Te Pipiwharauroa,

he kupu Whakamarama.

NAMA 65.

GISBORNE.

HURAE 1903.

HE WHAKATUPATO.

[KO TE PUKAPUKA TENEI A TE TIATENE I
TUHITUHI AI KI TE HUI A WERETA I TU KI
PAKIRIKIRI.]

KUA puta te whakaaro i a au i runga i te
inoi kia whai kupu ahau ki a koutou
katoa i runga i te aroha, i a koutou kua huihui
mai nei ki tenei wahi. I puta ai tenei whaka-
aro i a au he pera ano me te nuinga o koutou
hoa Maori hoa pakeha e whakaaro nei i te pai
mo koutou, ara he tino mohio noku kaore tenei
mahi i ahu mai i te Atua e kore hoki e puta
mai he painga ki te Iwi Maori. Ehara tenei
tu mahi i te mea hou—kua maha nga mahi
penei kua puta ki tenei whenua ki era atu
whenua o te ao. No nga ra ano i a te Karaiti
enei mahi a mohoa noa nei; ko enei nga mahi
i whakatupato ra a te Karaiti i mea ai, " He
tokomaha hoki e haere mai i runga i toku
ingoa, e mea,' Ko te Karaiti ahau,' a he toko-
maha e mamingatia "E whakatika hoki nga
Karaiti teka me nga poropiti teka, a ka hoatu
e ratou nga tohu nunui, me nga mea whaka-
miharo; a mehemea e taea, ka mamingatia
ano hoki te hunga whiriwhiri."

He nui toku pouri mo te nui rawa o nga
rangatira Maori e tautoko nei i tenei mahi, he
hokinga whakamuri tenei ki te ahua o mua
ehara i te haerenga whakamua. No taku
taenga mai ano ki Niu Tireni i nui ai toku
whakaaro ki te iwi Maori, e hari ana hoki toku
ngakau ina kite anau e haere whakamua ana
ratou, otira hei taku kitenga i tenei mahi he
tohu iwi no te hoki whakamuri ka nui toku
awangawanga mo te Iwi Maori a nga ia e tu

mai nei.

Me whakaatu e au nga take i whakahe ai au
ki te take o ta koutou nuihuinga.





1. No te mea e pama ana tenei mahi ki
te ingoa whakapono. Kaua rawa te Iwi
Maori e tautoko i tetahi tikanga hou o te
karakia, kei tino kaha rawa to koutou noho
wehewehe. Ko te mea hei whainga ma te
Iwi Maori ehara i te mea he tikanga hou mo
te karakia, engari he tautoko tonu he whaka-
kaha i te tikanga tawhito ara i te Rongo Pai e
hou tonu nei i nga ra katoa. Ko te mea nui
e matea ana e te tangata ehara i te mea he
mahi hou engari ko te tupu o te tika, ko te
piki o te tapu, ara ko te Karaiti tonu, ko te nui
o te nohoma o te ngakau e te Wairua Tapu.
Kei roto katoa enei mea i te Rongo Pai tawhito.
Kaore ano kia tino kitea e au tetahi tohu he
tangata tapu a Wereta, a e kauwhau ana ia
pera me Hoani kai •Iriiri i kauwhau ki te
tangata ki a ripeneta. Ki te kore te tangata
e mea ki te tohe kia whakarerea e te tangata
te hara kia huri ki te Atua, ehara taua tangata
i te mea whakahau na te Atua hei kaiwhaka-
ako. E rite ana hoki te mahi whakahua noa a
Wereta i te Ingoa o te Tokotoru Tapu, ki te takaro
ki nga mea tapu, ano he rite ki te tangata e
whakahua nei i nga ingoa o ona atua maori.

2. No te mea kei te whakananua nga
whakaaro maori ki nga kupu tapu. He tika-
nga na nga tangata o mua, na nga tangata i
whakatu karakia hou te whakamanu i te pono ki
te tinihanga, a i te wwhakarongotanga o te
tangata ka kumea e nga kupu i whakaritea
nei ki te pono, e nga kupu'whakamanawareka,
otira i te mea i whakananua ki te tinihanga
horomia ana ano e ratou nga korero teka. He
penei te ahua o te karakia Hauhau. Ko te
hunga i tahuri ki te hauhau kaore i mohio ki
te whakapono Karaitiana, nui ke atu to ratou
whakawhirinaki ki a ratou ano i whakaaro ai
i to ratou whakawhirinaki ki ta te Atua i pai
ai. Ki taku whakaaro he penei te tikanga o

TE PIPIWHARAUROA,

No. 65.

tenei mahi kua timataria nei ki waenganui i te
Iwi Maori.

3. Ko tetahi he ano ko te whakaaro o te
tangata i te mea kua ora pea tetahi tangata i
te mate, he tino tohu tenei na te Atua tenei
mahi. He nui nga tangata kua ora i nga
wahi katoa o te ao, i nga tangata kaore nei e
whakaaro ki te Atua. Ahakoa e ora ana etahi
tangata e kore e tika kia kiia he tohu tenei na
te Atua aua mahi. E taea e ahau te whakaatu
ki a koutou nga ingoa o etahi tangata i mea
nei i homai e te Atua he mana whakaora ki a
ratou otira ko aua tangata he tangata tino
kino. E ora noa ana ano etahi tangata, otira
ehara i te merekara. Kaore ano au kia kite i
tetahi tangata e kore rawa nei e ora i te
tangata otira kua ora i a Wereta i runga i te
mahi merekara. Ka whakatupato au i a kou-
tou kei hangarautia koutou e nga mahi whaka-
manawareka kanohi, taringa ranei a te tangata.
Kia mahara i mea ano a te Karaiti, " He
tokomaha e mea mai ki a au i taua ra, ' E te
Ariki, e te Ariki, kihai koia matou i poropiti i
runga i tou ingoa? i pei rewera, hoki i runga
i tou ingoa? he tini hoki nga mahi nui i mea-
tia e matou i runga i tou ingoa?' Ko reira
ano hoki au mea atu ai ki a ratou, kahore
rawa ahau i mohio ki a koutou, mawehe atu
i a au, e nga kai-mahi i te tutu."

E mohio ana au he tokomaha o koutou e
hiahia ana ki te mahi i te mea tika, na reira
au i tono ai kia ata whakaarohia e koutou aku
kupu. E mohio ana hoki au ko te pono ano
e tu, ko te he e hinga, otira e marama ana i
mua atu i te matenga o te he he tokomaha e
ngooki noa iho i roto i te pouritanga mo nga
tau maha, e kukume hoki i etahi atu ki te
pouritanga. Hei whakatupato i a koutou kei
uru koutou ki tenei pouritanga i tuhituhi atu
ai au i enei kupu ki a koutou. E koa ana au
i te maia o etahi o koutou kua kite nei i te he
o tenei mahi ki te whakapuaki i o ratou wha-
kaaro. Ata tirohia e koutou te kupu a te
Atua e mea nei, " E whakaahua ke ana hoki
a Hatana i a ia kia rite ki te anahera o te
maramatanga." Heoi kia tupa o kei rarua
tatou i nga "wairua tinihanga," e korerotia
nei e Paora, engari "kia kaha koutou ki te
tohe ki te whakapono kua oti nei te tuku mai
ki te hunga tapu." (Hura 3.)

KANUI te riri o Te Tauti tumuaki o nga
kaiwhakawa, mo te whitinga i nga minita o te
Kawanatanga ki runga ake i a ratou, ko te
tikanga tawhito hoki ko nga kai-whakawa i
runga ake i nga minita. Tera pea a Te Tauti
e whakarere i tona turanga.



 

"TAIHOA."

Kua waiho hei pepeha ma te pakeha mo te
Maori tenei kupu " taihoa."

Ko "taihoa" tetahi o nga tino hoa riri kino
rawa o te Maori.

" E tata mate, e roa taihoa "—he whaka-
tauki na taua na te Maori.

" Ko te tutukitanga o te huarahi o " tai-
hoa" ko te pa o Kore-noa-iho—he whakatauki
na te Paniora.

" Ko taihoa te kai •whanako o taima "—he
whakatauki na te pakeha.

"Ki te oti i a koe tetahi mea i tenei ra kaua
e waiho mo apopo whakaoti ai."

" Hokona te taima he kino hoki nga ra"—
na Paora.

Ko to tatou oranga i tenei ao he taima—
heoi kaua e maumauria te taima ara to tatou
oranga i tenei ao; e kore hoki muri e hokia.

E kore rawa " apopo " e mau i te tangata;

hei te taenga mai ki a tatou kua rere ke, kua
ingoa ke kua kihi ko, ' tenei ri."

Heoi ra kau i e waiho nei apopo—

Ka tui ai i to kakahu kai nui rawa te pakaru.
Ka hanga ai i to taiapa, kei pau o kai i te poaka.
Ka tuhituhi ai i to rea kai mataotao nga korero.
Ka utu ai i to nama kei nui rawa., kei hoatu ranei

e koe nga moni he whakaaro ke.
Ka hohou ai i ta koru- rongo kei whakama a muri

atu.

