Nama 53. Maehe 12, 1918.

Te Kopara.

Registered at the G.P.O. as a Newspaper.

Te Oranga mo tenei Pena e Rima hereni mo te Tau

Te Kopara.

NAMA 53. GISBORNE. MAEHE 12, 1918

"Iti te Kopara. kui takirikiri ana, runga i te Kahikatea."

TAPAEA.

TERA tetahi reo no te wa o te whawhai nei ka rangona nuitia e tatou e karanga ana ki tena ki tena " hoatu tapaea atu." I rongo nga papa me nga whaea ki taua reo whakao atu ana ratou,. tukuna ana ko a ratou tamariki tonu mo te marae o te pakanga. I rongo nga tamariki tane ki taua reo, tapaea ana ko o ratou tinana, I rongo etahi o nga noho kainga tapaea ana ko nga taonga ko nga rawa ko nga moni a tena a tena. Engari kei te matakitaki ta koutou mokai a Te Kopara e tau na ia ki tena marae ki tena marae, ki te ahua o te tapae moni mo enei whawhai e rua, te taha tinana te taha wairua. Ko etahi o tatou kaore ki manaakitia nuitia e te Atua ki nga rawa o tenei ao, engari kei te nui noatu nga huarahi oranga e puta ana ki a tatou. No reira e te tangata iti, kia pai to whakarongo ake ki te reo e tioro mai nei ki roto ki te haruru o te pu repo " I muri ki au kia aroha ki aku pani ka mahue nei ki a au."

Te tangata whai rawa, te hunga ki manaakitia ki nga taonga o tenei ao, whakarongo koe ki te reo o te Atua ki to tupuna ki a Arama, " E noho koe ki te keri o Erene hei ngaki hei tiaki." Kaore e tukuna mo Arama ake te whenua engari hei kai-tiaki ia. Ko nga painga o taua whenua me hoki ano tetahi wahi ki tona rangatira ara ki te Atua. Te mahi tuatahi tonu a Kaina rana ko Apera he kawe whakahere mai ki te Atua, ara kaore ki wareware te wahi ma te Atua. Te ohonga ake o Hakopa ki tana moe ko tana kupu nui tenei, " Ka hoatu e ahau ki a koe nga whakatekau o nga mea katoa e homai e koe ki a au."

Mehemea ka ata rihanatia e koe te maha o hipi, o kau me nga hua katoa e puta ana ki a koe ki roto ki te tau, ka kaha ranei koe ki te ki penei, " Kei te mohio koe e te Atua kei te neke atu ki te whakatekau o au taonga kei au e tiaki ana e tapaea atu ana e ahau mo nga huarahi e tupu ai tou rangatiratanga." Whakarongo ki enei kupu a Tiateronomi te 8 o nga upoko: "Na ka kai koe ka makona, kia whakapai atu koe ki a Ihowa mo te whenua pai kua homai e ia ki a koe. Kia tupato kei wareware ki a Ihowa. Kei kai koe a ka

makona, kei hanga hoki koe ki nga whare papai, a noho ana ki roto, a ka tini haere o kau me o hipi, ka nui hoki te hiriwa me te koura, na, ka kake tou ngakau, a ka wareware koe ki a Ihowa ki tou Atua, a ka mea ki roto ki tou ngakau, Na toku kaha, na te uaua hoki o toku ringaringa, ki whiwhi ai ahau ki enei taonga. Engari kia mahara koe ki a Ihowa ki tou Atua; nana hoki ki homai te kaha ki a koe ki whiwhi ai koe ki te taonga."

He kupu pai rawa tenei hei ata whakaarotanga ma tatou ki roto ki enei ra. Tenei tatou kei te whai kia. eke tetahi moni nui ma tatou hei manaakitanga ma tatou ki nga hoia o te iwi Maori, tae atu ki a ratou pani, ki nga pouaru. Koinei tetahi o nga take nui ki whiriwhiria tatou e te Hui ki Te Araroa. Apiti ki tenei o nga take ko nga huarahi oranga mo nga minita o te Hahi Maori. He mea nama mai te £500 ki taea ai te whangai o nga minita o te Pihopatanga o Waiapu ki te £100 mo nga Piriti ki te £80 mo nga Rikona.

Kei te patai Te Kopara: " Kaore ranei koutou te iwi e mamae mo tenei ahnatanga?" Kei te piki haere to koutou oranga to te iwi, engari ko o koutou Minita kei te waiho ma wai ranei e whangai ! Mehemea e whakaae ana tatou ki te wehe ki nga whakatekau mo nga mahi a te Atua, kaore tatou e tahuri ki te nama moni hei whangai ki o tatou Minita.

Hui ki Te Araroa.

