TE PUKE KI HIKURANGI,

[NAMA 7, O TE TAU TUARUA.]\_\_\_\_\_\_WAIRARAPA.MEI   WENEREI 31st. 1899.                   [Wharangi No. 1]

Moe ara ara, moe ara ara, ka tau te manu
ki runga ki tona pae kohiri, kohera, ka tiriti-
ria ka rearea ka taka mai tu ki tona hiiwa ki
a hiiwa e ara e tera pa, e ara e tera pa, e ara
e tera tangata, e ara e tera Wahine, e ara e
tera Tai-Tama, e ara e tera Tai-Tamahine, e
ara e te Iwi Maori, e ara e te Iwi Awhekaihe,
titiro nga kanohi o te hunga matau ki te ko-
rero i nga Nupepa Pakeha, whakarongo e nga
taringa o te hunga matapo kaore nei e mohi-
o ki te korero Nupepa Pakeha, tenei te rongo
o te tai a Ruatapu te hii ha mai nei, kua ii
mai a Paikea te oranga mai o te Huri-purei-
ata ko tona korero raaraa, rooroa, o te Rau-
mati, poopoo rooroa o te Hotoke, hei "Te
Puke Ki Hikurangi" te puputanga o nga
morehu oneone, e toru nga nohoanga o te
whare Paremata e tu mai nei i Poneke.

Tuatahi.    Ko te Kawanatanga.

Tuarua.    Ko te Apitihana.

Tuatoru. Ko te Takawaenga, ara ko aro-
aro tahurihuri, e ki aha te Kawanatanga, ko
tana Pire Poari hei Rahui i nga morehu
Whenua o te Iwi Maori, me te Iwi Awheka-
ihe, e tipu ai enei Iwi ki te pai, ki te Honore
me te ora, he mea whakahau mai na te
Kuini Wikitoria kia whakaarotia e te Kawa-
natanga o te Koroni te tono a to Iwi Maori,
me te Iwi Awhekaihe mo to ratau toenga
oneone.

E korero ana te Apitihana, e Kauhau ana
ki te Iwi Pakeha, ki te hinga tenei Kawana-
tanga ia ratau, ka wetekia nga here o nga
Whenua Maori i Rahuitia e tenei Kawanata-
nga, ka hokohokotia kia tae rano ki te eka
whakamutunga, no te mea kaore e pai ko te
Maori hei Rangatira Whenua, ko te Iwi Pa-
keha hei whakapai, ko nga Maori hei noho,
engari me riro katoa nga Whenua i te Pakeha,
ko nga . Maori me mahi oranga mo ratau,
penei i nga Pakeha e mahi nei i nga rori hei
oranga mo ratau, ko nga Takawaenga ara ko
aroaro tahurihuri, kaore e mohiotia ka huri
ratau ki tehea taha i te ra o ta ratau pakanga
i roto i to ratau whare kote tino take a te Apiti-
hana e turaki nei i tenei Kawanatanga, mo
nga Ture kua oti nei mo tatau, timata mai i
te tau 1894 tae mai nei ki te Pire Poari.

Ko tetahi take a te Apitihana i whakapu-
aki nui ai i ana whakaaro, kia peneitia nga
Whenua Maori, kua tata mai te wa pooti
Mema mo te Paremata o te Koroni, e pooti-
tia mai ai a ratau tangata e te Iwi, hei
tautoko i a ratau whakaaro e hinga ai tenei
Kawanatanga, e tu ai ko ratau he Kawana-
tanga, hei whakatutuki i to ratau hiahia mo
nga Whenua Maori, ki ta matau whakaaro
ake e kore te Iwi Pakeha e whakaae mo tenei
ahua, a ka pooti mai i enei tangata hei
Mema, no te mea kai te aroha te Iwi Pakeha,
e noho ana i runga i enei Motu, ki nga
Maori me nga Awhekaihe me o ratau Uri,
tuarua he kore take.

Te Iwi kua kii katoa nga Nupepa Pakeha,
o nga Motu nei i enei tu korero, ko te "Puke
Ki Hikurangi," e rua putanga i te marama,
he roa rawa ka kite ai koutou i enei ahua
korero, e mahia nei e te Apitihana me te Ka-
wanatanga.

