  Grey is strictly constitutional, and Parliament
 will deal  very summarily   with,  the  petition.  The
 second one is that of the election of Captain Read for
 the European  East Coast.  In this case, it is alleged
 that bribery of the most wholesale character  was  re-
 sorted to by the  agents of the successful candidate. -
 Proceedings are now  being  taken to unseat Captain. •
 Read, and the movers in the matter are confident of
 success. The last one, and the one which has most
 interest for our Maori readers is  that of Karaitiana
 Takamoana.   Karaitiana was returned at the head of
 the poll for the Eastern Maori Electoral District, and
 this, notwithstanding the zealous—we  might almost
 say—frantic  exertions of  the Native   Department. *
 Now   it is sought to set the election aside, on the •
 ground that no poll was taken at a remote settlement
 on the East Coast known as Kawakawa. It is alleged
 that the Returning Officer appointed by Mr. Locke,
 could not get to the polling place because of the floods,
; but this we regard as a mere subterfuge, because we
 have proof of the fact that certain friends of the can-
 didates found no difficulty in getting there. In our
i opinion this failure to take the poll at Kawakawa was
i deliberately contrived to leave some ground for dispute
 in the event of the return of a candidate opposed to
" Ta Tanara Makarini." We do not blame the principal
 Returning Officer, but we think that he ought to make
 enquiry and execute military justice on his defaulting sub-
ordinates. It may be asked why should a default be pre-
  pared for, when no one could tell what the result might be.
  The answer is plain enough. The question of the validity
  of this election we believe, may  either be  settled by
  the Governor, or referred by him to the House. The
  Governor  means  the Ministry, an  interested party.
  They will see the most powerful reasons in favor of
  invalidating Karaitiana's election, but it would have
  been different if the name of a true believer had been
  placed at the head of the poll. We demand  that the
i question be referred to the House, which is the ancient
 and lawful judge of all questions affecting its own con-
stitution. Then, even if the election be set aside, at
  least the guilty parties may be got at, and au example
  made which, according to all we have heard of the be-
  haviour of  Government  officials during the recent
| elections, i.s very much required. Still, we can afford
I to smile at these absurd efforts of the Government to
! make  up  a majority.   All their arts will fail.  Their
 day had gone by.  There is an end to insane borrow-
ing, to corrupt and extravagant expenditure, to jobs
  and log-rolling. " Not all the King's horns, and all
  the King"s men" will be able to put this humpty-dumpty
  Government  back upon its perch. In the very height
  and plentitude of their power, while re veiling:, with their
  faithful followers, and feasting on the public revenues
  and the public lands, the hand of public opinion has writ-
  ten in letters of fire upon the wall Mene mene tekel pharsin.
  A change will come, and we hope it will be a complete
  change. It will not satisfy the outraged  feelings of
  the electors, that the members of the Government only
  should go out, there must be a complete sweep of all
  the sycophants and hangers-on who have eaten so much,
  dirt, and bagged so much public money during the ex-
  istence of the most dishonest Government which, ever
  presided over the destiny of one of Her Majesty's Co-
lonies.

4 80

▲back to top
                              TE  WANANGA.
E MEA. ana matou, ko te tino hiahia a te iwi katoa, te 
mea e nui ans i nga nahi a nga tino Rangatira arahi i
te iwi. E mea  ana ano matou, ko te rite o te Maori
ki  te Pakeha i nga Mota "nei, i penei me te tahi ki te |
waru, ara e waru Pakeha, a he kotahi Maori e noho
ana i nga whenua nei, ana reira i kiia ai e te tangata,
ko te iwi ou on me rongo i te kupu a te iwi i maha ana
on» tangata. Otiia e mea  matou te "Wananga"  he
tika ano te iti tangata o te Maori i te maha Pakeha,
e whakaae ana ono hoki matou, ko te Mota katoa,
ara te nuinga o te Waipoanamu kua riro i te Pakeha.
A  e mea ana ano hoki matou, he tika ano. he nui noa
atu te whenua o te Motu nei o Aotearoa kua riro i te
Pakeha,  otiia, ko te  tint o te Maori kei tana Motu
nei e noho ana, a ko te tino nui o te whenua o Aotea-
roa kei te Maori ano e mau ana, na reira matou i mea
ai. ahakoa he iwi nui te Pakeha, u he iwi iti te Mao-
ri, a ma reira ka uha ai ? E mea ana matou, ko te nui
 whenna te take e tika ai te tohe a te Maori, kia whai
kupu  ano ratou mo nga Ture, no te mea hoki, ko nga
whenua  Maori e whakawakia ana ki te Kooti Whaka-
wa  Whenna  Maori, ahakoa mahi  te ui ui o nga tika-
nga i mau ai nga whenua ki nga Maori, ho mea rapu
rapu ki o te Maori tikanga o mua, otiia, ko te taunga
 o tana mahi, e tau ana ki nga tikanga o te Ture Pa-
keha, a ko aua Ture Pakeha e mahia ana ki te Pare-
 mata o Nai Tireni, koia matou  i mea ai he tino tika
 te tohe e tohe nei te Maori, ki tetahi Pakeha hei reo
maori mo ratou ki te Paremete. A, "Hei Minita tutu-
 ru ki te taha Maori" He mea hoki na matou, be nui
 noa atu nga tikanga hou o nga Ture e pa ana ki nga
 whenua Maori ana oti to mahi o te Karauna Karaati.
 a me whai kupu rawa ano te iwi Maori mo ana Tare
 u eke ai he kupu a ana Ture ki o te Maori whenna.
 Hz panui tenei na matou i te reta a te Komiti Pitihana o
 Ngapuhi, me nga iwi katoa o nga Motu nei, he Piti-
 hana mo Kawana  Kerei, hei tangata reo maori mo te
 iwi Maori ki te Paramata o Ingarangi, a hei Minita
 tuturu a Kawana Kerei ki te Paremata o Nui Tireni.
 mo te taha Maori.
   E hoa ma, tena koutou. Katuhi matou ka whai take
 hei tuhi atu kia koutou koia tenei, he tuku atu i te
 Pitihana mo  tetahi tangata hei reo mo tatou ki roto
 ki te Paremata nui, o Ingarangi. Tenei  hoki taua
 Pitihana ka tukua atu nei hei tirotiro ma ena iwi, o
 Aotearoa, ki te pai ki ta koutou nei titiro tenei mea,
 whakapikaua ki te tuara o te Wananga. E hara hoki i
 te mea kia whakaponohia mai e o tatou whanaunga.
 Pakeha a tatou e wawata nei. he ahakoa ra, ko te
 mahi tonu, ko rawa hoki tatou i hangaia ai hei tangata
 mo  tenei ao.  E rua  nga  Pitihana nei. kotahi he*
 whakatu ia Te Makarini, ko Wirimu  Katene  te kai
 hapai ia  Te Makarini  ko  tenei, mo Hori  Kerei, e
 taraki ana tenei ia Te Makarini,  ki te paingia iho
 tukua atu tetahi waahi ki Porangahau kia  Henare
 Kotira rae tona Runanga   katoa, ki  Waiaarapa, kia
 Tikawenga ki te Runanga katoa o Tamatea.
   Ko nga tangata kua haina ki ienei waahi ka tukua
 atu nei.
   Tamati, Waaka Nene,  Waka, Rangaunu.  Maihi te
 Huhu, Piripi, Halm.  Hui katoa e (260) kahore ano
 kia tae mai te waahi i riro i a te Waka Rangaunu, ki
 Muriwhenua, te wahi i riro i a Paora Ururoa ki Wha-
 ngaroa ki a Hongihika, te wahi i riro i a te Huarahi ki
 te Wairoa kia Parore rana ko te Tirarau, te waahi kia
 Hone  Mohi Tawhai  ki Waima,  Hokianga, te waahi
 ki Taumarere, kia Maihi Paraone, Kawiti, ki Waikare
kia Te Tete, ki Whangaruru kia te Hoterene Tawatawa
ki  te tae  mai enei Pooti, ka tukua ata ano  kia
mohiotia ai te nui o nga tangata mo Hori Kerei, ki te
paingia e ta koutou whakaaro  tenei mea, taia tana
Pitihana, ko te Pepa hei tuhinga ma te tangata i tona
ingoa i tona ingoa, me pine ki taua Pitihana, ka tuku
atu ai ki Porangahau, Wairarapa, ki nga waahi o kona
 e mohio ana, a  mehemea   ka oti, ko tana Pitihana.
tukua atu ki te ringa o Karaitiana, ma rana ko Hori
 Kerei, e tiaki mai, kia tae atu a muri o ta Ngapuhi.
Ko  te whakaaro a Ngapuhi, e  tukua atu ana  tenei
 Pitihana kia Karaitiana Takamoana, heoi ano hoki te
 Mema  e tu tika ana ki to tatou taha, raua ko Taiaroa,
 ko nga tokorua kihai rana i mohio ki te kapu i nga
 Waiata 32, 8 9. "Ka Tohutohungia  koe e ahau, ka
 whakaakona  koe ki te aru e haere ai koe: ma toku
 kanohi koe e arahi. Kei rite koe ki te hoiho, ki te
 Muera ranei, kahore nei he matauranga, he mea kukume
 nei o rana kauae ki te Paraire, ki te moka, kia kore
 e tata mai kia koe." Hei konei mutu ai, na matou
 na te Komiti Pitihana mo Kawana Kerei, taihoa, ka
 tukua atu te moni mo ta tatou Wananga.
   Kia WIKITORIA    te Kuini o te Rangatiratanga,
 kotahi o Kereita Piritone, raua ko Aerana; me tenei
 Motu  ano hoki, e tiakina nei e ton  atawhai.  Ko
 matou  ko nga  Rangatira, me nga tangata o etahi o
 nga Hapu, o nga iwi o Niu Tireni, e noho nei i raro
i tou Rangatiratanga. Te tuku atu nei i ta matou
 Pitihana inoi ki a koe, rao ta matou tangata i pai ai,
 mo Ta Hori Kerei (Sir George Grey, K. G. B.) kia
 whakatuturutia hei Minita, mo te taha Maori, ki roto
 ki te Kawanatanga, o te Koroni o Niu Tireni. Hei
 whakahaere  hoki i nga tikanga, e ora ai. e tika ai hei
 whakaputa hoki i a matou, i raro i nga Ture taimaha,
 ina whakatakotoria, hei pehi kino i ou iwi e rua, i te
 Maori, i te Pakeha ano hoki. A, i runga ano hoki,
 i ta matou whakaaro  mo  tenei mea, he pai mo tana
 tangata kia tu hei reo mo te Koroni o Niu Tireni, ki
 roto ki te Paremata o Ingarangi.
   Take  tuatahi—He   pai no nga  tikanga i a ia e
 Kawana  ana mo tenei motu.
   Take tuarua—He  mohio nona ki nga tikanga a te
 Maori  raua ko  te Pakeha, e noho nei i Niu Tireni.
   Take  tuatoru—He   mohio  hoki no matou  he uri
 Rangatira tenei tangata.
    Heoi ra. kia ora tou Rangatiratanga, kia mana mai
 hoki te inoi a tou iwi.

