THE JUBILEE.



Maori Newspaper



No. 28   Vol 1



TE TIUPIRI



JULY  12, 1898. WHANGANUI. HURI  12, 1898.



SMITH & MILLWARD



FORWARDING SHIPPING & CUSTOMS

AGENTS.



COAL AND PRODUCE MERCHANTS



TAUPO QUAY, WANGANUI.



Telephone, No 96   P. O. Box 60



TE METE ME MIRIWATE,



HE kai tukutuku taonga i runga inga Kaipake

Tima ranei. He kai whakahaere Katimaute



Me te hoko nui i te waro, me era atua mea.



TAUPO KI TIRITI, WHANGANUI.



Nama o te Terewhono, No 96.

        Namama o te Poake o te Poutapeta No. 60.



KARAITIANA ME NUMANA.



Kite hiahia koe kite hikoi ki a rite kite

haere o tenei wa, me tango koe i nga hu o 



KARAITIANA ME NUMANA.



Awanui Tiriti o, Whanganui.



If you want to 

                  march with the Times,

                              wear

CRICHTON & NEWMAN'S BOOTS.



Avenue, Wanganui.

Vol. 1. ]    Tuesday, July 12, 1898. Huri 12, 1898 [No. 28

      TIUPIRI RIRA.





NA      e nga hoa mema o te Pepa:

       TIUPIRI, me nga  hoa e 

       tango nei i te ono marama 

        i te tau ranei, e nui ana taku 

whakapai mo Waata Hipango mo 

tona Kaha  ki te whakahaere i nga i

mahi o te Pepa o TE TIUPIRI timata

mai i te 6 onga ra o Hune tae mai

ki tenei ra 11, o Hurae nei, a he nui

tona ngakau nui ki te whakapai inga

mahi i nga kohi moni a nga tangata

tuku panui toa me era atu mea pera,

kotahi ano te hawhe ra i haere ai ia

kite kohi haere i nga utu o aua panui

puta ana mai e £7 12s a kei te mahi

tonu ia i tenei Wiki. Me  te kohi-

haere hoki i nga panui hou e tukua

ana mai ki TE TIUPIRI.

  Na  e nga hoa i tuku reta mai nei

ki TE TIUPIRI kia panuitia a koutou

reta, koi  pouri koutou kia koutou

panui mo te korenga e tukua ki te

pepa  nei, i te mea kei a Waata

 Hipango te whakahaere o te pepa i

te marama o Hune tae mai ki te 11

 Hurae nei, ko taana e tuku ai koia

 tera te mea  i marama kia ia, a ko

 nga mea i whakakorea e ia koia tera

 nga Reta kua kore e panuitia Heoi.

   Na kua tae mai ahau a H. T.

 Whatahoro  i te 11 Hurae nei ki te

 tari o  te Perehi  i naia nei, a  ka

 mahia e au nga mahi e tika ana hei

 painga mo te pepa TIUPIRI i nga

 ra katoa e mau ana kiau tenei mahi

 Etita e koa ana ahau; I te pai haere

 tonu o to tatou taonga, nei kawe

i haere i nga rongo nunui, e mahia

i mai nei e nga Iwi nunui o te ao, ma

 te penei hoki e mataara ai tatou.

    Na  he whakaatu   tenei ki nga



 tangata e tango pepa  ana o TE

i TIUPIRI i runga i te nama, me tuku

 mai nga moni utu pepa o TE TIU-

  PIRI nei i te mea kua pahure e tahi

 i te ono marama ko etahi kua rima

 marama  ko e tahi e wha marama e

  toru, no konei kua tono matau kia

  whakaputaia mai aua  moni e  ia

  tangata e ia tangata e tango pepa

  nei.

    Na kei te Wenerei te 20 Hurae,

  98, me huihui katoa mai nga mema

 ! e ahei ana te tae mai ki te Tari o

  TE TIUPIRI i te 2 p. m. Koreira

  whakatakotoria atu ai nga take hei

 

 i whakaaroaro ma koutou hei painga

  mo  te pepa nei, na koi ngaro atu

 koutou ka whakataua e te korama o

  te Komiti tokotoru i whakaritea e te

  Komiti; Na ki te oti te whakatau a

 ! te Komiti, e kore rawa  etika te

  whakahe mai a tetahi mema o te

  Komiti i muri o taua whakatau.

      -KOTAHI  PUTUNGA O  TE PEPA I ROTO I TE WIKI.

Jubilee, Tuesday, July 12, 1898. [2]                Te Tiupiri, Huri 12, 1898

  Na kei muri o te nohoanga o te

Komiti o TE TIUPIRI i te 20 Hurae

nei panuitia atu ai nga take i whaka-

taua e taua Komiti hei painga mo te

Nupepa o  TE TIUPIRI me  ona

mema  katoa.

  Na kua Tuwhera te Paremata o te

 o te koroni, a ko te take tuatahi i

 whakahaerea ko te turaki Kawana-

 tanga, he maha nga ra i whakapaua

 mo tena whakahaere, a tukua atu

 ana ki te pooti o te whare hinga ana

 te apitihana tu ana te Kawanatanga

 tokoono  te pahikatanga  i to  te

 Apitihana, Heoi i muri o tenei kua

 aronui te ngakau ki nga mahi o te

 koroni i naia nei, kei nga Pire mo te

 taha Pakeha anake e mahi  ana i

 naia nei, a kei  Poneke  tonu  te

 Komiti whiriwhiri o te kotahitanga

 e  tatari ana kite otinga  o te  Pire

 arai Hoko whenua Maori i enei ra

 katoa.