Ka whakaputa ai i te aroha kei ora ana o matua.
Ka timana ai ta ako. kei pakeke ki te ako kaumatua.
Ka haere ai kia kite i ta turoro, kei tangi matao-
tao.

Ka haere ai ki tehi kei marino ana.
Ka ngaki ai i to maara kei iti ana te taru.
Ka horoi ai i to whare i o kakahu ranei kei iti ana
te paru.

Ka rongoa ai i te mate kei ngawari ana.
Ka kinikini ai i to torori kei rakau nui.
Ka tohutohu ai i to tamaiti kei paku ana.
Ka here ai i to waka kei riro i te waipuke.
Ka patu ai i te tataramoa kei kore ana e horapa, e
pakeke ki te patu. 

Ka peehi ai i te tikanga kino kei waiho hei tika-
nga tuturu.

Ka ripeneta ai kei ngawari ana te ngakau, kei ora
ana hoki koe.

Kotahi ano te heera o te hu o te hoiho i
makere, ka roa e haere ana ka tangatanga te
hu, no te whawhaitanga ka hinga te hoiho;

ka mate te tianara i runga i te hoiho, ka wha-
ti tana taua, ka hinga te iwi ka riro te whe-
nua—Ko te take he mea iti rawa ko te neera
i makere. Kotahi ano pea te meneti hei titi-
nga i te neera, otira riro ana te kaha i a
" Taihoa."

Ko nga utu o " taihoa" 'ko mate, ko ta te
Atua ia e homai ai ko " Naianei."

" Nana, tenei te wa manakohanga mai;

nana, tenei te ra o te whakaoranga."

HE KUPU WHAKAMARAMA

HE RETA KI TE ETITA.

KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

E HIKA tena ra koe me tou purotutanga
e whangai mai na korua ko TE PIPI i
nga kai riireetoo ma o tatou wairua kia pena
tonu koe kia ora me te kaha rawa hoki e ora
tonu ana.

E tama, tena koa tukua atu ena kupu hei
korero tahi mai ma nga tini hoa i roto i te wa
o te Ariki, mo te tatai a te Atua mo nga wa i
te ao (Kenehi i., 14, 16, 17, 18.) i tuatia nei
ko nga tau a ko aua tuhituhi tutohu nei ko te
Ra ko te Marama me nga whetu a tuatia iho
tuhituhi mutunga tutohu a ena mea ko nga
ingoa o nga tau, o nga marama, o etahi o nga
whetu, o te maeke me te mahana, o te rau-
mati, me te hotoke, o te ao, me te po (Kene-
hi viii, 22.) hei tatai i nga tau me era atu ta-
tai tutohu i hanga nei e te Atua hei ruri tatai
mo nga wa i te ao katoa mo nga whakatipu-
ranga ano hoki e haere atu ana e haere mai
aha (Kai i, 4)- Te Atua ia e pumau ana ake
ake (Wa;, ix, 7.) A i tapaia ano hoki e nga
tipuna Maori nga ingoa o nga tau, o a ratou
nei ingoa ano, ara, he Taururu, He Tau-tu
ku-roa, e mohiotia ai te tika me te he o nga
kai, me nga kai kinaki ano, me nga ingoa ano
o nga marama, ina ano e whai na i te taha o
tenei korero:—

1. Te Matahi-o-te-tau .. Aperira 4

2. Te Ma-rua-roa .. Mei 5

3. Toru-here-o-pipiri .. Hune 6

4. Te-wha-o-Mahuru .. Hurae 7

5. Te Rima-o-hiringa •Nuku Akuhata 8

6. Te Ano-o-Kupu .. Hepetema 9

7. Te Te Whitu-o-Hokihea .. Oketopa 10

8. Te Waru-tuma-hoehoe.. Noema 11

9. Te Iwi-o-Menawa-whawha Tihema 12

10. Te Ngahwaru-kaipainga Hanuere 1*

11. Te Ngahuru-tikotiko .. Pepuere 2

12. Poutu-ti-rangi .. Maehe 3

A heoi, e tupono ana kia Aperira te hangai-
tanga o te marama tuatahi o tetahi whakaha-
ere tanga a Nehera, a ka mohio te hinengaro e
rua nga whakahaere tau a onamata, e pono
ana ki a Hune te tuatahi o nga marama o te-
tahi whakahaere tau ano a Nehera, ara, Ko
Te Tahi-o-Pipiri, eai ta te oriori. Otiia ko
tena rarangi o nga marama i runga ake na no
tenei korero a Nehera e ki ana, " I unuunu
te Ra i toru i taui i te wha, ara e penei ana te
ahua o taua korero ki a tatou. I maunu iti
te haere o te Ra i te toru o nga marama ka tino
taui rawa i te wha o nga marama ina ra i
Toru-here-o-pipiri, i Te Wha-o-Mahuru ae
ra i a Hune, i a Hurae, ka hoki te ra ki te
Taha o te ao ki te Tonga ki te raumati.





A heoi e rite ana ano pea tenei ki ta nga
iwi o mua i te Paipera Tapu ina hoki e rua
whakahaere tau o te Kawenata Tawhito. Ko
te tautahi hoki o nga marama o te tau a Rona-
ki (Kenehi viii, 13.) engari kore he ingoa o
taua marama, no te tau paeke i nga ra nga
marama ka kitea te ingoa ko Etanimi
Kingi viii, 2.) engari no te tau paeke ano te
whika, ara, te whitu o nga marama e noho
ana i taua rarangi. Kati, na te Atua ia i ki
mai kia Mohi ma i Ihipa, ko Apiti ara ko Na-
hana te tuatahi o nga marama o te tau
(paeke) ki a koutou, Ekoruhe xii 2: xiii, 4.
Ehetere iii, 7-) a ka noho ano a Etanimi hei
whitu mo nga marama o te tau paeke o te tau
tapu ( Tahanga 29. i; 1 Kingi 8. 2.) Na i te
tau paeke ko Arara te tekau ma rua o nga
marama, (Ehetere iii 7: viii 12, ix, 7.) ara ko
Maehe taua marama. Na, i te tau ronaki
ko Eruru te tekau-ma-rua o nga marama.
(Nehem. vi, 15) ara, ko Hepetema taua ma-
rama ka tiko Apiti ko Aperira ia ko Te Ma-
 tahu-o-te-tau. Ko Arara ko Maehe ia ko Pou-

-tu-terangi hoki. Kaati noa i konei e nga
hoa pononga ka mihi te ngakau ka whaka-
honore ka mea, kia ora Te Kingi o nga mea
katoa i te rangi i runga puta noa i te ao katoa,
e titiro tonu nei ona kanohi i nga wa katoa e
kore e moe me te kaha e pumau ana, e kore e
ngoikore ka rite nei ki te whakatau-ki a te
Maori. " He whetu te kanohi he karaa te
pakihiwi," ara, te mahinga mai ano a te Atua
i te tini 'tanga ra ano, a mohoa noa nei, ake
tonu atu, me te tuturu o to te Atua aroha, no
reira nei te atawhai ma te Ariki ma Ihu Kara-
iti tae atu ki te Wairua Tapu i tokotoru ai
nga Atua, a ka kotahi ai ano Atua, a, ake ake
ake. Amine.

Kati ra i ena e Te Etita hei whakahei noa
atu i tau poroaki korero mai ki tenei o nga 
hoa kai porearea noa ta tatou manu mokai ua-
ina ki te koroki a ka hoha noa hoi ano ka
huri.

No tetahi hoa pononga ano,

na HAMIORA APAROA.

MA 4, 1903-

Nga kupu tawhito
o te reo o te Maori.

Porotutanga ara Atahuatanga.
Kai Riireetoo ara kai marietanga.



[ KI TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

E HOA, tena koutou, ko hoa me to Komiti
honore kia ora koutou!

TE PIPIWHARAUROA,

No. 65.

Heoi ena kupu. E te honore Etita ki a pai
mai koe me to Komiti honore ki te ta atu i
nga kupu ruarua nei ki to tatau manu. Kia
kuikuia atu e ia ki nga marae e rere nei ia i
nga motu nei. Heoi ake ena kupu.

 E Reweti Kohere Mokena e hika, tena koe.
E tu pono ana o kupu ki te tika. Te mea tua-
tahi e wha ka tika e au ko to kupu mo nga tohu-
nga maori. He rereke era o mua koira nga
tuturu tohunga e hara o muri nei. Kaore enei
tohunga e mohio ki te hapai i nga karakia o
nga takiwa o nga iwi o te motu nei. A, kaore
hoki e kaha ki te hapai i te mauri, i te toi ora ko
te putanga o enei ko te tu ahei kauhanga huia
e mauria ai nga rau tangata e 200 e 300 ranei ki
te wai, ki te pae o Kahukura ka whakangaua
ki te kohatu i reira, kati hahatia ki runga.
He roa te mahi ki reira. E whakataka ara i
te mate ka mutu ki te wai ka whakahokia ki
te tuaahu kauhanga nui koi nei ra e Reweti,
te tikanga o to kupu. E ki nei koe e whakahe
ana koe ki o naianei tohunga, ae.