 IN  all instances, it is the voice of the people which.
 rules the realm.  And   while we admit  that the state
 of the census in New Zealand shows the Maori as one
 to eight to the European population, and therefore ou
| this point the minority must  submit to the greater
| number, yet we  assume that property ought  to a
 certain extent sway the balance in regard to the wish.
 of the Maori being  heard  in matters which  relate to
i him. We  admit that all the South Island is held by
 the Crown :  we  admit that one third of the North
 Island is also owned by the Crown, but as the Maori
 population is mostly congregated on the North Island,
 and as the own two thirds of the area of this Island,
! and as the title to this estate has to be investigated by
• the Native Lands Court; and as the investigation is to
. be conducted ou the basis of the oral traditions of the
  Maori, whereby ihe Crown  grant may issue to the de-
scendants of those who held the land by  Native
 tenure. We  assume that, though the Maori as regards

5 81

▲back to top
                              TE  WANANGA.
numbers   are in the minority, still, to a certain extent
they are entitled to a superior vote to that of the Eu-
ropean, in respect to those laws  which  immediately
effect them, and the future responsibilities which the law
may  subject thern to in respect to their estates. We
give the following letter which has  been  received by
the head chiefs of the Southern tribes, from the leading
chiefs of the Northern tribes.. The letter and enclosure
will speak for themselves : —
   " To the chiefs of the tribes of the South. Friends 
salutations to you. We  now have  sufficient matter of
importance   to communicate   to von,  which  is this:
We    send  a copy of  a petition which we  have
thought  fit to draw up, asking for some  one to
be   appointed  who   shall  represent us  in  the
 Parliament  of  England.   We   send a copy  of the
 petition for the information of your tribes of Aotearoa
 (North  Island), and if you agree with the prayer of
 that petition, please have it published in the WANANGA.
 We  have not much hope that our European  friends
 will grant the prayer  contained in that document.
 nevertheless we act. though it may conic to nothing.
 We  were  created men. and man   must act. There are
 two petitions in existence, one is asking that Sir Donald
 M'Lean 
 Wiremu  Katene
Sir George Grey 
Sir Donald M'Lean

Porangahau to Henare
 Wairarapa to Tikawenga
Tamatea
Tamati Waka. Nene. Waaka
 Rangaunu,  Maihi  Te  Huhu,  Piripi Hahu. 


 Muriwhenua   (North  Cape).  
 Ururoa   to Whangaroa (North)  to  Hongi Hika.  
  Te Wairoa  (North  ) 
 Parore   Tirarau : o Hone Moiti.
  Waima   Hokianga :  Tau-
 marere  Maihi Paraone  Kauiti ;
 Te Tete to Waikare :  Hoterene
 Tawatawa    to Whangaruru.    


 Ngapuhi  



                   PETITION.



6 82

▲back to top
                   TE  WANANGA.
  RETURN OF SIR JULIUS VOGEL.—At last Sir Julius Vogel


Sir George Grey 



 HE KORERO NA HENARE RATA KI TE PAREMATA
  ARIKI,  MO  NGA  MAHI   HOKO  HE   I NGA
    WHENUA    I AHURIRI A MO NGA KORERO
            TUTAUA     A TE   OMANA   MA.