Ko te mea pai e whakaaro ana matau e
kite kite tonu ai koutou i nga ra katoa i nga

[NAMA 7. O TE TAU 2.]TE PUKE KI HIKURANGI,    MEI WENEREI 31st 1899.                [Wharangi No. 2]

whakapono, ko matau kaore i te whakapono
ki te korero aua Pakeha wea nei, heoi ano
he tuku kau atu kia, panuitia atu enei korero
tito a enei Pakeha.

Heoi, ka huri iho enei   korero ki a koutou
katoa ko tou  whare.

Na Kerei Hanataua.

Ngatiki Hawera 11/5/99.

E hoa e te Hanataua, me titiro e koutou
tona taonga nui o te Motu nei, mehemea ka
; mau te hopu, hei taonga nui tena, notemea,
kua ngaro tenei taonga nui o te Maori te
nanakia, e korerotia nei e nga kaumatua me
nga Taniwha o mua, koi mea ko te kai tiaki
pea tena o te Toki nei a te Awhiorangi i kitea
nei ki tena takiwa, me titiro hoki te ahua o
• nga ngarara me nga manu e huihui na ki
kona, mehemea he Huia tetahi o aua manu,
he tika taua korero, mehemea he Kokako, be
Tirairaka etahi o aua manu, he korero parau
na nga Pakeha na.

"To Puke."

Kia Reweti T. Kohere kua kite matau i to
hiahia me to punui i roto i te Pipiwharauroa,
o mea ana koe me tango mai e te Puke me
te Tiupiri nga korero a Apirana T. Ngata, i
roto i te Pipiwharauroa ina puta mai ki to
Motu tangi haere ai, ki ta matau whakaaro
tika, mehemea nga korero a Apirana T. Ngata
hei ora me te Iwi Maori, me tuku tonu mai
ki te Puke ki te Tiupiri ranei, kia puta hohoro
ui kia wawe te Iwi te kite, kaore hoki e mo-
hiotia e hia ranei putanga o te Pipiwharau-
roa i te tau, ko to Puke e rua patanga i te
marama, ko te Tiupiri kotahi putanga i te 2
wiki, mehemea ka tukua ma te Pipiwharauroa
e pamu kaati kua kite hoki nga Iwi.
"Te Puke."

[NAMA 7, O TE TAU 2.]TE PUKE KI HIKURANGI. MEI WENEREI    31st    1899.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No. 3]

hoha ki te whakaatu i te ora mo toku Iwi i
te huarahi tika hoki.

Heoi Na to koutou hoa.

Na T. T T. Te Tau.

P S.    No te   26  o Aperira,   ka  whanau

taku Tamaiti he  Wahine,  ite te 11 o tenei

marama ka tae mai te Pirimia raua ko  tana

Kotiro ki toku kainga,   ka Iriiritia e   ia   te

Ingoa o taua Tamaiti,   hei Ingoa mo  tana

Kotiro, mo te ra hoki o te Kuini Tiupiri, ara,

mo to matau haerenga   ki  Ingarangi,   koia

tenei taua Ingoa.

Ko Meri Tuari Wikitoria Te Tan.
Heoi ano, e aku hoa koi hoha, ko te kaute
o nga Maori kai toku Whare, ara, matau ko
aku Tamariki kotahi tekau matau, me tuku
katoa i naianei te kaute o nga tangata, o ia
Whare, o ia Whare, ki roto i te "Hikurangi"
ki a mohiotia ai kai te piki haere ranei nga
Maori, kai te hoki haere ranei.

Heoi.
Taiawhio T. T. Te Tau.

Hamua.

Mei 19 1899.

Kia Tamahau Muhupuku, e tama tena koe.

E whakaatu atu ana ahau ki a koe mo nga
Ingoa o nga tangata hei tukunga mai mo te
Pepa o "Te Puke Ki Hikurangi" ki Hamua
nei, koia tenei.

Ko Haora Tatere, Hamua Poutapeta.

"    Heremaia Maika,    ...

"    Hona Tutemiha,    ...

"    Hakaraia Haratiere,    ...

"    Painetu Ngatata,    ...

" Hetariki Matae, Ngawapurua Wurupe-
re Poutapeta.

 Hamuera, Karaitiana, Horowhenua
Rewini.

"    Mohi Ihaka, Raupanui Hamua.

"    Himiona Wirihana,
Heoi, tena koe.

Hamuera Tangatakino.