Kaati tena, e Reweti, e hika kua pono o
kupu i mea mai nei koe kaua i te rongo e
rangi i te kite i mea nei koe, he pono ranei he
tito noa ranei te rongo o Wereta ki Waenganui
ae, tenei kua tae mai ki a au nga korero o
reira na Rangi Whakateka Tawhiri i korero
mai no te 13 o nga ra o Aperira i tae atu ai a Te
Wereta me nga tangata arahi atu i a ia ki
Whanganui a Eruera ti Kahu a Hare Mate-
nga me a ratau wahine i tae atu ki Putiki,
Whanganui, kotahi te wiki ki reira ka arahina
ki roto i te rohe o Te Whiti ara ki te rohe o
Taranaki ki Waitara kia Ngarauru i haere
a Hoani Mete Kingi, me Wiki Takoko ki te
arahi, a, i moe ki te ngutu awa o Waitotara
ko te Ihupuku te ra kainga no Whakarua Tau-
ira Parea taua kainga. E mohio ana ahau, a, i
whakaatu tonu mai taua rangatira i te kupu
penei mai ko te whakaaro o tenei iwi o Nga
Rauru kei te rau kura tonu kei a Te Whiti
raua ko Tohu. Otira me haere ano au ki te
kawe i a koutou kia kite kia rongo i nga kupu
a Nga Rauru kei te papatupu katoa a i te ao
nga o te ra ka tae ratau ki reira i te mara e tonu
ka homai nga kupu penei na kua turia nga
taringa o Taranaki ki nga mahi poropiti ki nga
mahi tohunga ahanoa kaore e aroha, atu nga
mahi o naianei kei a Te Whiti anake tona
Raukura kaati kei reira nga mahara i naianei
kei te raukura anake tenei iwi kua hoha noa ki
ena mahi tohunga. He nui te katoa ano nga
mutunga o nga mahi ona ia nei. Koi nei nga
kupu a nga rangatira o nga rauru a he Taraka
tautahi a Wiremu konei ka a kahukaka, kai te
mohio au ki a ratau. Heoi ra, ka pa te pouri





ki a Hoani Mete Kingi mo nga kupu a tona
iwi a nga rauru ka mea a Hoani kaati ka hoki
matau me ta matau tohunga kapuritia ano ai
nga Wari iti no te pokatu, a te kahu ki te
whakaatu i te mahi a Te Wereta. He whaka-
ora tangata ka mea atu e toru nga ra o te
turoro ki te mahi a Te Wereta ko te roanga o
nga korero a te Kahu. Ko te Kotahitanga o
nga iwi o nga motu nei a ko te wha ka marama
hoki i te ahua o Te Whiti. Ko te pakanga ki
Waitara te take o ona i pera ai a heoi kaore
rawa i aroha mai ko te Kahu no Ngatiapa  ki
whanga. E hui nei no te Hahi Ringatu a ia.
Heoi ra e Reweti kua pono to kupu nei i a he
moumou haere ki a Te Whiti ki a Taranaki ki
te katuarehe.

Kaati pea kei kapi te pepa akatoa tai hoa
hoki etahi e tuku atu kia ora koutou nga kai-
whakahaere i te manu tangi pai, tena koutou
nga iwi o te motu me nga kaitautoko i. to
tatau manu, kia ora, kia ora i te atawhai o to
tatau Ariki pai.

Heoi ano,
na to whanaunga,
na T H. TEIPU.
Te Puke.

HE WHAKAMARAMA.

Ki TE ETITA o TE PIPIWHARAUROA.

I MU RI mai i nga korero o te po i tae ai
au ki Pakirikiri, kua rongo au i whaka-
turia he Komiti, a whakataua ana e taua
Komiti te he moku, engari kaore ano kia tae
mai te whakaatu ki a au, ki taku rongo e taia
ana ki te nupepa te whakataunga a taua
Komiti. Kei te tatari au ki nga take i whaka-
hangia ai au. I whakamaramatia e au nga
take i tuhituhi ai au mo Wereta raua ko Wi
Pere, kaati mehemea ki te kore e marama ki
te tangata hu maumau noa te korero. I
mahara ahau i whakamutua enei korero ki
Pakirikiri, i houhia hoki ta maua rongo ko Wi
Pere ki reira, i mutu ai nga korero i runga i te
ngawari, a i puta taku kupu ka mutu taku
korero mo Wereta, a he ana hoki enei mahi e
titaritaria nei ko au i hinga? Kei te takoto
tonu taku kupu ki a Wereta raua ko Wi Pere
kia whakahokia e raua aku korero kia kitea e
te iwi nui, no te mea ahakoa au i tae i kore
ranei e tae ki Pakirikiri, i korero i kore ranei
e korero, i tika i he ranei—kotahi ano he
whakataunga ma te Komiti ara ko au i hinga.
E te iwi kia tupato kei whakatau he koutou,

ka whakama koutou a muri ake nei, a te wa e
tino marama ai ki a koutou te tinihanga o te
mahi e tautokona nei e koutou. Kaore au i te
mea e rite ana au ki a te Karaiti, he Atua ia
he tangata ano au, kaore hoki au i te mea kua
tukua mai e ia he mana ki a au, otira i whaka-
he au i taku i tino mohio ai he he, he tinihanga.
Mehemea he tinihanga te mahi a Wereta he
aha koutou i riri ai ki a au mo aku korero
tika? Ko te Karaiti to tatou tauira. Otira i
pehea ia?

I kitea e ia te tinihanga o nga Parihi o nga
Karaipi, a tawaitia ana ratou e ia, kiia ana he
" neke, he uri nakahi," he tahae, he aha, he
aha. Mehemea no enei ra a te Karaiti kua
whakahaua e koutou te he ki a ia. Ko te take
i kore ai koutou e kite i te tika o aku korero
he kore no koutou e kite i te he o te mahi a
Wereta, otira kei te tautokona e koutou te he
nui rawa, ano koutou "e tatari ana i te waeroa,
e horo ana i te kamera." Ko te tikanga ia ko
koutou hei hoa moku ki te peehi i tenei mahi,
otira ki te whakakaha koutou i te mea kua
houhia nei te rongo, e pai ana, ka haere tonu
nga korero i aianei. E te iwi he pai ko au ko
te kotahi ko te tamariki tena e he, ki te he ko
koutou ko te tokomaha, ko nga kaumatua, he
he nui whakaharahara. Ko aku korero mo
Wereta ake ka mutu otira ko taku whakahe ki
tana mahi ki te mahi ranei a era atu tohunga

e kore e mutu.

Heoi ano,
na to koutou hoa,
na REWETI T. M. KOHERE.



MO NGA TOHUNGA.

I te hui a Wereta i tu ki Pakirikiri i puta
ai nga korero a Reweti Kohere mo ta
takahi a nga Kaunihera i a ratou ture ano i te
ratou mahi tautoko i nga hui a nga tohunga,
kaore i marama etahi tangata ki taua ture,
kaati me panui kia mohio ai te tangata:—

Mehemea i runga i te whakahaere a tetahi
tangata e kiia ana he tohunga, ka huihuia e ia tetahi
ropu tangata, a ka noho i tetahi kainga, ka haere
atu ranei i tetahi kainga ki tetahi atu kainga me
taua ropu. a ka whakaaro te Kaunihera, tetahi
Komiti Marae ranei, tera e pa he raruraru, he
mate ranei ki nga tangata o tetahi kainga, ki tetahi
ranei o ratou, ara, ka pau a ratou kai, o ratou rawa
ranei, ka pa mai ranei tetahi atu mate, ka ahei te
Kaunihera ki te tuku panui atu ki taua tangata kia
whakamutua tana mahi, a ki te tohe ia ka ahei te
Kaunihera ki te whiu i a ia ki te moni kia kaua e
neke atu i te rima tekau pauna.





HE WHAKAHONORE.

I te tunga o te whakawa ki Te Awanui,
wahi o Waiapu, ka hoatu e Patene, kai-
whakawa, te metara whakahonore mo te toa,
me te tiwhikete ki a Henare Kohere, mo tana
whakaoranga i te pakeha i te tahuritanga o te
Whakapai ki Ihi Keepa. 1 mea a Patene he
tohu tino honore tino nui taua metara, te
metara mo te whakaora tangata. I puta ano
ana kupu whakamihi, whakanui mo Henare
Kohere mo tona toa, i mea ano ia kia roa ona
ra e ora ana e mau ana i tona tohu honore.

I kiki tonu te whare whakawa i te tangata,
i te pakeha i te Maori. O nga Maori ko
Enoka te Rukuata i tu ki te whakapuaki i
etahi kupu torutoru nei, hei tapiri i nga kupu
a Patere. I whakamihi hoki ia mo te homai-
tanga i tenei honore nui ki tenei tamaiti,
haunga ki a ia anake engari ki tona whanau
katoa ki tona kaupapa mai. Heoi ano ta
Henare he takahi i nga takahanga waewae o
ona tupuna. I mahi ano a Te Mokena Kohere
i te toa; i piripono nui ia ki te Kuini, e
matauria nei e Ngatiporou katoa. (Umere.)
Na te Mokena i hapai te Whakapono, te Ture
me te Mana o te Kuini ki roto o Waiapu tae
noa ki roto o Turanganui; i peehi nga raruraru
o mua. Tera atu te roanga o nga korero a
Enoka te Rukuata.