   Henare Rata
 

Te Omana
Te Ta Makarini


kohuru tenei tu mahi a Te Omana ma, i te mea nota
korero ana ratou i nga kupu whakahe moku, a e kore
tika kia haere ahau ki te aroaro o tana Hunanga ki te wa
i puta ai aua kupu kia korero ai ano i aku kupu whakahe
mo  aua korero. Ka tekau ma wha tau oku i noho ai hei
Mema  mo te Runanga Ariki nei, a i roto i aua tautini ki
ano ahau i rongo noa i te Mema kotahi, kia korero tatara
aia i tetahi o nga Mema o te Runanga o te Iwi. A e mea
ana ahau ki te mea ka aro tetahi o tatou o te Runanga
Ariki hei, kia puta he kupu kino a tatou mo nga Mema o
te Runanga o te Iwi, penei ka riria taua Mema o tatou e
te Tumuaki o tenei whare Ariki, a ka hengia ano hoki aia
e nga Mema katoa o tenei Paremata Ariki. E kore aku
korero e aru i te ahua tutua o nga kupu a taua Mema nana
nei ahau i tutara kino. E mea ana ahau, he whakanewha
 aua kapa a taua Mema mo koutou kia kore ai koutou e
 kite i nga he ona ano i he ai aia i ana hoa Mema ano o
 taua Paremata. Nana ano i hewa noa ana whakaaro ki
 te whakahe kau i au, a kihai aia i tahuri i utu i nga kupu
 a Te Hiana i whakapae ai mona, a mo ratou katoa ano
 hoki, ko aua hoa i hoko  he ai ratou i nga whenua a
 nga Maori  i Ahuriri.  E  mea  ana  ahau, e he  ana
 te korero a Te  Omana   inoka, a e he ana kia korerotia
 e  ia ana  kupu  moku  i  enei ra  ki te  Paremata,
 a e he ana ano hoki  i au, kia korero kino ano ahau
 i te kupu utu mo ana whakapae teka moka. E ma upoko o
 nga take o nga kupu a Te Omana moku. Te Tuatani. E
 mea ana a ia, i hoko he ahau I nga whenua. Te Tuarua.
 He roa noa atu nga ra oku i mahi ako kino ai i te Maori
 kia mahi be te Maori, mo nga he i mahia hetia ai nga hoko
 o nga whenua i Ahuriri. Me korero ahau i te upoko
 Tuatahi o aua  korero a Te Omana. E  hara ana kapa
 whakapae moku i te kupu hou, engari he kupu Kua kore
 noa atu e pono i te iwi. Heoi naana ano i mahi kia ahua
 hou ai te titiro atu e te kanohi a te tauhou. E mea ana
 ahau, na te mea i konatua eia ano ki te teka, a i kinaki-
 nakia eia aua korero ki nga kupu parau kia oho ai ano te
 whakaaro  o te iwi kia tangi kia ratou ko ana non, kia
 kiia ai, e, koia ano, he iwi a Te Omana ratou ko Ta Tanara
 Makarini ma e takahia kinotia ana e nga Pakeha.  Ka
 uta ano ahau i aua korero a te Omana, ma a ka kiia ano e
 ahau aua kupu  ake nana kupu  ano i puta ano i taana
 manga,  ka ui ahau, ma aua kupu ano aana e hapai taku
 patai.  He tika ano  ranei, kia kii» nga korero tito a te
 tangata hei pono, ahakoa he waahi pono iti nei kei roto i
 aua rupahu, he pono ano ranei kia kiia taua tu korero, e,
 ko te kupu i ahua pono, otiia i take» mai i te teka te kano
 o kua kupu, be mea tika ano ranei kia waiho aua kupu hei
 take e he ai te tangata mona nei ana kupu i whakapaea
 ai.?" A ko nga kupu whakapae  i whakapaea houtia nei
 ki au, e Te Omana ma, he mea ta au» korero i mua i roto
  i tetahi o nga Nupepa o Ahuriri. A ko te Nupepa i taia
 ai ana kupu tito he mooku, he Nupepa na Te Omana ma.
 ua ratou ko ana hoa, na ratou nei ano i hoko he nga
 whenua  i Ahuriri. A no muri iho i taia ni ano au korero
 nei ano a Te Omana  ma,  ki roto ki te tahi Pukapuka i
 tukua mai e Te Omana  ki te Runanga nei i te tau 1871.
 A  ko taua Pukapuka kei roto kei nga Pukapuka o te Ru-
 nanga Ariki nei, a ko te Whika o taua Pukapuka he 97.
 A  no mari iho, i pata ai ano ana kupu ano ia Te Omana i
 nga wa  ona, a o matou ko ana hoa i kiia ai e Te Paremata
 kia  mutu  ta ratou mahi  whakahaere  i nga mahi o Te
i Kawanatanga.   He mea  hoki nana, kia kore ai ratou e he,
! a kia kore ai te Runanga Paremata  e whakahe kia aia
 moona  i noho roa atu i Ahuriri, te haere mai aia ki konei
 mahi ai i nga mahi Apihatanga ona i kiia ai, kia mahi aia
  a kahoro kau he take o nga kupu he moku e puta i aia i
, aua ra, i tau ni ki te whakahe a Te [wi ia ratou ko ana
i hoa e mutu ai ta ratou mahi Kawanatanga i aua ra. Tai-
  hoa ano enei korero ka hoki ano e au, kia tae aku kupu
  whakautu  mo nga take Tuarua o aua korero moku. E
  hara aua kapu whakahe moona, i te mea kia ahua, pai mai
 ai a koutou whakaaro ki au, e hara i te pena, otiia, he
  mea naku, kia titiro tupato koutou ki nga kupu korero a
  a taua hanga. Tena ano pea nga mahara a koutou a Te
 Runanga Ariki nei ki nga korero e i tuhi tuhia e Te