     TE WIRA A MEIHA KEEPA.



    I roto i te Apiira Kooti Whenua Maori i tu

  mai nei i Poneke I korerotia te Wira a Meiha

  Keepa  i te Awatea o te Wenerei i te aroaro o

  te Tumuaki, me Tiati Make. Nga korero o

  taua Wira  e tuku ana i ona whenua ki te

  tamahine     kia    Wikitoria   ko    aua

  whenua  me   hoko  e ia hei  utu i ona

  nama ma Ta Waata Pura e £6810 pauna, me

  nga moni hua e ono paiheneti. Ki tona iramutu

  kia Haruru, ko nga mera, me te hoari i homai

  nei e te Kuini. Ko tona whakaahua nui, mo

  te taone o Whanganui, a me  iri i roto i te

  Whare Matakitaki o Whanganui. No te 15

   o nga ra o Pepuere i tenei tau ano i hanga ai

   taua Wira. Tokorua  nga kai titiro he Atihi

   Pakeha no Whanganui nei, ko te kai whaka-

   maori ko Kanara Makitonore.

   Whakaaturanga.





     (Ko nga korero ano o te hui ki Papawai).

  I te tau 1860 ka whawhai ki Taranaki a

Wiremu Kingi me Kirikumara ka awhina te

kawanatanga ia Kirikumara he tautohe mo te

whenua te take. Ka takahi ano te Pakeha i

te ture o 1839, me te Tiriti. Heoi ka tango-

hia tera whenua. Titiro ka takahi haere no

te mea  e tu ana te Tiriti ma nga wahi e

hokona  ana e tatou kia te Kuini ka eke ai

tona mana. Ina hoki ko Waitara i riro i te

raupatu. Na  kaore i tika. No  reira taku

kupu ahakoa kua riro aua wahi mehemea

 kaore hoki tatau i takahi haere i te Tiriti a ka

 topu ki te whakaaro tika i taua Tiriti tera e

 tika kia hoki mai aua whenua. Kua  rite

 tatou ki te kuri e kapo nei i te Miiti Wairua kua

 whakarerea te tino Miiti. Koia au e ki nei

 na to tatau wehewehe i penei ai te he. Ki

 te topu tatu tera e hoki mai taua mana. Mo

 te kupu e kiia nei i ki a Hone Heke e kore

 e riro mai to tatou motuhake e he ana, i

 runga i te whakamarama i nga korero i runga

 ake nei. Kaore e hoa ma taua matauranga i

 neke atu i toku kaati te mea i neke ake ko

 tona mohio  ki te  titiro i nga pukapuka

 Pakeha  otira ko te tino mahi mana ko te

 arataki inga wahi. Kaati i te timatanga o te

 kotahitanga  nei nui atu te korero  o nga

 Nupepa Pakeha kua mohio kua mahi te Iwi

 Maori i te Home Rule. Titiro ki te whai

 korero a Kawana Paraone i te Tiriti o Kohi-

 marama  1860 E ki aua ia heoi ano te whenua

  ko Nui Tireni i tau anake ai ko taua kupu

  anake ko te Atawhai i tau ki runga o Inga-

  rangi kaore i penei nga whenua katoa i raro

  ia Ingarangi. A  i ki hoki a te Makirini kia

  mau  tatou ki te Tiriti o  Waitangi. Ka

  korero ia konei i te Pitihana a Tawhiao i tae

  ai ki Ingarangi  i korerotia ai i roto i te

  Paramete o reira whakapumau i te Tiriti me

  te ki mai e kore e taea te takahi. Na ka kite

  tatou ahakoa ka 58 nga tau o te mahinga o

  taua Tiriti me te mei nei ano no te ata nei

  ano i mahia ai. Me tana ki kaore he tongi

  mangu  i eke ki taua Tiriti i runga i ro tatou

 The Jubilee, Tuesday, July 1898. [3]              Te Tiupiri Huri, 12, 1898



                          

 kuaretanga na o tatou matua ke ra hoki i

 mahi a rongo kau to tatou kaore i kite. Ko

 te Pakeha i tino takahi me te mohio ano e

 takahi ana ia. Na  koia nei ra e te Iwi nga

 huarahi o to tatou kotahitanga e mahi nei

 Kaati ka timata taku korero inaienei i nga

 korero e ngate ai  ki o  koutou  ngakau.

 Titiro ko te Pire nei he mea hou. Ana kua

 korerotia nei e au  kia koutou nga  korero

 tawhiti kati tenei.

   I te tau 1847. Ka timata te whakaaro o

 nga Kamupene  hoko whenua ki te hoko

 whenua i konei, kua kite ratau Pitihana ki

 ngarangi. I takahia te Tiriti taua wa ko Lord

 Stanley te Hekeretori onga Koroni. Kia mai

 ana kaore e taea. Ka hoki ano taua korero

 ki te wa i mahia ai e te Paramete kia mahia

 he Pire tango i nga whenua o Waikato mo to

 Pakanga. Kaore a Pihopa Herewini a Sir

 William Martin me W. Swanson. Ka tukua

 te ripoata o konei ki Ingarangi mo taua mea.