Hei rua tenei mo nga metara o Henare
Kohere mo tara whakaoranga i tenei pakeha;

ko te tuatahi ra nga rangatira o te kaipuke.
He hanga aroha te matenga o nga pakeha
tokowha, kotahi ano te morehu he mea tiki
atu na Hei aro i te moana. Ko etahi i pupuri
tonu ki te kaipuke a mate noa iho, i te nui o
te marangai kaore i taea atu te tiki, heoi ano
titiro mai ana ki uta titiro atu ana hoki nga
Maori i uta, ko te mea i whakaorangia ki uta
karanga atu ai, " Kaore koutou e taea atu, e
hika ma e!" Ka tata mai te ngaru ka tuohu,
ka pupuri, hei te hipanga mai o te ngaru rite
tonu te tirohanga mai ki uta me kore pea he
tangata e haere atu. Heke ana te roimata i
te wahine ki te matakitaki atu ki te tangata e
horomia ana e Mate. I kore ai te kaipuke e
paea wawetia mai ki uta he mau i te punga.
No te 1 karaka i tahuri ai te kaipuke no te 5
karaka ka toremi te mea whakamutunga. Na
nga taura na nga rakau noa o te kaipuke etahi
i whiu ka mate. Ko te kaipuke inaianei kei
Ihi Keepa tonu e takoto ana.

Ko tetahi mate hou kei Kuinirana Ahite-
reira, ki te pa mai ki te tangata ka timata
tana kai oneone.

TE PIPIWHARAUROA,

PITOPITO KORERO O PAKIRIKIRI.

IAUA te take o te hui a Wereta raua ko
Wi Pere i tu nei ki Pakirikiri, runanga-
nui, kaore i tino mohiotia, kaore he merekara,
kaore he korero, heoi ano ko nga kai anake i
pau.

I HIA tetahi tino rangatira o Heretaunga e
tetahi pakeha rangatira mo te take o ta ratou
haere ki Turanga, ko te whakahoki a taua
rangatira he hui Kaunihera.

He korero anake te mahi a tetahi rangatira
Maori moua oranga noatanga ake i nga tohu-
nga maori otira ka tokomaha nga tohunga i
tae ai ia. I ki ia i tino ora ia i a Wereta
otira i puta tana kupu ko te take i tae mai ai
ia me tona iwi ki Pakirikiri na te mamae i
kawe mai—huatu kua ngaro katoa nga mamae
i nga tohunga.

Kei te wareware i tenei tangata te matenga
o ana mokopuna i runga i nga tohunga maori.
He tu tonu no te Maori te korero i nga painga
o o ratou tohunga ka wareware nga kino.

I mea etahi tangata ko o ratou tinana tonu
nga tino merekara a Wereta, koi ara te take
i haere mai ai ratou he whakamatakitaki i a
ratou. He kore hoki no nga wairua o nga,
tangata i mate i nga tohunga i hoki mai ki te
whakaatu i to ratou matenga.

Ki te whakaaro pea a etahi tangata he rori-
rori katoa te tangata ki te whakapono kau noa
ki a ratou kupu i ora ratou i a Wereta—kaore
he tangata o Turanga nei i ora i a ia.

Kotahi te turoro i mate ki Pakirikiri—3
hiahia ana nga whanaunga ki te tangi ka riria
e nga ('apotoro." Hei te hokinga ki te kainga
matemate ai etahi.

Whanawhana ai tetahi tangata hei whaka-
atu i tona oranga i a Wereta, otira mehemea
pea ia i whakamatau ki te whanawhana i mua
atu, tera noa atu e taea e ia.

I korero kino tetahi tangata mo nga takuta
pakeha, otira na te takuta pakeha i taea mai
ai e ia enei ra. I korero kino ano ia mo nga
tohunga maori o mua atu i a Wereta otira i
tino tautoko ano ia i aua tohunga maori i te
mea kaore ano kia ara te " poropiti" hou.

I mea tetahi kaumatua o Uawa ki nga iwi i
tae mai ki Pakirikiri ki te take o ta ratou
haere mai. Kaore i tae mai ki ana hui totika
hei te hui tekateka noa tere ana i te huarahi.

Nga iwi i nui te tae mai ki tenei hui tekateka
noa ko Heretaunga, ko Hauraki, ko Ngatiapa,
kaore a Wairarapa, a Ngapuhi, a Ngatiporou,





tokorua pea o Waikato, tokorua ano pea o
Taranaki.

Ko ta te Houkamau haere mai he tangi-
hanga; i whakapuakina hoki e ia tana whakahe
ki te mahi a Wereta.

I te whaikorero a Rawiri Karaha ki a We-
reta i tona hokinga mai, kia haere ia ki te
tangi ki ana turoro i mahi ai no muri i a ia i
hemohemo ai. Hei te mutunga pea o te hui
haere ai a Wereta ki te tangitangi.

Ko Peka Kerekere te rangatira o Turanga
nei i tino kaha ana kupu whakahe mo te mahi
a Wereta. I pohehe pea nga iwi whakaeke
kei raro katoa enei iwi i a Wereta pera me
ratou.

I mea a Reweti Kohere ki nga iwi whakaeke
hei to ratou hokinga ka mau ai ratou i a We-
reta, kei hokihoki mai ano ratou ki Turanganui.

Ki te ki a Wereta he hapai tana mahi i te
Whakapono. Me tohutohu e ia etahi o ana
tangata kia kau i e taunu ki te Hahi mehemea
he mahi whakapono ta ratou.

Ko nga kaikarakia tonu etahi i taunu mo
te Hahi; ka re i tupu to ratou whakapono i

runga i ta ratou mahi whakapono, e korero nei
ratou.

Hei te wa e timata ai te mahi i nga turoro,
kei te inoi etahi o nga " apotoro " kei te pao ia
etahi—ko nga himene pea era.

I te mutunga o te hui a Wereta ka haurangi
etahi o ana " apotoro " ki te taone i Kihipane
—i parori tetahi o nga tino " apotoro."

I haurangi tetahi tangata i Turanga nei, he
"apotoro" he aha ranei. Ko tana korero
tenei, " E haere a •a-a-na au i runga i-i-i te
Matua i-i-i te Tama i-i-i te Wairua Tapu."
He tino kohukohu tenei. Ehara ia nei i te
hua o te mahi a Wereta e whakahua noa nei i
te ingoa o te Tokotoru Tapu?

 I ki a Wereta kei nga wahi katoa te Atua,
kei roto ano hoki i nga paparakauta. Kei hea
ra a Hatana " te rangatira o tenei ao?"

E kiia ana kua tu ano he " poropiti" hou
mo te Tairawhiti, ko te ingoa o tenei ko
" Hatana." Kua puta noa atu te kupu a TE
PIPIWHARAUROA e kore e hapa—kua ngahau i
te mahi a te iwi a nga rangatira, a nga mema
e tautoko nei i nga tohunga.

I te haerenga mai i Pakirikiri ki Turanga
nei e waru pea nga kooti kawe mai i nga iwi
whakaeke, he Ratapu te ra i haere mai ai.
No te ahiahi rawa ka eke ki te tima otira i
noho noa iho i te taone kaore i whakawhiti noa

No. 65.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

atu ki Kaiti ki te karakia—kia tika ai te ki he
mahi whakapono ta ratou mahi. He teka te
ki hei whakakaha tenei mahi i te karakia, ko
tona tino tikanga hei peehi.

Na te whetu noa ra tana rere, tana whiti,
ka kiia e te Maori na Wereta.

Nui atu te whakamanamana o nga pononga
a Wereta mo te matau o to ratou poropiti,
otira kaore ratou e tuku ana ma to ratou
poropiti e tu nga tangata e whakahe ana ki a
ia ki tana mahi. I te po i totohe ai ki a
Reweti Kohere ko ia anake ki tona taha,
tokowaru nga tangata i tautoko i a Wereta,
ko Wi Pere tetahi. Ki te tu a Wereta ki
runga ka tohutohu ake ona hoa i raro. Mei
kore ana te arama e Kohere kua tu pea te
kotahi rau hei roia mo te poropiti.

I rite rawa te ahua o tenei tikanga ki te
tokonga a te iwi kia whakamanea a Kireono
mo tara wakaranga i te auta o Peara, i
whakahoki kupu mai ai a Inaha ki a ratou,
" Ko koutou ranei hei kai tohe i ta Peara
whakawa? ko koutou ranei hei whakaora i a
ia? Ki te mea he atua ia, mana ano tana
whakawa e tohe." Waihoki ki te mea he
poropiti a Wereta " mana ano tana whakawa
e tohe."

