Nama 54.

Aperira 12, 1918.

Te Kopara.
Registered at the G.P.O. as a Newspaper.

Te Oranga mo tenei Pepa e Rima hereni mo te Tau

Te Kopara.

NAMA 54. GISBORNE. APERIRA 12, 1918

"Iti te Kopara, kai takirikiri ana i runga i te Kahikatea"

NGA RONGO WHAWHAI.

Te Tai-Hauauru.

NO tenei nama ano ka hori nei (nama 53) tenei whakaaturanga a Te Kopara ara: " Ko te tikanga me rongo atu tatou inaianei ki tetahi pakanga kino i tenei tai i te mea kua roa rawa te wa e whakataka ana a Tiamani i ana ope nunui hei patu i te Kotahitanga."

Kua tutuki tenei whakaaturanga inaianei a kua tata tenei te pau te wiki e whawhaitia ana te whawhai katoa o roto o tenei pakanga nui. Kore e arikarika te nui o nga ope a Tiamani i whakataka ai kei roto noa iho i te kapu o te ringa te nui o te Kotahitanga ina whakaritea atu. I tenei ope nui whakaharahara ko te whakaaro mai o Tiamani he haere tonu mai tana he tahi i te Kotahitanga ki te moana. He tika ka nui tona kaha a kei te hoki haere te Kotahitanga engari kaore ano te raina o te Kotahitanga kia pakaru i a ia ko te mea hoki tenei kei whaia e ia. Otira ahakoa te nui o nga ope a Tiamani e whawhai mai nei ki te Kotahitanga ahakoa te hoki whakamuri o Tiamani kei te hinga te tangata o Tiamani tona tini tona mano. I te ra tuatahi tonu o tenei kokiri e 80,000 o Tiamani i hinga. Kei te whawhai mai a Tiamani i runga i te kaha nui o te tangata kei te whawhai atu te Kotahitanga i runga i te kaha mohio. Ko te rongo whakamutunga mai o tenei pakanga ka perehi nei Te Kopara ko te hokinga haeretanga mai o te whawhai, a inaianei kua tae mai ano kei te takiwa o te Homa (Somme) te wahi i whawhaitia ai te whawhai nui o te tau 1916. Kei pouri mai koutou nga kai korero o ta tatou Manu mo tenei hoki haere o te Kotahitanga. He mea ata whakarite marika kia whawhai whakahoki te Kotahitanga a kia tae ra ki te wa e mohiotia ai kua heke te kaha o Tiamani hei reira whakahoki ai i te patu. Kei te puritia e Tianara Heki (Haig) te nuinga o ana hoia mo tenei wa. Ko te mea tera kei te taria atu inaianei ko te wa e whakahoki ai te Kotahi tanga i te patu. Te mea tino miharo ko te toru toru noa iho o nga tangata o te Kotahitanga e pupuri haere nei i te ahua o te whawhai ara e pupuri nei i te raina o te

Kotahitanga inakoa e kiia ana e 27 ano nga matua o te Kotahitanga e 97 o te hoariri. He tino kaha enei 27 matua a tera hei te wa e whakahokia ai te patu e whakapaua katoatia ai nga matua a te Kotahitanga ko wai tangata e toa akuanei. E te ma tatari ake tatau ki te mutunga o tenei whawhai nui. Mehemea ki te kore a Tiamani a tu i roto i tenei whawhaitanga ko tana matenga tenei.

Te Whawhai i te Tai-Rawhiti.

KEI nga pareparenga te Kotahitanga o Horano inaianei kei te taha ki maui. E rima nga kaipuke rere-rangi o te hoariri i taotu, e toru i pakaru rawa.

Te Raruraru o Ruhia.

Kua tata a Petrograd tetahi o nga tino taone o Ruhia te horo te taka mai hoki ki roto i nga ringaringa o Tiamani.

Rongo Hou o te Hauauru.

HATAREI, Maehe 30, 1918.

KEI te heke haere te kaha o te kokiri a Tiamani. Kua hoki haere ratou i etahi wahi. Kei te kaha te wiwi ki te awhina i te Kotahitanga. Kei te whawhaitia nga taua a te Marikena hei awhina i te patu whakahoki hei hoatu tanga manawa hoki ki te Kotahitanga.