MEHEMEA ki puta ki tetahi tangata tenei kupu: " Kei te Hui ki Te Araroa tera e eke nga moni e kohia e nga Maori ki te Tekau Mano Pauna," tera e kataina te tangata nana tera kupu ki whakaputa, ko etahi ka ki he porangi taua tangata! Otira e hoa ma he kupu tika tonu taua kupu. Titiro iho koutou ki enei kaute:

Te moni ki kohia ki te ra o te pereiti
£3170
Nga whakahaere a te Poi
2685
Tahua o Te Araroa 
1600
I utua mo te whare-karakia 
1600
Kohi mo te whare-karakia me te Hinota
170
Kohi a te iwi mo to ratou marae (nuku atu)
800

£10,025

Timata mai ki te wa ki mohio tuatahi ai te Maori ki tenei mea ki te moni, a tae noa mai ki tenei wa, ahakoa hui Kawana tanga, hui Kotahitanga, hui Hahi ranei, kaore rawa he hui ki tata mai ki tenei mo te rahi o te moni. E tika ana kia patai tatou, " He aha ra ki penei rawa ai te rahi o te moni ? " Te whakahoki - Tuatahi, ko te kaupapa o te kohi, kua makuku tonu ki nga roimata o nga koka, o nga pouaru o nga pani. Ka

pa te mamae ki te ngakau ki te hinengaro, ka toku te tangata ki tona tinana, ki ona rawa, mo tenei kaupapa. Tuarua, kua kaha rawa te piki o Ngati Porou ki runga ki a ratou mahi pamu, kua mohio ratou ki nga huarahi whakaputu moni. Tuatoru, ka kaha te kapene, tae katoa mai ki ana hoia te manawanui. Tenei a Te Kopara ka taku atu nei ki ana mihi ki a Hon. A. T. Ngata mo tona kaha, mo tona manawanui, me te marama o tana arataki haere ki ona hapu maha e noho atu nei ki roto ki tona rohe pooti. Kaua etahi e pouri mo te whakahuatanga ki te ingoa o te tangata kotahi. Ka nui nga mihi mo koutou katoa, engari kaore e taea te whakahuahna o koutou ingoa. Kei runga ki a koutou katoa te honore, te kororia, mo tenei hui ataahua, hui whakamiharo. Engari mehemea kaore a Apirana Ngata, ka penei ranei nga hua whakamiharo o ta koutou hui ? Aua. Kia ora koutou katoa mo a koutou manaaki nui ki ta tatou kaupapa, me nga hapu maha ki eke atu nei ki to koutou marae. Kaore rawa he mea whakapouri ki tenei Hui. I puta te kupu a te Pihopa, ka mutu te hui whakamiharo ki kite ai ia ko te hui ki Te Araroa. Kaore he tutu, kaore he hianga, kaore he haurangi. I pau katoa te whakaaro o te tangata ko te kaupapa mo nga hoia kia takoto rite. Koinei etahi o nga take ki eke ai te moni katoa o tenei hui ki te £10,000. Ma tewhea iwi Maori o Niu Tirani katoa nei e whai tenei moni kia hoki ki a ia. Kaore pea e taea. Ngati Porou, kei a koe te honore mo nga hui Maori. Kia ora koutou katoa. Kia mau tonu hoki to koutou kaha ki te awhina ki nga tikanga nunui e puta ai te ora tinana te ora wairua ki o tatou hapu maha o te iwi Maori.

Te Mema Maori mo Te Waipounamu.

TOKOTORU nga tangata ki whakaari ki a ratau mo te tunga o Parata, ara ko John Hopere Wharewiti Uru ko Henare Parata, ko Teone Matapura Eritana (Ellison). Ko Uru te mea o ratau ki tu. I te pootitanga ki a ratau ko te whakatutu tenei ara: - 

J. H. W. URU
242
HENARE PARATA
217
T. M. ERITANA
155

I kurangia a Uru ki Te Aute no te wa ki a Apirana T Ngata.

Kua hopukia tetahi pirihi o te Hahi o Roma ki Ahitereiria mo te putanga o etahi korero whakakino kaore ki tika kia korerotia e ia ki te ahua o te whawhai nei, ko Pa Tereke te ingoa.

Ka wera a To Aute Kareti.

No te ata o te Paraire te 8 o nga ra o tenei marama ka wera a Te Aute ki te ahi. Wera katoa te whare moenga o nga tamariki tau atu hoki te papa ki te whare o te rangatira. Ka mutu tonu nga whare e tu mai na ko nga whare kuranga. Ko nga tamariki te kaupapaharo ki a ratou mea wera katoa. I timata mai te ahi ki te kihini kitea rawatia ake kua kaha ke, kore rawa ki taea te patu he whare papa ra hoki a kua tahitotia. Kaore ki mohiotia te moni inihua.

He kura tino tawhito a Te Aute e whakatata ana pea ki te 50 tau te tawhito ka wera nei. He kura tenei e tino mohiotia ana e te iwi Maori no reira kaore noa he take e whakatakina ake ai ona korero. Ko te Atirikona Hamiora Wiremu te tangata nana ki whakatu a Te Aute, ki te wa ki timata mai ai e tu tonu ana te rauaruhe e toha tonu ana te wai o te Rotoatara ano he moana nui. He kura a Te Aute kua ohangia ki te Maori he kura hoki ki timata mai ki te wa e ora ana te tangata tenei ki a Te Kawepo ma nei ki a Henare Tomoana, ki a Te Hapuku me o ratou hoa hoki ki era atu wahi ki era wahi. Tuarua ko te Kura ki whangaia ai te tini te mano o te tai o te tamariki Maori ki te waiu o te matauranga, ka tutuki ka hoe ia tamaiti ia tamaiti ki tona waka ki te moana nui o te ao. I puta mai ki roto ki tenei Kura wananga etahi o tatou tamariki tino matau e mohiotia nei e tatau, etahi hoki o a tatou tamariki tino toa ki nga mahi takaro, a ki tenei ra tino toa o nga toa katoa ki te whawhai ki roto ki te whawhai nui whakaharahara kua whawhaitia ki te ao. Te nuinga o nga apiha o te ope Maori ki puta atu ki Te Aute inakoa iana kia taungia ake: - Capt. Chaplain Henare W. Te Wainohu, Major Buck, Captain Waaka, Captain Hiroti, Captain Tahiwi, Captain Ferris, Lieutenant Kohere, Lieutenant Carr, Lieutenant Awarau me nga mea ki raro iho ki enei. Mehemea pea ka tana katoatia nga tamariki o Te Aute ki hinga ki tenei whawhai a kei te whawhai inaianei tetahi rarangi ingoa nui.