E kiia ana i te mutunga o te korero i te mea
kea riro ke a Kohere ka huihui te K miti, ka
mea kia whakahaua te he ki a Kohere, na tetahi
tamaiti nei i mea atu he aha te pai o te whaka-
he i te tangata kei te wahi ke. I rite rawa te
ahua. o tenei komiti ki te runanga a nga Hurai
i whakatau nei i te he ki a Ia e kauwhanga
nei e Kohere, nana nei te kupu, " E kore te
pononga e rahi ake i tona ariki. Ki te mea i
whakatoka ahau e ratou, ka whakatoka ano
hoki koutou."

Rite tonu te korero a nga pononga a Wereta
i hinga katoa i to ratou rangatira ona hoa
tautotohe. Kei te panuitia e ratou i hinga a
Kohere i a Wereta. Kaore ano a Kohere
kia tae ki Pakirikiri kua tau noa atu te
whakahe mona. Tera oti nga pononga e
tahuri ano ki te whakahe i to ratou rangatira?
E mea ana te Karaipiture, " Ki te tahuri iho
tetahi rangatiratanga ki a ia ano e kere   
e kore a Hatana e pei i a ia ano ki waho."

He tikanga no te ture ma nga taha e rua e
whiriwhiri te huuria otira ko te hunu o Pakiri-
kiri no te Wereta anake. Ko nga tangata
tino matau e whiriwhiria ana hei kaiwhakawa,
hei titiro i te he i te tika, otira e mea ana te
parangeeki ko ratou nga kaiwhakawa, a wha-
kataha ana e ratou te he ki ta ratou i kino ai.
Mehemea e penei ana nga kaiwhakawa





pakeha, ka mau te wehi—e rite tenei ao ki te
reinga.

Apopo te iwi nei whakama ai, a te taupapa-

heketanga o ta ratau mahi. I penei tonu nga
korero mo Tokoaka—kaore he mate e kore te
ora. Te mutunga kaore i tatakimoori, hemo
atu hoki te tohunga—kia tupato kei pera hoki
te ahua o tenei mahi.

I te kiinga kia whakaritea kia 4000 -nga
"apotoro," ka ki a Hone Paerata, kia 6000,
kia tu puputu tonu, kei tawhiti rawa te hae-
renga o nga turoro. Kaore i whakaaetia te
korero a Hone Paerata. He aha ra? He
whakatoi pea te korero a taua kaumatua.

Ko te tangata e tautoko ana i te mahi tini-
hanga, he tangata tinihanga, ki te kore he
rorirori. Ki te mohio te tangata he tinihanga
te mahi e tautokona ana e ia, he hiahia tini-
hanga nona i tautoko ai ia, otira ki te kore ia
e mohio he tinihanga, na tona wairangi i kore
ai ia e mohio he mahi tinihanga.

Kei te kata te pakeha ki nga mahi a te
Maori e whai nei i te " poropiti," e korero nei
mo nga merekara. Ko te Maori anake e
whakahe nei i nga korero a Kohere mo Wereta
ko te pakeha kei te whakamihi. He rereke to
te pakeha whakaaro i to te Maori. Ki te
pakeha he mea tika kia whakaaturia e nga
nupepa, nga mahi tinihanga a te tangata e
whai nei kia mamingatia te iwi. Kaore te
Maori e whakaae engari me waiho tonu te
tangata i kona maminga ai.

I mea tetahi minita kaore he he o te mahi a
Wereta, ehara hoki i te karakia ki te atua
whakapakoko. Kei te pohehe pea ia ko te
karakia anake ki te atua whakapakoko te
mea e he ai te tangata. Ko wai ma nga
poropiti teka i mea ra a te Karaiti e haere mai
i runga i tona ingoa?

Ka pehea ra he whakatika mana mo te
haere o te tangata ki a Houtaketake? E ki
pea ia ehara i te mahi ki nga atua whaka-
pakoko, otira kei te mohio tonu ia he mahi ki
nga atua maori. Anei ta te Karaipiture mo
nga atua maori: Kei kitea i roto i a koe ..,
tetahi tohunga whakaaro ki nga tohu, e
whakaaro ana ki nga kapua ranei, ki nga
nakahi ranei, tatahi tohunga makutu ranei
tetahi tohunga whaiwhaia ranei, tetahi kai
ui i te atua maori, tetahi tohunga maori
ranei, tetahi kai ui tupapaku ranei. No to
mea e whakariharihangia ana e Ihowa nga
tangata katoa e mea ana i ena mea. (Tiu.
xviii. 10-12)

TE PIPIWHARAUROA,

No. 65.

Kia tupato rawa kei tautoko tatou i nga
mea e kinongia ana e te Atua. Ko te mea
tika me ui ki nga pihopa mo tetahi mea kahore
i te ata marama ki a tatou. Pai ke atu to
tatou mate i ta tatou tautoko i nga mahi he.
He ngawari noa iho te whai i te tokomaha, ko
te mea nui ia ko te tu ki te tokomaha e mahi
ana i te he. E mea ana te Atua, " Kei whai
tahi me te tokomaha ki te kino."

I mea tetahi tangata Kaunihera Marae, ko
te tangata e whakahe ana ki te mahi a Wereta
e hiahia ana kia mate nga tangata. Ko wai
nga kaiwhakaora i nga tangata i mua atu i te
putanga mai o Wereta, a ko wai hoki hei
whakaora a te mutunga o te mahi a Wereta,
kua puta hoki tana kupu e mutu ano ia tana
mahi? Ko Wereta ranei kei te whakaora i
te iwi pakeha? Ko wai hei whakaora mo
nga iwi kaore nei a Wereta i reira? Tokorua
nga tamariki i mate i te nohoanga ki Pakiri-
kiri, he aha era i kore ai e ora? Mei kore
pea e haere ki reira e kore e mate.

I ahua rite rawa mo Wereta enei kupu na,
(( Kahore he honore o te poropiti i tona kainga
ake." Kore rawa a Ngatiporou i tae mai ki
Pakirikiri, ko nga mea i tae mai i haere mai
ki te tangihanga, i marama hoki te kupu a Te
Houkamau kaore ia i te whakaae ki te mahi a
Wereta. Ina koa a Turanga nei i puhoi te
haerenga mai ki Pakirikiri, heoi ano te nuinga
i tae mai ai he whakaaro ki tona marae, he
ngahau hoki. Ko Heretaunga te iwi i pokia
te whenua. Kua puta te kupu i a ratou hei
Heretaunga te hui a Hanuere 1904— e tino
whakapono ana hoki ratou ka taea tera wa e
te mahi a Wereta.


NO TE PAREMETE.

KO tetahi pire e whakatakotoria ki te
Whare, ko te Pire turaki i te Tataraiha
i nga reihi hoiho.

Ko tetahi pire mo te pooti i nga mema o te
Whare o Runga, kia kaua e riro ma te Kawa-
natanga e whakarite.

I TE whaikorero a Tame Parata i mea ia
ka rua nga tau i tu ai te Ture Kaunihera
Whenua, otira kaore ano he painga kotahi kia
kitea, apopo ko tona mutunga he mate.

NA Tame Parata i kawe mai ki te Kawana-
tanga te kupu whakahe a tona iwi mo te kainga
i a Mahuta ko te (Kingi Maori.'

I TAE etahi tangata o Niu Tireni katoa nei
me nga mema e 33 o te Paremete ki te korero
ki te Pirimia mo te whakatikatika i te ture
turaki i te hoko waipiro. I mea te Pirimia ka
whakaarohia e ia a ratou take. E kore e hapa
te tautoko o te Pirimia i te nui rawa o nga
mema e hiahia ana kia hinga te hoko waipiro.

KANUI te whakamahia o nga mema hou,
mema tamariki o te Paremete, o Mr Baume,
Bedford, me Hanan. Ko Bedford te mema
tamariki atu o te Paremete ka 25 ano ona tau,
engari he tamaiti matau, pai ki te korero, ko
ia te mema tuatahi o Otepoti. Nana te kupu,
" Ka nui te haurangi o Te Hetana i te nui
rawa o te mana kei a ia."

KUA mutu te tu o Te Waaka, hei Minita mo
nga Kura, ko ia te Pika o te Whare o Runga
inaianei. Kua tu ko Kihihi hei Pika mo te
Whare o Raro.

Ko tenei hei Paremete whakamutunga mo
Rore Ranapare e hoki ai ia ki Airaia ki tora
kainga; ko tora hoa wahine hei mua hoki ai.
Kaore pea he Kawana hei rite te pai mo
Ranapure. Na runga i tora kaha ka oti he
whare nohoanga mo nga hoia kaumatua, kua
kore nei e kaha ki te mahi.

HE AWHINA.

Ki TE ETITA O TE PIPIWHARAUROA.

EHOA, tenei etahi kupu torutoru nei hei
tuku atu mau hei titiro iho hoki ma
nga hoa aroha hei matakitaki iho hoki i nga
mahi i puta i tenei wa o te tau, he nui te
whakamoemiti o te ngakau ki tetahi tikanga
i mahia e Rev. Peneti, ki Taranaki nei he
kohi moni hei awhina i te kura kotiro kua tu
nei ki Akarana. E hoa ma kanui te tumana-
ko o te ngakau ki te kaha o to tatau hoa o
Peneti ki te kimi i tenei mahara hei awhina
i tera taonga o tatou he nui hoki te Whaka-
moemiti o te ngakau ki nga pakeha o taua
takiwa, tane wahine rite tonu te kaha
ki te awhina ki te tautoko hoki i a
Peneti ratou ko tona komiti, heoi e nga hoa
kia titiro nui tatou ki tenei tikanga nui e ma-
hia nei e to tatau hoa hei painga mo te katoa.