7 83

▲back to top
                       TE  WANANGA.
Omana   mooku  kia Ta  Tanara Makarini i te tau 1871. ,
Mooku  i kiia eia kia Ta Tanara Makarini, e, e mahi mea
ana ahau, kia riro nga whenua a Te Hapuku i Ahuriri
mooku.  A ko tana whakapae a Te Omana  mooku, he i
mea whakawa  o Te Runanga Ariki nei. A naku ano i
mea  kia whakawakia ahau  mo  taua whakapae e  te
Omana  moku, a he  mea whakawa  ano ahau, a no te
mutunga  o tana whakawa, i kiia ai e te whakawa, kahore
kau he he oku mo aua whenua. E mea ana ahau, kahore
i puta nui he kupu ma taua whakawa, mo etahi ano o nga
mahi  hoko he  a etahi ano o  te hunga na  ratou aua
whakapae  moku.  Kihai hoki i puta he kupu  a taua
whakawa   mo taua hunga, a mo  a ratou mahi he ano
hoki.  A i taua  whakawa  ano, i  puta ai ano  hoki
nga  kupu  whakapae he a Te  Omana  moku  mo nga
mahi   i mahia  ai mo  te whenua   i One.   A i nga ra
i tu ai te Komihana whakawa mo nga whenua hoko ue i
Ahuriri, i a Tiati Retimana, e noho whakawa ana i reira
He   mea  korero ano  taua  whenua   a  Oue.)  A  i
tana whakawa, he mea tiki a Tareha Te Moananui e Te
 Omana, ano ka tae mai taua rangatira o Ngatikahungunu
ki taua whakawa, ka noho te Roia a Te Omana ma, me te
 Parekoukou a te Tiati i tona upoko e mau ana, ka kore- 
 rotia te  93  eka  o  taua  whenua   o One. He  mea
 hoki na te Pakeha na te Akimana i hoko aua 93 eka ki a i
 Tareha. Te take i tikina ai a Tareha e Te Omana, he
 mea kia tuhituhia te ingoa a Tareha ki tetahi pukapuka
 korero whakahe n Tareha moku. A i taua ra ano, ka noho
 a Te  Omana  ma, ratou ko  Ngatihokohe raa katoa i te
 Kooti Whakawa,  a he nui noa atu nga tangata o te iwi i
 mene ki reira kia rongo i nga korero o taua whakawa.
 hua noa, ko reira tu rangona ai nga korero kino o tana
 whakawa   e he ai ahau. He  roa noa  atu nua pakiki
 a tana Roia a Te Omana ma  i au. A  no te mutunga o
 taua whakawa moku, kahore kau he mea i he ai ahau. Ki
 te mea e pai ana koutou nga Ariki o te Runanga nei kia
 kite koutou i nga korero o taua whakawa moku,  tena
 koutou e kite i aua korero kei roto kei nga korero i nga
 pukapuka o te mahi a te Komihana i mahi whakawa ai
 mo nga whenua hoko he i Ahuriri. A i puta ano he kupu
 i a Te Omana, ki te aroaro o te Komiti o te Runanga a Te
 Kawana  mo te whenua me nga mea a Arihi Te Nahu. Te
 take i puta ai he kupu maana mo nga mea a Arihi, e ai ko
 taana, he mea. e, na aku mahi, aana mahi i ako i wahia
 ai e ia. E mea ana ahau, katahi ano te mea he, kia mahi
 te Apiha, maana nei e mahi nga  mahi  mo  te iwi. a kia
 kiia e ia nana whakaaro mo etahi mahi ke noa atu hei take
 manna  e whakahe ni i aku mahi. He kupu ano kei roto
 i nu mo nga mahi  i kiia ra mo te whenua a Te Hapuka.
 Otiia he tika pea aua whakaaro oku kia purutia e au i enei
 ra, a taihoa kia tae ki nga ra e pakari ai te whakaaro whaka-
 wa, mo  era, ka korero ai ahau, ka korero ahau i nga mahi
 i mahia mo te wahi i pa ai a Arihi ki te whenua e kiia
 nei mo Heretaunga.  He  whenua  hoki taua whenua, a
 Heretaunga  e tino korerotia ana e  te iwi. A  me tiki e
 ahau  i nga mahi tuatahi i mahia ai taua whenua, a me
 tataku iho e ahau aku korero o te timatanga ra ano o nga
 mahi  o taua whenua, kia mamma ai te wahi i pa ni ahau
 ki taua whenua. He  nui noa atu nga tau o Arihi i noho
 tata ai ki te kainga i noho ai ahau. No te tau 1869, a
 Arihi i korero mai ai ki au,  e. e mea ana a Tanara kia
 hokona  te wahi a Arihi i rote i te whenua i Heretaunga
 mo  nga moni e £1000. A  mea  atu ana ahau kia Arihi
 kei hoko noa koe, engari kia £2500 nga moni a te Pakeha
 a Tanara e homai ni ki a koe, ka hoko ai koe. No muri
 iho ka tonoa tetahi kai whakamaori Uia Arihi, me te Riiri
 hoko ano mo taua whenua, a he tono ta taua kai whaka-
 maori  kia tuhituhi a Arihi i tana ingoa ki taua Riiri hoko.
  A  e rua  ranei e toru ranei nga ra i tohe ai taua  kai
  whakamaori, kia tuhituhi a Arihi i tana ingoa ki taua Riiri
  hoko mo taua wahi i te whenua i Heretaunga. Kia rongo
  mai koutou e te Runanga Ariki nei, i aua ra, kua herea nga
  whenna a Arihi kia kaua e hokona e ia. He mea hoki na
  etahi Pakeha, kei riro he i a Arihi te hoko he aua whenna,
  kei pera te hoko he, me etahi whenua a etahi Maori, koia
, whenna katoa kia tiakina, kei riro i te mahi maminga a
 te Pakeha. E mea ana ahau na Te Raka pea ia nei, na te
 kai whakawa o Nepia taua whakaaro mo nga whenua a
i Arihi kia herea. A he tangata a Te Raka e mahi nui ana
 i nga mahi Maori mo te Kawanatanga. A tuhituhia ana
 nga tini whenua a Arihi raua ko taana taane, a ko Te
 Wirihana  Roia Pakeha te kai tiaki raua ko Te Pawihi
  Rata mo   aua tini whenna  a  Arihi. I  kiia ano  hoki
 ko  te  Pakeha  ko  Te  Korini hei hoa  tiaki, a kihai
 a  ia  i pai. Eia hokia  ano aku  korero, ka  noho ra
 te kai whakamaori  i te kainga o Arihi, ka tohe kia tuhi
 tuhi a Arihi i tona ingoa hoko ki te Riiri, a kihai noa ake
  a Arihi i tuhituhi i taua Riiri hoko. Otiia i aua ra, ano ka
 mea  a Te Omana raa, e he ana te pukapuka here a Arihi te
 hoko kore ona i ana whenua. I mea hoki tana Ngatihokohe
  ma. e, e he ana te Riiri here a Arihi, no te mea, ki ano etahi o
  nga tangata no ratou nga ingoa i roto i te Karauna Kara-
  ati mo te whenua mo Heretaunga, i whakaae ki taua Riiri
 Ruri  here a Arihi mo taana waahi o taua whenua, a no te mea
  na Arihi anake raua ko tana taane i tuhituhi taua Riiri
  here i nga waahi o Arihi i taua whenua i Heretaunga, na
  reira i he ai te Riiri here a Arihi i te Ture. Otiia no muri
i iho i whakaae ai a Ngatihokohe ma. a e kore ratou e mahi
; korero hoko whenua  kia Arihi, maatua kia korero ra ano
ana Ngatihokohe ma kia To Wirihana raua ko  Pawehi
  Rata. 