(Taria nga korero nei e whakaoti).

Pitopito.

Ka nui nga maina moana kua kitea ki waho atu o Farewell Spit ki Te Waipounamu. No tenei marama tonu (no Maehe) e rima rawa nga maina kua hutia ake e nga tima ki tukuna e te Kawanatanga mo tera mahi. Kei te kimi katoa te Tominiana ki te huarahi ki tae mai ai nga main a te Tiamana ki Niu Tirani nei. Kua whakaatu te Kawanatanga, kaore e taea enei maina te hanga ki Niu Tirani. Kaore hoki he tima o Niu Tirani nei e kaha ki te whakatakoto ki ana maina.

NGA RONGO WHAWHAI.

Te Tai-Hauauru.

Ko te tikanga me rongo atu tatou inaianei ki tetahi pakanga kino ki tenei tai ki te mea kua roa rawa te wa e whakataka ana a Tiamani ki ana ope nunui hei patu ki te Kotahitanga. Kei te noho atu te Kotahitanga ki runga ki te kati pupuhi kei te ata tatari. Ko nga wahi enei e whakaarohia ana kei te whakamau atu a Tiamani hei takahanga mana hei hurihanga ko (Araha) Arras, Cambrai (Kamaparai( ko Quentin (Kuenetini) ko Passchendale (Pahikeneteera. Enei wahi ko nga Ingarihi kei te tiaki a he wahi ki tangohia mai ki roto ki nga ringaringa o Tiamani.

I roto ki te ripoata a Tianara Haig ki mea ia - Tekau-marima nga kaipuke rererangi o Tiamani ki pakaru ki te Kotahitanga a e waru o te Kotahitanga kei te ngaro."

Te Whawhai. ki te Tai-Rawhiti.

KUA horo a Heriko kua taka mai hoki ki roto ki nga ringaringa o te Kotahitanga. Kua tae te Kotahitanga kei te takiwa ki te ngutu-awa o Horano.

Kei te patu haere tonu a Tiamani ki a Ruhia, a kua hohonu rawa atu te Tiamani ki roto ki nga rohe o Ruhia. Kei te titiro nga Tiapani ki tenei ahuatanga a kei te whakataka ratau ki a ratau ope inaianei hei whawhai ki a Tiamani. Kai te pera ano te ahua o nga Hainamana ki to nga Tiapani.

Nga Itariana.

KAORE ano he rongo hou mai o te pakanga ki tenei takiwa heoi ano te rongo e puta ana mai ko te kaha o nga Itariana ki te pupuri atu ki nga ope a Tiamani.

Tahua Oranga Hoia Maori.

Ripoata o te Hui ki tu ki Te Araroa ki a Pepuere 23, 1918.

Nga Motini ki pahitia: - 

1. Kia waiho mo te 31 o nga ra o Maehe 1918 ka whakatuturu ai te kati o ta tatou Kaupapa ki te rohe pooti o te Tairawhiti anake.

Na Remuera ki motini.
Na Hurae Puketapu ki tautoko.

2. Hei huarahi e tutuki tika ai nga painga o tenei tahua ki te hunga ki whakaarohia ai ma ratau tana tahua, e mea ana

tenei huihuinga o nga iwi nana ki kohi te nuinga o nga moni, kia puta aua painga ki nga hoia Maori katoa, ki nga whanaunga tata (dependents) hoki a nga hoia ki mate, otira ma nga Kai-tiaki o te Tahua e ata whakaaro nga hea o nga hoia ki pangia e te mate ki heke ai te ora o ratou tinana, kia karaihetia ratau me nga awhina mo ratou.

Na Hori Tupaea ki motini.
Na Reweti Kohere ki tautoko.

3. Kia whakaritea he Komiti mo ia takiwa mo ia takiwa, hei whakaputa ki nga oranga ki whakaritea. Kia kotahi te Komiti mo ia takiwa Kaunihera. Ko nga tangata mo taua Komiti, ma nga tangata o taua takiwa e whakarite, ki raro ano ki te mana o te Komiti tumuaki o ta tatau Kaupapa. Ko te tokomaha o nga mema mo ana Komiti Kaua e neke atu ki te tekau-ma-rua, kia neke ake ki te hawhe hei koramu. Me mahi aua Komiti ki raro ki te mana o te Komiti tumuaki.

Na A. T. Ngata ki motini.
Na Remuera Te Urupu ki tautokona.