 Tae  atu ki Ingarangi ka tae ano a Pihopa

 Herewini  ki te hapai i ta raua kupu ko te

 Matenga  (Martin) &c., &c. I korerotia hold

 e ia nga korero a Pihopa Herewini e kore

 rawa e taea te takahi te Tiriti.

   I te tau 1861. Ka korero te Hahi ko te

 take e raruraru ko te kore e mohiotia no wai

 te whenua ara ko nga tautohe. Ka tukua he

 Pitinana ma  ratou kia Kawana   Paraone

 Panuitia ana. " Tuhinga "  kei roto i te

 Pukapuka Ture o Niu Tireni 1861 and 1862,

 Haina  Pihopa  Herewini 5th Mei, 1861.

. Another Pitihana.

 Panuitia ana. Signed Selwyn. 4th Hune,

 1861. Another   Pitihana Panuitia ana.

 Signed Selwyn, Brown, Te  Para, Kerehi,

 Kihirini, Manihera, &c.

   18th  Augst, 1863. Another   Pitihana.

 Panuitia ana. Na  aua tangata ano me etahi

  atu.

   Kaati ka marama tatou i te mahi nui a enei

 tangata (Minita) mo tatou whakapumau, to

 tatou mana. Ki te ata whakawakia nga he i

 takahia ai te Tiriti. Tera e hoki mai enei

 korero hei awhina ia tatou No te tau 1865.

 Ka  pute te ture whakamana  ateha kooti

  whenua, me te ture kooti hoki. No te tau

  1867. Ka timata te ture kia uru he mema

 mo  tatou ki te Paremata. I korero hoki

 inga ture i mahia, mo nga karati kia 10 ano

 tangata. Me  nga ture memoria &c., &c.

  Ka  nui haere i konei te nui o te raruraru.

 Na  konei e te Iwi he tino whakaatu tenei

 naku mehe  mea kaore te Tiriti kaore o tatou

 mangai  e tukua kia  korero. Kaati heoi

 anake te mea e whakahe nei, e whakaroa nei

 i te mahi a te kotahitanga, ko te kore kaore

 ano tatou i kotahi, ara tatou, a te Whiti ma,

 a te Kingi hoki, me he mea kua pera, ka oti

  o tatou hiahia katoa. Kaati ko te Pire nei

 ko  te Poari e tino takahi ana i te Tuiti o

 Waitangi. Tenei nga take i ki ai ahau ka

 Pakaru me  te kotahitanga hoki. Tena iana.

 E ki ana a Kawana Paraone kaua e tangohia

 to  tatou mana tiaki ara i runga ano i te

 Tiriti i ki ai. Kaati ki te mana te Poari nei

 ka roherohea nga takiwa kua riro te mana i

 taua Poari. Tena ka tu te mana o te kotahi-

 tanga ki hea o tenei Poari ? Te mana ranei

  o te Tiriti ? A pehea te tikanga o nga korero

 anga tangata e korero nei e kore e hinga te

 te kotahitanga te Tiriti ranei ina whakama-

  naia e tatou tenei Poari. Titiro iana tatou

 ko te Pakeha ano te mana o tenei Poari.

   PARATENE NGATA—He   patai taku. Pehea

  to whakaaro ino te Pire a te Kingi e takoto

 mai nei i te Paremete ?

    MANGAKAHIA—Kaore   ano i tae taku

  korero ki tena. Engari i whai kupu au kia

  unuhia taua Pire. Kaati ko te tino korero

  mo tenei hui kia herea te rima miriona e toe

 nei kia tatou. Ko nga whenua kei runga i to

 motu nei, he nui atu nga ture kei runga he

  ture ano, he ture ano. He Karama Karaati,

I he Raupatu, he Tiwhikete, &c., &c. Whaka-

 aturia ana e ia tetahi pukapuka, ko  nga

  korero mo nga whenua  e herea ana e te

 Kamupene. Kei Turangi. Ki te mana tenei

  Poari kua ora aua whenua. Engari ko nga

  whenua kei a  tatou ka mate i taua Poari.

  Ko  aua whenua i Turanga rere ki rawa atu

  te ture. Ko Wi Pere raua ko Timi Kara kei

  roto i aua whenua. No reira e tika ana raua

 kia whakahaere kaha mo tenei Pire kia ora

 ai raua me o raua whenua. He aha koa

 ianei te  kino  o   te tono   e  tatau  ki

 te Kawanatanga kia herea o tatou whenua i

  raro inga ritenga o te Tiriti o Waitangi, kia

  poto tonu nga kupu. Ki te kotahi e kore e

T he Jubilee, Tuesday July 12, 1898      [4]               Te Tiupiri, Huri 12, 1898.

kore te taea. Tetahi tino mate o  tatou he

 kore moni. Ina hoki i tae whakauaua mai

ahau ki konei i te kore moni. He tangata

mate ahau ki te mahi Oranga. I penei taku

 whakaaro me haere mai ahau ki te whakapu-

aki i aku korero ka mutu  ai ahau ki tenei

tikanga, ka hoki ai ki te tiaki i aku tamariki.

ake. Tenei  ano a  tatou Kirihipi i takoto.