 Te Wirihana                  Tanara
 

 Henare Rata

 Heretaunga

8 84

▲back to top
                              TE  WANANGA.
tiaki o nga whenua o Arihi, kua he a Tanara ma, a me
mutu te hoko o taua waahi kia ratou, kua mea ianei ahau, 
i kiia atu e te kai whakamaori a Tanara kia Arihi, kia i
utua a Arihi mo tana waahi kia £1000. A  kua rongo 
ano koutou te Runanga Ariki nei i te kupu e, i whakaae-
ano a Tanara ratou ko ana hoa kia utua a Arihi ki nga
moni  £1500. Ano ka whakawakia  taua mea nei i Ahuriri, 
uia ana a Tanara e te kai whakawa mo aua moni £1500, i
mea  iata ana taua Tiati Komihana kia Tanara, he aha te 
 take i kore ai e hoatu o koe to £1500 kia Arihi ? mea atu i
 ana a Tanara, he tikanga ano naana, kia toe te .£500 hei
 hoatu maana  ki  etahi o  nga tangata e  pa  ana ki
 tana whenua,   no  te mea  hoki  e  hoatu ana etahi
 moni  whakapati   raa  aua   tangata  kia tini  mano  |
 A mea atu ana ano ahau kia Te Wirihana ma, kia hoatu e 
 au te £2500, rao te waahi a Arihi, otiia kihai taku i pai- 
 ngia i aua ra, he mea hoki kia riro ai te whenua ia Tanara
 ma.  A i aua ra ano ka mea a Te Wata o Nepia, kia tukua
 maana tetahi waahi o te hoko o taua £2500. Te mea  i i
 tono penei ai a Te Wata, he mea naana kua namaa nga 
 moni £6000 e £7000, e aua Pakeha kai hoko o Heretaunga 
 ki aia a ko nga Pukapuka utu mai a aua Pakeha ki aia
 ano i nga moni a Waata kua he. a e mea ana aia ki ana
moni ki hoki mai a ki te mea ka pa aia ki taua whenua.
 penei Va mahia ano aua.moni eia ki aua Pakeha., a ka riro 
 mai aua moni i namaa ra e ratou e nua Pakeha.  Kihai
 ahau i whakaae ki te kupu a Waata me atu ana ahau ki 
 aia, he pai kia mahia nga moni a taku teina ki taua whe-
 nua, i te mea hoki e kore aua moni e ngaro, ka mea mai
 aia heoi ra tukua mai maku e hoko te whenua, a ma taua 
 taua whenua   maku   e utu  nga moni a roa taua tahi te
 whenua. E mea ana ahau, he nui nga kupu he a Tanara
 ma mo  taku teina mo Powihi Rata. A ko to whakaaro o
 Pawihi, i mea kia riro ano te whenua ia Tanara rua, otiia
 kia kaua a Arihi e he i aua Pakeha, ko te kupu hoko a .
 Waata i pata ano i aia te korero, a kihai a Pawihi i pai,
 he mea hoko naana kia riro ia Tanara ma te whenua. A >
 mea  tono a Tanara kia haere mai ki Waipukurau,  a kiia 
 atu ana ano te kupu ki aia ki te mea ka puta i aia te '
 £2500, penei ka riro ano ia ia te whenua, otiia kaua e roa
 rawa nga ra ona e utu ai i aua moni. A ia Tanara ano i
 Waipukurau,  he mea wae eia aua kupu ki ana hoa i Nepia
 a Kahore kau he moni a ratou katoa, e Ngatihokohe ma i ,
 te mea  hoki i ana  ra, he iti nei te moni a aua Pakeha.


 Te Waata 

  Heretaunga
  Tanara 


nei, a  mahi  a ki te kore e  riro a Heretaunga  i a
 ratou ko ana hoa, ka tino raru rawa a ia a Tanara i te
mohi kore, a i taua ra, kua noho rawa nga Pirihimana i
tana whare i to Tanara, mo ana taonga kia riro hei utu
mo ana nama. E he ana i au taku korero i enei kupu mo
te tino mute moni kore a Tanara.  Otiia e taea e ahau te
aha, i te mea kia marama  atu ai koutou ki nga tini take o
aua  mahi nei. A  he reta ano koi an e takoto ana. he rela
tuhituhi mai na Tanara  ki taku teina, kia Pawihi Rata.
E  mea ana nga kupu o taua reta a Tanara, ki te mea o kore
 e riro te wahi a Arihi ki  a ni o  Heretaunga.   Ka  tino
 raru rawa a ia a Tanara i te moni kore, a e ho ano pea
 etahi o ana hoa ano hoki i te moni kore. Na reira ahau i
 whakaae whakauaua  ai. A i mea ono ahau, i aua ra, ki te
 mea ka ahua pono ano aua kupu hoko mo taua whenua,
 penei e puta ano te mano pauna kotahi kia maua, ko Wata.
 No te ahiahi o taua ra i tuhituhia ai te Riiri hoko a nga
 Maori kia, Wata  mo taua whenua.   A oti ana te boko a
 Wata, tena ko te korero a Tanara i korero ai i Waipukurau,
 kihai rawa i oti. A no muri iho i oti ai ta raua korero ko
 Tanara i Nepia. He mea   aua korero a Tanara  raua ko
 Wata, kia tukua te whenua   katoa o  Heretaunga  kia
 Tanara ma. a kia riro ano hoki te wahi a Arihi kia ratou
 kia Tanara ma ano hoki.  A  na onoi mahi i hoki mai ai
 nga moni   nama  a Wata  kia Tanara  ma.  Otiia i te mea
 ki ano  a  Wata   i mahi  mutunga   i  taua mea   nei.
 E £'20, 000 anna moni i nama ni  e Tanara ma ki a ia kia
 Wata.   Ano  ka ono  marama   i muri iho o enei mahi ka
 mea a Wata, £500  moni   aana e  homai ai kia au. A ki
 ano ahau i mea noa e. kahore ahau i tango i te £500 moni
 


9 85

▲back to top
                              TE   WANANGA.



Wata

Te  Omana                       Tanara


Te Kaokaoroa.


Pauihi Rata mo taua Paki


 Otakou


Koou Hupirimi


te Kooti Hupirimi  mo Tanara
  ratou ko To Omana
 STATEMENT    MADE   BY  HON. H. R RUSSELL  IN
     LEGISLATIVE   COUNCIL   IN  REFERENCE  TO
     LAND  TRANSACTIONS   IN HAWKE'S BAY.

Hon.  Mr. Russell.—

10 86

▲back to top
                                                                                                                                      *

                      TE  WANANGA.


Hawke's Bay

Te Hapuku
Arihi's
Mr. P. Russell
Mr. Gollan
Mr. Tanner
Mr. Wilson



11 87

▲back to top
                            TE  WANANGA.
Arihi's
 Mr. Tanner


 Mr. Watt
Napier

Heretaunga 

 Mr.  Parris

 Waipukurau


Mr. Ormond 

12 88

▲back to top
                                 TE   WANANGA.