4. Kia puta atu ki tenei Hui Topu ki te Komiti tiaki ki te tahua oranga mo nga hoia Maori, kia whakatakaia atu te Hekeretari ara a Tutepuaki Pitt.

Na Hori Tupaea ki motini.
Na Taranaki Hodges ki tautoko.

5. Kia whakatokomahatia ake nga mema o te Komiti ki te tokoiwa kia rua ai mo Te Wairoa kia toru mo Tokomaru ki Paritu.

Na A. T. Ngata ki motini.
Na Heni Materoa (Lady Carroll) ki tautoko.

6. Ko te Komiti tenei e whakaturia e te Hui-a-tau; - 

Tairawhiti ki Torere: - Hon. A. T. Ngata me Dr. Tutere Wi Repa.
Tokomaru ki Paritu: - Heni Materoa, Te Kani Pere me Pita Te Hau.
Wairoa: - Joseph Carroll me Remuera Te Urupu.
Heretaunga. - Mohi Te Atahikoia me Paraire Tomoana.

7. Kia tukuna atu e A. T. Ngata nga mihi e tika ana ki nga hoa Pakeha ki awhina nui mai ki ta tatou kaupapa.

Na Pita Te Hau te motini.
Na Dr. Wi Repa ki tautoko.

8. Kia tukuna atu he kupu ki te Minita o te Tari Tiaki ki nga Tahua Moni Whawhai kia whakaaetia ko Remuera Te Urupu hei mema whakaputa " permit " mo tenei tahua mo te takiwa o Kahungunu ki Te Wairoa.

Na Patu Te Rito te motini.
Na Taranaki Hodges ki tautoko.

9. Kia iriiritia houtia te ingoa o ta tatau tahua ko "Te Ropu Maori o te Tairawhiti awhina ki nga Take o te Whawhai" ara " Eastern Maori Patriotic Association."

Na Dr. Wi Repa te motini.
Na Hon. A. T. Ngata ki tautoko.

10. Kia whakawhanuitia nga rohe o te tahua o Te Araroa, kia rite ki nga rohe pooti o te Tairawhiti.

Na Hon. A. T. Ngata te motini.
Na Hori Mahue ki tautoko.

11. Kia whakaritea ko Dr. Wi Repa ko Rev. P. Peneti ko Hon. A. T. Ngata hei komiti whakakaupapa ki nga motini kua pahitia.

Na Hon. A. T. Nata te motini.
Na Mohi Te Atahikoia ki tautoko

12. Kia tukuna he whakamoemiti he whakawhetai ki nga tangata o te marae mo ta ratou manaaki nui ki nga tangata ki tae mai ki tenei hui.

Na Ihaia Hutana te motini.
Na Mohi Te Atahikoia ki tautoko. 

Ka mutu.

HENI MATEROA, Chairman''.
A. T. NGATA, Hekeretari.

TE ROPU MAORI O TE TAIRAWHITI AWHINA I NGA TAKE O TE WHAWHAI.

HUI KI TE ARAROA

NGA MONI I KOHIA MO TE TAHUA ORANGA HOIA MAORI.
Horouta (papa ote pereiti)
£1500
0
0
Takitimu - Cash £370; Ngatamanuhiri £50
420
0
0
Whangara
150
0
0
Kahungunu ki Te Wairoa
300
0
0
Tamatea (Kahungunu ki Heretaunga)
800
0
0

£3170
0
0
NO NGA WHAKAHAERE O TE POI - 
Te Araroa 
660
11
10
Tikitiki
113
0
0
Waiomatatini
200
1
6
Manutahi & Mangahanea
379
0
0
Hiroharama & Whareponga
260
0
0
Waipiro .
402
11
6
Tokomaru
670
13
0

2685
17
10
Tahua o Te Araroa
1600
0
0
Moni aroha ki te Poi
£7455
17
10 
Toenga mo te Tahua Oranga Hoia Maori
£7031
17
10

I roto ki te hunga o Niu Tirani ki whakahonoretia e te Kingi o te Peretiana whakawhiwhia ki te tohu ko Prvt. H. Kanara te Maori.

Hui Takiwa o te Atirikonatanga o Tauranga ki tu ki Te Araroa.

I PANUITIA mo te 25 o Pepuere ka tu ai te Hinota, engari na te marangai kaore ki puta atu te Pihopa. Na te ahiahi o te 25 ka tae mai te Pihopa. Ka mutu te kai o te ahiahi ka manaakitia e Ngati Porou te Pihopa. Ka mutu nga whaikorero ki te marae, ka puta mai ko te Poi o Heretaunga. Nui atu te whakamihi o te Pihopa me tona tumanako kia Kaua rawa e whakahaerea e te iwi Maori tenei taonga whakamiharo a o ratou matua, ara te Poi. I puta ano hoki ana whakamihi mo te rongo pai o te Hui o Te Araroa, me te kaha o nga Maori o tona Pihopatanga ki te awhina ki te Kaupapa e whakahaeretia nei hei oranga mo nga hoia o te iwi Maori. Kua tata ki te £20,000 inaianei te moni kua takoto mo te kaupapa o nga Maori, a ko te wahi rahi tonu o tenei moni na nga Maori o te Pihopatanga o Waiapu.