Heoi ano.
na to koutou hoa aroha,
INA TUKATA.

No. 65.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

TE HON. MAHUTA TAWHIAO, M L C.

KEI te ruarua te ngakau o etahi tangata
mo te urunga o Mahuta ki te Kawana-
tanga, i mutu ai tona mana kingi, otira ko
matou e mea ana he whakaaro tika te whaka-
aro o Mahuta. Heoi ano te mea kua ngaro i
a Mahuta inaianei ko te ingoa kingi, otira ko
te nuinga o tona kingitanga he ingoa kau, he
mana ano tona otira inaianei kua nui ke ake
tona mana. I mua heoi ano te kahanga o
tona mana i roto anake i tona iwi, inaianei
kua haere ki nga wahi katoa o enei motu, ki
te Iwi Maori ki te iwi pakeha; ki te kaha a
Mahuta ki te manawanui e nui ke ake te ingoa
e waiho iho e ia ki muri nei i nga ingoa o tona
tupuna o tona matua. Ko te tikanga nui i
roto i te kingitanga he whakamotuhake ke i te
iwi pakeha, he pera ano te take o te tikanga a
Te Whiti, otira e marama ana e kore tenei tu
ahua e taea tonutia te pupuri i te mea e kore
rawa te pakeha e taea te whakahoki te peehi
ranei, heoi ano te mea tika ko te whakarite i
a tatou mo nga tikanga hou a te pakeha, no te
mea e kore aua tikanga e ngaro engari ko
tatou e ngaro ina tu tatou ki te riri ki aua
tikanga. I mohio a Mahuta ki tenei, i mohio
ia kaore kau he tikanga o tana wehe ke i a ia
i nga tikanga pakeha, ko ia ano e tuku ki te
mana nui, heoi ano te mea hei tirohanga mana
ko te wa e rite ai, ko te wa tika hei tukunga
mona. Na te waimarie taua wa i kawe mai ki
tona aroaro a puritia ana e ia i runga i te
whai- whakaaro i te mohio. He tangata matau
a Mahuta, a ko ta matou tumanako inaianei
kia whakakahangia ia e te Atua ki te kimi i te
pai i te ora mo te iwi. Kua whiwhi ia ki te
turanga teitei, honore, rangatira, whaimana.
E mohio ana hoki matou e kaha a Mahuta ki
te kimi i te pai mo te iwi. Kua eke ia kei te
turanga teitei e whakamau ai nga kanohi o te
iwi ki a ia o te Iwi Maori o te iwi pakeha, he
pa ia kua tu ki te maunga e kore e ngaro i te
tirohanga kanohi. Na konei ka pupu ake te
inoi i o matou ngakau kia tau te manaakitanga
a te Runga Rawa ki a ia. Kei roto i ona
uaua nga toto rangatira e pupu ana, e maringi
mai i tona ngakau nga whakaaro rangatira.
E te hoa, no te kaupapa ariki koe o o taua
tupuna, hapainga te pai, te maramatanga mo
te iwi, mo te iti mo te rahi; hei tauira koe ki
to iwi e matakitaki nei ki a koe, i a koe kua
whakatiketiketia nei ki runga ake i a matou.

E whakamihi ana matou mo te whakaaro o
Mahuta kia whakaatu ia ki te iwi nui, ka mutu
tona pa ki tenei kai ki te waipiro—kua mau ia
ki te puru ripine. Kua aru hoki i tana tikanga





etahi o nga rangatira o Waikato. Ko te mate
nui o Waikato inaianei ko te hoko tahae i te
waipiro ko te haurangi. I te mea kua piki te
iwi pakeha ki roto o te Rohe Potae kua piki
ano te hoko tahae i te waipiro. Na te pakeha
te Maori i whakaako ki te hoko tahae, a inai-
anei kua tino kaha te Maori ki te hoko tahae,
nga wahine tonu me nga tane. I mea te
kai-whakawa o Waikato i nga tau o mua nui
atu te noho pai o Waikato me Ngatimaniapoto
tena inaianei nui atu te kino. I mea tetahi
rangatira o Kawhia he rite te Maori ki te titi,
hei te kitenga atu i te ahi ka rere tonu atu ki
runga, waihoki ahakoa mohio te Maori he
mate mona te waipiro ka rere tonu atu ki
runga. I whakaritea te waipiro e Peene o
Pipiriki ki te poaka i mate ki te parae. 1 te
tuatahi he ruarua noa nga rango e muimui
ana, kia kaha te pirau o te poaka katahi ano
ka nui rawa te tau o te rango, waihoki ki te
timataria te hoko waipiro ki Pipiriki e torutoru
nga Maori e inu, kia roa ka popoke tonu te
tau o te Maori. Ko te whakaaro o etahi
tangata ko te whakaae i te hoko waipiro ki te
Rone Potae engari ma te Kawanatanga e
whakahaere te hoko. Kaore matou e whakaae
ki tenei, e rite ana tenei ki te hoki whakamuri
i te mea kua kaha rawa te turaki i te hoko
waipiro i Niu Tireni katoa. Kei te turaki
etahi wahi kei te whakatu hoki etahi wahi?
Ki .a matou whakaaro kei a Mahuta te rongoa
mo tenei mate nui. Kua puta tana kupu kia
tukua ma ana Kaunihera Marae e takahi te
hoko tahae o te waipiro i te Rohe Potae.
Heoi ano te huarahi e mutu ai tenei tikanga
kino. Engari ki te homai e te Kawanatanga
tenei mana ki nga Maori kia mohio kia tupato
ta ratou whakahaere, kaua e rere tootoa. E
ngawari noa te mutu o ta nga Maori hoko,
engari e uaua ta nga pakeha. Ka tatari
matou i runga i te tumanako ki te hinganga o
te hoko tahae i a Mahuta. Kei a ia te mana
te kaha. E te hoa, ki te oti i a koe tenei ka
puta te pai ki tou iwi ake, ki te Iwi Maori
katoa puta atu ki te iwi pakeha no te mea kei
te titiro katoa atu nga kanohi o te koroni
ki Waikato. Ki te oti i a koe tenei, ka rite
tou turanga hei mema mo te Kawanatanga.
Tohea ko tou iwi tonu i te tuatahi kia mutu ta
ratou tautoko i tenei tikanga e patu nei i a
ratou, tohea i runga i te whakaaro tangata
waiho te Ture mo te ngakau pakeke mo te
ngakau whakatoi. E te hoa, kia ora koe, ma
te Atua e whakaroa ou ra ki te kimi i te pai
mo te iwi nui mo te whenua kotahi. R.T.M.K.

TE PIPIWHARAUROA.

No. 65.

NGA TURE O TE ROPU TAITAMARIKI
O TE HAHI MAORI.

TURE I.
Te Ingoa.

Ko te ingoa mo tenei ope ko TE ROPU
TAITAMARIKI O TE HAHI.

TURE 11.
Nga Take.

1. He whakakotahi i nga whakaaro, he
whakakaha hoki i te ngakau o nga tangata
e whaiwhakaaro ana ki nga tikanga o te
whakapono.

2. He whiriwhiri i nga huarahi e taea ai
te pehi i nga tikanga katoa, me nga mahi,
e whakatupu nei i te kino, me te ngakau
whakapono-kore.

3. He turaki i te inu waipiro.

4. He takahi i nga mahi tohunga Maori.

5. He hapai i nga tikanga katoa o te Hahi,
ara te Karakia, te Iriiri, te Whakau, te
tango Hapa, te Kura Ratapu, te Marena a te
Hahi me te whakatapu hoki i te Ratapu.

6. He whakaae ki te korero i tetahi wahi
Karaipiture, me te inoi i nga ra katoa.

7. He kohikohi moni hei awhina i nga
mahi a te Hahi.

TURE UI.
Nga Mema.

E rua nga tu o te mema: (1) Ko nga
mema tuturu, (2) Ko nga mema honore.

Nga Mema tuturu. Ko nga taitamariki e
whakaae ana ki a Te Karaiti hei Ariki mo
ratou. Ko enei nga mema e whakaae ana
ki te mahi i nga mea e whakahaua ana
e to ratou tumuaki, Minita ranei. E kore
enei mema e ngaro i nga huihuinga o te
Ropu, i nga karakia ranei i nga Ratapu.

Nga Mema honore. Ko nga Kaumatua
e hiahia ana kia uru mai ratou hei mema.

TURE IV.
Nga Apiha.

1. Ko nga Apiha enei:— He Tumuaki,
he Raro-tumuaki, he Hekeretari, he Kai-
tiaki moni.

2. Ko nga Komiti mo nga take e hiahiatia
ai he Komiti.

TURE V.
Nga Mahi ma nga Apiha.