•   [NAMA 7. O TE TAU 2.]TE PUKE KI HIKURANGI. MEI WENEREI    31st    1899.\_\_\_\_\_\_[Wharangi No. 4]

tukua   e   Pariora nga Moutere o Piripaina,
kia Marikena   no te   rongonga o Akuingaro
kua riro ia Marikena aua Moutere, katahi ia
  ka tono kia tukua mai e Marikena   te inana
whakahaere o ratau Moutere kia ratau ano,
kaore   a,   Marikena i whakaae, katahi ka ki
atu a Akuingaro, he aha   te painga o to ma-
tau kaha ki te pana i te muna o te  Paniora,
ka eke mai ano he inana    ke   ki   runga   io
matau, ka, whakatutia   tonutia iho tona Ka-
wanatanga, hei arai atu i te mana o Marikena.
Ka timata i konei   te   whawhai,   e mahi
mai nei i Piripaina, i waenganui i a Marike-
na me nga Piripino, kua maha nga  marama
e whawhai ana, kaore ano taua Iwi i hinga,
ko nga hoia a Marikena  kai reira  e   40,000
no tenei wiki    ka   tukua   atu   e   Marikena
13,000   hoia,   hei   apiti   atu ki nga hoia e
40,000 ka hui ka 53,000 i te timatanga mai
o te whawhai tae noa mai ki tenei  marama,
kua neke atu i te ono te kau miriona moni a
Marikena kua pau,   kaati kaore ano kia tata
te mutu te whawhai,   kai te kaha   tonu nga
Piripino, e ki ana hoki   Akuingaro e kore  ia
e mutu te whawhai, a kia tae ra ano ki tona
mutunga   ko   te Ture a Akuingaro mo ana
Tianara,  me ana hoia ki te puta he ngakau
mataka ia ana Tianara, ki te   puta   ranei he
kupu mana Tianara kia mutu   te whawhai,
me haere ki raro   i te mana o Marikena, ka
whakamatea kaore ia e pai kia noho   he   ta-
ngata ngakau mataku i roto i te Iwi, kua  ki
katoa nga Nupepa o te Ao nei,   tae   noa ki
Marikena, i te whakamiharo ki tenei tangata
toa kua tapa   e nga  lwi Pakeha tona Ingoa
ko Naporiana,   tuarua, ko te tangata nei he
tangata iti mama noa iho ki te titiro atu,  he
Tamariki tonu ka 28 ona tau,   no te timata-
nga o tenei wiki ku tae mai te Waea whaka-
atu   i   tono   atu   a Paniora, kia tukua nga
herehere a Paniora kai a Akuingaro e pupuri
ana, ka utua atu o Paniora nga moni kotahi
miriona Tara, ka utua atu e   Akuingaro   kia
homai ra no e Paniora, kia ono miriona Tara
ka tukua atu ai e iti nga herehere o Paniora,
i akona te tangata nei ki nga reo katoa, i a ia
o noho ana i te Kuru Pirihi Katorika, he nai
nga korero mo te tangata nei, kaore e taea te
tuhi atu.

Te taenga o to Kawana ki
Rarotonga.

[NAMA 7. O TE TAU 2.]TE PUKE KI HIKURANGI,    MEI WENEREI 31st 1899.\_\_\_\_\_[Wharangi No. 5]



 haere tetahi tangata o te Aku Port Wa-
kato, ko Tionehana te Ingoa, i haere ki te
pupuhi Kereru, kaati i a ia e haere ana me te
pupuhi ano, ka taka atu tetahi o nga Kereru
i te pari, ka heke atu hoki te tangata nei ki
te tiki i taua manu, no tona taenga ki raro,
ka kitea e ia tetahi. Ana nui, haere ana te
tangata nei ki roto ki te matakitaki, i mahara
hoki a Tionehana, ko te Ana tenei i nehua ai
nga Maori o reira, i o ratau tupapaku o mua,
engari no tona tomonga ki roto, kahore i
kitea e ia te waahi nehunga o nga Maori, i
tere te pau o ana maati, he nui hoki te mihi
o te Pakeha nei mo te atahua o tana Ana,
kua puta te kupu a nga Pakeka o reira, kia
haere ratau katoa ki te matakitaki i taua
Ana.

Nga   Nama o te katoa.