No te 7 o nga haora o te ata o te Turei (26th) ka whakatapua a Tipene Whare- karakia. Koinei te whare-karakia ataahua o nga rohe katoa o Ngatiporou.

Ko te utu o te whakahoutanga £1600. Ko te wha tenei o nga whare karakia kua tu ki runga ki taua kaupapa whenua e tu mai nei tenei o nga whare-karakia.

Ko tetahi mea whakamiharo o tenei whare-karakia ko te utunga atu ki ona raruraru katoa ki mua o te Hui. No te mea kua ea katoa ona raruraru ki whakaae ai te Pihopa kia whakatapua.

No te 10 o nga haora ka puare te Hinota. I roto ki te whaikorero a te Pihopa e rua nei nga tino take hei whakaatu mo tenei wa, ki te mea kei te perehitia te ripoata o te Hui. Te take tuatahi mo te oranga mo nga minita; te take tuarua, te hikitanga atu ki Te Rau Kareti ki Kohimarama, Akarana.

I muri iho o te whaikorero ka tokua e te Pihopa te hui kia korero mo runga ki etahi o nga take o roto o tona whaikorero. Ko nga take enei ki puta he korero ma te hui: - 

(1) Mo te oranga o nga minita Maori: - I runga ki te kore kaha o etahi o nga pariha ki te whangai ki o ratou minita, na reira ki kore ai e tere te eke o nga oranga mo nga minita ki whakahuatia ra ki roto ki te motini a Rev. F. W. Chatterton ki pahitia e te Hinota ki Nepia. E toru nga pariha ki eke nga oranga mo ratou minita - ko te Pariha o Turanga, ko te pariha o Whangara, me te pariha o Tokomaru. Ko nga pariha o Heretaunga, ara Waipawa, Moteo me Te Waipatu kei te kohi kia kopi ko te tahua nui tonu, kia kore ai e kohi ia tau ia tau.

I runga ki te ahua o nga korero, tera e eke nga oranga mo nga minita o Ngatiporou. Ko te take ki kore ai e eke ki tera tau, he kore tangata hei kai-whakahaere hei titiro hoki mehemea kua tukua ana moni ki Nepia. Ko nga moni ki a kei te takoto rite. Na reira, kia kaha a ia pariha a ia pariha ki

te awhina ki te tautoko ki tona minita ki tona minita, kia rite ai te oranga tika ki whakahuatia ake ra. He tokomaha nga mema o te hui ki whawhai ki tenei take me te whakaae ano hoki ki te tika o te kaupapa.

(2) Mo Te Raukahikatea: - He nui te pouri ki pa mai ki nga mema o te hui ki te rongonga ai e hikitia ana a Te Rau Kareti ki Tamaki, Akarana, ki muri iho o te whawhai. Ko teni ohaki a te hunga kua riro ki te po, ko te rakau ki rere mai ai nga manu o tena wahi o tena wahi o nga motu e rua nei kai ai i ona hua, hei mau ma tena ma tena ki tona kainga, ki ona taumata rui ai, whakato ai, inaianei kua kiia kia nokuhia ki Tamaki. Ka pa te aroha ki te ngakau; ka hotu te manawa. He tino kaha nga kupu raupatu ki puta mo tenei take. Otira ki te mea kua pahitia e te Poari Mihana, e kore e taea te whakakore. He tokomaha nga tangata ki whakakore ki tenei whakaaro, ai kite ana te Pihopa ki te ngakau mamae o nga mema o te hui mo tenei tikanga hou.

He nui ano hoki te pouri o nga mema mo Rev. F. W. Chatterton, ko tenei tetahi o nga pakeha kaha tona whakaaro mo te iwi Maori. Ko nga tangata e mohio ana ki ai ia e tino kite ana ki tona pai, ki tona ngakau humarie, ki tona aroha mo te iwi Maori. He tangata kaha ki te ropu huarahi kia ora ai te iwi Maori me te iwi pakeha hoki, inaianei, mehemea ki te nekehia ai Te Raukahikatea ki Akarana, ka mutu tana mahi whakaako ki nga tamariki Maori hei minita. Ko tenei tangata he tino papa no nga tamariki o Te Rau Kareti. He nui te aroha me te mamae o te ngakau.

He Reta taku mai.

Ki nga iwi o te Tairawhiti, ara ki ai Ngatiporou, ki ai Ngatikahungunu ki Wairoa, ki ai Ngatikahungunu ki Heretaunga, ki ai Rongowhakaata me te Aitangaamahaki. Ki ngaiwi ki tae ki te hui ki Te Araoa, 

TENA koutou. He mihi atu ki ai koutou ki nga iwi, ki nga mana, ki nga rangatiratanga e whakahaere nei ki nga mahi, e awhina nei ki te Tahua Moni mo ai tatou hoia Maori. Kia ora koutou.

Tenei etahi kupu ruarua ai ta koutou pononga ai te Hekeretari o te Kaunihera Tiaki ki te Tahua Moni ma nga hoia Maori.

He rongo korero, he ngetengete no te taringa, he puwhero no te paparinga, he mamae no te ngakau, he pa mai no te pouri me te whakama no reira ka tahuri ai ki Te Kopara he manu hei mau ki aku korero whakamarama mo te ahua o nga whakapae ki pahitia e te hui ki tu nei ki Te Araroa. Me ata whakamarama e au nga whakapae ki rongo iho au.