Tumuaki: Ko ia te upoko. He kimi tonu
tana i nga huarahi e kaha ai nga mahi katoa
a tenei ope. Ko ia tonu hei whakamarama
i nga huarahi e pouri ana ki etahi o nga
mema, mana hoki e tohutohu ki nga Komiti
nga mahi ma ratou.

Raro-tumuaki: Ko ia hei whakakapi i te
turanga o te Tumuaki i nga wa e ngaro atu ai
ia.




Te Hekeretari: Mana e tuhituhi nga mahi
katoa a tenei ope i nga huihuinga katoa.
Mana hoki e tiaki nga pukapuka a te Ropu,
mana hoki e tiaki te pukapuka i tuhia ai nga
ingoa o nga mema. Mana hoki e panui te
ra me te haora o nga huihuinga.

Te Kaitiaki o nga moni: Mana e tiaki nga
moni katoa a te Ropu. Mana hoki e utu atu
nga raruraru e tika ana, ina pahitia e te
Komiti.

TURE VI.
Nga mahi ma nga Komiti.

1. He whakauru tangata e tika ana mo
tenei Ropu.

2. He whakahaere i nga huihuinga mo te
inoi, he whakarite tangata hei whaikupu ki
te ope, he whakarite hoki i nga korero e tika
ana mo aua hui.

3. He whakahaere i nga huihuinga whaka-
ngahau, ara i nga mahi ano e whakaaetia
ana e te Tumuaki.

4. He whakahaere i nga Koaea (choir) ara
i nga himene.

TURE VII.
Te huihuinga mo te Inoi.

1. Me uru he kupu inoi ki roto ki nga
whakahaere katoa a tenei ope. Engari i te
huihuinga tuatahi tonu o te marama, ka
wehe tena hui mo te inoi anake, ara te haora
tuatahi i te puaretanga. Hei reira ako ai ia
mema, ia mema ki tetahi inoi ngakau mana,
ahakoa poto noa.

2. I nga huihuinga marama ka karanga-
rangatia nga ingoa o nga mema. Ki te
kaore e watea tetahi mema i taua po, me
tuku e ia he whakaatu ki te Hekeretari.
Ki te mea ka toru nga ngaronga o tetahi
mema, me te kore ana whakaatu mai, hei
reira ka tapahia te ingoa o taua mema.

TURE VIII.

Ko nga apiha me nga mema mo nga Ko-
miti me pooti i roto i nga ra o Tihema.

TURE IX.

Ko te utu mo nga mema ina uru ki tenei
Ropu e rua hereni.

TURE X.

Ko te oati tenei ma nga mema katoa
o tenei Ropu, me haina hoki e ia tangata, e
ia tangata tona i nga ki tenei oati:—

E whakaae ana ahau ki a Te Karaiti hei
Ariki moku, ka tone hoki ahau ki te whaka-
haere i aku mahi katoa i runga i nga huarahi
e tika ana ma te tangata whakapono. Ka
korero ahau i tetahi wahi Karaipiture i nga
ra katoa, me te inoi ano hoki. Ka awhina
ahau i nga mahi a te Hahi. Ka tae tonu
ahau ki nga huihuinga o tenei Ropu ki te
kaore he take nui hei arai i ahau.

Ki te hiahia te tangata kia whakamara-
matia etahi o nga ture o tenei Ropu e ahua
pouri ana, me tuhituhi mai he reta ki a

REV. PENETI,
Bell Block, Taranaki

No. 65.

HE KUPU WHAKAMARAMA.

PITOPITO KORERO.

HE whakatauki na te Tiapanihi: E hinga
te tangata e ono putu nei te roa i te
arero toru inihi o tana wahine.

KUA kitea e tetahi takuta o Niu Tauti
Weera he tikanga e ua ai, ahakoa pehea te
ahua o te rangi, te pupuhi ranei a te hau.
Tahuna ai e ia he kaahi kia piki ki te rangi
hei to iho i te ua.

Ko te kingi nui atu i te ao ko Hori Tupou,
o Tonga. E 6 putu e 4 inihi tona roa, e 26
toene te taumaha. E ^'40, 000 te oranga o
tona kingitanga, e ^"4000 te oranga mona, kei
a ia hoki te ki o te peeke.

10 i roto i te ^"100 te whakanuinga ake a
Anaru Kaneki i te utu mo nga tangata e kore
ana e inu waipiro i te utu mo nga mea inu
waipiro, o nga tangata katoa e mahi ana ki a ia.

I TE whai-korero a Timi Kara ki Turanga
rei i mea ia e hanga ana e te Kawanatanga he
tare kia taakengia nga whenua Maori e mahi
ana.

KUA tu he Kareti Maori mo nga tamariki
tane, ko: Taratahi, Wairarapa, mo nga tamariki
anake o Wairarapa tae atu ki te Tainauauru.
Ko nga moni whangai mo tenei kura ko nga
moni o nga rahui kura ki Papawai, ki Kaiko

-kirikiri, ki Porirua.

I TE pau tonu o nga hua o nga rakau a
tetahi pakeha whakaaro ana ia he Maori kei te
tume. No tana titinga he angaanga tangata
ki runga i tana taiepa mutu tonu atu te tahaetia
o ana hua rakau.

I WHANAU he tamariki tokotoru ma tetahi
wahine pakeha o Ingarangi, kotahi ano te
whanautanga, he kotiro katoa aua tamariki, i
huaina o ratou ingoa, ko Whakapono, ko
Tumanako, ko Aroha.

I TE weranga o tetahi whare-tira i Akarana,
tokotoru nga tangata i mate, kotahi te Maori
ko Te Keepa te ingoa. Ko nga wahine me
nga tamariki i puta ki waho; kaore i oho enei
i mate nei rokohanga ka he te manawa i te
pawa. I kitea te Maori i roto tonu i ona
paraikete.

TE moni e puta mai ana ki tetahi whare
mahi pata i Taranaki mo te wai-u o te kau
kotahi e ^"8 175 6d i te tau.





No tera marama i mate ai a Meiha Wehi-
tarapu ki Poneke. He pakeha tawhito tenei
no Turanga nei, i uru hoki ia ki nga whawhai
ki a Te Kooti.

I RUNGA i nga mahi whakatu " apotoro" a
te tohunga nei a Wereta, hei whakaora i te
tangata ka kata 'te Niu Tireni Taima' nupepa
o Poneke, ka mea, ko Turanga nei hei kainga
tino ora rawa atu nga tangata, kaore e pangia
e te mate i te nui o nga " apotoro" hei whaka-
ora. Kaore i tatakimoori te kata a te pakeha
ki a taua ki te Maori, otira kaore pea te Maori
i te mohio he mahi wairangi kei te ao maori
tonu atu hoki o ratou na hinengaro e ngooki
mai ana.

HE AITUA WHAKAHARAHAPA.

PERA me te takiwa i a Noa i tukua ohoreretia mai
nei e; te Atua he waipuke i te mea e ahuareka
ana nga iwi i runga i te mata o te whenua te rite o
tetahi waipuke i Hepapa he taone kei Amerika i te 14
o Hune kua hori ake nei.

1 te ata o te Ratapu kihei ia rikarika te ua, maringi
a-wai ana te whakaheke, me te mea nei i ringihia mai
nga wai katoa o te Rangi ki taua taone. Ka whaka-
tata te hapa 1 te po o taua Ratapu ano, ka pakaru mai
te waipu, kahore rawa i mohiotia e te whakaaro
tangata tera e waipuke. Tona putanga mai o te wai-
puke me te maunga te teitei o te wai, taupokina ana
te taone me te rere mai o nga rakau nunui o te nga-
here. o te paru, o te otaota o te kirikiri, o te whare, o
te kararehe, o te tangata, o nga tu ahua mea katoa,
riro katoa i te waipuke.

Ngaro katoa te wahi nui te tangata o te taone, i te
wai, te maha o nga tangata ki te whakaaro iho e 4000.
Riro katoa nga whare o te taone i te wai, ko nga
whare anake i nga wahi teitei i mahue iho. he pera
ano nga tangata, ko te hunga i nga wahi teitei i ora
ko etahi i tapukea e te paru e te rakau, ko etahi i
kitea nga tinana. Kihei rawa i taea te whakaora te
hunga i riro i te waipuke e nga mea i nga wahi teitei.

Kihei ano hoki i mohiotia tenei waipuke e nga taone
o waho. mo nga ra e rua i te mea kua horoia katoatoa
nga pou waea e te wai. Tekau maero te wahi o te
rori 1 ngaro noa iho i te paru. Pakaru katoa te nuinga
o nga piriti,

No te taenga o nga rongo o te parekura nei ki Pota-
rana ka rere mai te tereina ki te hari kai mai, me
te mau mai ano i nga Rata, i nga Neehi ara wahine
tieki turoro.

Ko tetahi mahi taimaha ko te tanu i nga tupapaku,
kei te tere haere tonu hoki e tahi i roto i nga awaawa.
Ko etahi kei roto noa iho i te paruparu. Ko nga
tupapaku katoa i kitea e 300, ko te huihuinga katoa o
nga tangata i mate e kore e taea te tatau. He hanga
aroha te tane, te wahine, ki te rapu haere i roto i ta
300 tupapaku mehemea kei reira tana wahine tana
tana taane ranei, tana tamaiti tona hoa aroha ranei.