Ki te whakaaro 10,000 ana o te Kotahitanga kua riro herehere i te hoariri a e 300,000 o ratou kua taotu kua riro herehere mai ranei i te Kotahitanga. Kei te kaha tonu te Ingarihi ki te pupuri haere i tona raina.

Pitopito Korero o te Whawhai.

Kua whakaritea ko Tianara Foch o te Wiwi hei upoko whakahaere mo katoa nga ope o te Kotahitanga i te Hauauru. Kei te tino pai a Tianara Haki (Haig) ki tenei whakaritenga. He tangata whenua a Tianara Foch a ko ia te tangata kei te patua a tera ma tona tu hei upoko whakahaere ka nukuhia atu ai te mamae o te ngakau o te tangata o nga iwi e whawhai nei i roto i te Kotahitanga.

I te wiki tuatahi o tenei marama ka kokiri ano a Tiamani he kokiri hou. I hoki te Wiwi i a ratou engari ko ratou ano te papa ara tino nui o a ratou tangata i hinga. I pera ano i te kokiritanga ki te Ingarihi i nui te hinganga o Tiamani.

He tangi ki nga Matua o nga hoa kei te pakanga.

TE KOPARA tena koe. Na te waimarie ka kite a tinana ano i a koe. I te pae o te pakanga aroha ana mokemoke ano ana hoki tou reo ki te tangi i waenganui o te Hokowhitu, a o te haruru hoki o te pu. Ko to matou matua ko Chaplain Captain Wainohu ki te kawe haere i a koe, ki roto i o matou ara, ki reira tangi ai i nga wa o te rangimarie. He reo reka, he whakamarie hoki i te ngakau o ia tama o ia tama.

Kaati e Manu mau e hari atu te aroha ki ia marae o te iwi Maori. Tena koutou e kui ma e tama ma, e hine ma i te aroha o a koutou tamariki, mokopuna hoki, kua hinga, a kei te mate, a kei te mau hoki i te rau o te patu i te pae o te pakanga. Kia hari, kia manawanui, i tuku to tama i tona tinana kia mate mo te ao, a mo tatou katoa hoki. ``He aha te aroha i nuku atu i tenei?" Ka waiho tena hei taonga whakapehapeha ma tou whanau, whare hoki. Ko te tumanako ia kia tau te mauri ki raro. Hei kona ra. Au revoir.

Na TE MOREHU, Returned Hokowhitu.
Cambridge Sanatorium.

Nga hoia o Niu Tirani kua hinga ki te pakanga.

KO te maha enei o nga hoia o Niu Tirani nei kua hinga ki te pakanga mutu mai ki te 11 o Pepuere ka hori ake nei ara:

Apiha.
Hoia.
I mate rawa 
326
6896
I tuakiko mate ai
137
2611
I mate kaore i matauria na te aha
4
753
I pangia e te mate hemo ai
19
704
I toremi ki ro wai
10
39
Kei te ngaro
9
158
I riro herehere
5
111
I tuakiko
1140
27,891
Huihuinga
1650
39,233

He Reta tuku mai.

Ki te Etita o Te Kopara.

TENA koe. Panuitia atu enei kupu torutoru whakautu mo te reta a te Hekeretari o te Kaunihera Tiaki Tahua Moni mo nga Hoia Maori, a he karo hoki me nga whakapae mona i paahitia ai tetahi motini i te hui i tu ki Te Araroa kia whakakorea tona turanga Hekeretari. Me whakarapopoto ake te aronga o nga kupu o taua reta me nga whakautu, ara:

Mo te Whakapae Tuatahi. Ko nga take i kore ai te Hekeretari e tae ki etahi o nga hui koia enei: tuatahi he kore whakaatu kia ia mo te hui ki Poneke whakahau ranei kia tae ia ki reira; tuarua he korerotanga kahore noa he tikanga e haere ai ia ki te hui i Akarana; tuatoru he kore whakaatu ka tu te hui a te Kaunihera rne te hui-tau hoki ki Te Araroa.