Tuatahi: Kaore au e tae ana ki nga Hui. Mutu noa mai ki Te Wairoa.

Tuarua: Kaore au e hanga ripoata ka tuku ki nga Hui hei maramatanga mo te iwi.

Mo te whakapae tuatahi. - Ki toku whakaaro kei te he me ki e au e toru nga hui ngahau (Pakeha-Maori), kotahi te hui Maori i muri mai i te Hui o Te Wairoa. Te ngahau tuatahi na te Poi o Heretaunga i tu ki Kihipane na ta koutou Hekeretari i whakahaere. Te ngahau tuarua na tana Poi ano i tu ki Poneke na Apirana Ngata raua ko Te Raumoa i whakahaere. Kaore he whakahau mai e ia ina te mahi, tupono noa au ki Poneke i taua wa awhinatia atu ana e au ki te hereni. Te ngahau tuatoru i tu ki Akarana i te Kirihimete ka hori ake nei, na tana Poi ano. Na Apirana Ngata ano tenei i whakahaere, ko tona karaka ko Te Raumoa. Kati i tono atu au kia tukua au ki Akarana ki te awhina i taua mahi, utua mai ana kaore noa he tikanga kia haere au a heoi ano ka noho. Te tuawha ko te Hui Maori i tu nei ki Te Araroa. E te Iwi kia marama mai koutou te tino take i kore ai au i tae ki reira he raruraru nui mo Mangatu kei te mohio te Tiamana me Apirana. Tetahi kaore he whakaatu mai ki au ki te Hekeretari e tu ana te hui a te Kaunihera ki Te Araroa a kaore hoki he whakaatu tera e tu te Hui-a-tau me te mapere i etahi o nga mema.

Mo te whakapae tuarua. - Ko nga kaute kei te takoto tika katoa, ko ta te Ture e ki ana hei to 31 o nga ra o Tihema o ia tau me nga kopi Kaute a ma te Tohunga Titiro Kaute a te Kawanatanga e pahi. Mai i tana ra e whanga ana au kia tirohia aua kaute kati kua tae mai te kupu mo tenei wiki tirohia ai.

Kati ka mutu noa nga whakamarama te take i puta ai no te ngaro o toku tinana i te wa i koreronuitia i roto i te iwi no reira ka panuitia ki a rongo ano te iwi ki tenei taha. Heoi. Kia ora te iwi.

Na ta koutou mokai, Na TUTEPUAKI. (ara Kapene Piti).

Nga paanga o Tiamani i Tawhiti.

KATOA nga paanga o Tiamani i te naku o te whenua kei roto i nga ringaringa o te Kotahitanga e pupuri ana inaianei. I ahu ai he korero ma ta koutou mokai mo enei panga na te mea he take tenei e puta nui ana i nga ra o muri nei (ara i nga ra e kaha nei nga korero mo te take hohou rongo) i roto i nga whaikorero a nga upoko o nga Kawanatanga o te Kotahitanga inakoa i roto i nga korero a Lloyd George, pirimia o Ingarani, i a President Wilson, kawana o nga Marikena i nga korero hoki a era atu tini mangai o te Kotahitanga. Kei konei kei enei panga etahi take korero ma

ta koutou mokai ki a koutou i tenei putanga atu ona. He mea pai me whakamarama a tepara atu enei panga ki a koutou kia wawe koutou te matau mai ki te kaute o aua panga ki te wa i taka mai ai ki roto i nga ringa o te Kotahitanga a na tehea wahanga o te Kotahitanga i huri. Ko te tepara tenei ka whai ake nei, ara: - 

INGOA.
WA I HURIHIA AI.
IWI NANA I HURI.
1. Hamoa
Akuhata 29, 1914.
Niu Tirani.
2. Bismarck Archipelago
Hepetema 11, 1214.
Ahitereiria.
3. Marianne, &c
Noema 18, 1914.
Tiapani.
4. Kaiser Wilhelm's Land
Hepetema 25, 1914.
Ahitereiria.
5. Kiau Chau
Noema 7, 1913.
Tiapani
6. Awherika Rawhiti
-
Kotahitanga.
7. Awherika Hruauru
Hurae 8, 1915.
Tianara Pota
8. Cameroons 
Pepuere 18, 1916.
Kotahitanga.
9. Togoland 
Akuhata 25, 1914.
Kotahitanga.

Ka roa rawa tatau ki te tahuri au ki te whakamarama ki a koutou i nga painga e puta ana mai ki a Tiamani i enei panga, engari he nui tenei to koutou matau mai he tino nui nga painga e puta mai ana ki a ia; a ara atu nga painga ki a ia kei nga tau e heke iho nei. Na ko nga take e pa ana ki enei wahi hei korero atu maku ki a koutou ko enei ara: - 

(1) Me pewhea enei panga ina mutu te whawhai - me hoki ranei ki a Tiamani me pewhea ranei.