  Mr. Purvis Russel


 Dunedin

 "Hawke's Bay Herald" 
Mr. Wilson

Mr. Ormond 



      RETA I TUKUA MAI.
            KI TE ETITA o TE WANANGA.
  E hoa tena koe, e hoa tukua tena reta kia kawea ki nga
waahi  katoa o. te Motu nei. hei titiro, hei whakaaro hoki ma
nga iwi hapu ranei e noho nei i Nui Tireni. E hoa ma tena
tena koutou katoa. Tena. koa e hoa ma tirohia iho ena wahi
mahara  a to koutou hoa ka tukua  atu na kia kite koutou.
Na, e noa ma. me timata tonu ake taku korero ki nga tikanga
mo te Pooti Mema, ara, ko te putake tonu ano tenei o toku
hiahia Via whakaaturia  tenei mea kia koutou, ara. i te whaka-
tuwheratanga  Te Kawanatanga o te Paremata kia tomo atu
Ke Mema   mo tatou ki te Paremata, katahi ka  Pootitia toko-
wha aua tangata a no te taenga ki reira, katahi ka tangohia ;
e te Kawanatanga  tokorua, whakaputaia ketia ana o raua 
ingoa he Minita, waiho ana tokorua anake hei kawe tikanga
mo tatou ki te Paremata.  Ka, he  patai tenei, heaha ra te
take, te tango ai Te Kawanatanga i nga tangata ke atu.
haunga ia etahi o aua tokowha hei Minita? Eia tu marire
ai ano taua hunga hei Mema mo tatou, e hoa ma i whaka-
marama  ai ahau i enei tikanga, he mea kia matau  mai  ai
koutou ki taku whakaaro  mo  taua hunga  Minita nei. mo
Wiremu  Katene ran ko Wiremu Parata me  o raua kai wha-
kahaere ano hoki, mo a tenei wa Pooti e haere ake nei. Na,
e nga iwi e nga hapu o Nui Tireni, kia rongo koutou, mehemea
kaua e roherohea e Te Kawanatanga he tikanga Pooti Mema
mo  tatou, penei, kua Pooti atu ahau mo Karaitiana raua ko
Hori Taiaroa, me etahi  atu tangata hoki  e meatia ana kia
Pootitia, tena mo Wiremu Katene raua ko  Wi  Parata, ekore
rawa e hoatu e ahau toku Pooti, me o etahi atu hoki mo raua.
e nga iwi me nga hapu o Nui Tireni, kei noho koutou a moe
hewa noa. ka tahuri ka Pooti ano i tatia hunga ka whakahoki
ano ki to raua Minitatanga.  Tera pea koutou e patai ma,
oti mo Pooti matou ki a wai ? Tenei ra e hoa  ma  maaku  e
korero atu ki a koutou, ko Mitai Pene Taui te tangata kua
rite i a matou mo te Pooti e haere ake nei, ka nui te mohio
o nga iwi o runga na ki tenei tangata, haunga ia tatou nei
Ngapuhi.   He kupu  kotahi tenei, e hoa ma. ata whakata-
ungatia te tikanga o enei kupu, kia tino marama ai koutou
katoa.  Ka mutu,  na to koutou tupuna, matua, whanaunga,
tamaiti, hoa hoki.

                 NA RENATA PARAIRE KAWATUPU.

13 89

▲back to top
                        TE WANANGA.
           KI TE ETITA o TE WANANGA.
  Ki te Etita o te Wananga tena koe.— He tuku atu te-
nei i tenei korero kia taia e koe kia kitea e nga hoa katoa.
I te ata ta i te 27 o nga ra, i te whitu o nga haora, ka 1
maoa nua kai o te ata, ka kai, ka mutu, ka pakaru ki wa-
ho ka haere ki te taumata, nohoanga matakitaki ki nga
waahi e tirohia ana. Kitea rawatia iho ! ko te Pakeha
nei e tu ake ana i te urupa tupapaku, ko te ahua ia o
tana Pakeha nei e tu ake ana i te urupa tupapaku, ko te
ahua ia o taua Pakeha nei ki te titiro iho a nga tangata
Maori, ko Waka  te ahua e tu ake ana i te urupa, ko te ka-
whena  ano i te taha e takoto ana. Katahi  ka kokiritia
iho e nga tangata, ka haere ki te hopu, ko te waahine ia e
tangi ana, e karanga ana etahi kia patua, ko nga maatau
ia e mea ana me hopu, me hari kia whakawakia. Whiti
rawa atu kua ngaro te Pakeha nei i te urupa. ka mea eta-
hi kua rere kei te piri, katahi ka haere tonu tae rawa atu
ki te urupa e tana tonu ana te tupapaku, kaore ho wae-
wae, kaore he mokenutanga i taua urupa nei, katahi ka
karanga etahi tangata i te taumata, kua rere ki te pari,
 katahi ka kimihia i reira, kore ake i reira. Katahi ka
 kiia he whakaaranga, ka ki «tahi, he pera me te atarahi
 tenei tangata, he tangata i ora ake i te mate, nui atu ona
 ra ki te tanumanga. Ko etahi ano i mea, he Anahera no te
 rangi e tango ana i tana tamaiti nei. Ko tenei tamaiti ia
 he huatahi na tona whaea, be atahua ia ki te titiro atu a
 te tangata.
                          NA HEMI KOREROHE.

          To THE EDITOR or THE WANANGA.
   Salutations to you. I forward the following for the in-
 formation of all your readers. On  the morning of the
 27th December, at 7 a.m., after the morning meal was
 cooked and eaten, the people left the settlement and went
 on to a point of rising ground, from which a view of all the
 surrounding country could be had ; from which the people
 could also see the graveyard in which  their dead were
 buried. They saw  an European in that sacred place where
 the  dead  are  laid.  Those  who  saw  this man   all
 thought it was like the European called Walker, and at bis
 side could be seen a coffin. The men at once rushed down
 from the hill top to capture the European, but the women
 sat still and wept, some of whom called to the men to kill
 the European, but those of the women who had knowledge
 said : no, only capture him, and let him be tried by law.
 When   the rush of people had taken place, the European
 had vanished from the graveyard, and some said he had
 hid himself in some of the hollows in the cliff. The men
 still went on. and found the grave untouched, not a blade
  of grass or a portion of the soil bad been moved in that
  graveyard.  Some  of the people on the hill top said the
  European had bid himself in the cliff, but after all the cliff
  sides had been searched that European was not to be found.
  Some then said it was a spirit risen, others said he was an
  European risen from the dead, who had been a long time
  laid in his bed in the earth ; others said it was an angel
  from heaven, sent to take the child, the body of whom was
  iu the coffin seen at the side of the aparition. Now, the
  child spoken of was the only child of his mother, and a
  beautiful to look on by the eyes of men. Enough from
                                 HEMI KOREROHE.
              Ki TE ETITA o TE WANANGA.
    Tena  koe.— Utaina  atu te kupu  kotahi nei kia Te  ,
  Wananga, hei kawe atu kia Hone Kotuku. Tena  koe te i
  tamaiti matamua   a Ta Tanara  Makarini,  kua kite i ona
  ahuatanga o te hoko  he raua ko te whakapatipati. E  
  tika ana to mohio, tenei ano te kitea iho nei. No te tau 
  1842  taku kite i te ahua o to tatou matua, e ai hoki ki
  tana ki, koia te Pa-pa, ko te Maori hei tamaiti, tae rawa
  ake ki te tau 1858, ka puehu taua tapoa he pirau, ki nga
  tangata  o Heretaunga.  No  te te tau 1860 ko Waitara,
  e kore e taea e au nga mahi raweke ki te titiro atu a te
  kanohi.  I te tau 1871, no taua tau nei, ka kai ano taua mate
  tapoa, inarototia mai i te ingoa Porowini. Kotahi rau nga
waha o tau» tapoa, e ngau nei ano. Kua pakara nga wa-
ha e rua o tana mate, ko Mangateretere, ko te Pakiaka.
               NA PARAMENA NAONAO TUTERANGI.