E  hoa ma he rahi noa atu aku korero i hiahia

ai ahau hei whakamarama maku i te nui o

 taku pouri i te rere ke o te ahua onga korero

 o tenei huihuinga o tatou ehara ahau i te

tangata penei na kia korero ahau kia riro nga

 tangata ia au  engari ko taku  hiahia he

 whakaatu inga kupu o te timatanga mai o a

 tatou mahi hei ata tirotiro ma tatou. No

 konei ka puta taku korero mo te korero a

Tamahau  i tono ia (a Tamahau) kia haere te

 kotahitanga ki te Kingi. Panuitia te hui

 ki te  Waipatu a kaore i whakaaetia  ana

 korero i tuhia i te hui ki Waipatu 1892, i

 puta ai au a kupu. See Page 42, onga Puku-

 puku o taua hui.

   Ka korero ano ahau i te hanganga o te

 Kotahitanga, ka tu ra hoki ki te Waipatu

 I te tunga tuarua ki reira ka rere ke te haere

 ko te lake ko te hanganga a H. Tomoana i

 tetahi kirimina tuku mai i te mana ki aia pahi

 ai i nga korero katoa Pena ano i Pakirikiri

 Pena ano i Rotorua.

   Neke ana te korero i te 4 p. m. ki te 6 p. m.

        (Tenei ake te roanga o nga korero).

   HUIHUINGA WHAKAMOEMITI.



 MO HONORE  HENARE TOMOANA.

 NA PENE TE UAMAIRANGI 1 TUKU MA.



                    PONEKE, Hune 25.

   No  tenei ra ka huihui nga tangata ranga-

 tira me nga wahine rangatira ki te Werengi-

 tana Hotera i runga i te karanga a te ranga-

 tira nei a Paratene Ngata  kia huihui atu ki

 taua Whare, kia puta tona whakamihi kia

 Henare Tomoana mo tona tunga hei whaka-

 kapi i te turanga o Meiha Ropata Wahawaha

 rangatira o Ngatiporou. Ko te hunga tenei

i roto i taua haringa  nui. Wiki Taitoka,

Niniwa Heremaia, Hari Porokoru Patapu,

Ru Reweti, Henare Tomoana, Inia Tuwhato,

Matai Porotene, Nikorahi Maniapoto, Hanita

Matao, Herepeti Rapihana, Eparaina Purei,

Raumaewa Retimana, Peni Te Uamairangi.

  Ko Ru Reweti te Tiamana.

  Ko  Wiki Keepa i tu tuatahi ki te mihi kia

Henare Tomoana, mo  tona tunga ki te

turanga o Rapato Wahawaha, me taku kia

koe kia kaha koe  ki te mahi mo te iwi, kia

mahaki to ngakau ko te Atua hei hoa mou,

he maha atu o nga korero.

  Niniwa Heneremaia ko Harimate Patapu,

i tu ano raua ki te mihi kia Henare Tomo-

ana mo tona nohoanga mo te Whare Ariki.

  Ru  Reweti Paratene Ngata i tu ano raua

ki te whakahonore mo to ratou kaumatua

kua tu nei ia ki te turanga o Ropata Waha,

waha  me  te tino nui o to raua koa  ko

 Ropata kua mate, kua ora. Inia Tuwhata,

 Raumaewa, rite tonu ratou korero, ano hoki

 to ratou koa, ki te tane marenahou kua oti te

 korero e te Karaipiture. Kei runga ko te poai

 nei ko Te Uamairangi Tuhimareikura, kamahi

 ra i nga mahi a ona rangatira, ki aha te kete kii

 i nga korero o ia marae, o ia marae, heke

 noatu ratou kei te ruru te kete a te poai nei a te

 Ua, ka tangihia e ia ona mihi, i runga i ona pao

 koia tenei: —Taku  Aroha ra ki nga  tai e

 ngunguru  e, e, ra; He rite mai Kia hau e

 ngunguru noa nei e, e, ra i—Taku aroha ra

 ki nga tai e ngunguru e, e, ra; He rite mai

 kia hau e ngunguru noa nei e, e, ra i—Tiro-

 tiro kau au ki nga marae nei e, e ra; Kai

 whea  Taitoko o e ngaro nei ia hau, e, e, ra,

 i—Taitoko i te mate whakarongo ake ra e,

 e, ra; Kai te tangi tikapa a o Iwi i te ao e,

 e, ra i—Ka tae mai te waea kua mate a Tai-

 toko o, e, e, ra; Whitiwhiti oho rere te nga-

 kau pouri e, e, ra i: —Maringiringi ai he wad

 kei aku kamo o, e, e, ra; na te awha ra a e

 kai nei ia hau e, e, ra i—Takoto mai Taitoko

 i roto o Whanganui e, e, ra; ka tokia to kiri

 e te anu matao o e, e, ra i.

   Ka mutu nga pao, ka haere i runga i nga

 whakapai kia  Paratene Ngata, mo   tona

 karangatanga i tenei huihuinga whakamihi

 ana kia matou tae noa kia Henare Tomoana.

 Tera Ke tokomaha noa ata nga tangata e

The Jubilee, Tuesday, July, 12, 1898. [5]           •  Te Tiupiri, Huri u,, 808.

huihui, mehemea he korero ata rite; ko tenei

he mea i ohorere noake i roto i te whakaaro

a Paratene Ngata, engari e roa ana ta matou

korero, katahi ano ka tae mai nga tangata

No te ata i timata ai a taea noatia te po ma

TE TIUPIRI  e tautoko atu hoki ta koutou

whakamoemiti, ara me penei atu: —Ko  te

rangi ko te Waiata mo te Kuini.