I puta te aroha o te Kawanatanga o te taone o
Arekana ki te awhina i tenei mate nui i pa nei ki te
taone o Hepena. Engari ko etahi rawa o taua taone i
ngaro e kore rawa e ea i te aroha o te tangata.

TE PIPIWHARAUROA.
ഀ䠀䔀 吀唀刀䔀 吀唀吀唀刀唀⸀ഀഀ㄀⸀ 䬀漀琀愀栀椀 瀀甀琀愀渀最愀 漀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀 椀 琀攀 洀愀ⴀ ഀ爀愀洀愀⸀ഀഀ㈀⸀ 䬀漀 琀攀 漀爀愀渀最愀 洀漀 琀攀 瀀攀瀀愀 攀 爀椀洀愀 栀攀爀攀渀椀 ⠀㔀⼀ⴀ⤀ 椀 琀攀 ഀ琀愀甀Ⰰ 洀攀 渀漀漀琀椀 漀 琀攀 倀漀甀琀愀瀀攀琀愀 洀攀 瀀愀渀攀 爀愀渀攀椀⸀ഀഀ㌀⸀ 䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀渀最愀琀愀 欀椀 琀攀 琀愀渀最漀 椀 吀攀 倀椀瀀椀ⴀ ഀ眀栀愀爀愀甀爀漀愀 洀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 攀 椀愀 琀攀 洀漀渀椀 椀 爀漀琀漀 椀 琀攀 ഀ爀攀琀愀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀⸀ 䠀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 愀渀漀 栀漀欀椀 欀椀 渀最愀 ഀ琀愀渀最愀琀愀 攀 琀愀渀最漀 愀渀愀 椀 琀攀 瀀攀瀀愀Ⰰ 欀愀 琀愀攀 欀椀 琀攀 眀愀 攀 ഀ瀀愀甀 愀椀 愀 欀漀甀琀漀甀 洀漀渀椀 琀甀欀甀 洀愀椀 欀愀 琀愀欀愀椀愀 琀攀 瀀攀瀀愀 ഀ欀椀 琀攀 琀愀欀愀椀 眀栀攀爀漀⸀ 䬀椀愀 琀攀爀攀 琀攀 琀甀欀甀 洀愀椀 愀渀漀 椀 琀攀 ഀ栀甀愀 欀愀爀攀愀漀Ⰰ 欀椀 琀攀 欀漀爀攀 攀 琀攀爀攀 洀愀椀 欀愀 洀甀琀甀 琀攀 爀攀爀攀 ഀ愀琀甀⸀ 䬀漀 琀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀愀甀 㔀⼀ⴀⰀ 洀攀 甀琀甀 椀 琀攀 琀甀愀琀愀栀椀⸀ഀഀ㐀⸀ 䔀 瀀愀椀 愀渀愀 欀椀愀 琀甀欀甀愀 洀愀椀 渀最愀 欀漀爀攀爀漀 漀 椀愀 眀愀栀椀 漀 ഀ椀愀 眀愀栀椀 漀 琀攀 䴀漀琀甀Ⰰ 攀渀最愀爀椀 欀攀椀 琀攀 䔀琀椀琀愀 琀攀 琀椀欀愀渀最愀 洀漀 琀攀 ഀ琀愀 椀 愀甀愀 欀漀爀攀爀漀㬀 欀椀愀 洀愀爀愀洀愀 琀攀 琀甀栀椀琀甀栀椀⸀ഀഀ㔀⸀ 䴀攀 瀀攀渀攀椀 琀攀 琀甀栀椀 椀 眀愀栀漀 漀 渀最愀 爀攀琀愀 欀愀琀漀愀㨀᐀ഠഀ䬀椀 吀䔀 倀䤀倀䤀圀䠀䄀刀䄀唀刀伀䄀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀洀攀⸀ഀഀഀഀഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 欀椀 琀攀 刀愀眀椀爀椀 欀椀 琀攀 ഀ䠀椀洀攀渀攀㨀 栀攀 渀甀椀 渀漀愀 愀琀甀 䬀愁 瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀攀椀 愀 ഀ愀甀 椀渀愀椀愀渀攀椀㨀 欀漀 琀攀 甀琀甀㨀᐀ഠഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 渀甀椀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㔀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 眀栀攀爀漀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀Ⰰ ㈀⼀㘀 ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ 椀⼀ⴀ ഀ䠀攀 洀攀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 欀椀爀椀 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ ㌀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 欀椀爀椀 渀漀愀Ⰰ ㄀⼀㘀 ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 眀栀攀爀漀Ⰰ ㈀⼀ⴀഀഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ刀愀眀椀爀椀 ☀ 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 瀀愀椀 爀愀眀愀Ⰰ 㐀⼀ⴀ ഀ䠀攀 䠀椀洀攀渀攀Ⰰ 㘀搀⸀ഀഀ䴀愀欀甀 攀 甀琀甀 琀攀 倀愀渀攀 䬀椀䬀椁 栀攀椀 琀甀欀甀 愀琀甀 椀䬀 愀 ഀ瀀甀欀愀瀀甀欀愀 欀椀 愀 欀漀攀⸀ഀഀ一愀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰഀഀ吀攀 刀愀甀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀⸀ഀഀഀഀ䬀椀 琀攀 栀椀愀栀椀愀 琀攀 琀愀䬀愁琀愀 欀椀 琀攀 倀愀椀瀀攀爀愀 欀椀 琀攀 ഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀Ⰰ 洀攀 琀漀渀漀 欀椀 琀攀 䈀䤀䈀䰀䔀 䐀䔀倀伀匀䤀吀伀刀夀 ഀ匀唀一䐀䄀夀 匀䌀䠀伀伀䰀 唀一䤀伀一Ⰰ 䄀甀挀欀氀愀渀搀⸀ഀഀ倀愀椀瀀攀爀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀㘀Ⰰ 㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 椀⼀ⴀഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 洀攀 䬀愁 甀瀀漀欀漀 眀栀愀欀愀洀愀爀愀洀愀Ⰰ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀ ഀ㐀⼀㘀Ⰰ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁 ㌀搀⸀ഀഀ䬀愀眀攀渀愀琀愀 瀀愀欀甀Ⰰ 洀攀 䬀愁 眀愀椀愀琀愀Ⰰ ㈀⼀ⴀⰀ ㈀⼀㘀Ⰰ ㌀⼀ⴀⰀ ㌀⼀㘀Ⰰ ഀ㐀⼀ⴀⰀ 洀攀 琀攀 瀀愀渀攀 欀椀䬀椁Ⰰ ㌀搀⸀ഀഀഀഀ倀爀椀渀琀攀搀 愀渀搀 倀甀戀氀椀猀栀攀搀 戀礀 䠀⸀ 圀⸀ 圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀Ⰰ 愀琀 吀攀 刀愀甀 ഀ倀爀椀渀琀椀渀最 圀漀爀欀猀Ⰰ 䈀攀爀爀礀 匀琀爀攀攀琀Ⰰ 䜀椀猀戀漀爀渀攀㬀 一攀眀 娀攀愀氀愀渀搀⸀ഀഀ䠀䔀 倀䄀一唀䤀⸀ഀഀ䬀䔀䤀 愀 洀愀琀漀甀 攀琀愀栀椀 䬀愀琀椀欀椀栀愀洀愀 栀攀 愀欀漀爀愀渀最愀 洀愀 ഀ琀攀 吀愀洀愀爀椀欀椀 洀攀 一最愀 䤀渀漀椀 洀漀 渀最愀 刀愀琀愀瀀甀⸀ഀഀ䬀椀 琀攀 眀栀愀欀愀愀琀甀 洀愀椀 琀攀琀愀栀椀 洀椀渀椀琀愀 愀渀愀 攀 栀椀愀栀椀愀 愀渀愀 ഀ栀攀 琀甀欀甀愀 渀漀愀琀椀愀 愀琀甀⸀ഀഀ一䜀䄀 䠀唀䄀 䬀䄀刀䔀䄀伀 䴀䄀 吀䄀 吀䄀吀伀唀 䴀䄀一唀⸀ഀഀ㔀⼀ⴀ 刀攀瘀⸀ 䄀⸀ 吀愀洀椀栀攀爀攀Ⰰ 刀攀瘀 刀⸀ 琀攀 䄀椀栀甀Ⰰ 䠀攀瀀愀 䤀渀椀愀Ⰰ 䬀甀爀甀洀漀愀Ⰰ ഀ䴀椀猀猀 䈀椀挀欀渀攀氀氀⸀ 刀攀瘀 吀⸀ 䠀甀愀琀愀⸀ ㈀⼀㘀 吀攀 䠀攀欀攀渀甀椀 䄀⸀  䬀愀爀愀欀愀 ഀ䴀愀欀椀⸀ഀഀ䠀⸀圀⸀圀䤀䰀䰀䤀䄀䴀匀 吀䔀 刀䄀唀 倀刀䔀匀匀 䜀䤀匀䈀伀刀一䔀