(2) Tuarua ma koutou e titiro mai ki te maha rawa o enei wahi o Tiamani kua riro noa mai, te tu rawa te ringa te aha ka taka noa mai ki roto i nga ringaringa o te Kotahitanga. He tohu aha tenei ? Ka mutu ano pea te whakatakitakinga ake i tenei take kia wawe te paenga ake. He tohu ra tenei ko te Tiamani te tino mate i roto i tenei whawhai mai o te timatanga tae mai ki naianei. Kei te ki etahi tangata kaore ko Tiamani ano kei te wini titiro hoki ki te whenua o nga Peratiana kua riro i a ratou, a titiro ki nga rohe o te Wiwi o Ruhia hoki kei roto i ona ringaringa inaianei. Ina te whakautu mo enei korero ara kaore enei wahi i te mau i a Tiamani i enei ra engari kei te hoki whakamuri haere tonu ia kei te harakuku haere atu aua wahi i roto i ona ringaringa. He tika tonu kia riro enei wahi i a ia i te timatanga o te whawhai no te mea kei tona aroaro tonu enei wahi a he wahi i tino whakapana e ia ona kaha i te tuatahi tonu kia hiri i te wa kaore ano te Kotahitanga kia rite noa mo te whawhai. Ka tata a Parihi (Paris) te huri i a ia katahi ano te Kotahitanga ka timata te whawhai - na titiro tatau inaianei ki te kahanga o to ratou hokinga whakamuri. Mehemea he kaha pumau to ratou kaha e kore rawa ratou e hoki whakamuri. No reira ka ahei ta koutou mokai te ki he wa kei te heke iho e kore rawa pea e roa e hoki rawa atu ai a Tiamani ki roto ki ona rohe ake. Tena titiro tatau ki ona paanga kua taka mai nei ki roto i nga ringaringa o te Kotahitanga. Me ata whakahoki pea ki a

ratou ka hoki ai, tena ma ratou e whawhai kia hoki ki a ratou e kore raua e taea; whakaarohia te matara mai o ana panga i a ratou no whea e taea e ratou. Ina pea me penei te korero na ki te mea kaore ratou i te kaha i nga wahi kei o ratou aroaro tonu he mea marama tenei kaore ratou e awhiwhiwhi i nga wahi kei te nuku o te whenua. I roto i enei take katoa kotahi te whakatau a ta koutou mokai ara mehemea ka wetitia e tatou nga mate kua pa ki tetahi ki tetahi o nga taha e rua e whawhai mai nei ka kitea e tatau ko te taha o te weti ki a Tiamani kei raro ara ko ia kei te nui atu te mate, te ruihi.

Na kia hoki ake au mo te take tuatahi ra ara mo te patai nei, " Me pewhea ra enei panga ina mutu tenei whawhai ? "

He pai te whakahoki a tetahi pakeha no Amerika. Ara atu te nuinga o nga korero a tana pakeha engari me hiko tonu ake e au ko te motu o ana korero mo tenei take. I mea ia kaore he painga o te hoki atu o nga panga o Tiamani i tawhiti ki a ia. Tuatahi no te mea ka noho tonu mai a Tiamani hei kehua whakahaehae i muri atu o tenei whawhai ki nga whenua e noho tata atu ana ki a ratou inahoki ko etahi o ana panga kihai rawa i tawhiti atu i Niu Tirani, i Ahitereiria me era atu panga o te Ingarihi.. Ka puta mai he kino ki a Tiamani a muri ake nei tera pea ko tatau te papa i a ia i ona ra e heke iho nei. Ka mahi ia i aua mahi kohuru e mahi nei ia inaianei. No reira ka mea te pakeha nana. nei enei korero kaua rawa enei panga o Tiamani e whakahokia ki a ratou. Tuarua e mea ana te pakeha nei he iwi kino a Tiamani ki nga iwi kiri mangu. Nga wahi katoa kei reira a Tiamani he kiri mangu nga tangata o ana wahi ko te mea e kitea nuitia ana i aua wahi ko te heke o te kaute o nga mangumangu. He whakawhiti ki te mahi he patu i ana iwi mangumangu nga mahi a Tiamani. Me titiro i tenei ra kaore he iwi kara pango i te awhina i a Tiamani. He whakamarama tino pai a te pakeha nei ina he whakatupato mai i a tatou i tenei iwi kiri pango, Ka tika e te iwi kia uru tatau ki tenei whawhai, ka tika kia hinga a tatou tamariki i roto i tenei whawhai kei peneitia tatou a ona wa e heke iho e tenei iwi kino, iwi kohuru iwi taurekareka.

I roto i nga whaikorero a Lloyd George raua ko President Wilson i pa he korero ma rana mo enei panga; a te ahua o a rana korero e mea ana ko te hunga e tika ana hei whakatau i tenei take ko nga iwi kei te taha o enei panga e noho ana. Nga mahi a te tangata matau i enei tangata kaore e wkakatau noa mai i a rana na whakatau. Mehemea ka waiho mai ma konei e whakatau tenei take tona tikanga ka haere he mangai o ia Tominiana o ia Tominiana o te Emepaea ki Ingarani ki reira korero ai mo tenei take a e mohio ana au ta koutou mokai ta ratou whakatau mo tenei take kaua nga panga o Tiamani e whakahokia atu ki a ratou.

Pitopito Korero o te Whawhai.