               E te Atua pai.

           Tohungia te Kuini.

               Atawhaitia.

          Mo  tona ingoa pai.

             E miru haere nei.

          Tae mai ki Aotea-roa.

            Tona ingoa nui.

 Amerika me  Peina.





     E 6, 000 HOIA MO KIUPA.

KA MOU TONU TE PUPURI AMARIKA

          I PIRIPAINA.



              WAHINGITANA, Hurae 1.

  E  6000 Marika Kua riro atu Tamapa, mo

Tanatiako, tera pea e kore e rokohanga e

ratou te whakaekenga i taua pa.

  Kua tae atu te whakahau kia Merika ka

mau  te pupuri a Marika i Piripaina a ma

Marika e whakatu he kawanatanga pai hei

whakahaere.





TE KAIPONU WARO O NGA HIHIPI-

             ANA.

                 •



  KI NGA MANUAO O PANIORO.

                      KAIRO, Hurae 1.

   Kaore nga Hihipiana i pai, kia noho nga

 manuao  o Paniora i reira whakaki ai i ona.

 manuao ki te Waro, te kupu, me haere ke

 atu ratou.

   Kua  riro katoa nga Waro i Poata Teita

 kei Hihipa) te hoko e Marika.

 KEI RUNGA AMERIKA I TE PURUNU

               

   Ko te nei mea ko te Puruunu e rere ana i

 te takiwa o te rangi, he penei me te manu e

 titiro iho nei ki raro, koia ana te Waka o

 Tianara Taweta e rere haere ana ki te titiro

 haere i te ahua taua whenua o Tanatiako.



  NGA MANUAO WHAWHAI O INGA-

            RANGI.



   E wha nga manuao whawhai o Ingarangi

 kei Mantra.



         WHAWHAI  NUI.

  KUA RIRO IA MARIKA A WAHO.



    E 400 O MARIKA I WHARA.

                WAHINGITANA, Hurae 3.

   E  toru nga ropu hoia o Marika 15, 000 te

 maha, me  nga  mano  o te hauhau  (ara

  Kupana te iwi o taua motu) no te Paraire

 nei i timata ai te whawhai i Tanatiako, nui

 atu te pakanga riro mai ana nga pa o waho.

 Pupuhi mai ana nga pu o nga manuao o

  Paniora ki nga hoia o Marika. Kua nohoia

 e nga hoia o Marika a Kami, he wahi no

 Tanatiako. He kaha nga hoia Paniora ki

 te whawhai, ko nga hoia o  nga punui, e

 ngoikore ana.

I   Kua tukitukia te tahi pa ko Moro te ingoa

  e te tahi o nga manuao o Marika, na nga

i mata tanimaiti i tukituki.

   Ko te whakaatu mai a te tahi o nga Tia-

I nara o Marika e 400 hoia i whara engari ko

 te nuinga i  tu kai a  kiri. Kua  puta  te

 whakahau ki te tahi o nga ka whakahaere o

  nga manuao o Marika ara a Kometoa Watene

  (ko te ingoa Kometoa kei runga ake o te

  Kapene Manuao) kia whaia nga manuao o

  Paniora i raro ia Atimara Kamara, a ka

  tukua he ropu manuao ki nga wahi o Peina.



!    NGA RONGO O NAIANEI.

                              Hurae 4.

    He kaha ano te riri o Paniora i Kanei mo

  nga haora e waru. He  maha hoki nga

 The Jubilee, Tuesday, July 12, 1898. [6]              Te Tiupiri, Huri 12, 1898.

  whakaekenga a nga turupa o Marika, me te

 pupuhi hoki o nga punui o nga manuao ki

  nga hoia o Paniora, nui atu te whawhaitanga,

 a  to noa te ra. I pupuhi ano hoki nga

 punui o runga i nga manuae o te Paniora

 whara ana hoki nga hoia o Marika. Ko te

 maha  o nga tangata i whara o Marika 1000.

  Kua waeatia atu kia tukua mai kia 50 takuta,

 me  etahi kaipuke hei whare turoro.





  NOHOPUKU ANA NGA PUNUI A

           PANIORO.

    I te Rahoroi nei ka timata ano te whawhai

 i nga taha o Tanatiako. Kua puta te whaka-

 hau ko nga  hoia katoa o Marika kia puta

 katoa ki waho ara ki mua o te riri.

    Ko nga punui a Paniora i te raorao noho

 puku ana, ara i te mahi a nga punui o runga

 i nga manuao o te Marika.

   Kua  mau herehere i nga hauhau o Piri-

 paina te Kawana o te Porowini o Parakana.

 Me te tahi kaipuke e 50 nga hoia Paniora i

  runga.



          1200 MARIKA I MATE,

    I te Rahoroi nei ka whakaekea te pa o te Panioro

  E 2 haora e whawhai ana riro ana te pa. E 2000

 iari te matoratanga atu o nga Manuao o Marika,

  na ratou i tukituki te pa, nohopuku ana, Muri iho

  i tena, ka tukitukia ano te tahi o nga pa.