I mua o te hui ki Poneke i te warea ke te Hekeretari ki nga mahi a te Ropu mo nga Hoia Pakeha (Returned Soldiers Association) ko ia hoki te Tumuaki o tana Ropu i taua wa. A he roa ano hoki te wa i ngaro ai ia i runga i era take, he' tangata ke ki te mahi i ana mahi. Ko te take pea tenei i kore ai ia e rongo mo te hui ki Poneke. Mehemea i tupono ia ki taua hui he aha i tatari ai kia tae rawa he whakahau katahi ano ka awhina ai i nga mahi, ina hoki e utua ana ia mo nga wa katoa. E mohiotia ana e katoa he nui nga mahi a nga Hekeretari o nga huihuinga penei, he awhina he tohutohu i nga whakahaere o nga mahi, a kia kaua ano hoki e waiho me whakahau rawa ka mahi ai. Kia nui nga mihi mo te Hekeretari ara mo nga tangata katoa i kohi moni nei mo taua ngahau Poneke.

Kahore ahau i te marama i te take i kore ai te Hekeretari e tae ki te hui i Akarana ina hoki te karanga kia tae te iti me te rahi. Tae ana nga iwi katoa, ngaro ano ko te tangata e utua ana tana haere me tana noho. A kahore hoki i te marama te take i kiia ai ia kia noho ina hoki he nui tana hiahia mo te haere: ko ia pea kei te mohio.

E kore pea te Hekeretari e kaha ki te ki kaore ia i rongo he hui-tau te hui ki Te Araroa itemea he rongo nui tera, mai o te hui ki Te Wairoa tae mai ki te hui i te wa o te Poi i Kihipane. Otira mehemea kaore ia i rongo he aha i kore ai e ohooho tana ngakau i te taenga atu o nga tono kia mahia te kaupapa o nga kaute hei whakatakoto ki taua hui. He aha noa te ki ai na te whakawa o tona whenua o Mangatu i kore ai ia e tae.

Mo te Whakapae Tuarua. Kei te pai nga whakaatu mo te taha ki nga Kaute, otira he mea tika ano kia takoto atu ki te aroaro o te hui tetahi whakamarama mo nga moni kua puranga, me te wahi o aua moni kua whakapaua ki nga mahi, kaore hoki te hui e noho tonu mai i Te Araroa tatari ai kia pahi rawa mai nga Kaute i te Kai-tirotiro a te Kawanatanga.

Heoi ra na pitopito korero mo runga i tenei take.
Na KAHUNGUNU.

I te Hui i Te Kapu £10-10-0 te moni i kohia e nga Hainamana o Te Wairoa mo te Kaupapa a Ngatikahungunu. Kia ora a Ngati Hainamana.

He Mihi.

Ki te Etita o Te Kopara.

E KOPARA tena koe ! Te kai-kawe i nga kupu korero o  tena wahi, o tena wahi. I te wa e pumau ana nga marae korero, e toitu ana te whenua, e kapiti tu ana te tangata, a e ora ana nga kai-whakapuaki, hei whakateretere i nga huarahi maha o tenei hanga o te korero, hei matakitaki ma te kanohi, hei whakarongo ma te taringa. Tena ko tenei, kua takoto kau nga marae, kua kotikotia te whenua kua kapitihono te tangata, kua kahore nga kai-whakapuaki, hei tuhono atu, hei tuhono mai, hei mimira i nga kupu korero, e u ai, e makona ai, te kanohi raua ko te taringa, i runga i tena marae i tena marae. He ahakoa ra ! Takoto kau noatu nga marae kotikotia te whenua, kapitihono te tangata, kore noatu nga kaiwhakapuaki; i te mea ka oti te wharona ou parirau, ki runga i tena marae i tena rnarae, a ko koe hei kai-whakapuaki hei reo pumau mo nga iwi o te Motu, a tutaki noa ki nga topito whakamutunga mai. He nui nga mihi mou e takoto atu nei, no te mea ko koe anake te reo tuturu o nga iwi toitupu o te Motu e rangona ake nei; hei whakamarama i nga kupu korero e makona ai te kanohi me te taringa. Mehemea ki te kai te tangata, i te kai a te tangata ke, e kore e reka te kai, e kore e pakaru te waha. Koia hoki tenei takotoranga kupu: "He kai na te tangata ke, he titongi korokoro. Tena ko te tangata e kai ana i tana ake kai, reka ana, pakara ana, pai ana, makona ana." Ko tenei pepeha, mo te hunga kaore e matautau ana ki te reo pakeha, a