E ki ana tetahi nupepa o Akarana (N.Z. Herald): " He mea whakamiharo raua inaianei te kaha o etahi hapu o te iwi Maori ki te kohi moni hei whakaaro ki nga hoia turoro me nga mea taotu. I kitea tenei haina o ratou i te reta i tuhia ki te Mea o Akarana (Mr. J. H. Gunson) na etahi hapu o te Rotoiti, ko Apumoana Ropu to ratou ingoa (Apumoana Patriotic League). Ka maha nga wa i taku moni atu ai tana Ropu o te Rotoiti ki te Ropu Whakaaro o Akarana a, inaianei kei te tuku atu ano i tetahi moni £1000. I te timatanga ai i whakaarotia me wehe he puta moni kia motuhake ma nga Maori. Otira i whakamaramatia e te Mea o Akarana kia kaua he tikanga wehewehe, kaore he rereketanga o te Pakeha me te Maori ki tana Ropu o Akarana engari he rite tonu. Kua whakaae nga Maori kii ana keia ano kaore he rereketanga o te Maori me te Pakeha."

Ka nui te mihi ki a koutou e Te Arawa e awhina mai na i nga mahi mo a tatou tamariki e arai atu ra i te pu a te Tiamana kei te mau tonu te ha o ta koutou awhinatanga i te Ope o Heretaunga i tae atu na ki Akarana. No reira he pai rawa atu hoki ta koutou whakaaro e awhina atu na i te Ropu Whakahaere o Akarana.

Engari kei wareware hoki koutou katoa tenei ano tetahi Tahua Motuhake ma o tatou hoia Maori, hei whakaarohanga mai, kua takoto atu nei i a Reiri Kara rana ko Apirana Ngata me to rana Komiti.

Nga whakaatu mai o enei ra i a Tihema ki a Pepuere nei kotahi tekau ma rima nga tangata o te Kotahitanga i te taha ki Wiwi e 22,518 nga wa i rere ai i runga i o ratou manurere ki te takiwa o te hoariri, a 104 nga manu rererangi i pakaru i a ratou e 93 i pakaru kaore i taea kia tika te haere. E 21,300 tangohanga whakaahua, a 192 tana nga poma i tukua haeretia ki nga wahi mahi nui o te Tiamana.

Ki te kii a te Akipihopa o Kanatapere o nga minita hoia e 2422 o te Hahi o Ingarani kei nga marae o te pakanga, e 21 kua mate e 90 kua taotu, a 166 kua whakawhiwhia ki te tohu honore.

Tera tetahi kaipuke i pakaru i te moana. Ko te kiira o te kaipuke me tetahi wahi rahi tonu o raro kua paea ake ki Te Araroa. Kaore e mohiotia ana no hea tenei kaipuke. E whakaarohra ana i haere mai i Amerika. I pakaru ai na te pakutanga o te penehini (benzine) ka wera i te ahi. E whakaaro ana te Kai-tirotiro a te Kawanatanga, tera pea i tae ki te 14 nga heramana o tana kaipuke. Kaore he morehu.

HE TURE TUTURU.

1. Kotahi putanga o TE KOPARA i te Marama.

2. Ko te oranga mo te pepa e rima hereni (5/-) i te tau, me nooti o te poutapeta me pene kingi ranei.

3. Ki te hiahia te tangata ki te tango i TE KOPARA me tuku mai e ia te moni i roto i te reta whakaatu mai ki a

TE KOPARA,
Te Rau Press, Gisborne.

4. Ko nga korero katoa e hiahiatia ana kia tangia ki TE KOPARA me tuku ki te Etita, ara kia

Rev. F. A. BENNETT,
Kohupatiki,
Clive, Hawke's Bay.

HE PANUI.
Kua hikitia mai te whare-hokohoko i nga pukapuka a te Hahi i Te Rau Kareti ki Nepia. Ko nga tangata e hiahia ana ki te Rawiri, Himene, Kawenata ranei me tuku mai a ratou tono ki.

THE SECRETARY,
Diocesan Office, NAPIER Ko nga utu enei:

He mea nui, kiri noa, 2/6.
Rawiri & Himene, kiri noa, 1s. 6d
He mea nui, kiri whero, 3/.
Rawiri & Himene kiri whero, 2/
He mea nui, kiri pai, 4/.
Rawiri, Kawenata & Himene, kiri pai rawa 5/6.
He moe nui, kiri pai rawa, 5/6.


Ki te hiahia te tangata ki te Paipera ki te Kawenata me tono ki te BIBLE DEPOSITORY SUNDAY SCHOOL UNION, Auckland.

Paipera, 2/6, 3/6, 4/6, me te pene kingi 1/

Kawenata me nga upoko whakamarama, 2/6, 3/-, 4/6, me te pene kingi 3d.

Kawenata paku, me nga Waiata, 2/-, 2/6, 3/-, 3/6, 4/-, me te pene kingi 3d.

Ko te tangata e hiahia ana ki te hoko Paipera mana me tuhituhi ki a Rev. F. SPENCER, Whanganui. Kei a ia nga Paipera me nga Kawenata, nga mea kiri noa tae atu ki nga mea pai rawa.

Printed and published by H. W. WILIAMS. at Te Rau Printing Works, Berry Street
Gisborne, New Zealand. March 12, 1918.