   Te Ripoata mai i Nui Ioka nga tangata katoa i

  mate i tukaiakiri timata mai i te Paraire, tae noa

  ki te Rahoroi 1200. Ko nga Panioro i mau here-

  here 2000





       NO NAIANEI I TAE MAI AI.

   NGA MANUAO I RARO IA TAWEROHI.

         KUA  WERA  I TE AHI.



    E wha maero te mataratanga atu i Tanatiako o

  te   timata i te Paraire nei. Na nga

   ia whina nga hoia i raro ia

  te whakaekenga i Kanei. Mau tonu te

  riri a te Panioro, engari na nga punui i raro ia

   patara ai nga matua o te

  Paniora, horo atu ana ki nga parepare, e tae atu

  ana ki reira, e ngaua kino tia ana e nga punui, a

  horo ana. Ahakoa te mate o Tianara Wiira he

  wakena te kai hari hari haere ia ia i roto i te riri, i

   ki runga i tona hoiho.

  Kua  puta te kupu a Tianara Taweta ki  nga

Panioro, kia tukua mai ki a ia te mana o Tanatiako,

ki te kore ka tino tukitukia e ia te taone.

  E  20000 tangata taone kei te haere atu i te heke.

  Kua tukitukia e Atimara Hamahona nga manuao

Atimara Tawerahi a kei te kainga e te ahi inaianei.

                               Hurae 4.

  Ko Katia te kai whakahaere onga hauhau, kei a

ia te huarahi o te Rerewe e haere atu ana i Tatiako ana

ki Tana Ruiti. Kua  tahuna e ia te piriti kia wera,

i te ahi, me te unuunu hoki i nga rino o te tereina,

E 400 wiwi i raro i to ratou kai whakahaere, kaa

haere atu ki te takiwa ia Katia, hei awhina ia

ratou.



      HE MOUTERE KUA RIRO.

  Kua riro i te tahi o nga manuao o Mariki tenei

moutere kai Ratorouna te ingoa ko te Kawana o

taua wahi kua mau  herehere kua tangohia ata 

Manira.



  KUA PAHURE ATIMARA TAWARIHI.

  Ko te Atimara Tawarihi kua pahure atu i Tana-

tiako i runga i te Manuao kei te whaia e nga

manuao  o Marika he roa e whaia haeretia ana,

wera atu etahi o nga manuao i te ahi totohu iho

etahi, I muri iho ka mau tana Atimara, me nga

herehere 1300. No Marika i mate kotahi, tokorua

i tu kai a koko.

  Heahokoa  te mate o Panioro, te pakaru o nga

kaipuke, te mate o nga hoia kore rawa he kupu a

Panioro, ae kia koe te mana.

  I te whawhai kua oti nei i Taua, tuko, piki ai nga

Panioro ki runga i nga rakau pupuhi ai, kaore e

kitea ana, na enei i puhipuhi nga apiha o Marika.







Na Ronga mai tawhiti.

               MEROPANE, HUNE 30.

  Ko etahi Pakeha i whai marie te kiteatanga

e  ratou etahi kohatu he koura  katoa, i te

takiwa kari koura i Pararata, te taimaha o aua.

kohatu 109 aunihi, ko te utu 1, 600.

  Kei te, tukua e Ruhia ona hoia 1, 500 ki

Pota Aata (i Taina).

                   RANANA, HUNE 29.

  Eki ana te whai korero a Ota. tetahi o nga

kai whakahaere o Atareria i Ranana, i te tahi

tina nui. E tumanako ana ia a tenei ake nga

ra e tu ai tetahi o nga uri a Te Kuini  hei

Kawana  mo te Kotahitanga o Atareiria, me

ona wahi katoa.

 The Jubilee, Tuesday, July 12, 1898. [7]               ' Te Tiupiri, Huri 12, 1898.

   Ko  Atereria kei te hanga whakakotahi ia

 ratou kia kotahi Paremata mo ratou i te nui

 rawa ki taua moutere; ara he Paremata kei

 poihakena  kei Merepana, kei Atareira, ko

 tahi ano te wahi nei ko Atareria.

        HE TUTUKINGA TIMA.





    HE NUI TE TANGATA I MATE.

        TE TAHI MAHI KINO.

                       NIU IOKA, HURAE, 7.

   Tera te tahi tima no tewiwi ko Pakoine i rere atu i

  Niu Ioka ki Haware, ko taua rangi, he kohu, ko te

  rere a tima nei te 18 maero i roto i te haora; tutuki

  ana ki te tahi tima ko Koromatihia te ingoa, i

  hungutu tonu atu ki te papa i te iniana, tere tonu te

  totohu. Konga tangata i rokohonga ki runga ki

  nga poti me nga Mokihi e 209. A he mea mau

  ratau e tahi tima ki Haripaki.

    I muri iho o te tutukinga, kino ana te mahi a nga

  heramana o taua tima ki nga kai eke, ara tangohia

  ana e ratou nga poti, paua ana atu ana nga tangata

  i runga, ko nga toko o nga poti, me nga hoe a ratou

I rakau patupatu i nga tangata, he tapahi hoki i nga

I taura e pupuri ana nga wahine, me te panga atu

I hoki i nga wahine i runga i aua poti.

I   Ku te maha o  nga tangata i runga i taua tima

I 726, i reto i enei e 37 nga tangata o te tima, me te

I  170 tangata eke i o ra, me te wahine kotahi.