Ko nga Nama tenei o nga Koroni o Ahi-
tereiria (Australia) tae mai hoki ki Niu Tireni,
ki nga kai-tuku moni o Ingarangi, me te
whakarite hoki i te nui o te nama kai runga
i te tangata kotahi o ia Koroni, o ia Koroni,
ara te Nama kai runga ia tatau katoa, nga
taane, nga Wahine, me nga tamariki.

Ko te nama

ate tangata

kotahi.

Niu Tauta Weira   Ł'6:3,112,720.    Ł47.

WikitoriaŁ47,558,088.    Ł40.

Niu TireniŁ44,963,424.    ŁG1.

KuiniraniŁ33,595,414.    Ł68.

Tauti Ahitereiria   Ł24,309,035.    Ł69.

Weta Ahitereiria   Ł9,208,736.      Ł53.

TahimeniaŁ8,800,020.      Ł40.

[NAMA. 7. O TE TAU 2.]         .       TE PUKE KI HIKURANGI,    MEI WENEREI 31st 1899.[Wharangi No. 6]

MATENGA    TUPAPAKU.

Ki nga whanaunga, tena koutou katoa,
tenei tetahi Aitua kua pa ki nga tamariki o
konei, ara kua wehe atu raua i tenei ao, kua
haere ki te kainga tuturu mo nga tinana, kua
haere hoki nga Wairura ki te waahi mo raua,
ara ko te Kohai te Ingoa, he Ingoa no te
Kohai Hoera, ko Hape Renata te Papa, ia te
Kohai Hoera e whakatipu ana taua tamaiti,
no te Turei te 28 o nga ra o te marama nei
ia i wehe atu ai i ona matua, me ona Hapu
hoki.

Eo Eriha, he tamaiti na te Kahu Piripi, he
Mokopuna na te Maari-ote-rangi, no te 25 o
nga ra o tenei marama ia i wehe atu ai.
Heoi he nui te pouri i mahue iho ki o raua
matua, me o raua Hapu hoki, mo te tango-
hanga atu ia raua.

"Te Puke."

Waipawa.

Aperira 28th 1899.

E hoa e "Te Puke Ki Hikurangi," utaina
atu te matenga o tetahi Kaumatua Rangatira
o Hami Te Hau, koia tetahi Kaumatua Ra-
ngatira o Ngaati Kahungunu, he Tama ia na
Te Matenga Tukareaho, i moe a te Matenga
ia Hine-i-koia, ka whanau ko Hami Te Hau-
erangi, ko Hine-i-koia tetahi Wahine Ranga-
tira o te Aitanga-a-Mahaki tae noa ki te
Whakatohea, he nui te pouri o tona Iwi, o
ana Tamariki me ana Mokopuna, mo tenei
Kaumatua kua wehe atu nei.

Arapata Meha.

KAHORE E TAU TE HEE, KI NGA KAI-MAHI
O TE "PUKE," ME To TATAU NUPEPA Mo
NGA WHAKAARO, ANGA RANGATIRA TAANE, WA-
HINE, E TUKUA MAI ANA Ku PANUITIA E

"TE PUKE KI HIKURANGI," OTIRA KIA    TUPA-

TO ANO KOUTOU, KAUA NGA KORERO KINO.
MARAMA-TAKA   O TE "PUKE."

Ko nga ra enei hei putanga atu mo te Pepa,
i roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko
nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga
kaore te "Puke", e mohio, engari te poohita-
nga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai
ake nei:—









TAUIRA  POTO.
ONGA  TURE  O TENEI PEPA.

(TUBE 1.)

Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hi-
kurangi" i te tau 10/ hereni.

(TUBE 2)

Ki te tono mai i te Nupepa, me penei te a-
hua o te Ingoa ki waho o te kawa.
Ki Te Etita.

"O Te Puke Ki Hikurangi."

Box 20
Greytown Wairarapa.

(TUBE  3.)

Ki te tuku moni mai koutou, ko te Tauira
ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota
Poutapeta anake.

" (TURE 4.)

E rua putanga o te Pepa i roto i te mara-
ma.

Na Te Etita o "Te Puke. Ki Hikurangi."

Printed and Published by   T. RENATA.
Under the Authority of H.    T.    MAHUPUKU
at his Registered Office,    Main-street, Grey-
\_\_\_\_ town North. Wairarapa.