         To THE EDITOR OF THE WANANGA.
   Salutations to you. Do yon put this one word in the
 WANANGA,  so that Hone Kotuku may see it. Salutations
to you. The first born child of Sir Donald M'Lean, and who
 has now discovered the ill doings of the false purchase of
 land, and the flattering language used. Your knowledge
 is correct, we have seen it all, and are well aware of it. I
 have seen the colors of our father ever since 1842, and
 what gave me  an insight to our father's motives was his
 own assumption of being father of the Maori people, and
 that the Maori was his very child. But in the year 1858,
 that fester burst on the people of Napier, and in the year
 1860 the Waitara matters took  place, but I cannot find
 space to rehearse all the false acts which were seen and
 took  place there at that place. In  the year 1871 this
 fester again became large, and was spoken of under the
 same  of Provinces. This fester had a hundred scores, it
 is still irritating the body, and now discharges its matter
 by two separate wounds, which are now called Mangatere-
 tere and Te Pakiaka. From rae
                     PARAMENA. NAONAO TUTERANGI.

|           KUA         PAUNATIA                  I   PANITANA.
  \_\_      NA  WIRI NANA MAORI, Pepueri 8,1876.
I TE  Hoiho  hina, he poka, he i i te peke maui, e rua wae-
    wae ma, he ma te rae, 16½ ringa.
 He Hoiho uha mangu, he ma te rae, e toru waewae ma, ko te
     parani i penei me te u i te peke maui, 16 ringa, he kuao
      pei tona.
  He Hoiho poka, he hina, to te parani i penei me te L i te pe-
|     ke maui, he tohu ma to te ihu, he haeana nga waewae
     katoa, 15 ringa.
J He Hoiho  hina, he poka, ko te parani i penei me te HD i te
     peke katau, 15 ringa. .
i He uha tu a kuao, he hina, he mango nga waewae, he tiwha
 i    te rae, kahore i kitea he parani, 13½ ringa.
   Ka  hokena enei hoiho i roto i nga wiki e ru, ki te mea ia e
 i kore e tikina mai.
                         NA  HENARE   TAKA,
 !                                 Kai tiaki Pauna.
  189
     Ko H. TIIRI
  Te kai hoko o nga TI me nga HUKA,
  a he iti te utu o ana taonga e hoko atu ai,
         a he tino pai ana taonga.

  Ko nga taonga e tonoa ana ki aia, e tukua
    atu ana eia ki te hunga hoko, ki nga
      whare Rerewei, a koia hei utu i
            te kawenga ki reira.

    Na Rati Kaua ko Rauniri.
  NGA Moenga,  me nga tini tini o nga mea pera. Kei

      ta raua Toa, i te taha o te Haku Pei Karapu.
                                               51

         HONE   ROPITINI,
     KAI  HANGA  WATI,  ME NGA  HEI  KOURA,

                 Hehitinga  Tiriti, Nepia.
                                                                                                   

14 90

▲back to top
                      TE WANANGA.
       Kamatira  Hoteera,

        TURANGA   KAIPUKE   I AHURIRI.
KO     nga Maori e  haere mai ana ki. Ahuriri, ki te
      mea ka haere mai ratou ki te Kamatira Hoteera
penei. Ka atawhaitia paitia ratou e Hone Ianga o te
Kamatira Hoteera.


        Kaihore «na karaihe rere raa te ahua.
         Mo  te Kai, 1s. 6d.; Moenga, 1s.
  Ko  te Tina kei te 12, a tae noa ki te 1 o te haora.


  E  mea ana aia kia haere mai nga Maori ki reira.
                                                             43
                       
——————————PANUITANGA.——————————



KUA    ta taka  Toa hoko Kakahu  i Waringipata
      (Onepoto.) A, ka hoko ahau i te taonga mo
te utu  iti.
                  J. KIRIMIRI

                      WARINGIPATA, (ONEPOTO.)
73\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_

                TE       PEEKE
UTU     WHARE     WERA,   KAIPUKE    TAHURI

              O NUI TIRENI.
   Nga  moni a nga kat tiaki o tena Peeke £1,000,000
                   (kotahi Miriona).


 E taunahatia ana e tenei Peeke nga Whare, me nga Kai-
    puke.  Kia  wera, kia tahuri rawa ake ka utua e
         ratou.  He  iti nei te atu ki tenei Peeke
                  mo tana mahi a ratou.
                     ROPATA  TAPIHANA,
 83                                   Kai tiaki, Nepia.


                         PANUITANGA.
 HE    mea  atu tenei naku, kua mutu  i a au taku hoko
       taonga i te mutunga o Hanueri nei. A ka hokona
 katoatia e au aku taonga, mo  nga moni  i utua ai aua
 taonga e au.
   Ko  nga  taonga i namaa e  te iwi kia P. Kohiko-
 rewe, me  utu mai i nga ra i raua mai o te 31 o Hanu-
 eri, ki te kore  ea mai aua nama i aua ra, ka tukua ki te
 whakawa.
                               TE PAUI,
  Kai hanga TERA i to taha o te PEEKE NUI TIRENI,
               Hehitinga Tiriti, Nepia.
                                                 184
             NGA,RA  B HAERE  AI.

NGA PAHIHI KAWE MEERA OTE TEREKARAWHA
      A    KAAPU          ME      ANA     HOA
 EHAERE      atu ana  i Te Paki Paki i nga ra katoa o
      te Wiki ki Te Aute, Kaikoura, Waipaoa, i muri iho
 o te taenga atu o nga Tereina o Nepia i te 7.30 o te ata,
 me te 12 o te tina. A e hokimai ana aua Pahihi i Wai-
 paoa i te 8.30 i te ata, me te 1.30 o te tina.
   A i nga ra katoa o te Wiki e haere ana ki Waipukurau,
 i muri ino o te taenga atu o te Tereina o Nepia i te 12 o
 te tina, a e hokimai ana i te 8,30 i te ata.
  E haere ana ki Whanganui, ki Poneke, me nga wahi
 katoa i te ana atu ki aua whenua i nga. ata ta o nga
 WENETI   katoa, a e hoki mai ana i nga HATAREI katoa
 i te 2.40 i te tu a ahiahi.
   Ki te mea e kore e haere nga tangata e eke ana i aua
 Pahihi ki te whare i Nepia, ka tuhituhi ai i a ratou ingoa
 ki te pukapuka, penei e kore e tino mohiotia e ratou, e
 eke ratou i aua Pahihi.
  Ko nga mea e tukua ana kia maua e nga kai whiu o
 aua Pahihi, me tuhituhi aua mea ki te pukapuka i Nepia;
 a me utu era. i te wa e hoatu ai ana mea kia kawea e te
 Pahihi:
                       ANARU                  PITA,
                   Nana  aua Pahihi.             49

               TIME  TABLE.
       COBB    AND   Co.'s
             TELEGRAPH  LINE
                                                      OF

 ROYAL MAIL COACHES
 LEAVES    Pairi Paki TWICE DAILY  for Te Aute, Kai-
      kora, Waipawa, after the arrival of the 7.30 a.m.
 and 12 o'clock Trains from Napier ; returning from  Wai-
 pawa at 830 a.m. and 1.30 p.m. Leaves for Waipukurau
 daily after the arrival of the 12 o'clock Train from Napier,
 returning from Waipukurau  every morning at 8.30.
   Leaves for Wanganui. Wellington, and all intermediate
 places, EVERY  WEDNESDAY      MORNING   ;  returning
 every SATURDAY    at 2.40 p.m.
   Passengers, unless booked at the office in Napier cannot
 depend upon obtaining a seat.
   All parcels must be booked in Napier, and carriage pre-
 paid.
               ANDREW    PETERS,
                      Proprietor.                 49


 C. R. ROPITINI.
 KAI Ruuri  whenua, me nga  Waapu,  me nga  Rori
   Maana e mahi nga Mapi  ma  nga Maori, mo nga Rori,
 Waapu, me nga mea  pera. Me tuku mai nga pukapuka
 ki aia, ki te Whare ta o " Te Wananga," Hehitinga Tiriti,
 Nepia
                     U. R. ROPITINI,
                               Hehitinga  Tiriti, Nepia.
 50


  C. R.  ROBINSON
       CIVIL ENGINEER   AND  SURVEYOR,
 Surveys made, Bridge Plans prepared, and Estimates given
                            
         to any of the Natives of the North Island.