ko ratou kei te whai i nga kongakonga e ngahoro ana mai i nga nupepa pakeha. Tenei a Te Kopara tau ake nupepa, tou ake reo, he ngau tonu, ka horomi! Ko te kai koramuramu, he titongi korokoro." Mehemea tera atu ano etahi kai-whakapuaki o te reo toitupu o te Motu, i tua atu i a koe, kei te pai rawa atu, no te mea ka whai hoa, hei hoa whakariterite e kitea ai te marama, te maramakore ranei; te pono, te pono-kore ranei. Penei me enei ahuatanga e matakitakitia iho nei. He mea whiriwhiri e te Motu ki a tokowha nga kai-whakapuaki i te reo o te iwi, ki te aroaro o te paremete. Kotahi no te Tai-tonga, no te Tai-hauauru, no te Tai-tokerau, no te Tai-rawhiti, a ko ratou hei reo pumau mo te iwi toitupu puta noa te Motu.

Otira, kaore rawa atu ratou e pumau ana i runga i te reo toitupu. Mehemea ki te tirohia nga kupu, o te puaretanga o te paremete i te 20 o nga ra o Hepetema ka taha ake nei; i kokiritia te pire mo te (Six o'clock Closing) kati i nga hotera i te haora o te ono o te ahiahi, puta noa te Motu. He mea tuku a pooti te paahitanga o taua pire. Kotahi taha i pooti ki a kati kotahi taha i pooti ki a puare tonu nga hotera.

Ka kitea ko te reo o te Tai-tonga, o te Tai-hauauru, o te Tai-tokerau i pooti mo te taha whakapuare i nga hotera, e

mohio nei nga wahi katoa, nga mea katoa, ko te reo pumau kei runga i te Motu, ki a katia nga hotera.

Kati, kua tutuki ra te hiahia o te Motu, kua kati nga hotera. E nga iwi ! e noho ata whakaaroaro, tirotiro marire, ki te mea e rite ana, hei mimira i te reo o te Motu, i runga i te whakaaro kotahi. "Te tangata kaore e kohikohi tahi e titaritari ana. He nui ko te pai, mei whakawerewere he kohatu mira kaihe ki tona kaki, mei pungaia ki nga rire o te moana."

Ko te reo o te Tai-rawhiti kaore i tae ki te paremete i taua wa, kihai tona pooti i uru, engari e mohiotia nuitia ana kei runga ia i te reo pumau o te Motu, ara kia katia nga hotera. Titiro atu ki te Rohe Potae o Horouta, ka oti i a ia te kati o nga hotera ki tona ake iwi. Kati tena! Tirohia nga korero, o te wa i kokiritia ai te pire mo te whakamutu i te haute waipiro (anti-shouting), he mea tuku a pooti ano te pahitanga o tera pire. Ka kitea i reira ko te reo anake o te Tai-rawhiti i pooti mo te taha whakamutu i te haute. Ko te reo mo te Tai-tonga, mo te Tai-hauauru, mo te Tai-tokerau i pooti mo te taha whakaara i te haute waipiro. Tena e te Motu ! Ko wai o enei hei whakahonoretanga ? Ko te mea ano ra, e kohikohi tahi ana, e piri pono ana, ki te reo pumau o te iwi puta noa te Motu. Tena e pehea ana koutou ki tenei pepeha: "Ruia taitea! Ruia taitea! Kia tu ko Tai-ka-kaanake." Ko te ahuatanga ra tenei o ta tatou mokai e tu nei ko ia anake. "He iti kopare kai takirikiri ana i runga i te kahikatea, aua atu tona iti." He mea i whangainga ki te hua o te kawariki, he mea whakapakari ki te hua o te rengarenga, kei a ia nga pu, nga wananga, nga tauira, me nga kaupapa, koia hei mea i nga matapo ki a titiro, i nga wahanga ki a kowetewete, i nga turi ki a rongo, i nga rongo korero o tawhiti nui o tawhiti roa, o tawhiti pamamao, e mahia mai ra i te marae o Tu-winiwini, o Tu-wanawana, o Tuwhakangaro i te mano, i te tini, ka emi ki te po-tangotango, ki te pokenekene, ki te po e kore e hoki mai.