I      NGA RONGO I MURI MAI.

  TE MAHI KOHURUA A NGA HERAMANA.



    Te korero i tae mai inaianei ki te pakarutanga o

   te tima nei, e kiia ana nui atu te mahi kino ara

   kohuru a nga heremana i nga tangata e whakaora

   ana i ratou ano,

     E kiia ana hoki ko nga Itariana i noho i te ihu,

   he naihi a ratou, na ana i tapatapahi nga wahine me

   a ratou tamariki i runga i ngu poti, a e tapahia ana

   hoki nga ringaringa o te hunga e pupuri ana ki nga

   mokihi.

     TE PAREMATA  O TE KORONI.



     He nui te kaha o to tatou kawanatanga, ara te

   taha ki a ia i roto i te whare Paremata, i runga i te

  pootitanga o te whare ki te turaki i nga mahi a te

   Kawanatanga, kitea ana e ono rawa te pahuretanga

   ake ona mema i te hunga turaki, engari e kiia ana i

   te ngaro etahi, o nga mema o te whare, mehemea i

  hui hui mai ano aua mema tera e tekau matahi te

   pahikanga ake ote Kawanatanga taha.

        TUPAPAKU.

Ko PEHIRA TUWHARETOA, no te 22 onga ra i mate

    ai ki roto i te Whare Turoro, kua haria atu ki

    Kai Whaiki  tanu ai.

Ko Rangi tama a URU HAMIORA o Whangaehu i

    mate ki Te Taone  o Whanganui   nei, kua

    haria atu ki Whangaehu tanu ai.





       — HE   UIRA —

  Kua  tae mai a te Whatahoro Etita o TE TIUPIRI.

  TE    MAORI; " Tiaki; " Pakeha waata";

        Maori—" Nokuru i u, te, mata ki te

         korero me iu meke kiri katoa mai

 piiki, i a ia meke ruihi katoa. "  Pakeha-

 waata. Maori—Tiaki; Pakeha-waata, Maori-

Mi meke kiri iu, iu meke tamana me.

   Pakeha me   te Maori   (whakawhitiwhiti

 tangata o te awa). Pakeha-(i te reo Pakeha

 ano) " Me whakawhiti au e koe ki tera taha o

 te awa; " Maori '• kaore e whiti he tai pari,

 ka mahara  te Pakeha kei te ki te Maori kia

 pakihirea ia, ara mo tera kupu  '' Taipari !

 taka te taha o te Pakeha ki te Maori, haere

 atu ana te waka i te Pakeha. Whiti atu ana

 i te awa.

   Maori  taipahake, ki te Pakeha haere e

 Te  Maori—Ia  koe  tiroa mai piiki, ki te rori.

 ia ia te pango te ma ranuranu te puhinahina;

 e tia te Pakeha he rakau e tu ana.

     



        HUIHUINGA.

   Ko nga Mema  o te komiti o TE TIUPIRI

 Pepa, me tae mai koutou ki te Tari o TE TIUPIRI a

  te Wenerei te 20 o nga ra o tenei marama; i te rua

 o nga haora i te Awatea. He tino whai tikanga

  ana tenei huihui kia koutou, kaua koutou kei ngaro

  atu, a kei tureiti ranei i taua haora i whakaritea.

                          Na TE TIAMANA.



         PANUITANGA.

   Ki nga tangata me nga wahine  e hiahia

  ana ki etahi hiiri pukapuka ma ratou, hei

  hiiri i o ratou ingoa ki roto ki a ratou puka



 puka. Tukua  mai o koutou ingoa, me te

 kainga, ma matou e whakaatu te ritenga o

  nga utu.

The Jubilee, Tuesday, July 12, 1898. [8]               Te Tiupiri, Huri 12, 1898.

  HE ORORAITITANGA KI TE MOANA. 

            \_\_\_             [

NA PETERA MIHAERE I WHAKAATU MAI. !



           WAIMARAMA,

                              Hune  27, 1893.

   I hoe atu matu i uta nei ki te Motu o Kura (kei 

waho  kei te moana) ki te mahi maitaitai. Ko te 

ingoa o to matou poti ko " Morehu" he hoe whitu,

Ko  te Kapene ko Tukuewe, nga tangata hoe ko

 Petera Mihaere, Neri Akuhata, Hare Ropiha, Paora

Ramiha, Tame  Tongi, Maaka Whangataua, Miini

Turetahi. Konga wahine ko Emere Ngariki, Mere

 Rekepi, Paeakau. Rere  atu nei matou ka tae ki

taua motu, waihotia iho nga wahine i reira; ka hoe

 atu matou ki te hi Koura, kaore i roa ka tomo te

 poti, hoki mai ana ki a matu wahine. Ka pa te hau

 he Kapekape, titiro rawa atu ki te pua o te ngaru

 ma tonu ano he maunga  huka, titiro noatu ki te

 tahi wahi hei whakamaurutanga no whea e kitea

 Heoi ka hoea te poti, me ano te kau tini te mahue-

 tanga o tahaki; ka timata te ruku, ko te puahiri tena

 o te ngaru e opehia mai ana ki runga, katahi ano ka

 whakahoki mai ki uta. Na te ngaru ano i hapai tau

 rawa atu ko runga pohatu; Kapakaru i konei, ka

 toia ki utu huri taupoki ai, ka tahuri matou ki te

 hangahanga  noaiho, ki te panipani ki te paruparu i

 nga wahi pakaru, mea ano ka kapi, katahi ka huri-

 hia. Ka hoea ano e matou ka u mai ki uta (Ai a

 te whai marie ia koutou).