    Address—'WAKANGA  Office, Eastings-Street, Napier.
i                                       50

15 91

▲back to top
                      TE WANANGA.
                                                      



 HE  PANUITANGA.
HE  mea  atu tenei nata na Makiria o Hawheraka,
                                                                            i
e whakapai atu ana ahau ki te iwi, no ratou e hoki-



hoki mai nei ki taku Toa hoko Taonga ai. A e mea
                                                                                                                                                               
ana ahau, ma taku mahi hoko  tika kia ratou, e hono 
                                                                                                                                                                I


ai ano te hoa ko te iwi i aku Taonga.
   Ko te utu o aku Taonga, koia ko te utu o te Taonga
i Nepia.





              NAKU  NA  MAKIRIA,
                                                                             i
                                                                             
                                                                             
  Hawheraka                                176
              HE  PANUITANGA.



 HE   MEA  atu tenei naku na TAMATI TAUNI ki nga
 tangata e noho tata ana  i Hehitinga, kua timata  i aia
 tana mahi Parakimete  i Hehitinga, me tana  mahi hu
 hoiho, me nga mahi Parakimete katoa.  K oti ano i aia to

 hanga nga parau pakaru. me nga Mihini pakaru.
                     NA TAMATI TAUNI.

                                 Hehitinga.         149
Whare hanga Kooti, Nepia.


   NA  G. PAKINA,
 Kai hanga Kooti, me  te mahi Terei, kai
   rongoa Hoiho, me te mahi i nga rino
      katoa e mahi ai te Parakimete,
                  Hehitingi Tiriti, Nepia.


 HE     mea  mahi  nga  Kooti me nga Hareti,  ki te
        tikanga o nga tauira hou, o Tawahi o Merika,
| a he mea mahi pai te hanga o aua mea.
1   He mea  peeita ano hoki eia, a he utu tika tana utu

 i tono ai mo ana mahi.
I                                                 21

 Panui ki nga Maori o Heretaunga.
            KEI TE WHARE   HOKO  A


        Te Houra,
    I TAWAHI  AKE O TE POTAWHE   I NEPIA.
  NGA Parau, Whakarawe  Hoiho  to Kaata
    Me nga mea mo nga Kiki
        Me nga Tera Pikau taonga
        Tera Taane
       Tera Wahine
         Paraire
        Wepu
    Mc nga mea katoa mo tenei mea, mo te Hoiho.
    He  iti te utu mo aua. mea ne;

         Na TE  HOURA,
i Nepia.                                            23


KO nga Maori e haere  ana ki Akarana, ki te mea
  ka haere ratou  ki te Kawana  Paraone  Hotera, ka
  whangainga paitia: e ataahua te noho, a e pai nga kai,

• me  nga moenga i reira—
                                            £   s.  d.
            Mo nga Kai i te Wiki  O  15  O
          Mo  te Kai me te Noho
                 i te Wiki      ...  ...   1   O   O


  He Whare  pai ano nga whare hei nohoanga mo nga
                          Hoiho.  -
      Ko  Tiningama raua ko Kingi, nga kai tiaki.

16 92

▲back to top
                     TE  WANANGA.
   Pateriki Kahikuru,

Kai hanga Tera, me nga hanga katoa mo
       nga Kiiki, me nga Kaata,

                 Kei  Taipo, (Taratera.)
KEI   aia, i nga wa  katoa nga  Tera pai rawa,
   Hanihi, Wepu,  Kipa, me era mea e kore e taea
te tatau.
  Ko  ta PATERIKI   KAHIKURU     te whare
ngawari rawa mo te Hanihi Paki, Kiki, Toki Kaata,
Piringi Kaata, Terei, Paraa hoki,  Peke  Tera hoki.
Ko  enei mea katoa e hanga ana i roto i taua toa ; ko te
reta i tino pai rawa, e kore e kitea i roto i te mota nei,
he mea pai ata.

   Haere mai kia kite tonu a koutou kanohi a tera e
paingia.

   Kia marama ki te whare. Ko te PATERIKI KAHI-
KURU  whare,  Tera. Hanihi, hanga Kara, kei Taipo,
 (Taratera.)
                                                17


          M. R. MIRA
     HE KAI HOKO KAU, ME NGA PAAMU,
                a e hokona ans eia

 NGA    Bum  Hipi, me nga tini whenua. He Rana
       ano he Hipi kei reira. He Rana ano kahore
 i nga Porowini o Akarana, o Haka Pei, o Poneke.
   Kei tana tari i Paraunini Tiriti i Nepia nga tino
 korero mo aua whenua.

         HE  RAME   ANO   ANA  HEI  HOKO.
             He  Rikona
             He Reeta
             He Kotiwera
               He  Marino
 No nga kahui pai katoa aua Hipi.
   A he tini ano ana hipi hei mahi ma nga Piha patu
 Hipi ano hoki.

                          Na M. B. MIRA.
 14

                   HE  PANUITANGA.
  ¥ J E mea atu tenei kia matau ai nga iwi Maori. Kei te

 To» a HONE   PERI  i Taratera, te mahi hoko utu iti, mo nga
 taonga, he iti rawa atu nga utu o taua Toa, i nga Toa katoa o

 taua takiwa ; mo te moni pakeke.
                                      HONE    PERI.
   Taratera.
                                                     17

 


 TAKENA            MA.,

           WAIPAOA,
HE   NUI  NOA  ATU  A RATOU   TINI KAKAHU

         ME NGA MEA PERA
             He mea uta hoa mai aua mea

         A     HE         MEA           TINO              PAI
            Kahore he taonga i pai ke ake

 I TE           POROWINI                        NEI
              He  iti te utu mehemea he


MONI           PAKETE
         Ta te tangata e haere mai ai ki te hoko.
                                             67


   H.      WIREMU,
 NANA  TE WHARE    ITI NGA  UTU  MO NGA  TERA
          HOIHO, I HEHITINGA   TIRITI.


 Ko  te whare  tino iti te utu o nga whare katoa
 te Porowini, mo nga mea rino katoa, mo nga mea e
 mahi  ai te kamura, nae nga tangata mani pera. No

| Ingarangi aua mea katoa nei.
                                                                                           o
                                                                                                               


       H.      J   .  HIKI.
i
i         KAI HANGA   PUUTU   ME  TE HU,
i
!             HAWHERAKA.                  


         E HOKONA   ANA.
  E   4 MIHINI   tapahi Witi.
                                M. PAERANI.
 179

  NAPIER, Hawke's Bay, New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and pub-
lished by HENARE  TOMOANA,     the proprietor of this newspaper, at
      the office of Te Wananga, Napier.

            SATURDAY, 12TH FEBRARY, 1876.