E nga iwi o te Motu, tena koutou te ahuatanga o a tatou tamariki e tu mai ra i roto i te mura o te ahi. Me whai me pewhea! Me tangi me pewhea! Ko ia he taringa ona, kia rongo ia "Hokona te taima ma koutou, he kino hoki nga ra." E kore tetahi e kaha, ki te ki, kei te ngahau ia ki enei ra. I nga ra i a Kingi Herora, he reo i rangona i Rama anake, he uhunga, he tangi, he aue nui; ko Rahera e tangi ana ki aua tamariki, heoi kihai i pai ki a whakamarietia no te mea kua kahore ratou. I roto i enei ra. He reo i rangona i nga wahi katoa, puta noa te ao katoa, he uhunga, he tangi, he aue nui e tangi ana: Ki tona papa, ki tona tuakana, ki tona teina, ki tona tungane, ki tona hoa, ki tana tane, ki tana whaiaipo, e tu mai ra i te marae o Tumatauenga, a he tokomaha o ratou kua kahore. No reira ki a tau te rangimarie, ki nga pani, ki nga

pouaru, ki era atu ana hoki e pehia nei e nga taimahatanga o tenei pakanga, tae atu hoki ki to tou iwi pakeha. Ki a manawanui. Hokona te taima, he kino hoki nga ra. Akona tenei himene:

Kahore ra i konei
E puao mai te ata
He wahi pumau mou;
Hei huna i te po
Me rapu atu tera
Te hunga whakapono,
E ngaro atu ra.
Ko reira hari ai.

Hei kupu mutunga, he mihi ki te Komiti o Heretaunga me te Komiti o Te Rau, e rauhanga mai na i ta tatou mokai, e kitea iho nei te kaha o te haere o nga mahi, i runga i nga whakariteritenga hou. Ki a nui nga manaakitanga papai ki a koutou katoa. "Whiria te kaha tuamakatia, e motu honoa!"

Heoi ano na nga morehu kaumatua e noho atu nei i runga i enei marae.
EREATARA M. ERUINI.
Tokomaru Bay.

Pariha o Moteo.

NO te 17 o nga ra o Maehe ka karangatia he Hui ma te Pariha o Moteo ki Moteo. I te ata ka whakahaeretia e Peneti, Minita, te karakia whakaatu i a Rev. Matene Keepa hei minita mo tenei pariha. I muri iho ko te karakia o te ata, me te karakia tango Hapa. Ka takoto te hakari a te Pariha whakanui i to ratou minita. Ka mutu te kai, ka tu nga rangatira ki te mihi. Ko nga tangata i whaikorero, ko Aporo Te Huiki, ko Paora Kurupo, ko Mohi Te Atahikoia, ko Taranaki Te Ua, ko Paraire Tomoana, ko Te Roera Tareha me etahi atu. Ka whakaatu a Peneti, minita, e £40 e toe ana ka rite nga moni mo te whare-minita. I taua wa tonu ka kohia te moni, ka rite. No te ekenga o nga moni, ka whakapuaretia te whareminita ki te karakia e Peneti raua ko Matene Keepa. He whare iti taua whare, engari he pereki katoa. Koinei anake te whare- minita o nga Maori i hanga ki te pereki. Huihui katoa te utu £210. Kua rite tenei moni kua utua ki te pakeha nana i mahi. Kua hoki ano te pariha o Moteo i etahi moni hei whakarite i nga taonga mo roto. Ko ta ratou moni i kohi ai e (30. Te Pariha o Moteo, ka pai koutou. Kia ora mo tenei tohu o te kaha.

Kua tae te Rev. Matene Keepa kei tona Pariha hou i Moteo; te Rev. Waata Kopae ki tona Pariha i Nukutaurua; me te Rev. Mate Wharehuia hoki kua hoki mai ki te Pariha o Turanga.