   Ia Hune 20. Ka hoe atu ano matou ko te ingoa o

 to matou poti i tenei ko " Nereta '' te Kapene ko

 Tukuewe, nga tangata hoe ko Petera Mihaere, Eru

 te Aranga, Tame Campbell (Kamura) ko Wheto

 Apiripira, Tame Karena. Nga tangata noho noaiho

 H. Wheoro   Poni, Timi te Arahanga ona tau 16

 Hoani Hopepa  ona tau 12, Eponiha Tekihi ona tau.

 10. Nga wahine Mere Rekepi, Pinia Te Rohu. Ka

 u atu  matou ki taua motu ano, waihotia iho nga

 wahine, i runga i nga toka. R 40 a matou ika, kua

 paahi te toru o nga haora o te awatea, ka hoki mai

 ki te tiki mai i nga wahine. Katahi matou ka hoe

 kia puta ki waho o nga kohatu, tata tonu te puta;

 katahi  ka whiua e te ngaru tai, ki runga ki nga

 pohatu; ka pakaru te pati, katahi ka whakahokia

 te poti ki uta here ai. Ka whakamomori mai o

  matou tangata tokowa ki te kau kia tae raua ki runga o

  Motuokura ki te tahu ahi kia mohio  mai  nga

  tangata o nga kainga he mate to ratou. Te wahi e

  kau nei mua he pari apiti, he pohatu; e kau ana

  raua i runga i te tai ngaru. E 300 iari te roa o te

  wahi e ngana nei raua i hanga noaiho to raua

  putanga, i eke manawanawa. Piki  atu raua ki

  runga ki te tahu ahi. I muri katahi matou ka rapu

  huarahi mo  matou e eke ai ki runga, ka kitea i te

  tahi koawa  poupou  tonu (pari tihore) i konei

  mapu   ana  te  ngakau, heke  ana  te roimata,

ki a  matou  ano me  a matou  wahine tae atu

ki a matou tamariki, hei aha ko te whakamomori

tonu, ko te moe a te kanohi i te whakahouhou. Ko

te teitei o te wahi i piki nei matou 139 putu, eke

katoa matou ki runga. Te mea na ana matou i eke

ai, ko te maahi o to matou peti, ko te Kemara ki te

kawe  haere, ki te whakatakoto, ko te taura he mea

kuhu  mai  i te koroputa, ka  ai hei purutanga

ma nga ringa. Ka eke ki runga ka mutu ka heke

ano  i te 200 putu te teitei. Ko te mahi nei na te

whai marie anake i runga i te aroha o te Atua. Ko

te taimaha o 14 a matou  wahine  o Terohu  te

tone i piki i heke i nga whakatuatea nei. Ka pouri

rawa ka tae mai te poti o uta ki te tiki mai ia matou.

 I te ata ka tikina to matou poti i pakaru ra. Ki te

tae mai  koutou ki konei, ka whakaatu matou kia

 koutou ki te wahi i piki i heke nei matou, tera

koutou e kore e whakapono.

   (Kia ora koutou i runga i te Aroha noa o to tatou

 Ariki, na ana nei koutou i atawhai hoatu te whaka-

 moemiti kia a ia.





    HEHITINI MOA,

 E mohio ana koutou nga Maori ki

   —toku HAAPU KAKAHU. —-



 A  ko ahau hoki te tangata e hoko atu ana ki te

    Maori mo te moni iti rawa o nga hapu katoa.

 Haere mai E pa ma, e whae ma, e hine ma. e tama

   ma, kei ahau nga Kakahu e rite ana mo koutou

    katoa. Haere mai tirohia e te kanohi, wha-

    whangia  e te ringaringa, kei te mau nga utu

     o ia taonga o ia taonga. Kei te hapai ahau

              —ia  TE TIUPIRI. —



 Peka mai ki ahau, ka haere atu ai ki era atu Haapu.

  



     HUI  PARAKI,

             KAI HANGA WATI.

  E  hoko ana i nga Runi Taimau, me era atu ringi,

     nga wati koura, me nga wati hiriwha, mo te

                 moni iti rawa.

   Toku haapu ki runga rawa atu o te Poutapeta







    J. H. TENETINI,

   KAI   KATIKATI    MAHUNGA.

  E hoko ana ahau i nga paipa mo te utu iti rawa,

  he pena ano hoki mo nga tupeka Tikareti, tae noa

                 atu ki era atu mea.

    TEWI MAKI WHARANGI.



TANGATA  Whakamine taonga Rino, me

  era atu taonga maro, katoa e puritiana ki

konei, mo te Hoko. Waea  taiepa. Rino uhi

whare. Tepara. Neera. Parau, Hapara, me

nga. mea ngaki whenua katoa, omu, toki,

Perohuka, keena kohua kai. Paneke, Pureti

me era atu mea pera katoa tona tini noatu

onga taonga pera, e hokona ana i konei mo

              te utu iti reawa.

         Ritiwe  Tiriti, Whanganui.